ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΔΗΜΩΔΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ
Στη βυζαντινή περίοδο επικρατεί διγλωσσία. Η επίσημη γλώσσα του βυζαντινού κράτους (βυζαντινή γραμματεία, διοίκηση, εκκλησία) ήταν η λόγια γλώσσα με βάση τους κανόνες της αρχαίας ελληνικής, ενώ ο λαός χρησιμοποιεί την προφορική γλώσσα που εξελίσσεται για την οποία λείπουν οι γραπτές μαρτυρίες (σώζονται ελάχιστες σποραδικές μαρτυρίες) και την οποία οι λόγιοι περιφρονούν.
Από το 12ο αιώνα και μετά μιλάμε για δημώδη λογοτεχνία, καθώς έχουμε πληθώρα ποιητικών έργων σε δημώδη γλώσσα με την ανοχή και υποστήριξη των ανακτόρων. Ακόμα και για έργα που ανάγονται σε πολύ παλαιότερα γεγονότα, οι καταγραφές που μας σώζονται χρονολογούνται τον 12ο αιώνα (π.χ. για το Διγενή Ακρίτη). Το συμβατικό τέρμα είναι το 1453 με την Άλωση της Κωνσταντινούπολης. Υπάρχουν όμως και έργα που συνεχίζουν και μετά να διασκευάζονται και να εκδίδονται.
Ιστορικό πλαίσιο:
Η περίοδος άνθησης της δημώδους γραμματείας (υστεροβυζαντινή περίοδος) είναι περίοδος κρίσης για την αυτοκρατορία (εξασθενεί η κεντρική εξουσία ώς συνέπεια της αύξησης της δύναμης των κατά τόπους ισχυρών και της στρατιωτικής αριστοκρατίας από τα τέλη του 11ου αιώνα + στην Ανατολή διογκώνεται η τουρκική απειλή + από τη Δύση διεισδύουν οικονομικά και εμπορικά οι ιταλικές πόλεις-κράτη και αποσπούν εμπορικές διευκολύνσεις και ναυτικές βάσεις σε αντάλλαγμα στρατιωτικών υπηρεσιών που προσφέρουν + διεισδύουν και στρατιωτικά με τις Σταυροφορίες με αποκορύφωμα την Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους το 1204. Ακόμη και μετά την παλινόρθωση του 1261, το νέο κράτος είναι αποδυναμωμένο. Είναι όμως και μια περίοδος αναγέννησης, καθώς αρχίζει να διαμορφώνεται ο νέος ελληνισμός χάρη σε δύο παράγοντες: αφενός στη δημιουργία εθνικής συνείδησης λόγω της σύγκρουσης με τη Δύση και της δημιουργίας γειτονικών εχθρικών κρατών, αφετέρου στο συρρικνωμένο βυζαντινό κράτος σε περιοχές όπου επικρατούσε το ελληνικό στοιχείο. Η προσφυγή στις ρίζες εκδηλώνεται με την αναγέννηση της κλασικής παιδείας, το ενδιαφέρον για τα δημιουργήματα του λαϊκού πολιτισμού, την αναγέννηση του ονόματος «Έλληνας» και της λέξης «γένος» ως σύνολο ανθρώπων με κοινή καταγωγή.
Βασικό χαρακτηριστικό της δημώδους γραμματείας: η χρήση της δημώδους γλώσσας που θεωρείται ως όριο για την αφετηρία της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Τα έργα της δημώδους γραμματείας είναι στην πλειονότητά τους ποιητικά και έχουν ως μέτρο συνήθως τον ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο («εθνικός» στίχος), ενώ άλλα μέτρα θεωρούνται εξαίρεση.
Βασικό χαρακτηριστικό επίσης: ο τρόπος παράδοσης των κειμένων της δημώδους γραμματείας. Για τα αρχαία ελληνικά κείμενα υπάρχει ένα αρχικό κείμενο που ανάγεται στο συγγραφέα του και εμείς έχουμε την κατάληξη του κειμένου μέσα στους αιώνες, όπως μας δίνεται στα χειρόγραφα που το παραδίδουν, ενώ για τα κείμενα της δημώδους γραμματείας, όπως και για τα δημοτικά τραγούδια, το τελειωμένο κείμενο δε βρίσκεται στην αφετηρία αλλά στο τέλος της παράδοσης. Τα έργα της βυζαντινής δημώδους γραμματείας δεν είναι βέβαια δημοτικά αλλά έργα προσωπικών δημιουργών. Όμως και σε αυτά οι γραφείς και αντιγραφείς των κειμένων παρεμβαίνουν στο κείμενο και το διασκευάζουν με αποτέλεσμα να έχουμε πολλές διασκευές/ παραλλαγές του κειμένου, ενώ έχουμε ένα και μόνο κείμενο π.χ. του Θουκυδίδη.
Σημασία της δημώδους γραμματείας:
Αποτελεί την πρόδρομη φάση της νεοελληνικής γραμματείας και στα έργα της μπαίνουν τα θεμέλια του διαλόγου με τη δυτική Ευρώπη ως συνέπεια της πολιτισμικής επαφής των δύο κόσμων.
Μεταγενέστεροι:
Το 1453 τελειώνει η παραγωγή, η οποία επιβιώνει μέσα από την κρητική και επτανησιακή λογοτεχνία, τις λαϊκές εκδόσεις της Βενετίας σε όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας και τις μεταφράσεις σε βαλκανικές γλώσσες που επέδρασαν σημαντικά και στη διαμόρφωση των λογοτεχνιών των χωρών αυτών (ιδίως στη Ρουμανία και τη Βουλγαρία). Με τη δημιουργία του ελληνικού κράτους που είχε κλασικιστικά πρότυπα υποχωρεί το ενδιαφέρον για τα δημώδη έργα, ενώ η γενιά του 1880 (Παλαμάς, δημοτικιστές) το ενδιαφέρον επανέρχεται και οι νεότεροι εμπνέονται από αυτά, π.χ. Παλαμάς, Γρυπάρης, Σεφέρης.
http://users.forthnet.gr/ath/jexi/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου