ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑ
ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1
ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗΣ ΕΠΟΧΗΣ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ: 323 π.Χ. (θάνατος Μ. Αλεξάνδρου-επιβολή της μακεδονικής δυναστείας στην Ελλάδα) - 30 π.Χ. (κατάληψη Αλεξάνδρειας από Αύγουστο και άρα ολοκλήρωση προσάρτησης ελληνικού κόσμου στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία).
Περίοδος σημαντικών αλλαγών: επέκταση ελληνισμού προς ανατολάς, δημιουργία ενιαίου πολιτισμικού χώρου με κυρίαρχη την ελληνική γλώσσα, και νέες πόλεις εκτός ελληνικού χώρου με πρωτεύοντα ρόλο, κυριαρχία μοναρχικών κρατών, τάση για ενασχόληση με την ιδιώτευση και όχι με τα κοινά, οι βασιλικές αυλές γίνονται πολιτ. οικον. πνευμ. Κέντρα, λογοτεχνική παραγωγή με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά.
ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ: 30 π.Χ. (ανάρρηση Αυγούστου στον αυτοκρατορικό θρόνο) – 330 μ.Χ. (μεταφορά της πρωτεύουσας του ρωμαϊκού κράτους στην Κωνσταντινούπολη)
Μεγάλες αλλαγές: η παράδοση αποκτά πλέον βάρος και η ρητορική έχει ηγεμονικό ρόλο, επιδράσεις και στην εκπαίδευση.
ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗΣ ΕΠΟΧΗΣ
Κυριαρχεί μεν ο ελληνικός πολιτισμός αλλά το κέντρο βάρους πλέον στα ανατολικά κράτη που κατέλαβαν και αποίκισαν οι Έλληνες.
1.1 Γενικός προσδιορισμός της ελληνιστικής εποχής
Ελληνιστική εποχή= η ιστορική περίοδος κατά την οποία η ελληνική γλώσσα, μέσω των κατακτήσεων του Μ. Αλεξάνδρου εξαπλώνεται προς ανατολάς και γίνεται κυρίαρχη γλώσσα όλων των κατακτημένων περιοχών. Ο όρος ελληνιστικός (Droysen, 1836) από γλωσσολογικός αρχικά, επεκτάθηκε σε όλες τις εκφάνσεις του πολιτισμού.
1.2 Οι κοινωνικοπολιτικές συνθήκες
Δημιουργία νέων κρατών εκτός Ελλάδας (Βασίλειο των Σελευκιδών, βασίλειο των Λαγιδών....) μετά το διαμελισμό της αυτοκρατορίας του Μ. Αλεξάνδρου και την παρακμή της κυρίως Ελλάδας. Πολυμορφία και πολιτισμικές επιμειξίες, αλλά και ένα κοινό συνεκτικό στοιχείο: η παρουσία των Ελλήνων μέσα από την εξουσία και την παιδεία.
Πολιτική οργάνωση: Την εξουσία στα βασίλεια είχαν οι Έλληνες που εκμεταλλεύτηκαν την παράδοση δουλοπρέπειας των Ανατολιτών, υιοθέτησαν ξένες συνήθειες προς όφελός τους (θεοποίηση ηγεμόνων, προσκύνησή τους) και κατέστησαν την ελληνική κουλτούρα κυρίαρχη. Παράλληλα και μεταναστευτικό κύμα από Ελλάδα από φιλόδοξους Έλληνες που αναλάμβαναν ηγετικές θέσεις πλέον στα βασίλεια.
Τρόπος ζωής: Ο ελληνικός τρόπος ζωής έγινε σύμβολο κύρους, οι κατακτημένοι ευγενείς τον μιμούνταν, η ελληνική γλώσσα το κύριο όργανο συνεννόησης και στη διοίκηση και στο λαό (συγκεκριμένα η ελληνιστική κοινή, εξέλιξη της αττικής διαλέκτου). Το άτομο/ πολίτης ζει μόνο του σε αχανή κράτη, χωρίς δεσμούς με τους συμπολίτες του, δε συμμετέχει στη λήψη αποφάσεων. Άρα απομόνωση, ανάγκη του ανήκειν κάπου και γι’ αυτό ίδρυση ομίλων και λεσχών με μέλη, στροφή του κόσμου σε μυστηριακές θρησκείες, άνθηση της μαγείας. Παράλληλη ανάπτυξη της ιδιωτικής πρωτοβουλίας, ενδιαφέρον για κέρδος και προσωπική προβολή. Καλλιέργεια μιας νέας αισθητικής αντίληψης με ετερόκλητα στοιχεία που αντανακλούν την πολυμορφία του νέου κόσμου. Σπάταλη επίδειξη, αισθητική του όγκου, αγάπη για θέαμα, δημόσιες τελετές εξαιρετικής χλιδής και παράλληλα αγάπη για λεπτομέρεια και μικροσκόπηση.
Κοινωνική διάρθρωση: Στην κορυφή ο ηγεμόνας και οι αξιωματούχοι, όλοι Έλληνες. Στη βάση, οι ντόπιοι, τυφλά υποταγμένοι στην εξουσία. Στο ενδιάμεσο, μεσαία τάξη, Έλληνες και εξελληνισμένοι ντόπιοι παλαιοί αριστοκράτες με κύρια επιδίωξη το κέρδος.
1.3 Γράμματα –επιστήμες
Αλλαγές και στον πνευματικό τομέα. Η Αθήνα παρακμάζει σταδιακά και αναδεικνύονται Νέα Κέντρα: Αλεξάνδρεια, Αντιόχεια. Το επίκεντρο: οι βασιλικές αυλές που χορηγούν, στηρίζουν τους διανοουμένους, χρηματοδοτούν την κατασκευή βιβλιοθηκών (π.χ. Βιβλιοθήκη Αλεξανδρείας μέσα στο Μουσείον) και δημιουργούν γύρω τους κύκλους λογίων που τους κολακεύουν με το έργο τους.
Φιλολογική επιστήμη: Για πρώτη φορά συστηματική ανάπτυξη λόγω της δημιουργίας Βιβλιοθηκών και της ανάγκης καταγραφής, ταξινόμησης, σχολιασμού έργων. Έκδοση αρχαιότερων κειμένων, φιλολογικά ζητήματα, μελέτες. Οι σημαντικότεροι φιλόλογοι εποχής οι βιβλιοθηκάριοι και λόγω επαγγελματικής ενασχόλησης: Ζηνόδοτος, Απολλώνιος Ρόδιος, Αριστοφάνης Βυζάντιος, Αρίσταρχος,...
Άλλες επιστήμες: Χάρη στις χρηματοδοτήσεις των ηγεμόνων τεράστια έκρηξη. Μαθηματικά (Ευκλείδης, Αρχιμήδης). Αστρονομία (Αρίσταρχος ο Σάμιος-ηλιοκεντρικό σύστημα,, Ερατοσθένης Κυρηναίος-μέτρηση περιφέρειας γης), Γεωγραφία ....
Λογοτεχνία: Επηρεάζεται από την ακμή των φιλολογικών σπουδών και έτσι η ποιητική παραγωγή αποκτά λόγιο χαρακτήρα και απηχεί φιλολογικούς προβληματισμούς και ζητήματα (ασυνήθεις τρόποι πραγμάτευσης διάφορων θεμάτων, αναζήτηση σπάνιας λέξης, υπαινιγμοί...). Επίσης επικρατεί ειδολογική ποικιλία (όλα τα λογοτεχνικά είδη ανθούν και μάλιστα ενίοτε καλλιεργούνται από το ίδιο πρόσωπο) και μία πρωτοφανής ανάμειξη των ειδών. Οι βασιλικές αυλές πηγή έμπνευσης, αγάπη για καθημερινά θέματα, εμμονή στη λεπτομέρεια, ένταξη θεών και ηρώων σε λιγότερο υψηλά, ανθρώπινα πλαίσια, ανάδειξη άσημων προσώπων σε ήρωες έργων. Πρωταρχικό μέλημα η ανανέωση του ποιητικού λόγου. Όλα τα παραπάνω στοιχεία σε πρωτοφανή συσσώρευση και με έμφαση. Αν και κάποια από αυτά μοιάζουν να τείνουν προς τη ρεαλιστική απεικόνιση, π.χ. η εμμονή στη λεπτομέρεια, τα οικεία θέματα,..., ο ρεαλισμός απλώς ένα λογοτεχνικό πρόσχημα στην υπηρεσία της ανανέωσης του ποιητικού λόγου. Εμμονή στη λέξη για δημιουργία του κατάλληλου αισθητικού αποτελέσματος, όμως ενίοτε υπερβολή, ακαδημαϊκή διαστροφή με αναζήτηση συνεχώς της πιο σπάνιας λέξης ως αυτοσκοπό. Τέλος, η πλούσια ερωτική θεματολογία, μάρτυρας φαινομενικά του ατομικισμού και του ρεαλισμού της εποχής, καταλήγει σε νοσηρές ιστορίες, ακρότητες.
Η ποικιλία που επικρατεί στην τέχνη, τη λογοτεχνία,... αντανακλά την πολιτισμική ανάμειξη και τις αναζητήσεις του νέου κόσμου.
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
Δραστηριότητα 1
Δημιουργία νέων κρατών: διαμελισμός αυτοκρατορίας Μεγάλου Αλεξάνδρου σε επιμέρους βασίλεια, μακρόχρονη περίοδος ταραχών στην κυρίως Ελλάδα με αποτέλεσμα την παρακμή και την ανάπτυξη νέων κέντρων εξουσίας μακριά απ’ αυτή π.χ. το βασίλειο των Σελευκιδών ή η Αίγυπτος (βασίλειο των Λαγιδών).
Πολιτική οργάνωση: μέσα στην πολυμορφία και τις πολιτισμικές επιμειξίες των βασιλείων της εποχής, υπήρχε ως συνεκτικό στοιχείο η παρουσία των Ελλήνων στην εξουσία και την παιδεία. Παντού την εξουσία την είχαν Έλληνες, πρωτίστως Μακεδόνες που εκμεταλλεύτηκαν τις θεωρίες των ντόπιων για θεοποίηση των αρχόντων προς όφελος τους. Πολλοί Έλληνες με την ενθάρρυνση των ηγεμόνων (Ελλήνων κατακτητών) μετανάστευσαν στα νέα κράτη όπου υπήρχαν ευκαιρίες εύκολου πλουτισμού και κοινωνικής καταξίωσης. Ο ελληνικός τρόπος ζωής έγινε σύμβολο κύρους για τους ντόπιους, επικράτησε ο ελληνικός πολιτισμός και η ελληνική γλώσσα.
Κοινωνική διάρθρωση: ευδιάκριτη η κοινωνική διάρθρωση. Στην κορυφή ο ηγεμόνας και οι αξιωματούχοι του, πάντα ελληνικής καταγωγής. Στο άλλο άκρο το μεγάλο πλήθος των αυτόχθονων κατοίκων που υποτάσσονται τυφλά στην εξουσία. Στη μέση βρίσκεται μια πολυπληθής τάξη που αναζητά συνήθως το κέρδος: Έλληνες και μέλη της παλαιάς αριστοκρατίας των κατακτημένων που έχει εξελληνιστεί.
Τρόπος ζωής: το άτομο είναι μοναχικό, μετέωρο πλέον σε εκτεταμένα βασίλεια, μακριά από τα κέντρα εξουσίας (τις βασιλικές αυλές), δεν είναι πλέον ο πολίτης που συμμετέχει στη λήψη αποφάσεων για την τύχη της πόλης του. Οι επιπτώσεις στην ψυχοσύνθεσή του είναι σημαντικές με αποτέλεσμα την ίδρυση λεσχών και ομίλων που προσέφεραν στα μέλη τους την αίσθηση του ανήκειν, στροφή σε μυστηριακές θρησκείες που άμβλυναν τα υπαρξιακά αδιέξοδα, στροφή στη μαγεία, έντονη ανάπτυξη της ιδιωτικής πρωτοβουλίας, ενδιαφέρον για το ατομικό κέρδος και την προσωπική προβολή. Αποτέλεσμα η δημιουργία νέων αισθητικών αντιλήψεων: οι δημόσιες τελετές αποκτούν εξαιρετική μεγαλοπρέπεια και χλιδή, οι νεόπλουτοι επιδιώκουν και έχουν προβολή, επικράτηση αισθητικής του όγκου, της σπάταλης επίδειξης, της διακοσμητικής υπερβολής, αγάπης γα τη λεπτομέρεια, τη μικροσκόπηση.
http://users.forthnet.gr/ath/jexi/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου