Κεφ. 1, Ενότητα 1.2
ΜΑΖΙΚΗ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ
Φωτογραφία Δημοφιλείς φωτογραφίες
Κινηματογράφος Δημοφιλείς κινηματογραφικές ταινίες (γούεστερν,
μιούζικαλ, θρίλερ, αισθηματικές Hollywood κτλ.)
Τηλεόραση Τηλεοπτικές εκπομπές, τηλεοπτικές σειρές.
Φωνογραφία Δημοφιλής μουσική (τζαζ, νεανική μουσική-ροκ, τανκ,
δημοφιλή τραγούδια, ελαφρά μουσική)
Ραδιοφωνία Ραδιοφωνικές εκπομπές, ραδιοφωνικές σειρές.
Διαφήμιση Διαφημίσεις
Παραλογοτεχνία Μυθιστορήματα (αισθηματικά, αστυνομικά,
επιστημονικής φαντασίας), κόμικς.
Τύπος Εφημερίδες, περιοδικά.
ΟΙ ΕΠΙΚΡΙΤΕΣ ΤΗΣ ΜΑΖΙΚΗΣ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ
(οι “Κήνσορες” ή “Αποκαλυψιακοί” ή καταστροφολόγοι του Eco)
Συντηρητική κριτική: de Tocqueville, Arnold, Nietzsche, O. y Gasset, Eliot, Leavis.
Αριστερή κριτική: Σχολή Φρανκφούρτης ή Κριτική Θεωρία (Adorno, Horkheimer, Marcuse, Lowenthal), Arendt, Macdonald, Barthes, Baudrillard, φεμινιστική θεωρία, θεωρία πολιτισμικού ιμπεριαλισμού.
ΟΙ ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΤΕΣ ΤΗΣ ΜΑΖΙΚΗΣ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ
(Οι “Θεράποντες” του Eco)
Πλουραλιστικές θεωρίες: Shils, Gans
Θεωρία του Eco
Θεωρία “πολιτισμικών σπουδών”: Hall
Θεωρία πολιτισμικού λαϊκισμού: de Certeau, Fiske, Willis
ΣΗΜ. “Μαζική κουλτούρα” αντιδιαστέλλεται προς (“υψηλή”, “ποιοτική”, “αυθεντική”, “προοδευτική”) “κουλτούρα” ή “τέχνη”.
Οι επικριτές της μαζικής κουλτούρας θεωρούν ότι η υψηλή τέχνη ή κουλτούρα
-- είναι “ποιοτική”, “αυθεντική” τέχνη•
-- αποσκοπεί στην αισθητική εξιδανίκευση και την Ομορφιά, “στη γλυκύτητα και στο φως”, σε ένα “ουτοπικό όραμα”•
-- δημιουργείται με τη νόηση και όχι με τις συγκινήσεις, γι’ αυτό οι εντυπώσεις που προκαλεί αφορούν την αισθητική και όχι την ψυχαγωγία (π.χ. στη λογοτεχνία: εγκατάλειψη πλοκής, απάλειψη του ήρωα, παραμερισμός της ψυχολογίας, “αυτόματη” μέθοδος γραψίματος• στον κινηματογράφο: διάφορα αισθητικά εφέ, όπως διαφορετικές γωνίες λήψης, ελιγμοί, αναδρομές στο παρελθόν, απότομες διακοπές• στη μουσική: εγκατάλειψη μελωδίας και ρυθμού, στροφή προς ατονική και σειριακή/ψηφιακή μουσική –παντού έμφαση στον πνευματικό μηχανισμό, στη συνείδηση)•
-- έχει βάθος, συμβολισμό και λεπτότητα•
-- εκφράζει την ατομικότητα του δημιουργού και προϋποθέτει επομένως καινοτομία και δημιουργούς με ελεύθερη και κριτική σκέψη•
-- λειτουργεί ως χώρος έκφρασης της κριτικής και της αντίστασης στο κατεστημένο, όπου ο άνθρωπος καταφεύγει για να ξεφύγει από την καθημερινότητα (με τη σύγχρονη, αφηρημένη, ανεικονική σκέψη και τέχνη, μεταφερόμαστε σε έναν άλλο κόσμο, έναν υπερκόσμο --π.χ. τέχνη σουρρεαλιστών, όπως ο Νταλί, ο Πικάσσο κ.ά.)•
-- δημιουργεί έργα που αντέχουν στο χρόνο, είναι δηλαδή διαχρονικά.
ΟΙ ΕΠΙΚΡΙΤΕΣ ΤΗΣ ΜΑΖΙΚΗΣ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ
Οι έννοιες “μάζα”, “μαζική κουλτούρα”, “μαζική κοινωνία” καθιερώθηκαν γύρω στο 1850, από συντηρητικούς και αριστερούς διανοούμενους.
1850-1950: Βιομηχανική Επανάσταση. Καπιταλιστική κοινωνία. Εξαστισμένα λαϊκά στρώματα. Αστικοφιλελεύθερα καθεστώτα και, με τον χρόνο, ωρίμανση των κοινοβουλευτικών δημοκρατιών. “Βιομηχανική κοινωνία”, “μοντερνισμός”.
ΣΥΝΤΗΡΗΤΙΚΗ ΚΡΙΤΙΚΗ
de Tocqueville
-- Φιλοαριστοκρατικός. Αριστοκρατική versus δημοκρατική κοινωνία. Ο εξισωτισμός της δημοκρατίας επιφέρει τον μαρασμό των παραδοσιακών αξιών, ηθών και δεσμών της κοινωνίας, οδηγώντας στον ατομικισμό και τον υλισμό.
-- Στη δημοκρατία, που είναι μια οχλοκρατία, μια τυραννία της ομοιόμορφης μάζας, η καλλιτεχνική παραγωγή είναι “κατώτερης ποιότητας, υπεράφθονη και φθηνότερη, και απλά ψυχαγωγεί”. Ο λαός δεν αντιλαμβάνεται την τέχνη και την λογοτεχνία με τον ίδιο τρόπο που την αντιλαμβάνεται η αριστοκρατία και δεν διαθέτει κανένα γούστο ή ευαισθησία. Προτιμά τις ισχυρές συγκινήσεις και τα πάθη, τις χονδροειδείς περιγραφές και δεν εκτιμά τις λεπτεπίλεπτες ομορφιές και τις εκφραστικές αποχρώσεις των προϊόντων του πολιτισμού.
Arnold
-- Η εμφάνιση των λαϊκών στρωμάτων στη πολιτική και την εκπαίδευση, και οι μορφές κουλτούρας που προτιμούν τα στρώματα αυτά, οδηγούν στην “αναρχία” και απειλούν την κοινωνική σταθερότητα.
-- Αντίδοτο στην αναρχία: ένα εκπολιτιστικό πρόγραμμα διαπαιδαγώγησης της πλατιάς, “άξεστης και ακαλλιέργητης” μάζας στην “υψηλή” κουλτούρα, ώστε να αμβλυνθούν οι ταξικές συγκρούσεις και να εξασφαλιστεί η νομιμοφροσύνη της εργατικής τάξης.
Nietzsche
Αντίθετος στην επέκταση της εκπαίδευσης στα πλατιά λαϊκά στρώματα, διότι έτσι θα υπονομευτεί και θα αποδυναμωθεί η αληθινή μόρφωση και θα εκλείψουν τα “μεγάλα, ωραία πράγματα”, ενώ οι δημιουργοί δεν θα εμπνέουν σεβασμό. Η συγκέντρωση της παιδείας στα χέρια λιγοστών, σε μια αριστοκρατική κοινότητα Υπερανθρώπων, αποτελεί νόμο της ίδιας της φύσης”, και επομένως οι “βάρβαροι”, οι μάζες, δεν πρέπει να εκλείψουν. Όχι στην “αποβαρβάρωση” με την γενίκευση της παιδείας.
Ortega y Gasset
(πρβλ. Nietzsche) Διάκριση: κοινωνικές ελίτ versus “απαίδευτες μάζες”. Οι νέοι “βάρβαροι” είναι απειλή για την κουλτούρα. Απορρίπτει την ρομαντική τέχνη (που ταυτίζεται με την δημοκρατία και την μαζική κουλτούρα) και υποστηρίζει την δυσνόητη σύγχρονη τέχνη, την οποία χρησιμοποιεί ως εργαλείο για κοινωνική διάκριση. Μόνο μια χαρισματική μειοψηφία είναι σε θέση να καταλάβει την τέχνη αυτή και να δεχτεί την Θεία Ευχαριστία της, να γίνει κοινωνός της απόλυτης Ομορφιάς.
T.S.Eliot
-- (Πρβλ. Nietzsche,O.y Gasset) Αναγκαιότητα κοινωνικής και πολιτισμικής ιεραρχίας, στο πρότυπο της προβιομηχανικής εποχής, όταν κάθε τάξη διέθετε τη δική της κουλτούρα.
-- Το προβιομηχανικό, ιεραρχικό μοντέλο κοινωνίας περνά κρίση, λόγω της εξισωτικής δημοκρατίας, που σκοπεύει να “διαχύσει” την “υψηλή” κουλτούρα και την εκπαίδευση, νοθεύοντας και εξευτελίζοντάς την, και να διαβρώσει την παράδοση, την θρησκεία και τους βασικούς κοινωνικούς δεσμούς.
-- Για να διατηρηθεί η ποιότητα της κουλτούρας, πρέπει αυτή να παραμείνει στα χέρια της μειοψηφίας.
Leavis
-- Αίτια της πολιτισμικής κρίσης και παρακμής: η εκβιομηχάνιση και η μαζική κουλτούρα.
-- Η κουλτούρα διακρίνεται πλέον: α) στη κουλτούρα της μορφωμένης μειοψηφίας και
β) στην εμπορευματοποιημένη, τυποποιημένη μαζική κουλτούρα της αμόρφωτης πλειοψηφίας.
-- Συνέπειες μαζικής κουλτούρας: ο δημοφιλής Τύπος παρέχει τυποποίηση, το ραδιόφωνο μια παθητική ψυχαγωγία, ο κινηματογράφος επιβάλλει φθηνά συναισθηματικά ερεθίσματα και προξενεί εθισμό στις φαντασιώσεις και την απόδραση, και ιδίως η διαφήμιση υποβαθμίζει τη γλώσσα και τη συναισθηματική ζωή της κοινωνίας.
-- Λύσεις: α) Συνέχιση και διαφύλαξη της “υψηλής” κουλτούρας από μια πολιτισμική ελίτ.
β) Εισαγωγή στα σχολεία ειδικού μαθήματος κριτικής αγωγής στη μαζική κουλτούρα.
Κοινά σημεία συντηρητικής κριτικής
-- Η μαζική κουλτούρα διαβρώνει την παράδοση και τις κοινές ηθικές αξίες και,
κατ’ επέκταση, την κοινωνική ιεραρχία και τάξη.
-- Νοσταλγική προσήλωση στη προβιομηχανική κουλτούρα, όπου κυριαρχούσαν η παράδοση
και οι κοινές ηθικές αξίες, και όπου οι κοινωνικές και πολιτισμικές αξίες και ιεραρχίες
ήταν σαφείς και σεβαστές. Όλη αυτή η κουλτούρα έπεσε σε κρίση και παρακμή εξ αιτίας
των δημοκρατικών καθεστώτων.
-- Το βάρος της διάσωσης και υπεράσπισης των υψηλών πολιτισμικών ιδεωδών και αξιών,
της αυθεντικής κουλτούρας, πέφτει στις πολιτισμικές ελίτ.
ΑΡΙΣΤΕΡΗ ΚΡΙΤΙΚΗ
Σχολή Φρανκφούρτης ή Κριτική Θεωρία (Μαρκούζε, Αντόρνο, Χορκχάϊμερ, Λόβενταλ)
“Η υπνωτική σαγήνη που ασκεί η μαζική κουλτούρα στο κοινό της είναι μια από τις μορφές της συστηματικής ιδεολογικής χειραγώγησης και πολιτικής καθυπόταξης των ευρέων κοινωνικών στρωμάτων, με άλλα λόγια του ολοκληρωτισμού.”
-- Η μαζική κουλτούρα δεν ταυτίζεται με την λαϊκή τέχνη, διότι δεν πηγάζει από τις μάζες, αλλά επιβάλλεται σε αυτές ως προϊόν μιας “πολιτισμικής βιομηχανίας”. Τα προϊόντα της δεν αποτελούν μορφές τέχνης, αλλά είναι απλά εμπορεύματα. Οι δημιουργοί τους δεν εκτελούν πρωτότυπη εργασία, αλλά συμμορφώνονται με τις εμπορικές συμβάσεις αυτής της βιομηχανίας.
-- Τα προϊόντα της μαζικής κουλτούρας είναι τυποποιημένα, στερεότυπα και το περιεχόμενό
τους προβλέψιμο και υπολογισμένο. Οι καινοτομίες σημειώνονται στο επίπεδο της τεχνικής, των εφέ, και όχι του περιεχομένου, ώστε βασικά τίποτε δεν αλλάζει.
-- Η μαζική κουλτούρα δεν παρέχει ελευθερία επιλογής στο κοινό, το οποίο ελέγχεται, είναι κατευθυνόμενο. Το καταναλωτικό κοινό κατατάσσεται με στατιστικά μέσα σε διαφορετικές ομάδες σύμφωνα με τις προτιμήσεις και το εισόδημά του και κάθε μέλος του κοινού παροτρύνεται να χρησιμοποιήσει την κατηγορία των προϊόντων μαζικής κουλτούρας που έχει γίνει για τον τύπο του (π.χ. Adorno: η “πολυστρωματική δομή” των τηλεοπτικών εκπομπών).
-- Τα προϊόντα της μαζικής κουλτούρας έχουν στόχο την διασκέδαση, την “απασχόληση των αισθήσεων”, την “απελευθέρωση”, την φυγή από την πραγματικότητα και, καθώς είναι τυποποιημένα και διαδέχονται γρήγορα το ένα το άλλο, δεν απαιτούν καμία προσπάθεια από μέρους του κοινού, που υιοθετεί επομένως μια παθητική στάση. Η “απελευθέρωση”, όμως, δεν είναι στην ουσία τίποτε άλλο από μια απομάκρυνση από την σκέψη και από την αντίσταση και την άρνηση προς την υπάρχουσα τάξη πραγμάτων.
-- Η μαζική κουλτούρα λειτουργεί ιδεολογικά. Προσφέρει έναν παράδεισο πλασμένο από την ίδια την καθημερινότητα, προπαγανδίζοντας έτσι την υπακοή και την προσαρμογή στην υφιστάμενη τάξη πραγμάτων (status quo), και προάγοντας τον κομφορμισμό (το κρυφό κομφορμιστικό μήνυμα της μαζικής κουλτούρας λανθάνει π.χ. στην “πολυστρωματική δομή” των τηλεοπτικών εκπομπών). Αυτό είναι το πιο διαβρωτικό μήνυμα της μαζικής κουλτούρας προς το κοινό της και ο πιο καθοριστικός ρόλος της στη σύγχρονη κοινωνία.
-- Η μαζική κουλτούρα εξαφανίζει την εσωτερική ζωή, την φαντασία, την σκέψη, τον αυθορμητισμό, την ελεύθερη έκφραση του ανθρώπου και τον εμποδίζει να ολοκληρωθεί. Προάγει την ψευτο-ατομικότητα και την ολοκληρωτική ταύτιση των ατόμων με μια γενική τάση. Κατ’ επέκταση, αναχαιτίζει την ανάπτυξη της δημοκρατίας, αφού η τελευταία δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς άτομα αυτόνομα, που μπορούν να κρίνουν συνειδητά και να αποφασίζουν.
Arendt
-- Η μαζική κουλτούρα είναι το αποτέλεσμα ενός προγράμματος πολιτικής εξουδετέρωσης των λαϊκών στρωμάτων από την ίδια την αστική κοινωνία, και όχι το αποτέλεσμα της δημοκρατίας (contra συντηρητική κριτική).
-- Ο κίνδυνος της μαζικής κουλτούρας είναι ότι “λεηλατεί” ολόκληρη την παλιά αλλά και την νέα (αυθεντική) κουλτούρα και την μεταποιεί (αφού στόχος της είναι να την κάνει πιο διασκευαστική, πιο κατανοητή στο κοινό και πιο “εύπεπτη”), μετατρέποντάς την σε καταναλωτικό αγαθό και καταδικάζοντάς την σε αφανισμό. (Π.χ. οι τηλεοπτικές σειρές/ σήριαλ που διασκευάζουν έργα της κλασικής λογοτεχνίας ή η διαφημίσεις που χρησιμοποιούν έργα της “υψηλής” τέχνης.)
Macdonald
-- Η μαζική κουλτούρα κατασκευάζεται από επιχειρηματίες που την επιβάλλουν σε ένα κοινό παθητικών καταναλωτών με στόχο το κέρδος και την διατήρηση της κυριαρχίας της (αστικής) τάξης.
-- Με τον εκβιομηχανισμένο και εμπορευματοποιημένο χαρακτήρα της, η μαζική κουλτούρα περιορίζει και αλλοτριώνει τον δημιουργό.
-- Η μαζική κουλτούρα παρασιτεί στην υψηλή κουλτούρα, την εκχυδαΐζει και την υποβαθμίζει (πρβλ. Arendt).
Barthes
-- Το νοηματικό υπόστρωμα των προϊόντων της μαζικής κουλτούρας πρέπει να αποκρυπτογραφείται συστηματικά, μέσω της σημειολογίας.
-- Τα λανθάνοντα μηνύματα της μαζικής κουλτούρας διαπνέονται από την κυρίαρχη αστική ιδεολογία• παρουσιάζουν ως αυτονόητες, και επομένως νομιμοποιούν, τις υφιστάμενες κοινωνικές σχέσεις και αξίες, και αντιτίθενται στην αμφισβήτηση.
Baudrillard
-- Κεντρική αρχή της μαζικής κουλτούρας: η συνεχής ανακύκλωση και ανανέωση, που επιβάλλουν οι επιταγές της επικαιρότητας και της μόδας. Επομένως, το πρόβλημα της μαζικής κουλτούρας είναι η παροδικότητά της και ο καταναλωτικός της χαρακτήρας. Τα διάφορα μηνύματα της μαζικής κουλτούρας, έτσι όπως εναλλάσσονται γρήγορα και αδιάκοπα μπροστά στα μάτια του κοινού, προσλαμβάνονται με έναν καταναλωτικό τρόπο, οπότε εξισώνονται και εξουδετερώνονται. Αυτό που μετρά περισσότερο δεν είναι το περιεχόμενο, αλλά οι τεχνικές που χρησιμοποιούν τα μέσα μαζικής επικοινωνίας. Αποτέλεσμα: έχουμε να κάνουμε με “ψευδογεγονότα”, με “ψευδοϊστορία” και με μια “ψευδοκουλτούρα” και όχι με πραγματικά ιστορικά συμβάντα ή πραγματικές πολιτικές και πολιτισμικές αξίες• δημιουργία μιας ψευδοπραγματικότητας, μιας “υπερπραγματικότητας”.
Φεμινιστική και αντιρατσιστική θεωρία
-- Η μαζική κουλτούρα (ιδίως διαφημίσεις, σαπουνόπερες, δημοφιλής κινηματογράφος, αισθηματικά μυθιστορήματα) α) αποσκοπεί στον “συμβολικό αφανισμό των γυναικών”, διαιωνίζοντας στερεότυπα υποτέλειας και μειονεκτικότητας, ακόμη και β) εξασφαλίζει την διατήρηση της πατριαρχίας (δηλ. την οικονομική, πολιτική και πολιτισμική υποτέλεια των γυναικών στο ανδρικό φύλο) και του ρατσισμού.
-- Η μαζική κουλτούρα συνδέεται στενά και αόρατα (λόγω της συνήθειας και της αδράνειας που προκαλεί) με τις πιο βαθιά ριζωμένες κοινωνικές προκαταλήψεις.
Θεωρία του πολιτισμικού ιμπεριαλισμού
Η διείσδυση των προϊόντων της αμερικανικής μαζικής κουλτούρας στην παγκόσμια αγορά
-- αποτελεί οικονομικό και πολιτισμικό επεκτατισμό ή “πολιτισμικό ιμπεριαλισμό”, διότι αλλοιώνει και εξαφανίζει εντελώς τις εθνικές πολιτισμικές ταυτότητες και παραδόσεις, επιφέροντας ομογενοποίηση του πολιτισμού σε παγκόσμια κλίμακα
-- καλλιεργεί την ιδεολογία του καταναλωτισμού
-- ενισχύει την αμερικανική οικονομική και πολιτική ηγεμονία.
Κοινά σημεία αριστερής κριτικής
Η μαζική κουλτούρα
-- είναι αντι-λαϊκή: α) η παραδοσιακή λαϊκή κουλτούρα έχει αντικατασταθεί από μια
βιομηχανική κουλτούρα, β) χειραγωγεί ιδεολογικά το κοινό και το εξαπατά (περνά υποσυνείδητα μια ιδεολογία που νομιμοποιεί το υφιστάμενο καθεστώς εκμετάλλευσης και υποτέλειας των λαϊκών στρωμάτων στην αστική τάξη)
-- αποτελεί αντι-τέχνη: τα προϊόντα της είναι τυποποιημένα και ομογενοποιημένα, λόγω του εμπορευματικού χαρακτήρα της, και κατά συνέπεια δεν υπάρχει προσωπική έκφραση και κριτική σκέψη ούτε και πραγματική καινοτομία• επιπλέον, δεν επιτρέπει την φυγή από την πραγματικότητα
-- είναι ρηχή κουλτούρα: εφήμερη, καταναλώσιμη.
ΟΙ ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΕΣ ΤΗΣ ΜΑΖΙΚΗΣ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ
Από το 1950 και μετά, έγιναν δύο διαπιστώσεις στα πεδία της κοινωνιολογικής και επικοινωνιολογικής έρευνας (Σημ.: Οι διαπιστώσεις αυτές ισχύουν κατεξοχήν για την αμερικανική κοινωνία).
α) Ο μεταπολεμικός βιομηχανικός κόσμος χαρακτηρίζεται από έντονο πολιτικό-κοινωνικό πλουραλισμό (υπάρχει μια ποικιλία από ελίτ, που αποκλείουν την μονοπώληση της εξουσίας), αλλά και έντονο πολιτισμικό πλουραλισμό (“μεταβιομηχανική κοινωνία”, “μεταμοντερνισμός”).
β) Το κοινό δεν συνιστά μια παθητική και ομοιογενή μάζα, αλλά ένα σύνολο από ενεργητικούς και εκλεκτικούς χρήστες, έντονα διαφοροποιημένους κοινωνικά και πολιτισμικά.
Έτσι, η αισιοδοξία αντικατέστησε την απαισιοδοξία /πεσιμισμό (νοσταλγία παρελθόντος, καταστροφολογία) των συντηρητικών και αριστερών κριτικών της μαζικής κουλτούρας: η μαζική κουλτούρα έχει θετικές καινοτομίες και ανοίγει νέες προοπτικές. Η μαζική κουλτούρα μετονομάζεται σε “δημοφιλή κουλτούρα”.
ΠΛΟΥΡΑΛΙΣΤΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ
Θετικός επανορισμός της μεταβιομηχανικής, δημοκρατικής μαζικής κοινωνίας, ως μιας κοινωνίας χωρίς ταξικές συγκρούσεις και πολιτισμικές ανισότητες, σε αντίθεση με την κοινωνία της βιομηχανικής εποχής, λόγω της διόγκωσης της μεσαίας τάξης και της έντονης διάχυσης της μαζικής κουλτούρας (“προοδευτικός εξελικτισμός”).
Shils
-- Στη σύγχρονη κοινωνία, όπου οι έννοιες της παράδοσης και της εξουσίας έχουν εξασθενίσει και όπου αυτό που μετρά είναι η αξιοπρέπεια, τα δικαιώματα, η ελευθερία, οι επιλογές και οι ικανότητες του ατόμου, υπάρχουν τρία επίπεδα κουλτούρας (ανώτερη/ εκλεπτυσμένη--μέτρια--βάναυση), το καθένα με το δικό του κοινό από τις τρεις βασικές κοινωνικές τάξεις (ανώτερη τάξη διανοούμενων--μεσαία τάξη—εργατική τάξη). Η ανώτερη/εκλεπτυσμένη κουλτούρα είναι η μόνη που έχει βάθος, παράδοση και διαχρονικό χαρακτήρα, καινοτομία, λεπτότητα, συμβολισμό. Όσο κανείς κινείται προς τη βάναυση κουλτούρα, τόσο οι ιδιότητες αυτές απουσιάζουν και αυξάνει η τυποποίηση.
-- Παρόλη τη διόγκωση της μέτριας και βάναυσης κουλτούρας, σε καμία περίπτωση δεν μπορούμε να μιλάμε περί παρακμής, διότι οι προοπτικές για ανώτερη κουλτούρα είναι ευνοϊκές: αυτή α) προβάλλεται (ενίοτε) από τα μέσα μαζικής επικοινωνίας και β) διαδίδεται στη μεσαία και εργατική τάξη χάρη στη βελτίωση της εκπαίδευσης.
-- Οι λαϊκές τάξεις δεν αποτελούν δεκτικές “μάζες”, αλλά επηρεάζονται και από άλλες σχέσεις που διατηρούν πέρα από τα μέσα μαζικής επικοινωνίας.
-- Η μεγάλη κατανάλωση μέτριας και βάναυσης κουλτούρας από την νεολαία δεν είναι ανησυχητική και δεν πρέπει να περιοριστεί, αν θέλουμε να μιλούμε για δημοκρατία.
Gans
-- Η “δημοφιλής” κουλτούρα παίζει θετικό ρόλο στην ανάπτυξη της ατομικότητας και της προσωπικής έκφρασης.
-- Υπάρχουν 5 επίπεδα κουλτούρας (“κουλτούρες γούστου”): υψηλή, υψηλή-μεσαία, χαμηλή-μεσαία, χαμηλή, δημώδης χαμηλή. Οι 4 τελευταίες αποτελούν την δημοφιλή κουλτούρα. Καθεμιά είναι ανεξάρτητη και αποτελεί μια “υποκουλτούρα”, διότι έχει δικό της κοινό (ανάλογα με την κοινωνική τάξη και το μορφωτικό επίπεδο --οι “υποκουλτούρες” είναι επομένως παράλληλες με τις κοινωνικές τάξεις). Εφόσον ανταποκρίνονται στις ανάγκες του κοινού τους, οι 5 κουλτούρες ή “υποκουλτούρες” είναι ισότιμες (αν και όχι ισάξιες –η “υψηλή” κουλτούρα είναι η πληρέστερη και αποτελεί ένα ιδανικό).
-- Για μια πολιτισμική δημοκρατία, χρειάζεται ενίσχυση όλων των υποκουλτουρών από την πολιτεία, πλην της “υψηλής” υποκουλτούρας (“υποπολιτισμικός προγραμματισμός”).
Κοινά σημεία πλουραλιστικής θεωρίας
Στην μεταβιομηχανική, δημοκρατική κοινωνία, με τον πολιτικό και πολιτισμικό πλουραλισμό, τον ηθικό εξισωτισμό, και την έμφαση στην ατομική ελευθερία, πρωτοβουλία και επιλογή, η μαζική κουλτούρα δεν αποτελεί πρόβλημα: το κοινό είναι ελεύθερο να καταναλώσει την κουλτούρα της επιλογής του, ανάλογα με την κοινωνική τάξη και το μορφωτικό του επίπεδο. Η μαζική κουλτούρα εκθειάζεται, αλλά παραβλέπεται ο εμπορευματικός χαρακτήρας της και η ιδεολογική της διάσταση.
ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ECO
-- Η ρητορική και τα μηνύματα της μαζικής κουλτούρας πρέπει να ερευνηθούν συστηματικά.
-- Ο τρόπος πρόσληψης των μηνυμάτων της μαζικής κουλτούρας πρέπει επίσης να μελετηθεί: το κοινό δεν είναι μια εύπιστη, δεκτική και χειραγωγήσιμη μάζα, αλλά είναι σε θέση να κρίνει. Αντί για “μαζική κουλτούρα”: “μαζικές επικοινωνίες”.
-- Τα διάφορα επίπεδα κουλτούρας δεν αντικατοπτρίζουν τις αισθητικές αξίες, την κοινωνική τάξη ή το μορφωτικό επίπεδο του κοινού, αλλά απλά τις εκάστοτε ανάγκες του (θεώρηση προϊόντων μαζικής κουλτούρας ως μιας βιομηχανοποιημένης απάντησης σε πραγματικές ανάγκες). Δεν υπάρχουν πολλά είδη κοινού, αλλά υπάρχει μια κοινότητα δεκτών για τα διάφορα επίπεδα κουλτούρας, τα οποία είναι συμπληρωματικά το ένα προς το άλλο.
-- Πρέπει οι διανοούμενοι να αποδεχθούν την ύπαρξη των μαζικών μέσων επικοινωνίας και να παρέμβουν στη παραγωγή της μαζικής κουλτούρας, ώστε να συνδράμουν στην πολιτισμική εξυγίανση.
ΘΕΩΡΙΑ “ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ”
(Hall)
-- Η σύγχρονη μαζική κουλτούρα είναι πολύπλοκη και ετερογενής, διότι η ηγεμονική αστική ιδεολογία που την διατρέχει έχει ενσωματώσει αξίες των υποτελών τάξεων για να κερδίσει την αποδοχή τους. Είναι επίσης διαρκώς μεταβαλλόμενη, ανάλογα με τις συγκυρίες.
-- Η διαδικασία πρόσληψης της μαζικής κουλτούρας από το κοινό είναι επίσης περίπλοκη, διότι το κοινό δεν αποτελεί μια εύπιστη και παθητική μάζα, αλλά είναι σε θέση να προσλαμβάνει τα μηνύματα της μαζικής κουλτούρας ενεργητικά και με κριτικό τρόπο. Υπάρχει αλληλεπίδραση ανάμεσα στη δημοφιλή κουλτούρα και το κοινό: η δημοφιλής κουλτούρα διαμορφώνει μεν αξίες, αλλά και το κοινό διεκδικεί τις αξίες του. Το κοινό διαθέτει 3 τρόπους πρόσληψης (κυρίαρχο—αντιπολιτευτικό—συνδιαλλακτικό), ανάλογα με την κοινωνική του θέση και την πολιτική και πολιτισμική ιδεολογία του. Χάρη σ’αυτούς, έχει τη δυνατότητα να εκφράσει την αντίστασή του στο κατεστημένο, να ενεργοποιηθεί. Έτσι, η δημοφιλής κουλτούρα είναι μια αρένα όπου διεξάγεται ο αγώνας υπέρ αλλά και κατά της ηγεμονικής κουλτούρας.
-- Οι αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στη δημοφιλή κουλτούρα και το κοινό πρέπει να μελετηθούν.
ΘΕΩΡΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΥ ΛΑΪΚΙΣΜΟΥ
(de Certeau, Fiske, Willis)
-- Το κοινό είναι αυτό που χειραγωγεί την δημοφιλή κουλτούρα, καθορίζοντας τα νοήματά της, διότι κατά την πρόσληψή της είναι αυτόνομο, ενεργητικό και δημιουργικό.
-- Οι “πολιτισμικές βιομηχανίες” αποδεικνύονται αδύναμες μπροστά στον απρόβλεπτο και ανεξιχνίαστο χαρακτήρα του κοινού και στον “σημειωτικό ανταρτοπόλεμο” που διεξάγει. Το κοινό, ο λαός, είναι σε θέση να αντιστέκεται στις ηγεμονικές δυνάμεις και έτσι η δημοφιλής κουλτούρα μπορεί να αποβεί και ριζοσπαστική.
-- Η διαδικασία πρόσληψης των μηνυμάτων της δημοφιλούς κουλτούρας είναι μια πράξη δημιουργικότητας από μέρους του κοινού. Μέσα από αυτήν μπορεί να χειραφετείται πολιτισμικά το κοινό.
-- Χρειάζεται μελέτη της διαδικασίας πρόσληψης των μηνυμάτων της δημοφιλούς κουλτούρας από το κοινό.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου