ΕΛΠ 10 - Γλώσσα και παιδεία στο Βυζάντιο

 Γλώσσα

Η ελληνική γλώσσα κυριαρχούσε στις ανατολικές επαρχίες του ρωμαϊκού κράτους, η λατινική επικρατούσε στη διοίκηση και αρχικά στο πρώτο διάστημα της Βυζαντινής αυτοκρατορίας όταν διαχωρίστηκε σε ανατολική – δυτική. Με την πάροδο του χρόνου επιτεύχθηκε μέσω ελληνικών παραγόντων η ισοτιμία Ελληνικής λατινικής, σε δικαιοσύνη – εκπαίδευση. Επί Ιουστινιανού η Ελληνική κυριάρχησε ολοκληρωτικά, αντίθετα στη δύση η Ελληνική έχασε έδαφος και η μη κατανόηση συγγραμμάτων από την ανατολή προς τη δύση, ως αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης, είναι η διαπίστωση, ότι εξελικτικά τα αίτια του σχίσματος δεν είναι μόνο εκκλησιαστικά (δογματικά) αλλά και πολιτισμικά.

Η Ελληνική ως γλώσσα Βυζαντινής Γραμματείας

Το μεγαλύτερο μέρος της Βυζαντινής γραμματείας γράφτηκε υπό την επίδραση Αρχαϊσμού – αττικισμού, τα ιδεολογικά γλωσσικά κινήματα γεννήθηκαν την Ελληνιστική περίοδο. Η επίμονη προσπάθεια μιμήσεως ύφους – ρητόρων, το κυνήγι σπανίων λέξεων, οδήγησε στην απώλεια επαφής με τον καθημερινό ομιλούν λόγο έτσι ο αττικισμός εξελικτικά είχε αρνητική σημασία. Παράλληλα με την Αττική καλλιεργήθηκε και η Κοινή, μια απλή εύκολη γλώσσα όλης της Μεσογειακής λεκάνης.

Α) Ήταν γλώσσα του Ευαγγελίου,
Β) απλή λεξιλογικά – συντακτικά
Γ) με ευκολία την χρησιμοποιούσαν οι Ελληνικοί – ελληνίζοντος πληθυσμού.

Μέρος της Βυζαντινής Γραμματείας γράφτηκε στην Δημώδη, μεικτή γλώσσα με αρχαϊκές προσμίξεις. Παρόλο τις διαπολιτισμικές γλωσσικές επιδράσεις – κοινά στοιχεία Αττικής – Κοινής – Δημώδους, διακρίνεται η ύπαρξη της Μεσαιωνικής Ελληνικής, με αλλαγές όπως: προφορά μακρών φωνηέντων – φθόγγων ως βραχέων, έχουμε την παύση της δοτικής – της ευκτικής – του δυικού.

ΕΛΠ 10 - Ο χριστιανισμός

Τόμος Β', Κεφ. 7

Ο Χριστιανισμός

Οι θρησκείες στην αρχή κατείχαν σημαντική θέση στην ιστορία των πολιτισμών δίνοντας νόημα μη έλλογο στη ζωή των ανθρώπων, διαμορφώνοντας έτσι μεγάλο μέρος του συλλογικού υποσυνειδήτου. Η θρησκευτική κοινότητα δεν μένει αρραγής λόγω:
- έλλειψης γνήσιας πνευματικής ζωής (ανακολουθία λόγων-έργων, καταδυνάστευση)
- γέννηση αμφιβολιών και απομάκρυνσης
- άρνηση αποδοχής θρησκευτικών κανόνων
- επιλογήν έτερων υψηλών αξιών.

Αυτοί οι λόγοι μπορούν να οδηγήσουν:
- σε δογματική διαφοροποίηση ή αίρεση
- απομάκρυνση από βασικές κανονιστικές αρχές ή σχίσμα
- σε φιλοσοφική αγνωστικιστική στάση
- σε αρητική-απορριπτική στάση έναντι της θρησκείας.

ΕΛΠ 10 - Το Βυζάντιο: όνομα - σημασία πολιτισμού - κράτος

Τόμος Β, κεφ. 6

Το Βυζάντιο. Το όνομα, η σημασία του πολιτισμού, το κράτος

Απο την Ρωμανία των πηγών στο Βυζάντιο των ιστορικών

Ο χριστιανισμός εγκαθιδρύεται το 311 με το διάταγμα περί ανεξιθρησκίας, νέα εποχή για την αυτοκρατορία. Η ίδρυση νέας πρωτεύουσας, η οριστική διαίρεση σε ανατολικό-δυτικό κράτος, η κατάλυση του δυτικού κράτους από τους Γερμανούς, η διάσωση-διατήρηση της γλώσσας και του ελληνικού πολιτισμού, συντελούν στην απόκτηση νέας φυσιογνωμίας, του κράτους.

Η ονομασία Ρωμανία –Ρωμαίοι υποδηλώνει τον επικρατέστερο γλωσσικά πληθυσμό.
Τον 16-17ο λόγω διαφοράς δόγματος-πολιτισμού, ονομάστηκε Βυζάντιον απο τους δυτικούς. Ο όρος επικράτησε γιατί αμφισβητήθηκε πολύ αργά (19ος).

Οι απαξιωτικοί χαρακτηρισμοί της βυζαντινής ιστορίας απο την δυτική ιστοριογραφία λόγω δυτικού θρησκευτικού περιβάλλοντος, τον κλασσικισμό-διαφωτισμό, έγιναν αποδεκτοί απο την ελληνική διανόηση. Τον 19ο αιώνα οι Ζαμπέλιος-Παπαρρηγόπουλος-Σκαρλάτος Βυζάντιος την ανασκευάζουν, ενώ 10ετίες αργότερα αναπτύσσονται οι βυζαντινές σπουδές.

ΕΛΠ 10 - Λογοτεχνία και Αρχαίο Θέατρο

Τόμος Β, Κεφ. 5

Λογοτεχνία

Ποίηση – έμμετρος λόγος

Τα θέματα της αρχαίας ελληνικής ποίησης: Τα περισσότερα από τα θέματα είναι από τη μυθολογία, ακόμη και όταν το θέμα δεν ήταν μυθολογικό η μυθολογία εμφανίζεται με νύξεις.

Μεγάλο μέρος αφορά σχέσεις και δράσεις των θεών, εξηγώντας την καταγωγή τους και την αιτία της θρησκευτικής τελετουργίας (αιτιολογικοί). Ο 2ος θεματικός άξονας ήταν η δράση των ανθρώπων της ηρωικής εποχής (ήρωες – ημίθεοι).

Η σημασία του μέτρου στην αρχαία ελληνική ποίηση

Το κυριότερο χαρακτηριστικό της ήταν ο έμμετρος στίχος. Η σύνταξη των στίχων γινόταν βάσει μέτρου, εναλλαγή μακρών – βραχέων συλλαβών (προσωδία) που της έδινε ρυθμό, αφού στην προφορά σημασία είχε η χρονική διάρκεια των συλλαβών. Ο ρόλος των μέτρων ήταν τόσο σπουδαίος, ώστε να χαρακτηρίζει κατηγορίες ποιήσεως.

Εξάμετρων (122 122 122 122 122 1) η (11 11 11 11 1221 1)

ΕΛΠ 10 - Τέχνη

Τόμος Β, Κεφ. 4

Τέχνη

Με τον όρο τέχνη εννοούμε συμβατικά την τέχνη που αναπτύχθηκε στον Ελληνικό κόσμο από τον 11ον – 1ον αιώνα της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.

Τα βασικά χαρακτηριστικά της Ελληνικής Τέχνης

Το κύριο θέμα της Ελληνικής τέχνης ήταν η ανθρώπινη μορφή η οποία οφείλεται στην ανθρωποκεντρική φύση του Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού. Το κυριότερο χαρακτηριστικό της Ελληνικής τέχνης είναι η Μίμηση, η τάση της απεικόνισης των μορφών, που είναι πιστότερα στην πραγματικότητα, χάρη αυτής της μίμησης οι Έλληνες απομακρύνθηκαν από την συμβατικότητα της Βαβυλώνιας – Αιγυπτιακής τέχνης. Ακόμη και σε περιόδους στις οποίες η μίμηση ,ήταν ο κύριος σκοπός, συνοδεύονταν από την τάση για εξιδανίκευση και τελειοποίηση. Η εξιδανίκευση χαρακτήριζε την Ελληνική σκέψη και είχε πνευματική και θρησκευτική διάσταση, εκ της βαθειάς ανάγκης τους για επιβολή της τάξεως στο χάος της φυσικής εμπειρίας και την τάση προς το θείο. Στην Ζωγραφική – γλυπτική, πίστευαν στην παρουσίαση του σώματος με μία τυπική ιδανική μορφή.

ΕΛΠ 10 - Φιλοσοφία και Επιστήμη

Τόμος Β, Κεφ. 3

Φιλοσοφία

Με βάση τις προσωπικότητες που κυριάρχησαν και τα προβλήματα που την απασχόλησαν, η Ελληνική - Φιλοσοφία χωρίζεται σε 3 περιόδους:

Α) κοσμολογική περίοδος (585 π.Χ. – μέσα 5ου αι.): Κύριο μέλημα τους η λύση του προβλήματος της φύσης και της γένεσης του κόσμου.

Β) Σωκράτης, Πλάτωνας και Αριστοτέλης. Ανθρωποκεντρική περίοδος: στρέφεται η προσοχή στον ίδιο τον άνθρωπο και στο νόημα της ύπαρξης του (μέσα 5ου αι. π.Χ. – 322 π.Χ.)

Γ) Μετα – αριστοτελική φιλοσοφία. Ατομικιστική περίοδος (322 π.Χ. – 529 μ.Χ.) : η φιλοσοφία στρέφεται προς τον ατομικισμό (έχουμε τάσεις συγχώνευσης διαφόρων δογμάτων ή θεωριών)

ΕΛΠ 10 - Πολιτική και θεωρία της πολιτικής

Τόμος Β - Κεφάλαιο 2

Πολιτική και θεωρία της πολιτικής

Τα κράτη της αρχαίας Ελλάδας όσον αφορά την πολιτική οργάνωση τους χωρίζονται σε 3 κατηγορίες: το έθνος ή Φυλή – κράτος την πόλη κράτος και το ομοσπονδιακό κράτος. Στην ελληνιστική εποχή η πόλη κράτος κατέληξε να αποτελεί μέρος μεγάλων μοναρχικών κρατών, έτσι προστίθεται και η κατηγορία του Ελληνικού βασιλείου.

Πόλις: χαρακτηριστικό της το άστυ ( κύριο διοικητικό – πολιτικό – πολιτιστικό – θρησκευτικό κέντρο: κατοικίες + ανάκτορα σε οχυρή τοποθεσία που καθιερώθηκε τόπος λατρείας), γύρω του η χώρα. Σαφή τα γεωγραφικά όρια μεταξύ πόλεων. Η γένεση της πόλεως με κριτήριο το ναός του πολιούχου: 8ος αιώνας.

Έθνος: το φυλετικό κράτος κατελάμβανε καθορισμένη και εκτεταμένη περιοχή, όπου ο πληθυσμός ζούσε σε μικρές κώμες, πίστευαν στην κοινή καταγωγή τους από ένα πρόγονο, ομιλούσαν την ίδια διάλεκτο, ίδιον τρόπο ζωής και έντονο θρησκευτικό συναίσθημα με την λατρεία των θεών στα κοινά ιερά.

Ομοσπονδιακό κράτος: η ένωση σε φυλετικά ομοσπονδιακά – κράτη διαφόρων γειτονικών κρατών για ασφάλεια υιοθετώντας οργανωτικές λύσεις ήδη εφαρμοσμένες στις πόλεις κράτη. Γνωστότερο το κράτος της Βοιωτίας, με αντιπροσωπευτικό σύστημα, εκπροσώπους των διαφόρων ομοσπονδιακών κρατών (11 βιοτάρχοι 4 της Θήβας).

Ελληνιστικά βασίλεια: μεγάλα βασίλεια τα οποία είχαν την απόλυτη εξουσία (πολιτική – στρατιωτική), την εξουσία είχαν μονάρχες επί ανομοιογενούς πληθυσμού. Η πόλη στο αποκορύφωμα της κρίσης της τον 5ον αιώνα, αν και υπήρχε, ήταν μέρος των βασιλείων με τοπική σημασία γιατί οι αποφάσεις λαμβάνονταν αλλού.

Συμμαχία: Για λόγους αντιμετωπίσεως εξ-απειλών οι πόλεις – κράτη ενωνόντουσαν σε συμμαχίες.
α) Πελοπονησσιακή συμμαχία: η επικεφαλής, ήλεγχε την οργάνωση και οι αντιπρόσωποι συνεδρίαζαν.
β) Αθηναϊκή

ΕΛΠ 10 - Οι αξίες των αρχαίων Ελλήνων

Τόμος Β, Κεφ. 1

Οι θρησκευτικές αξίες

Η θρησκεία διείπε κάθε πλευρά της ζωής των Ελλήνων και οι σπουδαιότερες αξίες τους ήταν θρησκευτικές, περιλαμβάνοντας πολλές θεότητες: Ουράνιες, Χθόνιες, Ήρωες. Οι ουράνιες θεότητες ήσαν οι 12 ολύμπιοι, που αντιπροσώπευαν όψεις της καθημερινής ζωής. Οι χθόνιες θεότητες ανήκαν στην γη, και σχετίζονταν με την ευημερία, με διαφορετικές ιεροτελεστίας εκ των 12. (Άδης, Περσεφόνη, Εκάτη, Τιτάνες, Γοργώ). Οι Ήρωες, άνθρωποι από τα του παρελθόντος, με θεϊκή υπόσταση. Οι τάφοι των έγιναν αντικείμενα λατρείας, έκαστος συνδέεται ως προστάτης της πόλης και η ηρωική λατρεία (8ος) συνδέεται με την γένεση της.

ΕΛΠ 10 - Εξέλιξη και διάλεκτοι της ελληνικής γλώσσας

Τόμος Α, Κεφ. 4

Γλώσσα και αλλαγές στον προφορικό λόγο

Με τον γραπτό λόγο ο άνθρωπος περνούσε από την εφήμερη γνώση στην ενίσχυση της μνήμης στην ιστορία, στον πολιτισμό. Ο γραπτός λόγος είναι ένα σύστημα γραπτών σημείων με τον οποίον τα μέλη της ίδιας κοινότητας απεικονίζουν τον λόγο τους. Ο προφορικός λόγος, από γενιά σε γενιά μεταβάλλεται, αλλοιώνεται σε πολλά σημείο και τροποποιεί την δομή της γλώσσας.

Τα στοιχεία που αλλάζουν με την μακρόχρονη χρήση στην γλώσσα :

1. Φωνητικές αλλαγές – μεταβάλλεται η προφορά των φθόγγων

2. Φωνολογικές αλλαγές – οι λέξεις αποκτούν νέες ηχητικές μορφές (μόρον – μούρο, κηρίον – κερί)

3. Μορφολογικές μεταβολές – αλλαγές στη γραμματική μορφή των λέξεων (Ο πατήρ – του πατρός, ο πατέρας του πατέρα)

4. Συντακτικές τροποποιήσεις – αλλάζει ο τρόπος σύνδεσης των λέξεων (την πόλιν φυλλάτειν...)

5. Σημασιολογικές διαφορές – αλλάζει το νόημα (καλός = όμορφος – νε – ευγενικός)

6. Λεξιλογικές μεταβολές – χάνονται λέξεις, εμφανίζονται καινούργιες (κύλιξ – βροτός – πρίω)

ΕΛΠ 10 - Μαζική Κουλτούρα

Κεφ. 1, Ενότητα 1.2


ΜΑΖΙΚΗ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ


Φωτογραφία Δημοφιλείς φωτογραφίες

Κινηματογράφος Δημοφιλείς κινηματογραφικές ταινίες (γούεστερν,

μιούζικαλ, θρίλερ, αισθηματικές Hollywood κτλ.)

Τηλεόραση Τηλεοπτικές εκπομπές, τηλεοπτικές σειρές.

Φωνογραφία Δημοφιλής μουσική (τζαζ, νεανική μουσική-ροκ, τανκ,

δημοφιλή τραγούδια, ελαφρά μουσική)

Ραδιοφωνία Ραδιοφωνικές εκπομπές, ραδιοφωνικές σειρές.

Διαφήμιση Διαφημίσεις

Παραλογοτεχνία Μυθιστορήματα (αισθηματικά, αστυνομικά,

επιστημονικής φαντασίας), κόμικς.

Τύπος Εφημερίδες, περιοδικά.

ΕΛΠ 10 - Η ιστορική εμφάνιση και εξέλιξη των εννοιών 'πολιτισμός' και 'κουλτούρα'

Τόμος Α, Ενότητα 1.1.2

15ος, 16ος αι./ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ/ΟΥΜΑΝΙΣΜΟΣ

Αριστοκρατία

-- Civilité = κοινωνικό πρότυπο συμπεριφοράς: ευγένεια, κοσμιότητα, ευπρέπεια

-- Ευρωπαϊκός εθνοκεντρισμός έναντι λαών Νέου Κόσμου

-- Κλασικισμός στην τέχνη

Διανοούμενοι

-- Εμφάνιση όρου “κουλτούρα”

(στο cultura intellecti /καλλιέργεια νου των Bacon και Moore)

-- Πολιτισμικός σχετικισμός μοναχικός αντίλογος

-- Υπεράσπιση λαϊκής τέχνης, φύσης de Montaigne (1580)

Ελπ 10 - Το πρόβλημα του ορισμού των εννοιών 'πολιτισμός' και 'κουλτούρα'

Τόμος Α, Ενότητα 1.1.1

1. Ο Π. Κανελλόπουλος, συγγραφέας της Ιστορίας του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού , ήταν άνθρωπος με μεγάλη (πλατιά) κουλτούρα. = Παιδεία, καλλιέργεια σε σχέση με γνώσεις στη λογοτεχνία, τους κλασικούς συγγραφείς, τις καλές τέχνες, δηλαδή « υψηλή κουλτούρα ».

2. Η κυβέρνηση ανακοίνωσε τις επιχορηγήσεις για τους διάφορους τομείς του πολιτισμού ( ή της κουλτούρας). = Καλές τέχνες πχ ζωγραφική, γλυπτική, μουσική.

3. Η μαζική κουλτούρα είναι το όπιο του λαού. Οι χρηματοδότες της μαζικής κουλτούρας μοιάζουν με τους εμπόρους ναρκωτικών.

4. Ο Χ είναι απολίτιστος άνθρωπος. (πολιτισμός = κοινωνικό πρότυπο συμπεριφοράς).Ο απολίτιστος είναι ο άξεστος, ο αγενής τραχύς ενώ ο πολιτισμένος είναι ο ευπρεπής ο αβρός.

5. Πολλοί ανησυχούν για τη δυνατότητα της επιβίωσης του ελληνικού πολιτισμού (ή κουλτούρας) στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής ενοποίησης. = Σύνολο στοιχείων από την καθημερινή ζωή ενός λαού πχ γλώσσα, θρησκεία, τα έθιμα και τις παραδόσεις που συγκροτούν στην ταυτότητα του λαού.