ΕΛΠ 20 - Δημ. & Ιδιωτ. βίος κατά την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας

Τόμ. Β - Κεφ. 3 

Η Θέση των Ελλήνων ως Υπηκόων της Οθωμ. Αυτοκρατορίας

Υπήρχαν δύο κατηγορίες :

Οι Μουσουλμάνοι

Οι Μη Μουσουλμάνοι :

περιλαμβάνονταν οι Έλληνες ως χριστιανοί και αποτελούσαν υπηκόους δεύτερης κατηγορίας. Δεν εντάσσονταν στο στρατό της αυτοκρατορίας, δε συμμετείχαν στη διοίκηση της χώρας και επωμίζονταν το μεγαλύτερο μέρος της φορολογίας και άλλων υποχρεώσεων. Υπάγονταν σε διάφορες κατηγορίες, ανάλογα με τον τρόπο υποδούλωσής τους: οικειοθελής παράδοση, στρατιωτική ήττα, ή, ανάλογα με τη σημασία που είχε η περιοχή τους. Στην τελευταία περίπτωση, η οθωμανική διοίκηση παρείχε κάποια προνόμια που διέφεραν ανά περιοχή.

Οι έλληνες θεωρούνταν ζιμμί, οπαδοί μονοθεϊστικής θρησκείας, των οποίων τα ιερά βιβλία ήταν αποδεκτά από το Ισλάμ. Δεν υπήρχε σαφής προσδιορισμός των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων των ζιμμί, εκτός από την καταβολή του ειδικού κεφαλικού φόρου. Όλα τα υπόλοιπα ήταν κατά περιοχή και ανά συνθήκες.

Η κοινωνική ανωτερότητα των μουσουλμάνων ήταν απόλυτη. Ακόμη και προνομιούχοι χριστιανοί (Φαναριώτες) υστερούσαν έναντι (278) ενός μουσουλμάνου σε περίπτωση αντιπαράθεσης. Σύμφωνα με τούρκους ιστορικούς, η υπεροχή αυτή προερχόταν από τη στρατεύσιμη ιδιότητά τους, ότι δηλαδή παρείχαν προστασία έναντι ξένης επιβουλής.

ΕΛΠ 20 - Ο βυζαντινός θρησκευτικός βίος

Τόμος Β - Κεφ. 2 

Ο ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΒΙΟΣ

Εισαγωγή (205)

Τον 4^ο αι. η χριστιανική εκκλησία θριαμβεύει καθώς γίνεται νόμιμη και επίσημη θρησκεία του ρωμαϊκού κράτους, έως να διαμορφωθεί η βυζ. αυτοκρατορία. Μετά τον 7^ο αι. οι λέξεις ‘Ρωμαίος’ και ‘Χριστιανός’ γίνονται ταυτόσημες.

Με την παρακμή της Ρώμης η βίωση της χριστιανικής πνευματικότητας συνδέει ένα μωσαϊκό εθνοτήτων και γίνεται υποστηρικτικός παράγοντας του ρωμαϊκού οικοδομήματος.

Την πρωτοβυζ. Περίοδο, η εκκλησία παρά το θρίαμβό της, σπαράσσεται από διαφορετικές αντιλήψεις και δόγματα. Ο εκκλησιαστικός βίος διαμορφώθηκε μέσα από πολλές εξελίξεις και μεταβολές.

Τη μεσοβυζ. Περίοδο εμφανίζεται ο μεσαιωνικός τρόπος ζωής. Δημιουργούνται νέα χαρακτηριστικά που τα αναγνωρίζουμε στον κλειστό, ιδιωτικό τρόπο ζωής που επηρεάζει και τις θρησκευτικές εκδηλώσεις. Η Ανατολή με τη Δύση αποξενώνονται, έρχονται σε αντίθεση μέχρι το τελειωτικό σχίσμα.

Την υστεροβυζ. Περίοδο το σχίσμα είναι τελειωτικό και απασχολεί το λαό και την εξουσία. Μετά από τους σταυροφόρους και τους Βενετούς ο Βυζαντινός αναγνωρίζει τις πολιτισμικές του ιδιαιτερότητες μέσα από την εκκλησιαστική του ταυτότητα.

Η βυζ. ιστορία χωρίζεται σε τρεις περιόδους

- πρώιμη βυζαντινή ή πρωτοβυζαντινή ή εποχή της ύστερης αρχαιότητας από το 324 έτος ίδρυσης της Κωνσταντινούπολης έως το 650, επιβολή των αράβων στη Μεσόγειο

- μεσοβυζαντινή ή μεσαιωνική από το 650 έως το 1204, άλωση της Πόλης από τους Φράγκους

- υστεροβυζαντινή ή παλαιολόγεια  μέχρι το 1453, άλωση της Πόλης από τους Τούρκους

Τα χρονολογικά όρια είναι λίγο ασαφή.

ΕΛΠ 20 - Δημόσιος, οικονομικός και κοινωνικός βίος των Βυζαντινών

Τόμος Β - Κεφ. 1

Πολιτειακοί και Πολιτικοί Θεσμοί της Βυζ. Αυτοκρατορίας

Το Ρωμαϊκό Υπόβαθρο της Νέας Αυτοκρατορίας : Οι Μεταρρυθμίσεις του Διοκλητιανού και του Μ. Κωνσταντίνου (20)

Ο Διοκλητιανός σηματοδοτεί το τέλος της παρακμής της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και την αρχή της ανανέωσης και αποκατάστασης του ρωμαϊκού κράτους.

Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία το 2^ο και 3^ο αι. μ.Χ.

Με το θάνατο του Μάρκου Αυρηλίου επήλθε κρίση στο κράτος. Συχνές & βίαιες αλλαγές αυτοκρατόρων, συνωμοσίες, πραξικοπήματα, εμφύλιοι, ήττες, κοινωνικές ανισότητες, πολιτικοί και θρησκευτικοί διωγμοί, πληθωρισμός και φυσικές καταστροφές συνέβαλαν στην κρίση αυτή. Σημαντικότερη (21) επίπτωση ήταν η εξασθένιση του αυτοκρατορικού θεσμού. Από το 235 – 285 περισσότεροι από 30 ηγεμόνες είχαν αναγνωρισθεί επίσημα ως Αύγουστοι ή Καίσαρες.

Με τις μεταρρυθμίσεις του Διοκλητιανού, το ρωμαϊκό κράτος μπόρεσε να ανακάμψει. Καθιερώθηκε το σύστημα της τετραρχίας για τη διακυβέρνηση του κράτους. Τα καθήκοντα μοιράστηκαν σε τέσσερις ηγεμόνες, οι οποίοι εκλέχτηκαν με αξιοκρατικά κριτήρια. Η πρώτη, με το Διοκλητιανό (για την ανατολή), το Μαξιμιανό (για τη δύση) το Γαλέριο και τον Κωνστάντιο Χλωρό, υπήρξε σταθερό πολιτικό σχήμα, που έφερε την τάξη στο εσωτερικό της χώρας, προστάτευσε την κυριαρχία της Ρώμης, αναβάθμισε και σταθεροποίησε το κύρος του αυτοκράτορα.

Οι επαρχίες διαιρέθηκαν επίσης σε μικρότερες, ενώ συνενώθηκαν σε μεγαλύτερες περιφερειακές διοικήσεις. Διαχωρίστηκε η πολιτική από τη στρατιωτική εξουσία, αυξήθηκε το στράτευμα και καταπολεμήθηκε ο πληθωρισμός. Έτσι οι επαρχίες μπορούσαν να ελεγχθούν καλύτερα, αυξήθηκε η αποδοτικότητα των κρατικών υπηρεσιών, η οικονομία ανέκαμψε, όπως και ο στρατός.

ΕΛΠ 20 - Αρχαία ελληνική θρησκεία

Τόμος Α - Κεφ. 5

Οι Αρχαίοι πίστευαν πως αρχικά υπήρχε ένας θεός – δημιουργός του κόσμου. Η σκέψη αυτή διαφαίνεται στις κοσμογονικές και θεογονικές θεωρήσεις τους, που συνδέονταν μεταξύ τους και συνδυάζουν τον ποιητικό μύθο με την παρατήρηση και το διαλογισμό. Οι θεογονικοί μύθοι αναφέρονται στην καταγωγή και ιστορία των θεών ενώ οι κοσμογονικοί προσπαθούν να ερμηνεύσουν τη δημιουργία του κόσμου.

Θεογονία του Ησίοδου : αρχικά υπήρχε το Χάος, ύστερα η Γη και ο Έρως που εμφανίζεται ως κινητήρια δύναμη του κόσμου. Ο κόσμος συγκροτήθηκε σταδιακά από έναν ατέρμονο πολλαπλασιασμό και τη συνάντηση αντιθετικών δυνάμεων. Οι θεοί φέρονται ως δημιουργοί μιας ατέρμονης κίνησης τεκνογονίας.

ΕΛΠ 20 - Οικογενειακοί θεσμοί

Τόμος Α - Κεφ. 4 

Εισαγωγή

Οι σημαντικότεροι οικογενειακοί θεσμοί, είναι αυτοί που σχετίζονται με το γάμο, τη γέννηση, την αποδοχή και την ενσωμάτωση των βρεφών στην οικογένεια καθώς και η ανατροφή των παιδιών.

Η Σπάρτη έχει ιδιομορφίες (280) σε σχέση με την Αθήνα καθώς η κοινωνία της ήταν ολιγαρχική. Αποτελούνταν από πολίτες που ήταν ίσοι, όμοιοι μεταξύ τους. Από τα 7 έως τα 30 τους, οι άνδρες ζούσαν σε στρατιωτικούς καταυλισμούς. Το κράτος παρείχε σε κάθε Σπαρτιάτη έναν κλήρο που μεταβιβαζόταν μόνο στο γιο. Στην Αθήνα η κληρονομιά μοιραζόταν σε όλους τους άρρενες κληρονόμους. Αυτός είναι ο λόγος που τα κίνητρα των Αθηναίων για γάμο με γυναίκα με μεγάλη προίκα, απουσιάζουν από τη Σπάρτη.

Διαφορετική ήταν επίσης η αντιμετώπιση των πολιτών από το κράτος. Στόχος της Σπάρτης ήταν η δημιουργία γερών στρατιωτών και γυναικών με προορισμό τη γέννα υγιών παιδιών. Τα νεογέννητα έπρεπε πρώτα να γίνουν αποδεκτά από την πόλη πριν αναλάβει η οικογένεια την ανατροφή τους. Στην Αθήνα η αποδοχή του νεογέννητου ήταν πρώτα ιδιωτική υπόθεση. Για τα μη υγιή βρέφη, στη Σπάρτη τα εξέθετε η πόλη, στην Αθήνα η οικογένεια καθώς κανείς δεν είχε υποχρέωση να αναθρέψει κάθε παιδί που γεννιόταν.

Η πόλη – κράτος δημιουργήθηκε μεταξύ 8^ου και 7^ου αι. πυρήνας της είναι ο οίκος, η πατριαρχική οικογένεια, τα μέλη της οποίας ζουν κάτω από την ίδια στέγη. Αρχηγός της οικογένειας ήταν μόνον ο άνδρας. Η επιβίωση της πόλης εξαρτάται από τη συνέχιση του οίκου, μέσω του πολίτη και των απογόνων του κάτι που προϋποθέτει γάμο και απόκτηση παιδιών.

ΕΛΠ 20 - Η οικονομία στην Αρχαιότητα

Τόμος Α - Κεφ. 3

Ο Έλληνας Άνθρωπος και η Οικονομία (241)

Ο αρχαϊκός και κλασικός κόσμος ήταν κόσμος χωρικών και ο πολίτης ζούσε από τη γη. Η γεωργία ήταν η κύρια οικονομική δραστηριότητα και η κατοχή γης συνδεόταν άμεσα με την πολιτική ιδιότητα. Οι άλλες οικονομικές δραστηριότητες δεν ήταν τόσο σημαντικές, ακόμη κι όταν εμφανίστηκε το νόμισμα ως μέσο συναλλαγών.

Η εσωτερική δομή και οργάνωση της πόλης – κράτους μεταβάλλεται από τον 4^ο αι. και μετά με συνέπειες και στην οικονομία. Έτσι αναπτύσσονται κι άλλες πηγές εισοδήματος, πέρα από την εκμετάλλευση της γης. Αυξάνεται η σημασία του χρήματος και των οικονομικών και επιβεβαιώνεται το νόμισμα.

ΕΛΠ 20 - Ο αρχαίος δημόσιος βίος, πολιτική ζωή και τάξεις, δικαστική, στρατιωτική και θρησκευτική ζωή

Τόμος Α' - κεφ. 2 

Γενικά Χαρακτηριστικά της Αριστοκρατικής Κοινωνίας στην Αρχαϊκή Εποχή (8ος -6ος αι.)

Κοινωνική Οργάνωση (118)

Μετά τον Ελληνικό Μεσαίωνα (11ος – 9ος αι.) στην Ελλάδα συμβαίνουν διάφορες αλλαγές. Την περίοδο αυτή, την Αρχαϊκή, η ελληνική γνώση διευρύνεται καθώς έρχεται σε επαφή με άλλες χώρες στην Ανατολή και τη Δύση με αποτέλεσμα την ανάπτυξη του εμπορίου και των εξερευνήσεων.

Από τον 9ο αι. πόλεις όπως η Αθήνα αναγεννιούνται ενώ εμφανίζονται και νέες (Άργος, Θήβα, Σπάρτη). Η αναγέννηση αυτή συμβαίνει σε όλο τον ελλαδικό χώρο και τη Μικρά Ασία, όπου εμφανίζονται ελληνικοί οικισμοί που εξαπλώνονται. Το κοινωνικοπολιτικό καθεστώς της εποχής ήταν η αριστοκρατία. Ο βασιλιάς εκλέγεται για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα και οι εξουσίες του περνούν σε ένα συμβούλιο, που αποτελείται μόνο από τη στρατιωτική αριστοκρατία.

ΕΛΠ 20 - Η έννοια του ελεύθερου πολίτη

Τόμος Α, Κεφ. 1

Γέννηση και Εξέλιξη της Αρχαίας Ελληνικής Πόλης (25)

Εννοιολογικός Προσδιορισμός (26)

Ο θεσμός της αρχαίας ελληνικής πόλης αποτελεί σημείο επιστημονικής μελέτης και αντιπαράθεσης, καθώς πρόκειται για τον πρωταρχικό πυρήνα οργανωμένης κοινωνικής και πολιτικής ανθρώπινης συμβίωσης.

Η ιστορία του θεσμού είναι τόσο παλιά όσο και η ιστορία των ελληνικών φύλων που εγκαταστάθηκαν στον ελλαδικό χώρο. Δημιουργήθηκε από τους Έλληνες και πρόκειται για τον πληρέστερο τύπο ανεξάρτητης και αυτόνομης κοινωνικοπολιτικής οργάνωσης.

Εκατοντάδες, διάσπαρτες τέτοιες πόλεις αναφέρονται από αρχαίους συγγραφείς και τον Όμηρο που ονομάζει ‘πόλιν’ ή ‘πτολίεθρον’ την ακρόπολη/φρούριο του άστεως και ‘άστυ’ την κατοικημένη περιοχή.

Τον 8ο αι. η πόλη διαμορφώθηκε ως ορθολογικά οργανωμένη κοινωνικοπολιτική οντότητα κι όχι απλά μια αναγκαία κοινότητα συμβίωσης. Η εξέλιξη κορυφώθηκε τον 5ο αι. και συνέχισε να εξελίσσεται και τον 4ο. Διάφορες διεργασίες και γεγονότα προκάλεσαν ανακατατάξεις που διαμόρφωσαν ένα νέο κοινωνικό και πολιτικό σκηνικό.

Τον 6ο αι. η πόλη ήταν ήδη ένας πολιτικός οργανισμός. (27) Στην Αθήνα υπήρχε πολιτειακή δομή και πρωτοποριακή νομοθεσία, με λειτουργικά πολιτειακά όργανα και κωδικοποιημένες μορφές διακυβέρνησης. Το ίδιο συνέβαινε στη Σπάρτη και σε άλλες πόλεις.