ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11
ΛΟΥΚΙΑΝΟΣ
11.1 Ο βίος του Λουκιανού
Γεννήθηκε στα Σαμόσατα της Κομμαγηνής (Συρία) γύρω στο 120-125 μ.Χ. Είναι γέννημα της εποχής του, σατιρικός, προσφέρει γέλιο με σοβαρό ύφος (εξ ου και ο χαρακτηρισμός του κατά την αρχαιότητα σπουδογέλοιος), ξεπέρασε τα έργα του παρελθόντος, δεν τα μιμήθηκε. Δείγμα της ωριμότητάς του η δημιουργία του σατιρικού διαλόγου.
Δε γνωρίζουμε πολλά πράγματα για τη ζωή του, καθώς οι σύγχρονοί του δε μίλησαν γι’ αυτόν. Οι πληροφορίες μας προέρχονται από τα δικά του έργα. Στο έργο του Ενύπνιον αναφέρεται στο ενύπνιον (όνειρο) που είδε όταν ήταν παιδί και τον κατηύθυνε στην παιδεία. Στο Δις κατηγορούμενος ο Λουκιανός κατηγορείται αφενός από τη Ρητορική γιατί την εγκατέλειψε και μεταπήδησε στη Φιλοσοφία, αφετέρου από το Διάλογο (το φιλοσοφικό) γιατί τον πρόσβαλε μετατρέποντάς τον σε σατιρικό. Ο Λουκιανός απολογείται και υποστηρίζει αφενός ότι η μεν Ρητορική τότε βρισκόταν σε παρακμή (επικράτηση ασιανισμού και υπεραττικισμού αντί του ορθού κατ’ αυτόν μετριοπαθούς αττικισμού), αφετέρου ότι στην περίοδο της ωριμότητάς του έπρεπε πλέον να αφήσει τα δικαστήρια και τις ρητορείες και να στραφεί στον ήρεμο Διάλογο (όχι στη φιλοσοφία, δεν ακολούθησε κάποια σχολή της εποχής, αλλά έκανε το φιλοσοφικό Διάλογο δικό του εκφραστικό όργανο που ανταποκρινόταν περισσότερο στην καθημερινότητα).
Δημιουργία σατιρικού διαλόγου: ο Λουκιανός υποστήριζε (στα Δις κατηγορούμενος, Βάκχος και Ζεύξις,...) ότι έλεγε έτσι τις αλήθειές του με διασκεδαστικό τρόπο, με τη μορφή του διαλόγου πετύχαινε το τερπνό ενώ με το περιεχόμενο το ωφέλιμο. Ανέμειξε το σοβαρό με το αστείο (παράδοση του σκώμματος, της λοιδορίας, της κωμωδίας, του Μένιππου) σε σωστή αναλογία για να έχει το κατάλληλο αποτέλεσμα κι όχι κάτι το τερατώδες (έναν ιπποκένταυρο). Ο διάλογός του υπηρέτησε την καθημερινότητα Πέθανε μετά το 180 μ.Χ.
11.2 Το έργο του Λουκιανού
86 έργα στην έκδοση της Οξφόρδης. Η έρευνα σε ό,τι αφορά το Λουκιανό έχει ασχοληθεί με θέματα γνησιότητας, χρονολόγησης και κατάταξης των έργων του. 2 μεγάλες περίοδοι στη συγγραφική του δημιουργία:
Η περίοδος της νεότητας (κυριαρχία ρητορικής, π.χ. Φάλαρις 1 και 2, Τυραννοκτόνος, Αποκηρυττόμενος που είναι ασκήσεις ρητορικής για την τεχνική της μελέτης, επίσης το Περί του οίκου που είναι μια ρητορική περιγραφή, μια έκφρασις, το Μυίας εγκώμιον που είναι ένα ρητορικό εγκώμιο, κάποιες προλαλιές για την απόσπαση της εύνοιας του ακροατηρίου, π.χ. Περί του ηλέκτρου, -κάποιες προλαλιές , π.χ. Ηρακλής, προέρχονται από τη γεροντική του ηλικία, οπότε ξαναέγραψε ρητορικά έργα-, τα Περί θυσιών και Περί πένθους,...., και 2 πραγματείες σε ιωνική διάλεκτο που ενδεχομένως να μην είναι γνήσιες)
και η περίοδος της ωριμότητας (κυριαρχία σάτιρας). Εδώ ανήκουν τα πιο αξιόλογα έργα και είναι σε διαλογική μορφή.
• Σειρά από σύντομους διαλόγους: 25 Θεών διάλογοι (συνομιλία δύο θεών για τους έρωτές τους), 15 Ενάλιοι διάλογοι (πρωταγωνιστής ο Ποσειδών), 15 Εταιρικοί διάλογοι (συνομιλία κοινών θνητών). Στοιχεία από τη Νέα Κωμωδία και το μίμο της ελληνιστικής σάτιρας.
• Μενίππειοι διάλογοι: Στην ακμή της συγγραφικής του δραστηριότητας. Δηκτική σάτιρα, ευστροφία, θέματα αγαπητά στην κυνική φιλοσοφία (ματαιότητα ανθρώπινων επιθυμιών, ανθρώπινη ανοησία, κενοδοξία πλουσίων,...). Ο Λουκιανός δεν ανέμειξε πολύ συχνά το πεζό με στίχο. Περισσότερο ανέμειξε το σοβαρό (Διάλογος φιλοσοφικός που εκπροσωπεί τον πεζό λόγο) με το αστείο (κωμωδία που επροσωπεί τον έμμετρο λόγο). Διάλογοι Μένιππος ή Νεκυομαντεία, Ικαρομένιππος ή Υπερνέφελος, Κατάπλους ή Τύραννος, Ζευς ελεγχόμενος, Θεών εκκλησίαι, Δις κατηγορούμενος, Νεκρικοί διάλογοι.
• Και διάλογοι με μορφή πλατωνικού διαλόγου: Ερμότιμος ή περί αιρέσεων (συζήτηση για την υπόσχεση της στωικής φιλοσοφίας για την κατάκτηση της ευτυχίας μέσα από την κατάκτηση της αρετής), μια «διατριβή» σε μορφή επιστολής: Πώς δει ιστορίαν συγγράφειν (χιουμοριστική κριτική όσων έγραψαν αναξιόπιστα ιστορικά έργα, συζητά τις αρχές της ιστοριογραφίας), 2 λίβελλοι σε μορφή επιστολής: Περί της Περεγρίνου τελευτής και Αλέξανδρος ή Ψευτομάντις (σημαντική ιστορική μαρτυρια για τη ζωή των Χριστιανών του 2ου αιώνα), Δημώνακτος βίος (απομνημονεύματα), Αληθή διηγήματα και Λούκιος ή Όνος (σε μορφή μυθιστορήματος, το πρώτο ταξιδιωτική περιπέτεια, το δεύτερο σατιρίζει τις προλήψεις, τη μαγεία, τη μετεμψύχωση)
• Επιγράμματα και ποιητικά έργα επίσης του αποδίδονται.
11.3 Ο Λουκιανός και οι νεότεροι μελετητές
Helm: ο Λουκιανός μιμήθηκε το έργο του Μένιππου (γιατί έχει αναμεμιγμένο πεζό λόγο και στίχο, στοιχεία διατριβής και μυθολογικές αναφορές, κυριαρχία σκέψης κυνικών).
McCarthy: Αντιδρά στον Helm. Δεν ξέρουμε αν τα έργα του Μένιππου ήταν γραμμένα σε πεζό ανάμεικτο με στίχο.
Bompaire: «Αχρονία» έργου Λουκιανού. Δε συνδέει το έργο του Λουκιανού με την εποχή του, πρόκειται απλώς για ρητορική δημιουργία.
Schwarz: Αντιδρά στον Bompaire. Συσχετίζει κάθε αναφορά στα έργα του Λουκιανού με άλλα εξωτερικά γεγονότα.
Baldwin, Παπαιωάννου: Θεωρούν το Λουκιανό άνθρωπο του καιρού του που αποτύπωσε τα προβλήματα της εποχής, σατίρισε κοινωνικά φαινόμενα.
Jones: θεωρεί το Λουκιανό παρατηρητή του καιρού του που ήθελε να διασκεδάσει τους συνανθρώπους του.
Δραστηριότητες
Δραστηριότητα 1
Ο Λουκιανός εγκωμιάζει τη μύγα και ερμηνεύει τις κινήσεις της. Δικαιολογεί τα αρνητικά χαρακτηριστικά που όλοι της καταλογίζουν (ενοχλεί τους κοιμισμένους, τους…δαγκώνει, κάνει θόρυβο) και τα μεταστρέφει σε θετικά παρουσιάζοντάς τα με χαριτωμένο τρόπο και αποδίδοντας τη συμπεριφορά της σε υπερβολική τρυφερότητα. Η Μύγα ως νεαρή κοπέλα είχε εξαιρετικό χαρακτήρα, αλλά ήταν άτυχη καθώς αφενός η αφοσίωση και η αγάπη της δεν μπόρεσαν να εκτιμηθούν, όπως της άξιζε, από τον Ενδυμίωνα, αφετέρου είχε και μία πολύ ισχυρή αντίζηλο τη Σελήνη που έδρασε καταλυτικά και τη καταδίκασε να γίνει έντομο. Άρα η μύγα ως έντομο πλέον ενοχλεί αλλά δε φταίει αυτή. Για να ενισχύσει το εγκώμιό του, ο Λουκιανός αναφέρει και τις καλές και διάσημες Μύιες της ιστορίας.
Δραστηριότητα 2
Ο φιλοσοφικός διάλογος με το «σοβαρό» αντικείμενο (μελέτη των θεών, της φύσης και της πορείας του σύμπαντος) αναμίχθηκε με το σκώμμα, τον ίαμβο, τον κυνισμό, τις πρακτικές του Εύπολη, του Αριστοφάνη και του Μένιππου, με αποτέλεσμα τη μεταμόρφωσή του σε ένα κράμα πεζού και ποιητικού λόγου, σε ένα κωμικό, σατιρικό, γελοίο είδος λόγου και άρα την υποβάθμιση και απαξίωσή του.
Δραστηριότητα 3
Βασικά είναι όλα όσα λέει ο Λουκιανός στην παράγραφο 41.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου