ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3
ΚΑΛΛΙΜΑΧΟΣ
3.1 Γενικά στοιχεία για τη ζωή και το έργο του Καλλίμαχου
320 π.Χ. Κυρήνη Αιγύπτου-240 π.Χ. Έζησε πολλά χρόνια στην Αλεξάνδρεια-ίσως να μεγάλωσε κι εκεί. Εργάσθηκε στη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας. Δεν έγινε ποτέ Διευθυντής της. Ήταν ο πρώτος που κατέβαλε προσπάθεια ταξινόμησης του υλικού της Βιβλιοθήκης, συντάσσοντας καταλόγους (120 τόμους): Πίνακες των εν πάση παιδεία διαλαμψάντων και ων συνέγραψαν.
Συνδύαζε τη βιβλιοθηκονομική με τη φιλολογική εργασία (ασχολήθηκε με ζητήματα γνησιότητας έργων, σημασιολογικά προβλήματα, σχολιασμούς). Επίσης συνέγραψε κατάλογο δραματικών ποιητών + έκανε λεξικογραφική εργασία (Εθνικαί ονομασίαι) + συνδύασε λεξικογραφία με ιστορική έρευνα (Κτίσεις νήσων και πόλεων και μετονομασίαι) + αγαπούσε την παραδοξολογία (Θαυμάτων των εις άπασαν την γην κατά τόπους όντων συναγωγή). Τα περισσότερα έργα του χάθηκαν.
Ενδιαφέροντα του Καλλίμαχου: Φιλολογική περιέργεια > ενδιαφέρον για ιστορία λογοτεχνίας, λεξικογραφία, αναζήτηση πηγών για προέλευση ονομασιών τόπων και πραγμάτων, κλίση του για το σπάνιο και το παράδοξο. Εμπνέεται από την πραγματικότητα εποχής. Το έργο του έχει λόγιο χαρακτήρα: τάση για χρήση σπάνιων λέξεων, δύσκολων εννοιών, οπότε δυσνόητο το έργο του στον πολύ κόσμο.
Σώζονται μόνο οι Ύμνοι και τα Επιγράμματα. Από τα υπόλοιπα ή τίποτα ή αποσπάσματα. Το πλήρες έργο του: 6 Ύμνοι, περίπου 60 επιγράμματα, τα Αίτια (εκτενές ελεγειακό ποίημα για διερεύνηση ετυμολογίας τοπωνυμίων, θεσμών,...), η Εκάλη (επύλλιο), 13 Ίαμβοι και 4 Μέλη (λυρικά ποιήματα), αποσπάσματα αταύτιστα, ποίημα Ίβις (χαμένο σήμερα). Άρα ποικιλία δημιουργημάτων.
Κύριο γνώρισμά του: ανανέωση ποιητικού λόγου (χαρακτηριστικό ελληνιστικής ποίησης γενικότερα). Διέκρινε με το φιλολογικό του αισθητήριο το τέλμα της μίμησης της παράδοσης και υιοθέτησε όχι την απόρριψη, αλλά τη δημιουργική της εκμετάλλευση.
3.2 Αίτια
Το περιφημότερο παράδειγμα θεωρητικών αρχών. Έχει πολεμικό χαρακτήρα απέναντι σε επικριτές του (φιλολογικές έριδες για το ποιητικό γούστο). Υπερασπίζεται μια νέα αισθητική: αποφεύγει το πομπώδες-βαρύγδουπο ύφος, την παραδοσιακή θεματολογία, τα μακροσκελή ποιήματα. Προτιμά τη συντομία, την ολιγοστιχία, τη γλυκύτητα, τη λεπτότητα, την τέχνη {ο όρος λεπτός όρος-κλειδί για την καλλιμαχική θεωρία (συμβολίζει την ποσοτική σμίκρυνση και το ποιοτικό αποτέλεσμα: βασανιστικός μόχθος, προσοχή στην παραμικρή λέξη, ευρηματικότητα στο χειρισμό)}. Πάντως στα Αίτια δείχνει πώς μπορεί να συνδυάσει τα 2 αντίθετα στοιχεία: μακροσκελές έργο-σύντομη αφήγηση, καθώς πρόκειται για ένα εκτενές έργο που όμως αποτελείται από σύντομες αυτόνομες ιστορίες (αφηγηματική τεχνική στον Καλλίμαχο).
Φιλολογικό πρόβλημα: Τα 2 πρώτα βιβλία πρέπει να κυκλοφόρησαν ως αυτόνομο ποίημα γύρω στο 270 π.Χ. Τα 2 επόμενα μάλλον χρονολογούνται μετά το 246 π.Χ. Τα 2 μέρη συντέθηκαν σε ενιαίο έργο, αν και αυτόνομα επεισόδια, χάρη σε εξωτερικούς παράγοντες που λειτούργησαν ενοποιητικά (στα 2 πρώτα οι Μούσες, στα 2 τελευταία η Βερενίκη).
3.3 Εκάλη
Διαφωτιστικό παράδειγμα για την αφηγηματική τεχνική του Καλλίμαχου η Εκάλη. Σε δακτυλικό εξάμετρο 1500 στίχοι. Νέο είδος: το επύλλιον, μικρό έπος με ιδιαίτερη ποιότητα αφήγησης-δεν έχει την αναμενόμενη επική συνοχή. Βασικό θέμα: ένας γνωστός άθλος του Θησέα, η εξόντωση του Ταύρου του Μαραθώνα. Στο επίκεντρο της αφήγησης βρισκόταν ένα άγνωστο επεισόδιο αυτού του άθλου, η φιλοξενία του ήρωα από την Εκάλη.
Σε σχέση με το παραδοσιακό έπος τα ιδιαίτερα γνωρίσματα της τεχνικής του Καλλίμαχου: πραγματικός πρωταγωνιστής δεν είναι ο Θησέας αλλά η Εκάλη. Δεν περιγράφεται ο πολεμικός άθλος, αλλά η ταπεινή φιλοξενία. Άρα πάλι το γνωστό ελληνιστικό στοιχείο: η σμίκρυνση του σπουδαίου ήρωα και της σπουδαίας πράξης. Αναδεικνύεται το ασήμαντο. Συνεχείς διακοπές στην πλοκή, θεματολογικές και υφολογικές εναλλαγές, διάψευση προσδοκιών του αναγνώστη που καθιστούν τη συνοχή του έργου προβληματική και αποκαλύπτουν τη λεπτή επεξεργασία του ποιητή. Μεγάλη σημασία έχουν οι λέξεις για τον Καλλίμαχο («ακτινοβολία της μεμονωμένης λέξης»). Η σπανιότητά τους, το κοσμητικό επίθετο, ο τετράλεξος στίχος δείχνουν τη σημασία της φορμαλιστικής έντασης για τη νέα ποίηση. Το έμβλημα της ποιητικής θεωρίας του Καλλίμαχου: το λεπτόν.
3.4 Ύμνοι
Υπήρχαν ήδη οι ομηρικοί Ύμνοι στους θεούς που σκοπό είχαν την προβολή του θεϊκού μεγαλείου. Έχουμε 6 Ύμνους του Καλλίμαχου: Ύμνος στην Άρτεμη, Ύμνος στη Δήμητρα, Ύμνος στο Δία, Ύμνος στη Δήλο, Ύμνος στον Απόλλωνα, Ύμνος στα Λουτρά της Παλλάδος.
Γενικά χαρακτηριστικά: τάση για να τροπή καθιερωμένων αξιών, σύντομες συνθέσεις, επιστράτευση νέων αφηγηματικών τρόπων (κατατμημένα κομμάτια, δυσκολία επίτευξης συνοχής), σημασία στη λέξη (σπάνια, πρωτόγνωρη), ενασχόληση με παιδική ηλικία, παιγνιώδες στοιχείο-χιουμοριστικά επεισόδια, γνώση παιδικής ψυχολογίας, ένταση μεταξύ οικείου και υψηλού-σμίκρυνση υψηλού, αυλικός χαρακτήρας καλλιμάχειας ποίησης-κολακεία, αναφορά σε σύγχρονα γεγονότα, εμμονή σε νέα-άγνωστα θέματα. Συσσώρευση γεωγραφικών πληροφοριών, φιλοπερίεργον λόγιου ποιητή, φιλολογικά ερωτήματα, μυθολογικό πλαίσιο, αναζήτηση προέλευσης ονομασιών τόπων, εθίμων < φιλολογικός χαρακτήρας ποίησης. Συνήθως περιέχουν και την τυπική για Ύμνους απαρίθμηση τόπων και προσώπων που συνδέονται με τους θεούς. Δείτε τον πίνακα στη σελ. 76 για τα χαρακτηριστικά της ποίησης του Καλλίμαχου με βάση την αποδελτίωση του συγγραφέα.
Δημιουργικός ποιητής και στοχαστικός φιλόλογος. Δεν αρνήθηκε την παράδοση, αλλά την εκμεταλλεύθηκε δημιουργικά ώστε να καλλιεργήσει μια νέα ποίηση με γνώριμα μεν στοιχεία παράδοσης αλλά σε άλλο πνεύμα, με νέα μέσα. Καλλιέργησε μια νέα αισθητική.
Δραστηριότητες
Δραστηριότητα 2
Έμφαση σε παραγνωρισμένα ή άγνωστα περιστατικά, ερμηνείες προέλευσης τοπωνυμίων ή θεσμών (αγώνων), εμμονή στη λεπτομέρεια, αγάπη για θέματα καθημερινά και οικεία, ανάδειξη άσημων προσώπων σε πρωταγωνιστικούς ρόλους, αποκαθήλωση ηρώων από το παραδοσιακό τους ύψος, προσαρμογή τους στο πλαίσιο των απλών ανθρώπων, έμφαση σε αστεία γεγονότα: διακωμώδηση άθλου ήρωα μέσα από τον παραλληλισμό τους με καθημερινά γεγονότα.
Δραστηριότητα 3
Τα γνωστά μυθολογικά γεγονότα Ηρακλή, Θησέα επισκιάζονται από τα κατορθώματα του Μόλορκου και της Εκάλης που είναι άγνωστοι καθημερινοί άνθρωποι. Συμβαίνουν γεγονότα παράλληλα σε δύο μέρη, σπαστή αφήγηση, έλλειψη επικής συνοχής, επιφανειακή σύνδεση γεγονότων, ανάδειξη λεπτομέρειας, σμίκρυνση ήρωα και σπουδαίας πράξης, το επικό επεισόδιο γίνεται το πλαίσιο για την προβολή άλλου γεγονότος.
Δραστηριότητα 4
Δείτε τις παρατηρήσεις στο Παράρτημα. Επίσης: Ο Καλλίμαχος προσδιορίζει με πομπώδη τρόπο τη χρονική στιγμή των …. κατορθωμάτων του Μόλορκου, με την αποστροφή του προς τα ποντίκια τα οποία αποκαλεί ..γείτονες λες και είναι άνθρωποι (γείτονες, φιλοξενούμενοι) και την εσκεμμένη καθυστέρηση στην αποκάλυψη της ταυτότητάς τους (δημιουργείται η εντύπωση πως ο Μόλορκος είναι αφιλόξενος στους γείτονες) δημιουργεί κωμικό αποτέλεσμα. Τραγικοποιείται το πρόβλημα του Μόλορκου, παίρνει τεράστιες διαστάσεις για τον ίδιο, κωμικές για τους αναγνώστες που παρακολουθούν τα «βασανιστήριά του», στήνεται «μυστική ενέδρα» για τους ποντικούς (αστεία έκφραση για εξολόθρευση ποντικών), η αναφορά σε ενέδρα, λιοντάρι παραπέμπουν συνεχώς σε άθλους Ηρακλή που στην ουσία παραλληλίζεται με ….κατόρθωμα Μολορκου. Για το Γ ερώτημα συμπληρωματικά: ο εκτεταμένος χρονικός προσδιορισμός των 4 πρώτων στίχων, η αναφορά στο «παχύ αίμα του λιονταριού» δημιουργεί ανατριχιαστική ατμόσφαιρα και παραπέμπει στον Ηρακλή.
http://users.forthnet.gr/ath/jexi/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου