ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑ
ΑΡΧΑΪΚΗ ΚΑΙ ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3
ΛΥΡΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ
3.1 Εισαγωγή
Λυρική ποίηση< λύρα= έγχορδο μουσικό όργανο, πολύ αγαπητό στον κόσμο. Παλαιότερες ονομασίες του: φόρμιγξ, κιθαρίς. Πρώτη αναφορά της λέξης λύρα στον Αρχίλοχο. Οι Αλεξανδρινοί φιλόλογοι στη λυρική ποίηση κατέτασσαν μόνο την ποίηση που συνοδευόταν από λύρα. Συνέταξαν τον Κανόνα των 9 λυρικών ποιητών (Αλκαίος, Σαπφώ, Ανακρέοντας, Αλκμάνας, Στησίχορος, Ίβυκος, Σιμωνίδης, Βακχυλίδης, Πίνδαρος). Εμείς σήμερα στη λυρική ποίηση εντάσσουμε και τον ίαμβο και την ελεγεία (συνοδευόταν από αυλό).
Η λυρική ποίηση χρονικά ήκμασε από τις αρχές 7ου αι. έως τα μέσα του 5ου αιώνα. Μέσα 7ου αι.: έγινε μία τεράστια αλλαγή στην ελληνική κοινωνία (αποικισμός, οπότε είχαμε διεύρυνση πνευματικών οριζόντων Ελλήνων, ταξίδια, πλούτος, αναζήτηση καλύτερων όρων ζωής, συμμετοχής στη διαχείριση κοινών και άσκηση εξουσίας, συνειδητοποίηση προσωπικής αξίας και αξίας ελευθερίας).
Οι Έλληνες τραγουδούσαν σε κάθε ευκαιρία της καθημερινής τους ζωής (γάμοι, κηδείες, εργασία, πολεμικές επιχειρήσεις, λατρεία θεών).
3.2. Ελεγειακή ποίηση
Η λέξη ελεγεία δήλωνε στην αρχή ποίηση με θρηνητικό περιεχόμενο. Ποίηση του Κριτία (5ος αι. π.Χ.): πρώτη χρήση λέξης ελεγείον για να δηλώσει το στίχο δακτυλικό εξάμετρο (που μαζί με το δακτυλικό πεντάμετρο απαρτίζουν το ελεγειακό δίστιχο, δηλ. το μέτρο της ελεγείας).
3.2.1 Καλλίνος από Έφεσο Ιωνίας: ο πρώτος ελεγειακός ποιητής (α μισό 7ου αιώνα). Ένα ποίημά του σώθηκε (προτροπή σε νέους να υπερασπίσουν πατρίδα). Θυμίζει αρκετά έπος.
3.2.2 Τυρταίος ο Σπαρτιάτης: β μισό 7ου αιώνα. Πολιτική= πολεμική ποίηση. Προτρέπει Σπαρτιάτες να καταλάβουν Μεσσήνη. Μόνο αποσπάσματα από την ποίησή του.
3.2.3 Μίμνερμος από Κολοφώνα Ιωνίας (ή Σμύρνη): β μισό 7ου αιώνα. Θέμα του : οι χαρές της νιότης και του έρωτα, η φρίκη των γηρατειών. Ερωτική και μελαγχολική η ποίησή του (Ναννώ και Σμυρνηίς οι τίτλοι των 2 τόμων ποιημάτων του στην Αλεξανδρινή εποχή).
3.2.4 Αρχίλοχος ο Πάριος (680-640 π.Χ. περίπου). Περιπαικτικός, δηκτικός, αντιηρωικός. Αλλά και παραδοσιακά θέματα, για παράδειγμα παντοδυναμία θεών, χτυπήματα μοίρας.
3.2.5 Σόλων ο Αθηναίος (680-560 π.Χ. περίπου). Νομοθέτης, πολιτικός και ποιητής. Μέσα από τα ποιήματά του υπερασπίστηκε πολιτικές του ιδέες και πράξεις.
3.2.6 Θέογνης από Μέγαρα (6ος-5ος αι. π.Χ.). Σήμερα σώζεται μια συλλογή περίπου 1400 στίχων, τυπική ποίηση συμποσίων. Ο ποιητής διακατέχεται από αριστοκρατικές αντιλήψεις, παραπονιέται για νεόπλουτους εποχής του.
3.2.7 Φωκυλίδης ο Μιλήσιος (6ος π.Χ αι.), Δημόδοκος ο Λέριος (6ος π.Χ αι.), Ξενοφάνης ο Κολοφώνιος (6ος-5ος): γνωμολογικού περιεχομένου ελεγειακή ποίηση.
3.3 Ιαμβική ποίηση
Ιαμβική ποίηση: σκωπτικό, περιπαικτικό, δηκτικό περιεχόμενο σε ιαμβικό τρίμετρο (βλ. για σκλάβα Ιάμβη σελ. 127).
3.3.1 Αρχίλοχος ο Πάριος. Περιπετειώδης ζωή με συμμετοχή σε μάχη, ερωτικές απογοητεύσεις. Σπουδαίος ποιητής αλλά ...πικρόχολος! Ασχολήθηκε με τα προσωπικά του βιώματα. Ο πρώτος Ευρωπαίος ποιητής που έθεσε ως θέμα της ποίησής του τον εαυτό του! Ο πρώτος που χρησιμοποίησε ασυνάρτητα (μακροί στίχοι διαφορετικού ρυθμού που ενώθηκαν) και επωδούς (μικρές στροφές με άνισου μεγέθους στίχους).
3.3.2 Σημωνίδης ο Αμοργίνος (αλλά από τη Σάμο!). Γνωστό ποίημα του το σατιρικό Ίαμβος των Γυναικών. Ο τελικός του στόχος: η κατάκριση ελαττωμάτων συνανθρώπων του ώστε να τα διορθώσουν (# Αρχίλοχο που ασχολούνταν μόνο με τον εαυτό του). Πολύ απαισιόδοξος (# Αρχίλοχο).
3.3.3 Ιππώνακτας από την Έφεσο. Έζησε στο περιθώριο κοινωνίας, σα ζητιάνος, το λεξιλόγιό του ήταν λαϊκό, ήταν αθυρόστομος. Η ποίησή του =ποίηση απόλυτα απομονωμένου ατόμου, με ιδιότυπα μέτρα.
3.3.4 Σόλων ο Αθηναίος: Ιαμβικό είναι ένα έξοχο ποίημά του , όπου κάνει απολογισμό του έργου του (απελευθέρωση γης, διαγραφή χρεών, σεισάχθεια, ...).
3.4 Μελική ποίηση (Μονωδία)
Τραγούδια που τραγουδιόνταν από 1 άτομο με συνοδεία λύρας. Καλλιεργήθηκε κυρίως στη Λέσβο.
3.4.1 Αλκαίος από Μυτιλήνη (τέλος 7ου-αρχές 6ου αι.) Έζησε σε εποχή μεγάλων πολιτικών αναστατώσεων. Αριστοκράτης, εξορίστηκε. Έγραψε στασιωτικά ποιήματα, εμπνευσμένα από καθημερινή πολιτική πραγματικότητα της εποχής, επίσης ερωτικά τραγούδια και Ύμνους σε θεούς και ήρωες. Ελάχιστα αποσπάσματα της ποίησής του σήμερα. Η γλώσσα του (αιολ. διάλεκτος) απλή, αλλά το μέτρο ποιημάτων του περίτεχνο (αλκαϊκή στροφή).
3.4.2 Σαπφώ (τέλη 7ου –αρχές 6ου π.Χ. αι.). Αριστοκράτισσα, μέσα σε πολιτικές αναταραχές. Γεννήθηκε στην Ερεσσό, έζησε στη Μυτιλήνη. Τα ποιήματά της =προσωπικά βιώματα (περιγραφή ερωτικού πάθους, κοινής ζωής με συντρόφισσες). Περίφημη η Ωδή στην Αφροδίτη (αγαπημένη θεά της Σαπφώς.) Έγραψε και επιθαλάμια: τραγούδια γάμου. Αιολική διάλεκτος, απλή, λιτή γλώσσα, ποικίλα μέτρα (ιδιαίτερη η σαπφική στροφή της).
3.4.3 Ανακρέων από την Τέω. Ερωτικά, συμποτικά ποιήματα, αλλά στα πλαίσια του μέτρου η ποίησή του. Παρεξηγημένη προσωπικότητα. Πλούσια παραστατική ιωνική διάλεκτος στα ποιήματά του. Ανακρεόντεια αποκαλούνταν αφενός τα ποιήματα (κακότεχνα εν γένει) που μιμούνταν τα συμποτικά και ερωτικά του ποιήματα, αφετέρου μια συλλογή 60 ποιημάτων στο τέλος της Παλατινής Ανθολογίας. Ο Ανακρεοντισμός (παραμορφωτική εικόνα Ανακρέοντα) άσκησε μεγάλη επίδραση στην παγκόσμια λογοτεχνία.
*** Επίσης υπήρχαν και γυναίκες ποιήτριες: Κόριννα, Τελέσιλλα, Πράξιλλα.
3.5 Χορική ποίηση
Η πιο αξιόλογη και περίτεχνη ποιητική δημιουργία Ελλήνων 6ου και αρχών 5ου αι. Οι χορικοί ποιητές έγραφαν ποιήματα-τραγούδια για να εκτελεσθούν αυτά από χορό, συνέθεταν τη μελωδία που τα συνόδευε, όριζαν τις χορευτικές κινήσεις που τα συνόδευαν, συνήθως δίδασκαν και τη χορογραφία στο χορό και συνόδευαν το χορό με το μουσικό του όργανο. Τα τραγούδια αυτά αποτελούσαν πάντα μέρος μιας εορταστικής εκδήλωσης, μιας θρησκευτικής –λατρευτικής τελετής. Τόπος ακμής: Σπάρτη 7ου π.Χ. αι.
3.5.1 Αλκμάνας από Σάρδεις (β μισό 7ου αι. π.Χ.). Ο πρώτος χορικός ποιητής. Χαρακτηριστικό: Λακωνικό ιδίωμα (και ομηρισμοί και ξενικά στοιχεία), απλά μέτρα. Ποίηση της ειρήνης, για τελετές. Επίσης και ερωτικά ποιήματα και παρθένεια (ποιήματα που τραγουδιόνταν από ομάδα κοριτσιών σε θρησκευτικές γιορτές).
3.5.2 Στησίχορος από Ιμέρα Σικελίας (τέλος 7ου-μέσα 6ου). Θέματα από μύθους επικού κύκλου ή Ηρακλή. 2 ποιήματα για ωραία Ελένη, στο πρώτο την κατέκρινε, μετά τυφλώθηκε και πήρε πίσω τις κατηγορίες καθώς θεώρησε ότι τιμωρήθηκε. Έγραψε νέο ποίημα αποκατάστασης της τιμής της Ελένης, την Παλινωδία και βρήκε το φως του. Η γλώσσα του είχε ως πρότυπο τη γλώσσα του Ομήρου, αλλά και δωρικό χρωματισμό.
3.5.3 Ίβυκος από Ρήγιο Καλαβρίας (α μισό 6ου αι.). Αγάπη του για μύθο, έγραψε και ερωτικές μονωδίες. Η γλώσσα του= συνταίριασμα επικών και δωρικών στοιχείων.
3.5.4 Σιμωνίδης από Κέα (τέλος 6ου-μέσα 5ου),. Έκανε πολλά ταξίδια. Περίφημα τα επιγράμματά του, ιδίως για Μαραθώνα και Θερμοπύλες. Έγραψε και σκόλια (τραγούδια συμποσίων) και επινίκια και θρήνους και εγκώμια και Διθυράμβους.
3.5.5 Πίνδαρος. Ο πιο σημαντικός χορικός ποιητής. Από τις Κυνός Κεφάλες (τέλος 6ου- μέσα 5ου αι.). Καλλιέργησε όλα τα είδη χορικής ποίησης (Ύμνοι σε θεούς, Παιάνες= λατρευτικά τραγούδια προς τιμή των θεών, Διθυράμβους= θρησκευτικά τραγούδια προς τιμή Διονύσου, προσόδια-πομπικά, Παρθένεια= τραγούδια τραγουδισμένα από χορούς κοριτσιών, Θρήνοι, Επινίκια= θριαμβικές ωδές προς τιμή νικητών σε αθλητικούς αγώνες, Υπορχήματα= λατρευτικού περιεχομένου χορευτικά τραγούδια).
Τα επινίκια ποιήματά του, περίπου 45, σώθηκαν γιατί διδάσκονταν στα σχολεία. Συνθέτονταν κατά παραγγελία και εκτελούνταν από χορό ομήλικων φίλων του νικητή. Έχουν μια τυπολογία: στην αρχή δίνονται πληροφορίες για το νικητή και για το γεγονός της νίκης, μετά έρχεται η αφήγηση ενός μύθου, τέλος παρατίθεται κάποια γνώμη (γνωμικό) με βαθυστόχαστο θρησκευτικό-ηθικό περιεχόμενο. Στα ποιήματα αυτά αντικαθρεφτίζεται η κοινωνική υπεροχή της ελληνικής αριστοκρατίας που συνδεόταν με τη μυθική-ηρωική παράδοση και απαιτούσε από τα μέλη της συνεχώς καλύτερες επιδόσεις. Ο Πίνδαρος ήταν ο κήρυκας της αριστοκρατικής κοινωνίας. Η γλώσσα του Πινδάρου είναι πλούσια σε δωρικά και αιολικά στοιχεία, με γλωσσικό υλικό από το έπος, εντυπωσιακά επίθετα και μεταφορές, αριστοτεχνικά μέτρα και ρυθμούς.
3.5.6 Βακχυλίδης από την Κέα. Στα χνάρια του Πινδάρου (α μισό 5ου αιώνα). Έγραψε ύμνους, παιάνες, παρθένεια, υπομνήματα, διθυράμβους, εγκώμια, επινίκια. Η δομή των επινίκιων του είναι όμοια με του Ομήρου. Είχε ιδιαίτερη αφηγηματική ικανότητα που φαινόταν στο τμήμα του μύθου. Η γλώσσα του= χορικολυρική γλώσσα, πιο απλή από την αντίστοιχη του Πινδάρου, τα μέτρα του επίσης πιο απλά.
Δραστηριότητες
Δραστηριότητα 1
Θέματα: προτροπή για υπεράσπιση πατρίδας, για πόλεμο, θρήνος, χαρές της νιότης, έρωτας, φρίκη γηρατειών, αντιηρωική συμπεριφορά, σάτιρα αξιών εποχής, παντοδυναμ.ία θεών, ρόλος μοίρας, αγάπη για την πατρίδα, δικαιοσύνη, κοινωνικές συγκρούσεις εποχής, συμπόσια, κοινωνική δομή, ηθικές παραινέσεις
Κατηγορίες: πολιτική-πολεμική: Καλλίνος, Τυρταίος, Σόλων /ερωτική-καθημερινή: Μίμνερμος /περιπαικτική-δηκτική: Αρχίλοχος/ συμποτική: Θέογνης/ ηθικοδιδακτική-γνωμολογική: Φωκυλίδης, Δημόδοκος, Ξενοφάνης
Δραστηριότητα 2
Θέματα Αρχίλοχου: πάθη του, μίση του, προτιμήσεις του, ζωή του, αντιηρωικά θέματα, ερωτικά
Θέματα Ιππώνακτα: περιθωριακός τρόπος ζωής του, φτώχεια του, παράπονά του από θεούς
Οι δύο ποιητές είχαν το εξής κοινό: την ειρωνεία, την προκλητική περιπαικτική αντιμετώπιση της πραγματικότητας
Η ποίησή τους διαφέρει από την ποίηση του Σημωνίδη στο εξής: Όλοι κατακρίνουν, αλλά η κριτική του Σημωνίδη δεν είναι κακόβουλη ή στείρα. Σκοπό έχει να επισημάνει για να διορθωθούν τα κακώς κείμενα.
Δραστηριότητα 3
Ναι, με την έννοια του ότι ήταν πολιτικά, ανατρεπτικά, επαναστατικά κατά της τότε εξουσίας των τύραννων, γραμμένα από έναν εξόριστο και συμμετέχοντα στα πολιτικά δρώμενα του καιρού του.
Δραστηριότητα 4
Θέματα ποίησης Σαπφώς: προσωπικά της βιώματα, έρωτας-πάθος, ευσέβεια-προσευχή, φύση, κοινή ζωή με τις συντρόφισσές της, τραγούδια του γάμου (επιθαλάμια), μητρική αγάπη.
Δραστηριότητα 5
Θέματα Ανακρέοντα: συμποτικά θέματα, έρωτας. Και ο Ανακρέων, όπως και η Σαπφώ ασχολήθηκε με θέματα ερωτικά, με το πάθος και τις απολαύσεις της ζωής. Ο Ανακρέων έγραψε την ποίησή του για κάποιο διάστημα προστατευμένος σε αυλή τυράννου, του Πολυκράτη, τυράννου της Σάμου, όπως συνέβαινε συχνά στην αρχαιότητα. Έγραψε έργα για συμπόσια /συμποτικά τραγούδια (σελ. 36 Βιβλίο ΕΑΠ). Οι κοινωνικές συναναστροφές αποτέλεσαν και για τη Σαπφώ πηγή έμπνευσης, καθώς σε πολλά ποιήματά της περιγράφει τη ζωή με τις συντρόφισσές της.
Δραστηριότητα 6
Είδη και θέματα χορικής ποίησης: Θρησκευτική για εορτές και τελετές (Αλκμάν), παρθένεια-τραγούδια για χορούς κοριτσιών (Αλκμάν), μυθολογική θέματα με από τη μυθολογία (Στησίχορος), ερωτική (Ίβυκος), επιγράμματα (Σιμωνίδης), σκόλια – τραγούδια συμποτικά (Σιμωνίδης), θρήνοι (Σιμωνίδης), υπορχήματα, εγκώμια, παιάνες λατρευτικοί προς τους θεούς (Πίνδαρος), προσόδια-πομπικά τραγούδια (Πίνδαρος), επινίκια (Πίνδαρος), ύμνοι στους θεούς (Βακχυλίδης), υπορχήματα-λατρευτικά χορευτικά τραγούδια (Βακχυλίδης), εγκώμια-ύμνοι ανθρώπων (Βακχυλίδης), διθύραμβοι (Βακχυλίδης).
http://users.forthnet.gr/ath/jexi/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου