ΕΛΠ 42 - Αρχαιολογία: Τόμος Β', Κεφάλαιο 2

Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΧΩΡΟ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β.2.

ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ Ή ΧΑΛΚΟΚΡΑΤΙΑ: 1.      Τα περισσότερα όπλα και εργαλεία καθημερινής χρήσης ήταν από χαλκό, φυσικό αρχικά και κατόπιν από μπρούτζο (κράμα χαλκού και κασσίτερου) 2.      Η εποχή του Χαλκού διαρκεί δυο χιλιετίες και διαιρείται σε τρεις περιόδους: 1.      Πρώιμη (περίπου 3.300-2.000 π.Χ.) 2.      Μέση (περίπου 2.000-1.600 π.Χ.) 3.      Ύστερη (περίπου 1.600-1.100 π.Χ.) 3.      Κατά τη διάρκεια της Εποχής του Χαλκού αναπτύχθηκαν τέσσερις σπουδαίοι πολιτισμοί στον ελληνικό χώρο: 1.      Μινωικός πολιτισμός στην Κρήτη. 2.      Κυκλαδικός πολιτισμός στις Κυκλάδες. 3.      Ελλαδικός - Μυκηναϊκός στην ηπειρωτική Ελλάδα. 4.      Πολιτισμός του ΒΑ Αιγαίου στα νησιά του ΒΑ Αιγαίου.

 

2.1. ΠΡΩΙΜΗ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ Ή ΠΡΩΙΜΗ ΧΑΛΚΟΚΡΑΤΙΑ Ή ΠΡΩΤΟΧΑΛΚΗ ΕΠΟΧΗ  περίπου 3.300-2.000 π.Χ. (77)

2.1.1.      ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ-ΠΡΩΙΜΗ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ περ. 3.300-2.000 π.Χ.

1.      Η ΠΕΧ έρχεται μετά το τέλος της μακράς Νεολιθικής Εποχής και καλύπτει σχεδόν όλη την 3η χιλιετία π.Χ.

2.      Διαιρείται στις φάσεις Ι, ΙΙ και ΙΙΙ.

3.      Τότε κάνουν την εμφάνισή τους σε 4 χωριστές γεωγραφικές ενότητες τέσσερις επιμέρους πολιτισμοί, παράλληλοι αλλά και αυτόνομοι στον αιγιακό χώρο:

1.      Πρωτοελλαδικός πολιτισμός, με κέντρο την Κ. και Ν. ηπειρωτική Ελλάδα.

2.      Πρωτομινωικός ή προανακτορικός πολιτισμός με κέντρο την Κρήτη.

3.      Πρωτοκυκλαδικός πολιτισμός με κέντρο τις Κυκλάδες.

4.      Πολιτισμός του ΒΑ Αιγαίου, με κέντρο τα νησιά του ΒΑ Αιγαίου.

4.      Με την έναρξη της ΠΕΧ, το κέντρο βάρους της κατοίκησης μετατοπίζεται από τη Β. Ελλάδα νοτιότερα, δηλαδή στην ανατολική Στερεά Ελλάδα και στην ΒΑ Πελοπόννησο, όπου εμφανίζονται και τα πιο σημαντικά κέντρα του πρωτοελλαδικού πολιτισμού.

2.1.2.      Η ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΡΩΙΜΗ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΠΡΩΙΜΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ περίπου 3.300-2.000 π.Χ.

1.      Η Πρώιμη εποχή του Χαλκού είναι για ολόκληρο το χώρο του Αιγαίου εποχή σημαντικών αλλαγών και ανακατατάξεων, οι οποίες συντελούνται στον οικονομικό, κοινωνικό και πολιτιστικό τομέα:

1.      Εμφανίζονται οργανωμένοι οικισμοί, που αποκτούν αστικό χαρακτήρα.

2.      Εξαπλώνεται η χρήση των μετάλλων.

3.      Εντατικοποιούνται τα δίκτυα ανταλλαγών.

4.      Αναπτύσσεται η τέχνη.

2.      Οι αλλαγές πραγματοποιούνται βαθμιαία και για μεγάλο χρονικό διάστημα συνεχίζονται πρακτικές και μέθοδοι της Νεολιθικής εποχής.

3.      Η μορφή των οικισμών και ο τρόπος ζωής δεν αλλάζουν σε πολλά βασικά σημεία αφού η οικονομία εξακολουθεί να στηρίζεται στην παλιά γεωργική και κτηνοτροφική παράδοση.

4.      Ακόμα και οι απαρχές μιας σύνθετης κοινωνικής οργάνωσης στον ελληνικό χώρο ανάγονται στη Νεολιθική εποχή, όταν και καθιερώθηκε σταδιακά ο έλεγχος της παραγωγής και η συγκέντρωση αγαθών που θα οδηγήσουν στη δημιουργία των μεγάλων ανακτορικών πολιτισμών.

5.      Οι λόγοι που, κατά την ΠΕΧ, πολύ σημαντικά κέντρα αναπτύχθηκαν κυρίως στα ανατολικά παράλια της Κ. Ελλάδας και στα νησιά του Αιγαίου είναι η θέση τους αλλά και οι εμπορικές και πολιτιστικές σχέσεις που αναπτύχθηκαν μεταξύ τους αλλά και με τις περιοχές της Μ. Ασίας και της Ανατολής.

6.      Το εκτεταμένο δίκτυο επαφών που δημιουργήθηκε κάλυπτε όλο το Αιγαίο, από την Τροία και τα νησιά του ΒΑ Αιγαίου έως τις Κυκλάδες, την Εύβοια και την Αττική και από την Αργολίδα και την Αίγινα μέχρι την Κρήτη και τις ακτές της Μ. Ασίας.

7.      Ο ρόλος των Κυκλάδων και των άλλων νησιών του Αιγαίου υπήρξε πρωταρχικός σε αυτή την επικοινωνία, καθώς και στη μετάδοση νέων ιδεών και εμπνεύσεων από την Ανατολή και την Κρήτη στην ηπειρωτική Ελλάδα.

ΠΡΩΤΟΕΛΛΑΔΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ περίπου 3.300-2.000 π.Χ.

Ο Πρωτοελλαδικός πολιτισμός υποδιαιρείται σε τρεις φάσεις:

1.      ΠΕ Ι, εξελίσσεται με αργούς ρυθμούς.

2.      ΠΕ ΙΙ, η φάση μεγάλης ακμής που διαρκεί περισσότερο από τις άλλες δυο.

3.      ΠΕ ΙΙΙ, ακολουθεί μετά από αναταράξεις, οπότε και υποχωρεί η προηγούμενη άνθηση.

ΚΥΡΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΕΛΛΑΔΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ 3.300-2.000 π.Χ.

è Το μεγαλύτερο μέρος των ευρημάτων προέρχεται από την ΠΕ ΙΙ, κατά τη διάρκεια της οποίας εμφανίζονται και τα πρώτα αστικά κέντρα.

Πολεοδομικά – Οικιστικά χαρακτηριστικά - Αρχιτεκτονική:

1.      Τα χαρακτηριστικά της αστικοποίησης μπορούμε να τα αναγνωρίσουμε σε πρωτοελλαδικούς οικισμούς που καλύπτουν μεγάλη έκταση, π.χ. 60 στρ. στην Τίρυνθα, 200 στρ. στη Θήβα.

2.      Παρατηρείται πυκνότητα δόμησης και κάποια πρώιμη πολεοδομική διάταξη.

3.      Αναπτύσσεται η οικοδομική τεχνολογία, π.χ. η τεχνική της ιχθυάκανθας.

4.      Απαντώνται έργα κοινής ωφέλειας, όπως λιθόστρωτοι δρόμοι, απλοί οχυρωματικοί περίβολοι, σύνθετοι με διπλό περίβολο, πύργους και πύλες.

5.      Κοινοτικές αποθήκες.

6.      Σε οικισμούς της Βοιωτία, της Εύβοια, της Αττική και της Αργολιδοκορινθίας, περιοχές με σημαντική οικονομική και πολιτιστική ακμή, αναγνωρίζουμε την πρώιμη αστικοποίηση και μάλιστα υψηλού επιπέδου.

Αρχιτεκτονική: κατά την ΠΕ περίοδο οι οικίες εξακολουθούν να είναι απλές με λίθινα θεμέλια και πλίνθινους τοίχους, και οι τάφοι κιβωτιόσχημοι.

Ευρήματα:

1.      Η κεραμική είναι κυρίως μονόχρωμη πρωτοβερνικωτή, απλή ή εγχάρακτη, με χαρακτηριστικό σχήμα ένα είδος κυπέλλου, η κύμβη ή «σαλτσιέρα».

2.      Άλλα χαρακτηριστικά ευρήματα:

1.      Οι σφραγίδες και τα αποτυπώματα τους σε πηλό.

2.      Τα λίθινα εργαλεία.

3.      Τα όπλα από οψιανό της Μήλου.

4.      Τα χάλκινα αντικείμενα, κυρίως όπλα και εργαλεία

5.      Λίγα κοσμήματα, τα οποία ήρθαν στο φως σε κάποιους οικισμούς.

Οικονομία:

Χαρακτηριστικά της αστικοποίησης στους πρωτοελλαδικούς οικισμούς:

1.      Η οργάνωση του πρωτογενούς τομέα:

1.      Εντατικοποίηση της καλλιέργειας της ελιάς και του αμπελιού.

2.      Εισαγωγή τεχνολογικών καινοτομιών, όπως είναι το άροτρο.

3.      Αξιοποιούνται έτσι ανεκμετάλλευτα εδάφη και αυξάνονται οι καλλιεργούμενες εκτάσεις.

4.      Κατασκευάζονται μεγάλες σιταποθηκών για την αποθήκευση του γεωργικού πλεονάσματος, π.χ. τεράστιο κυκλικό κτήριο στην Τίρυνθα.

2.      Η αρχή εξειδίκευσης της εργασίας:

1.       Η συστηματική εκμετάλλευση πηγών πρώτων υλών, π.χ. ορυχεία οψιανού στη Μήλο, μαρτυρεί την ύπαρξη εξειδικευμένων τεχνιτών.

2.      Ανάπτυξη της μεταλλουργίας σε κέντρα, όπου φαίνεται ότι διέθεταν υψηλή τεχνογνωσία, π.χ. Ραφήνα και Αίγινα.

3.      Τα πήλινα σκεύη, έργα αγγειοπλαστών, μαρτυρούν υψηλό τεχνικό επίπεδο.

4.      Γύρω στο τέλος της ΠΕΧ εμφανίζεται και ο κεραμικός τροχός.

5.       Η εισαγωγή του κεραμικού τροχού σηματοδοτεί την έναρξη της τυποποίησης της παραγωγής κάποιων κατηγοριών της κεραμικής, όπως πήλινων σκευών.

6.      Τυποποίηση παρατηρείται και στην παραγωγή κάποιων κατηγοριών της λιθοτεχνίας, όπως λίθινα εργαλεία και όπλα από οψιανό της Μήλου, ενώ υπήρχαν και εργαστήρια κατεργασίας οψιανού στη Μάνικα.

3.      Η τεχνική εξειδίκευση μαρτυρά ανάπτυξη του εμπορίου:

1.      Η τυποποίηση απαιτεί και αναπτυγμένο δίκτυο ανταλλαγών.

2.      Μέσω του δικτύου οι οικισμοί εφοδιάζονταν με πρώτες ύλες και στη συνέχεια εφοδίαζαν με τα επεξεργασμένα τελικά προϊόντα τις αγορές που βρίσκονταν σε απόσταση (π.χ. Κρήτη).

3.      Έχουμε μια νέα μορφή οικονομίας, που εμφανίζεται με ανταλλαγή προϊόντων.

4.      Στη διακίνηση προϊόντων παραπέμπουν και τα άφθονα σφραγίσματα της Λέρνας, τα οποία ασφάλιζαν κιβώτια και δοχεία.

5.      Κάποιοι οικισμοί, όπως η Θήβα, η Λέρνα και η Τίρυνθα ίσως ρύθμιζαν την παραγωγή και την αναδιανομή των προϊόντων στην γύρω περιοχή.

6.      Άλλοι οικισμοί, όπως η Ραφήνα και ο Άγιος Κοσμάς, με αναπτυγμένη βιοτεχνία και εμπόριο, αν και μικρότεροι, πιθανόν ήταν αυτόνομα βιοτεχνικά και διαμετακομιστικά κέντρα.

7.      Τέλος μικρότεροι οικισμοί ίσως κατοικούνταν εποχικά και εξαρτιόνταν από τα μεγάλα κέντρα.

Κοινωνία:

1.      Λίγα πράγματα γνωρίζουμε για την κοινωνία της ΠΕΧ στην ΠΕ.

2.      Πρέπει να υπήρχε κάποια διοικητική οργάνωση με ένα ή και περισσότερα άτομα στην κορυφή, που ρύθμιζαν τις διάφορες παραγωγικές διαδικασίες και επέβαλαν κάποιους κανόνες κοινωνικής οργάνωσης και συμπεριφοράς.

3.      Ίσως να είχαν την έδρα τους στα μνημειώδη κτίρια μεγάλων διαστάσεων, που έχουν ονομαστεί «Οικίες με διαδρόμους», όπως η «Οικία των Κεράμων» στη Λέρνα, η «Λευκή Οικία» στην Αίγινα.

4.      Αναγνωρίζουμε την ύπαρξη κοινωνικής διαφοροποίησης και στην ανομοιογένεια, τόσο ως προς το μέγεθος όσο και ως προς το επίπεδο κατασκευής, των οικοδομημάτων μέσα στον ίδιο οικισμό, π.χ. στη Θήβα και στη Τίρυνθα αλλά και στην ύπαρξη μνημειακών κτισμάτων που θα προορίζονταν για άτομα που κατείχαν κάποια ανώτερη θέση.

5.      Π.χ. η Λέρνα προϋποθέτει διαφοροποιημένη κοινωνική οργάνωση και αναπτυγμένη κρατική δομή.

6.      Όλα αυτά μαρτυρούν την ύπαρξη ανισότητας, σε δύναμη και σε πλούτο, τόσο μεταξύ ατόμων όσο και μεταξύ ομάδων.

7.      Εξάλλου η εξειδίκευση, που συνεπάγεται καταμερισμό της εργασίας, δημιουργεί επαγγελματικές τάξεις, π.χ. εμπόρους, τεχνίτες, οι οποίοι θα καταλάμβαναν κάποια θέση στην κοινωνική ιεραρχία.

è Αυτή η ανοδική πορεία των πρωτοελλαδικών οικισμών διακόπηκε απότομα στο τέλος της ΠΕ ΙΙ περιόδου, όταν π.χ. η Λέρνα και άλλοι οικισμοί καταστράφηκαν.

è Η ηπειρωτική Ελλάδα βρέθηκε εκτός εξελίξεων.

ΠΡΩΤΟΜΙΝΩΙΚΟΣ Ή ΠΡΟΑΝΑΚΤΟΡΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ περίπου 3.300-2.000 π.Χ.

Ο πρωτομινωικόςή προανακτορικός πολιτισμός αναπτύχθηκε στην Κρήτη κατά την Πρώιμη Χαλκοκρατία και υποδιαιρείται σε τρεις φάσεις:

1.      ΠΜ Ι.

2.      ΠΜ ΙΙ.

3.      ΠΜ ΙΙΙ.

ΤΑ ΚΥΡΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΜΙΝΩΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ 3.300-2.000 π.Χ.

1.      Η μετάβαση από την εποχή του Λίθου στην εποχή του Χαλκού έγινε σταδιακά κατά τη διάρκεια μιας εποχής που ονομάζεται Υπονεολιθική.

2.      Η Εποχή του Χαλκού είναι η ακμή του μεγάλου μινωικού πολιτισμού, του οποίου οι κάτοικοι ονομάζονταν Μινωίτες.

3.      Κύριο στοιχείο του πληθυσμού αποτελούν οι παλαιοί νεολιθικοί κάτοικοι.

4.      Ίσως κατά την Εποχή του Χαλκού μετανάστες από τη Μ. Ασία εγκαταστάθηκαν σε ολόκληρη την Κρήτη και έζησαν ειρηνικά με τους παλαιούς κατοίκους.

5.      Κάποιοι ερευνητές τους τοποθετούν από ανθρωπολογική άποψη στη μεσογειακή φυλή, με κύρια χαρακτηριστικά τους τη δολιχοκεφαλία (επίμηκες κρανίο), το μικρό ανάστημα, τα μαύρα μαλλιά και μάτια.

6.      Αυτή την εποχή δημιουργείται το υπόβαθρο για τη μεγάλη οικονομική και πολιτιστική ακμή της Κρήτης στην αρχή της 2^ης χιλιετίας π.Χ., ως αποτέλεσμα της τεχνολογικής ειδίκευσης, την οποία έφερε η εισαγωγή μετάλλων σε συνδυασμό με την παλιά αγροτική νεολιθική οικονομία.

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ:

1.      Τις νεολιθικές κοινότητες διαδέχονται οικισμοί στο προστάδιο της πόλης, όπως ο ιδιόρρυθμος τύπος στη Μύρτο της Ιεράπετρας.

2.      Μέχρι περίπου το 2.000 π.Χ. οι γνωστοί οικισμοί στην Κρήτη ξεπερνούν τους 100 και οι κάτοικοι υπολογίζονται συνολικά γύρω στους 75.000.

3.      Από τους πιο σημαντικούς οικισμούς ήταν αυτός της Κνωσού, από τον οποίο σώζονται μόνο λίγα λείψανα, λόγω της ισοπέδωσης του λόφου για να κτιστεί το ανάκτορο.

4.      Χαρακτηριστικοί είναι οι μνημειακοί κυκλικοί θολωτοί τάφοι που εντοπίζονται στην πεδιάδα της Μεσαράς, όπως ο τάφος του Πλατάνου, διαμέτρου 13 μ.

ΕΥΡΗΜΑΤΑ

1.      Ακμάζουν η κεραμική, η σφραγιδογλυφία, η μεταλλοτεχνία και η χρυσοχοΐα.

2.      Εκπληκτικά είναι τα λίθινα αγγεία από πολύχρωμα υλικά, φλεβωτά μάρμαρα, πορφυρίτη, οφείτη κ.ά. αλλά και χρυσά κοσμήματα από τους τάφους του Μόχλου και της Μεσαράς..

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

1.      Μεγάλη ώθηση στην οικονομία δίνουν η μεταλλουργία και η μεταλλοτεχνία.

2.      Η αναζήτηση χαλκού και κασσίτερου συμβάλλει στην ανάπτυξη του εμπορίου και της ναυτιλία.

ΕΞΩΤΕΡΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

1.      Ήδη από το γ’ τρίτο της 3^ης χιλιετίας (2.300-2.000) η Κρήτη αναπτύσσει εξωτερικές σχέσεις.

2.      Το εμπόριο τόσο με τις Κυκλάδες όσο και με την Αίγυπτο φέρνει πλούτο στα λιμάνια της Ανατολικής Κρήτης, όπως τα Μάλια και οι κωμοπόλεις της Μεσαράς.

3.      Από την Αίγυπτο οι Μινωίτες διδάσκονται την τεχνική κατασκευής λίθινων αγγείων

4.      Τώρα ιδρύεται μινωική αποικία στα Κύθηρα.

ΚΟΙΝΩΝΙΑ

1.      Οι μνημειακοί κυκλικοί θολωτοί τάφοι μαρτυρούν μια κοινωνία πιθανόν οργανωμένη κατά γένη.

2.      Οι σφραγίδες με τα εγχάρακτα ιδεογράμματα αποκαλύπτουν την ανάδυση της προσωπικότητας και πιθανόν της ατομικής ιδιοκτησίας.

  

ΠΡΩΤΟΚΥΚΛΑΔΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ περίπου 3.300-2.000 π.Χ.

Ο Πρωτοκυκλαδικός πολιτισμός υποδιαιρείται σε τρεις φάσεις:

1.      Πρωτοκυκλαδική I - ΠΚ Ι.

2.      Πρωτοκυκλαδική II - ΠΚ ΙΙ.

3.      Πρωτοκυκλαδική III - ΠΚ ΙΙΙ.

ΚΥΡΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΚΥΚΛΑΔΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ 3.300-2.000 π.Χ.

1.      Μέσα στις τρεις μεγάλες περιόδους ορίζονται και μικρότερες φάσεις, που έχουν ονόματα τοποθεσιών, όπως φάση Πηλού (Μήλος), φάση Πλαστήρα (Πάρος), φάση Σύρου, φάση Αμοργού κ.ά..

2.      Οι περισσότερες πληροφορίες που έχουμε για τον Πρωτοκυκλαδικό Πολιτισμό προέρχονται από τα νεκροταφεία, από τα οποία τα περισσότερα έχουν ανασκαφεί λαθραία.

3.      Οι Κυκλαδίτες φαίνεται ότι ήταν λαός μεσογειακός. Πιθανόν είναι οι Κάρες και οι Λέλεγες των αρχαίων Ελλήνων.

ΠΡΩΤΟΚΥΚΛΑΔΙΚΗ Ι – ΠΚ Ι ΠΕΡΙΟΔΟΣ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ - ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΑ – ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΠΚ Ι:

1.      Δεν υπάρχουν πολλά αρχιτεκτονικά λείψανα.

2.       Έχουν βρεθεί γεωργοκτηνοτροφικές εγκαταστάσεις και μεμονωμένα νοικοκυριά, που συναντά κανείς και σήμερα σε νησιά όπως η Αμοργός.

3.      Στην ύστερη ΠΚ I ανήκουν σημαντικά λείψανα από την Γρόττα της Νάξου.

4.      Στοιχεία αρχιτεκτονικής μας δίνουν κάποιες λιθόστρωτες κατασκευές-εξέδρες (Άγιοι Ανάργυροι Νάξου, ύστερη ΠΚ I) και αναλημματικοί τοίχοι που βρίσκονται σε νεκροταφεία.

5.      Έχουμε 20-25 κιβωτιόσχημους τάφους σε κάθε νεκροταφείο.

6.      Βρίσκουμε μόνο μία ταφή σε κάθε τάφο και αρκετά κινητά ευρήματα, όπως κοσμήματα από θαλασσινά κοχύλια και τα πρώτα σχηματικά μαρμάρινα ειδώλια

ΠΡΩΤΟΚΥΚΛΑΔΙΚΗ ΙΙ – ΠΚ Ι1 ΠΕΡΙΟΔΟΣ

ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΠΚ ΙΙ

1.      Από την περίοδο ΠΚ ΙΙ έχουν βρεθεί λείψανα οικισμών.

2.      Χαρακτηριστική περίπτωση οικισμού είναι ο οικισμός Σκάρκος κοντά στο λιμάνι της Ίου.

3.      Βλέπουμε τα πρώτα δείγματα της διαδικασίας προς τον εξαστισμό, όπως είναι το σύστημα δόμησης, η διαμόρφωση δρόμων και η οικοδόμηση διώροφων σπιτιών.

4.      Οικισμοί-κώμες πρέπει είχαν ιδρυθεί στη Φυλακωπή της Μήλου κ.α.

ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΑ ΠΚ ΙΙ

1.      Παρατηρούμε μείωση του αριθμού των νεκροταφείων σε κάθε νησί αλλά αύξηση του μεγέθους τους, π.χ. 600 τάφοι στην Χαλανδριανή της Σύρου.

2.      Πολλαπλές ταφές σε κάθε τάφο.

3.      Χαρακτηριστικοί είναι οι κτιστοί τάφοι που περιλαμβάνουν κάποιες φορές και όροφο, π.χ. Αβδέλι Νάξου.

ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΠΚ ΙΙ

1.      Από τα κινητά ευρήματα χαρακτηριστικά είναι τα τηγανόσχημα αγγεία αλλά και τα μαρμάρινα αγγεία και ειδώλια όπως ο χαρακτηριστικός τύπος «με διπλωμένα χέρια».

2.      Άλλη καλλιτεχνική δραστηριότητα είναι η βραχογραφία.

3.      Οι Κυκλαδίτες περήφανοι για τα καράβια τους τα σχεδιάζουν χαράζοντας τα πάνω σε αγγεία, τα παριστάνουν σε βραχογραφίες ή φτιάχνουν ομοιώματα τους από μέταλλο.

4.      Τέλος διαπιστώνεται ανάπτυξη της μεταλλουργίας που έφερε επανάσταση στον τρόπο ζωής των Κυκλαδιτών.

ΕΠΑΦΕΣ ΠΚ ΙΙ:

è Βελτιώνονται τα μέσα ναυσιπλοΐας και διευρύνονται και εξαπλώνονται οι επαφές των Κυκλαδιτών στα νησιά, την ηπειρωτική Ελλάδα, την Κρήτη αλλά και στα μικρασιατικά παράλια.

ΠΡΩΤΟΚΥΚΛΑΔΙΚΗ ΙΙΙ – ΠΚ Ι1Ι ΠΕΡΙΟΔΟΣ

ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΠΚ ΙΙΙ

1.      Για τους οικισμούς αυτούς γνωρίζουμε περισσότερα απ’ ότι για αυτούς της ΠΚ ΙΙ.

2.      Στο τέλος της ΠΚ περιόδου τοποθετούνται σημαντικά οικιστικά κέντρα τα οποία προσφέρονταν για την ανάπτυξη εμπορικών και ναυτιλιακών δραστηριοτήτων: Αγία Ειρήνη Κέας, Παροικιά Πάρου, Ακρωτήρι Θήρας, η πρώτη πόλη της Φιλακωπής της Μήλου, όπου παρατηρείται πληθυσμιακή αύξηση.

3.      Ίσως τώρα οι παράκτιες κώμες της ΠΚ ΙΙ να εξελίσσονται σε πρωτοαστικά κέντρα-λιμάνια, τα οποία κατά την Μέση Χαλκοκρατία εξελίχθηκαν σε πόλεις με κοσμοπολίτικο χαρακτήρα, όπως το Ακρωτήρι της Θήρας.

4.      Στις αρχές της ΠΚ ΙΙΙ παρατηρούμε επίσης οικισμούς, τον Πάνορμο της Νάξου, το Καστρί της Σύρου και τον οικισμό στην κορυφή του Κύθνου της Δήλου, που βρίσκονται σε απότομες πλαγιές, όχι πολύ κοντά στη θάλασσα και είναι οχυρωμένες.

5.      Το τέλος τους ήταν βίαιο.

6.      Πολλές οι ερμηνείες για την το τέλος τους:

1. Άφιξη νέων πληθυσμών από τη Μ. Ασία που διακόπτει τον ΠΚ πολιτισμό.
2. Άφιξη πληθυσμών όχι από Μ. Ασία αλλά από ΒΑ Αιγαίο, αφού εκεί βρίσκουμε ανάλογους οικισμούς ως προς την κεραμική και την οχύρωση.
3. Κι αυτοί οι οικισμοί καταστράφηκαν και εγκαταλείφθηκαν κατά το 2.300-2.200 π.Χ., ενώ οι κάτοικοι τους προσπάθησαν να εγκατασταθούν ως πρόσφυγες στις Κυκλάδες, με την ελπίδα να συνεχίσουν τις θαλάσσιες δραστηριότητες τους.

ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΑ – ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΠΚ ΙΙΙ:

1.      Εμφανίζεται ένα νέο είδος τάφου, ο θαλαμοειδής (Μήλος).

2.      Οι θαλαμοειδείς τάφοι προορίζονται για πολλαπλές ταφές και θα ήταν απαραίτητοι σε μεγάλα οικιστικά κέντρα.

3.      Από τα κτερίσματα φαίνεται ότι συνεχιζόταν η παράδοση της κεραμικής και της μεταλλουργίας, ενώ διακόπηκε η καλλιτεχνική δημιουργία των κυκλαδικών ειδωλίων.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

1.      Οι κάτοικοι των Κυκλάδων αντιμετωπίζουν άλλα προβλήματα από εκείνους της ηπειρωτικής Ελλάδας.

2.      Οι φυσικοί πόροι δεν επαρκούν, αφού δεν υπάρχουν εύφορες πεδινές εκτάσεις με αποτέλεσμα να αποτραπεί η εγκατάσταση μεγάλων πληθυσμών.

3.      Υπήρχαν μεγάλα προβλήματα επισιτισμού και επιβίωσης.

4.      Οι Κυκλαδίτες της 3^ης χιλιετίας επηρεάζονται από την ανακάλυψη, την εξόρυξη, την κατεργασία και την εκμετάλλευση πετρωμάτων, όπως ο οψιανός της Μήλου, το μάρμαρο από τα περισσότερα νησιά, η σμυρίδα από τη Νάξο, οι τραχείτες για την κατασκευή εργαλείων και σκευών, αλλά και από την ανάπτυξη της μεταλλουργίας.

5.      Υποχρεώνονται να γίνουν πρωτοπόροι στη ναυπηγική τέχνη και τη ναυσιπλοΐα, επινοώντας τρόπους ασφαλέστερης επικοινωνίας με τον έξω κόσμο.

6.      Τα θαλάσσια ταξίδια ωθούν προς την παρατήρηση των ουρανίων σωμάτων και φαινομένων και ίσως στην απόκτηση γνώσης κάποιων νόμων φυσικής και χημείας για την αγγειοπλαστική και τη μεταλλουργία.

7.      Ίσως οι εργασίες αυτές να απαιτούσαν τεχνική εξειδίκευση και καταμερισμό της εργασίας.

è Με το τέλος της ΠΚ ΙΙΙ τελειώνει ένας ιδιότυπος πολιτισμός, ο οποίος κυριάρχησε με τη μοναδικής σημασίας τέχνη του στο Αιγαίο.

è Η τέχνη αυτή εκτιμήθηκε από τους λαούς με τους οποίους ανέπτυξε σχέσεις αν κρίνουμε από τα ειδώλια που βρέθηκαν σε περιοχές εκτός των Κυκλάδων, όπως η Κρήτη, η Αττική κ.ά.

è Εξαιρετικά έντονη είναι η παρουσία της τέχνης των Κυκλαδιτών στην Πρωτομινωική Κρήτη, ενώ στη Μεσοκυκλαδική περίοδο μεγάλη επίδραση θα δεχθούν οι Κυκλάδες από την Κρήτη.

  

Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΝΗΣΙΩΝ ΤΟΥ ΒΑ ΑΙΓΑΙΟΥ περίπου 3.300-2.000 π.Χ.

1.      Σύμφωνα με τα αρχαιολογικά ευρήματα η διαδικασία προς τον εξαστισμό ήταν διαφορετική στα νησιά του ΒΑ Αιγαίου απ’ ότι ήταν στις Κυκλάδες, καθώς είχαν και την πρωτοπορία αφού:

1. Διαθέτουν μεγαλύτερες καλλιεργήσιμες εκτάσεις.
2. Είναι μεγαλύτερα σε μέγεθος.
3. Βρίσκονται πιο κοντά στη δυτική μικρασιατική ακτή από την οποία εξασφάλιζαν πόρους, μετατρέποντας την παραλία της σε χώρο πρωταρχικής σημασίας.

2.      Είχαν κάποια ανεξαρτησία στον τομέα της αγροτικής οικονομίας, λόγω της μορφολογίας του εδάφους τους και της γεωγραφικής τους θέσης.

3.      Καθιστούσαν ασφαλή τη θαλάσσια επικοινωνία βόρειου και νότιου Αιγαίου.

4.      Τα νησιά είχαν μετατραπεί σε καταφύγια και σταθμούς εφοδιασμού για τα πλοία της εποχής.

5.      Οι σημαντικότεροι οικισμοί είναι η Πολιόχνη της Λήμνου, η Θερμή της Λέσβου, το Εμποριό της Χίου, το Ηραίο της Σάμου και το Παλαμάρι της Σκύρου.

Η ΠΟΛΙΟΧΝΗ ΤΗΣ ΛΗΜΝΟΥ (περίπου 3.200-2.000 π.Χ)

1.      Πολύ σημαντικό ρόλο κατά την περίοδο της Πρώιμης Χαλκοκρατίας διαδραμάτισε ολόκληρο το νησί της Λήμνου λόγω της γεωγραφικής του θέσης (Θρακικό Πέλαγος, είσοδος Ελλησπόντου) και της γεωμορφολογίας του.

2.      Χαρακτηριστική περίπτωση ο προϊστορικός οικισμός της Πολιόχνης, στην ανατολική ακτή του νησιού, στη θέση του σημερινού χωριού Καμίνια.

ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΚΤΗΡΙΑ

1.      Η Πολιόχνη καταλαμβάνει έναν επιμήκη λόφο που αναπτύσσεται παράλληλα με τη θάλασσα.

2.      Εδώ υπήρχαν μεγάλα και σημαντικά κτήρια, όπως τα λεγόμενα Βουλευτήριο και Σιταποθήκη, τα οποία ανήκουν στις αρχές της πρωτοαστικής φάσης του οικισμού.

3.      Βουλευτήριο:

1. Στενόμακρος χώρος με δύο σειρές λίθινων βαθμίδων.
2. Φαίνεται ότι ήταν χώρος συναθροίσεων, όπου μπορούσαν να καθίσουν πάνω από 50 άνθρωποι.
3. Το όνομα έδωσαν οι Ιταλοί ανασκαφείς, αφού θεώρησαν ότι εδώ συγκεντρώνονταν οι κάτοικοι για να πάρουν αποφάσεις και δεν υπάρχει άλλο κτήριο στον οικισμό που να μπορεί να αποτελέσει την έδρα της εξουσίας.

4.      Σιταποθήκη:

è Κοινοτική αποθήκη για τη φύλαξη του γεωργικού πλεονάσματαος.

5.      Η σύλληψη, ο σχεδιασμός, η εκτέλεση και η λειτουργία αυτών των κοινοφελών έργων πιθανόν προϋποθέτουν ένα είδος κεντρικής εξουσίας.

ΤΑΦΕΣ:

1.      Στην Πολιόχνη δεν έχει βρεθεί νεκρόπολη.

2.      Απαντώνται όμως μεμονωμένες ταφές -όχι μόνο παιδικές- μέσα στα τείχη όπως και στους πολιτισμούς της ΠΕΧ στο Β. Αιγαίο και στη Μ. Ασία.

3.      Λόγω έλλειψης πληροφοριών για τα ταφικά έθιμα δεν μπορούμε να επιβεβαιώσουμε την εικόνα της κοινωνίας και από τα νεκροταφεία.

ΕΥΡΗΜΑΤΑ

1.      Η Λήμνος γενικότερα πρωτοστάτησε στον τομέα της πυροτεχνολογίας.

2.      Η αρχαιολογική σκαπάνη επιβεβαίωσε τους αρχαιοελληνικούς μύθους, που ήθελαν τη Λήμνο κοιτίδα της μεταλλουργίας.

3.      Πολύ ανεπτυγμένη η μεταλλουργία, όπως δείχνουν τα ακροφύσια.

4.      Πολλά μεταλλικά σκεύη που ήρθαν στο φως έχουν υποστεί σύνθετη επεξεργασία, όπως η κυρόχυση.

5.      Τη χρήση αυτής της τεχνικής για πρώτη φορά, τουλάχιστον στον ελληνικό χώρο, μαρτυρεί η εύρεση μιας μεταλλικής μήτρας, που χρησιμοποιούνταν για να δώσει μορφή στο λιωμένο μέταλλο.

6.      Στη Λήμνο, μολονότι φτωχή σε μεταλλεύματα, γινόταν κατεργασία χαλκού και μπρούτζου, σύμφωνα με τα ευρήματα: σκωρίες, μεταλλευτικές χοάνες, μήτρες, μεταλλουργικά σφυριά κ.ά.

7.       Σύμφωνα με σύγχρονες αναλύσεις, χημικές και ισοτοπικές, ο χαλκός που χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή των μεταλλευτικών αντικειμένων της Πολιόχνης δεν συγγενεύει ούτε με τον χαλκό του Ν. Αιγαίου, ούτε της ΝΑ Ευρώπης ούτε της Μ. Ασίας.

8.      Αντίθετα ανιχνεύονται συγγένειες ως προς την ηλικία των κοιτασμάτων από τα οποία προέρχεται ο χαλκός της Πολιόχνης με τα γεωλογικά στρώματα της περιοχής του Αφγανιστάν.

9.      Αυτό έχει μεγάλο ενδιαφέρον ειδικά αν ληφθεί υπόψη και η άποψη που υποστηρίζει ότι και ο κασσίτερος στο προϊστορικό Αιγαίο προερχόταν από το Αφγανιστάν.

ΣΧΕΣΕΙΣ

1.      Η Πολιόχνη θα πρέπει να είχε στενές σχέσεις με την ηπειρωτική Ελλάδα και τις Κυκλάδες, όπως μπορούμε να συμπεράνουμε από τις αναλογίες της κεραμικής ως προς το σχηματολόγιο και τα διακοσμητικά θέματα.

2.      Μεγάλο μέρος του ταξιδιού για την απόκτηση του πολύτιμου μετάλλου γινόταν διαμέσου του Εύξεινου Πόντου, άρα κοντά στην 3^η χιλιετία π.Χ. είχαν αναπτυχθεί η ναυπηγική τέχνη και οι θαλάσσιες μεταφορές.

1.      Η Πολιόχνη εξελίσσεται σε ένα από τα πιο σημαντικά κέντρα τους Αιγαίου της Πρώιμης Χαλκοκρατίας. 2.      Ο πρώιμος εξαστισμός της οφειλόταν κυρίως στην εισαγωγή της τεχνολογίας της μεταλλουργίας, καθώς και στη μεταφορά των προϊόντων της στο υπόλοιπο Αιγαίο. 3.      Όλα αυτά ήταν αποτέλεσμα της ιδιαίτερης γεωγραφικής της θέσης. 4.      Κατά την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού ο πολιτισμός εξελίσσεται σιγά-σιγά και το αποτέλεσμα αυτής της εξέλιξης θα φανεί ξεκάθαρα κατά την επόμενη εποχή, τη Μέση Εποχή του Χαλκού, με φαινόμενα όπως είναι η δημιουργία ανακτόρων στην Κρήτη.

  

2.2.ΜΕΣΗ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ Ή ΜΕΣΗ ΧΑΛΚΟΚΡΑΤΙΑ περίπου 2.000-1.600π.Χ.

2.2.1.      ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ - ΜΕΣΗ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ περ. 2.000-1.600 π.Χ.

1.      Η Μέση Εποχή του Χαλκού τοποθετείται κατά τα τέλη της 3ης χιλιετίας.

2.      Η μετάβαση από την Πρώιμη στη Μέση Εποχή του Χαλκού γίνεται παράλληλα και στους τέσσερις πολιτισμούς.

3.      Για τον Μινωικό Πολιτισμό ο Evans θεωρεί ότι η Μέση Εποχή του Χαλκού είναι η αρχή μιας «νέας εποχής» αλλά και Η μεταβατική φάση προς την ΥΜ περίοδο και την τοποθετεί χρονολογικά μεταξύ της καταστροφής του παλαιού ανακτόρου της Κνωσού και μιας άλλης βίαιης καταστροφής από σεισμό που προσέβαλε τα νέα ανάκτορα.

4.      Σχετικά με τη χρονολόγηση της Μεσοελλαδικής περιόδου οι αρχαιολόγοι την τοποθετούν στην ΠΕ ΙΙΙ φάση.

5.      Εξάλλου, σημαντικές καινοτομίες εμφανίζονται κατά την ΠΕ ΙΙΙ φάση και όχι στην πρώιμη ΜΕ φάση.

6.      Γενικότερα στη Βόρεια Ελλάδα η Μέση Χαλκοκρατία είναι πολύ λιγότερο γνωστή.

7.      Στον Κυκλαδικό Πολιτισμό η Μέση Εποχή του Χαλκού διαιρείται σε Πρώιμη και Ύστερη φάση

8.      Την ίδια περίοδο στα νησιά του ΒΑ Αιγαίου παρουσιάζονται πολιτισμικές μεταβολές και αναταραχές ανάλογες μ’ αυτές της ηπειρωτικής Ελλάδας.

2.2.2.      Η ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΤΑ ΤΗ ΜΕΣΗ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ

1.      Στον ελληνικό χώρο, εκτός της Κρήτης, διακόπτεται απότομα η πολιτισμική συνέχεια γύρω στα τέλη της 3^ης χιλιετίας π.Χ., ενώ σε όλη τη διάρκεια της μισής 2^ης χιλιετίας, δηλ. της ΜΕΧ, δεν παρατηρείται ιδιαίτερη εξέλιξη στον τρόπο ζωής και κοινωνικής οργάνωσης.

2.      Η Κεντρική, Νότια Ελλάδα και Βόρεια Ελλάδα, το ανατολικό Αιγαίο και οι Κυκλάδες παρουσιάζονται ως ενότητες οι οποίες τείνουν να διαφοροποιηθούν όλο και περισσότερο.

9.      Υπάρχει δηλ. τάση κατάτμησης, ένα από τα πιο σημαντικά χαρακτηριστικά της περιόδου.

ΤΑ ΚΥΡΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΕΛΛΑΔΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

è Η Μεσοελλαδική περίοδος σε σχέση με την Πρωτοελλαδική χαρακτηρίζεται ως μια φάση στασιμότητας.

è Η ηπειρωτική Ελλάδα εμφανίζεται απομονωμένη από τις τεχνικές και καλλιτεχνικές εξελίξεις που συμβαίνουν γύρω της.

è Η ομοιογένεια του υλικού πολιτισμού μπορεί να ερμηνευτεί ως πιθανή ένδειξη ισοπέδωσης.

1.      Οι οικισμοί πλέον μετατρέπονται σε κώμες.

2.      Οι κατοικίες έχουν το σχήμα πρώιμου μεγάρου.

3.      Οι τάφοι είναι κιβωτιόσχημοι ή βρίσκονται κάτω από τύμβο

4.      Υπήρχαν μεμονωμένες ταφές αλλά και νεκροταφεία

5.      Τα μεσοελλαδικά αγγεία είναι τα «μινυακά» και τα «αμαυρόχρωμα»

6.      Δεν υπάρχει οικονομική πρόοδος κι έτσι έχουμε πτώση του βιοτικού επιπέδου

7.      Υπάρχει μια μικρή και βαθμιαία ανάπτυξη των χερσαίων οδών επικοινωνίας μεταξύ νότου και βορρά.

8.      Παρατηρείται χαλάρωση των διακοινοτικών σχέσεων και μια στοιχειώδης μορφή κοινωνικών δομών.

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΜΕΧ:

1.      Οι οικισμοί πλέον είναι κώμες.

2.      Οικισμοί κτισμένοι με πυκνοί δόμηση, προστατευμένοι από οχυρωματικό περίβολο και χωρίς προσπάθεια πολεοδομικού σχεδιασμού (π.χ. Μάλθη Μεσσηνίας, Λέρνα Αργολίδας).

3.      Οι κατοικίες έχουν το σχήμα πρώιμου μεγάρου με προθάλαμο και μια κύρια αίθουσα, που η πίσω πλευρά της είναι συνήθως αψιδωτή.

ΤΑΦΕΣ ΚΑΙ ΤΑΦΙΚΑ ΕΘΙΜΑ:

1.      Οι τάφοι είναι κιβωτιόσχημοι, οι νεκροί θάβονται συνεσταλμένοι και συνήθως σε πίθους.

2.      Υπάρχουν και ανεξάρτητα νεκροταφεία αλλά και μεμονωμένοι τάφοι μέσα στους οικισμούς, κάτω από τα δάπεδα των σπιτιών, κοντά στις εισόδους – ιδίως τάφοι μικρών παιδιών.

3.      Πολλές φορές οι τάφοι βρίσκονται κάτω από έναν τύμβο, που σχηματίζεται από χώμα και λίθους και περικλείεται από λίθινη κρηπίδα.

4.      Στον ίδιο τύμβο απαντώνται μικροί ή μεγάλοι λάκκοι αλλά και κιβωτιόσχημοι και θαλαμωτοί τάφοι, καθώς και ταφές σε πιθάρια.

5.      Οι ταφές σε τύμβο εμφανίστηκαν κατά τα μέσα της ΠΕ περιόδου και γενικεύτηκαν κατά τη ΜΕ και μυκηναϊκή περίοδο.

6.      Το έθιμο της ταφής σε τύμβο συνεχίστηκε και κατά τους ιστορικούς χρόνους.

7.      Επειδή η εύρεση κτερισμάτων είναι σπάνια στους τύμβους υποθέτουμε ότι δεν προορίζονταν για άτομα με ιδιαίτερη δύναμη-εξουσία ή κοινωνική θέση.

ΚΕΡΑΜΙΚΗ – ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΜΕΧ

1.      Αλλαγή και στην κεραμική

2.      Τα μεσοελλαδικά αγγεία (πριν το 2.000-έως τέλος ΜΕΧ) είναι τα «μινυακά»: χρώμα τεφρό, μαύρο ή κίτρινο, χωρίς γραπτή διακόσμηση, σχήμα επηρεασμένο από τα μεταλλικά πρότυπα, τροχήλατα.

3.       Παράλληλα αναπτύσσεται και η κεραμική των «αμαυρόχρωμων» αγγείων: χειροποίητα με γραπτή διακόσμηση και σημαντικότερο κέντρο παραγωγής η Αίγινα.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

è Έχουμε πτώση του βιοτικού επιπέδου και δεν παρατηρείται οικονομική πρόοδος πριν το τέλος της ΜΕΧ οπότε και θα πυροδοτηθεί η μετάβαση προς την Υστεροελλαδική φάση (μυκηναϊκή).

ΕΠΑΦΕΣ - ΑΝΤΑΛΛΑΓΕΣ

1.      Υπάρχει μια μικρή, βαθμιαία ανάπτυξη χερσαίων οδών επικοινωνίας μεταξύ νότου και βορρά.

2.      Στην αρχή της ΜΕΧ η διαμόρφωση του εδάφους έχει ευνοήσει τη θαλάσσια επικοινωνία και την ακτοπλοΐα, όπως δείχνει η κατανομή της κεραμικής που διαδίδεται κυρίως μέσω θάλασσας, ενώ στο τέλος της ΜΕΧ από την ξηρά.

8.      Μαρτυρίες για επαφές εντός της ηπειρωτικής Ελλάδας αλλά και μεταξύ ηπειρωτικής Ελλάδας και Κυκλάδων.

9.      Επαφές και με Κρήτη, αλλά χωρίς μαρτυρίες ότι πραγματοποιούνται με άμεσο τρόπο.

10.  Χαρακτηριστικό των επαφών και των ανταλλαγών κατά την ΜΕΧ είναι οι δρόμοι επικοινωνίας έχουν ελάχιστα αναπτυχθεί, ενώ θα χρησιμοποιηθούν περισσότερο κατά την ΥΕΧ

ΚΟΙΝΩΝΙΑ

1.      Στοιχειώδης μορφή κοινωνικών δομών

2.      χαλάρωση των διακοινοτικών σχέσεων

ΤΑ ΚΥΡΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΚΥΚΛΑΔΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

è Ο Μεσοκυκλαδικός πολιτισμός χαρακτηρίζεται από μεγαλύτερη ομοιογένεια σε σχέση με τον Πρωτοκυκλαδικό, ενώ παρουσιάζει σημαντικές τοπικές ιδιαιτερότητες.

1.      Οι πόλεις διευρύνονται.

2.      Οι οικισμοί είναι συνήθως οχυρωμένοι, παρουσιάζουν πυκνή δόμηση και διαθέτουν πολεοδομικό σχεδιασμό.

3.      Οι κατοικίες είναι απλές, ορθογώνιες με 1-3 δωμάτια.

4.      Οι νεκροπόλεις είναι έξω από τους οικισμούς.

5.      Εκτός από τα κτερίσματα που έχουν βρεθεί, γνωρίζουμε ότι γίνονται και κάποιες τελετουργικές εκδηλώσεις που συνδέονται με τον ενταφιασμό και όχι με τη λατρεία του νεκρού.

6.      Τοπικά εργαστήρια συμβάλλουν στη μαζική παραγωγή, εισάγουν πρώτες ύλες.

7.      Οι Κυκλάδες αποτελούν σημαντικό κέντρο ανταλλαγών στο χώρο του Αιγαίου και αποκαθιστούν τις σχέσεις τους με την Κρήτη και την ηπειρωτική Ελλάδα

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΜΕΧ:

1.      Διεύρυνση των πόλεων που προήλθαν από συνοικισμούς: συγκέντρωση των διάσπαρτων οικισμών σε έναν κεντρικό οικισμό σε κάθε νησί, π.χ. Φυλακωπή Μήλου, Ακρωτήρι Θήρα.

2.      Οικισμοί: συνήθως οχυρωμένοι, με πυκνή δόμηση και πραγματικό πολεοδομικό σχεδιασμό.

3.      Συγκροτήματα μικρών σπιτιών με μεσοτοιχία, χωρίζονται από πλακόστρωτα δρομάκια, χωρίς να σχηματίζονται μεγάλοι ακάλυπτοι χώροι.

4.      Οι κατοικίες είναι απλές, ορθογώνιες με 1-3 δωμάτια.

ΤΑΦΕΣ ΚΑΙ ΤΑΦΙΚΑ ΕΘΙΜΑ ΜΕΧ:

1.      Πραγματικές νεκροπόλεις βρίσκονται έξω από τους οικισμούς.

2.      Συνηθίζονται τα κτερίσματα.

3.      Οι τελετουργικές εκδηλώσεις συνδέονται μάλλον με τον ενταφιασμό, παρά με τη λατρεία του νεκρού.

ΚΕΡΑΜΙΚΗ – ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΜΕΧ

è Τα διάφορα είδη κυκλαδική κεραμικής συνυπάρχουν με άφθονες εισαγωγές κρητικής και ελλαδικής κεραμικής.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

1.      Πορεία προς ένα σύστημα πιο συγκεντρωτικό, του οποίου τη λειτουργία αγνοούμε.

2.      Τα κτερίσματα των τάφων μαρτυρούν μια σχετική ευημερία.

3.      Ίσως τοπικά εργαστήρια να ήταν ειδικευμένα στη μαζική παραγωγή και διανομή ορισμένων τύπων αγγείων.

4.      Η απόκτηση πρώτων υλών και οι εισαγωγές κεραμικής υποδηλώνουν ανταλλαγές μεταξύ διαφορετικών περιοχών.

ΕΠΑΦΕΣ – ΑΝΤΑΛΛΑΓΕΣ

1.      Οι Κυκλάδες κατά τη ΜΚ αποτελούν έναν πολύ σημαντικό πυρήνα ανταλλαγών στο χώρο του Αιγαίου και αποκαθιστούν τις σχέσεις τους με την Κρήτη και την ηπειρωτική Ελλάδα.

2.      Έτσι οι Κυκλάδες και ιδιαίτερα τα νησιά της δυτικής αλυσίδας διαδραματίζουν έναν κυρίαρχο ρόλο κατά τη ΜΚ.

3.      Κυκλαδική κεραμική βρέθηκε σε ελλαδικές θέσεις ενώ μινυακά όστρακα και αμαυρόχρωμη κεραμική εντοπίζεται στις Κυκλάδες.

4.      Άργυρος, μόλυβδος ίσως και χαλκός εισάγονται από το Λαύριο για κατεργασία στην Κέα.

5.      Κυκλάδες και Κρήτη διατηρούν αμοιβαίες ανταλλαγές τουλάχιστον έως την καταστροφή των νέων ανακτόρων με αμφίδρομες ανταλλαγές σε κεραμική, λίθινα αγγεία και εξαγωγή οψιανού από τη Μήλο.

6.      Οι Κυκλάδες –κυρίως Κέα, Μήλος και Θήρα- έρχονται σε επαφή με την Κεντρική και Ανατολική Κρήτη και διανέμουν τα προϊόντα της μέχρι την Αττική, ενώ η Δυτική Κρήτη έρχεται σε επαφή με Ανατολική Πελοπόννησο, μέσω Κυθήρων.

  

ΤΑ ΚΥΡΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΜΙΝΩΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

ΠΑΛΑΙΟΑΝΑΚΤΟΡΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ

1.      Βαθιές οικονομικές και κοινωνικές μεταβολές ήδη από την πρώτη φάση της ΜΜ περιόδου.

2.      Έντονη αστικοποίηση και εμφάνιση του ανακτορικού συστήματος που θα διατηρηθεί στο χώρο του Αιγαίου έως το τέλος του 13^ου αι. π.Χ.

3.      Περίπου το 1900 π.Χ. συντελείται πραγματική μεταβολή σε σχέση με τον ΠΜ πολιτισμό:

1. Κλείνουν οριστικά οι θολωτοί τάφοι.
2. Μεγαλόπρεπα ανάκτορα οικοδομούνται σε περίοπτες θέσεις και έχουν τον έλεγχο των πεδιάδων και διατηρούν τις προσβάσεις προς τη θάλασσα (Κνωσός, Φαιστός, Μάλια, Ζάκρος, Χανιά).
3. Γύρω από τα ανάκτορα, αλλά και σε λόφους κοντά σε λιμάνια οργανώνονται πραγματικές πόλεις, που διαθέτουν πολυώροφες κατοικίες
4. Τα ανάκτορα είναι πολυσύνθετα κτίρια με πολυτελή συστήματα διαμερισμάτων, αίθουσες υποδοχής και θεαμάτων, εργαστήρια εκπληκτικών δημιουργημάτων που κατασκευάζονται για τη ζωή των ανακτόρων αλλά και για εξαγωγή, με τεράστιες αποθήκες αλλά και χώρους λατρείας.

4.      Το ανάκτορο της Κνωσού, όπως και τα υπόλοιπα της Κρήτης, καταστρέφονται γύρω στα 1700 π.Χ., το πιθανότερο λόγω σεισμών.

Η ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΠΑΛΑΙΩΝ ΑΝΑΚΤΟΡΩΝ ΣΤΗΝ ΚΝΩΣΟ

1.      Η Κνωσός βρίσκεται λίγο έξω από το Ηράκλειο, στη δυτική όχθη του ποταμού Καιράτου.

2.      Η πρώτη κατοίκηση της περιοχής χρονολογείται κατά την 7η χιλιετία π.Χ., τη Νεολιθική Εποχή.

Ανάκτορο-πόλη

1.      Πρόκειται για το μεγαλύτερο και σημαντικότερο ανάκτορο της Κρήτης, που χτίστηκε περίπου το 1900 π.Χ. κατά την Παλαιοανακτορική εποχή.

2.      Λίγα μέρη του σώζονται καθώς στην ίδια θέση κτίστηκαν τα νέα ανάκτορα και η νέα πόλη.

3.      Γνώρισε δυο μεγάλες καταστροφές αλλά επισκευάστηκε και τις δυο.

Νεκροταφείο

1.      Τα νεκροταφεία της Κνωσού ήταν κτισμένα στους λόφους γύρω από τα ανάκτορα

2.      Είχαν τάφους προδρόμους των θαλαμοειδών, ενώ χτίστηκε και ένας θολωτός

Ιερά-λατρεία

1.      Τα ιερά κορυφής είναι υπαίθριοι χώροι, στις κορυφές βουνών ή λόφων, και περιβάλλονται από έναν απλό περίβολο.

2.      Τα ανακτορικό σύστημα φέρνει σημαντικές αλλαγές στις μορφές της θρησκευτικής ζωής.

3.      Τόσο η εμφάνιση των ιερών κορυφής όσο και η εξάπλωση της λατρείας των νεκρών συνδέονται πιθανόν με την οργάνωση επίσημου ιερατείου και θεοκρατικής διοίκησης στο πλαίσιο του ανακτορικού συστήματος.

Ευρήματα

1.      Δημιουργίες ενός από τους πιο πρωτότυπους πολιτισμούς στην ιστορία (έως το 1700 π.Χ.)

2.      Προάγονται οι τέχνες: κεραμική, αρχιτεκτονική, χρυσοχοΐα, γλυπτική.

3.      Τα «καμαραϊκά» αγγεία από τα ωραιότερα δείγματα της κεραμικής τέχνης.

1.      Κύπελλα και κύανθοι με τοίχωμα πάχους 1 χιλιοστό, τα «ωοκέλυφα» αγγεία.

2.      Περίτεχνα σχήματα και διακοσμημένα με σπείρες ή σχηματοποιημένα φυτικά θέματα σε μαύρο φόντο.

3.      Γυναικεία πήλινα ειδώλια, εκπληκτικής πολυτέλειας και κομψότητας.

Οικονομία-εμπόριο

1.      Η εξουσία ήταν συγκεντρωμένη στο ανάκτορο, που πρέπει να είχε τον έλεγχο της αγροτικής και της βιοτεχνικής παραγωγής, αλλά και του εμπορίου το οποίο φαίνεται να έχει εξαπλωθεί προς Αίγυπτο και Συρία, όπως μαρτυρά η εισαγωγή καραμαϊκών αγγείων..

2.      Η ύπαρξη συστήματος οικονομικού ελέγχου επιβεβαιώνεται από τα πήλινα σφραγίσματα.

Κοινωνική και διοικητική οργάνωση

1.      Με την ίδρυση των ανακτόρων παρατηρείται επίσης ομοιογένεια πολιτισμού, πιθανόν με συγκεντρωτική οργάνωση και κεντρική εξουσία.

2.      Έτσι δημιουργείται κοινωνική ιεραρχία και παράλληλα και για πρώτη φορά αναπτύσσεται οργανωμένο σύστημα γραφής, που ήταν αναγκαίο για το γραφειοκρατικό έλεγχο της παραγωγής.

3.      Αρχικά το σύστημα γραφής είναι ιερογλυφικό, ενώ μετά γίνεται πιο απλό, γραμμικό, το επονομαζόμενο γραμμικό σύστημα Α.

2.3.ΥΣΤΕΡΗ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ Ή ΥΣΤΕΡΗ ΧΑΛΚΟΚΡΑΤΙΑ 1.600-1.100 π.Χ.

2.3.1.      ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ-ΥΣΤΕΡΗ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ περ. 1.600-1.100 π.Χ

Καινοτομίες στην Ύστερη Εποχή του Χαλκού σημειώνονται στους εξής τομείς:

1.      Ταφική αρχιτεκτονική

2.      Κοινωνική οργάνωση

3.      Βιοτεχνική παραγωγή

è Τα πολιτισμικά στοιχεία της προηγούμενης περιόδου συνυπάρχουν με νέα στοιχεία.

è Η εποχή αυτή ουσιαστικά αποτελεί το ξεκίνημα της επόμενης πολιτισμικής φάσης με αποκορύφωμα τον μυκηναϊκό πολιτισμό.

ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΎΣΤΕΡΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ

1.      Οικονομική και πολιτική οργάνωση

2.      Εξειδίκευση των δραστηριοτήτων

3.      Παραγωγή τυποποιημένων προϊόντων

4.      Τερματίζεται το ανακτορικό σύστημα

5.      Καινοτομίες στην ταφική αρχιτεκτονική

  

ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΥΣΤΕΡΟΚΥΚΛΑΔΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΎΣΤΕΡΗ ΧΑΛΚΟΚΡΑΤΙΑ

1.      Οχύρωση οικισμών αλλά και επισκευές οχυρώσεων προηγούμενων φάσεων.

2.      Αν και οι πόλεις δεν ήταν ομοιόμορφες τα σπίτια ήταν διαταγμένα σε οικοδομικά συγκροτήματα με στενά δρομάκια ενδιάμεσα.

3.      Εμφανίζονται οικοδομήματα μεγάλων διαστάσεων, με κεντρική θέση στον οικισμό.

4.      Από τους πιο σημαντικούς οικισμούς είναι αυτός της Φυλακωπής στη Μήλο, της Γρόττας στη Νάξο, του Ακρωτηρίου της Θήρας κ.ά.

Η ΘΗΡΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΥΣΤΕΡΗ ΧΑΛΚΟΚΡΑΤΙΑ

1.      Στην αρχή της περιόδου φαίνεται να υπήρχε πυκνή κατοίκηση. Έχουν ήδη εντοπιστεί τρεις αγροτικοί οικισμοί.

2.      Το Ακρωτήρι της Θήρας κάλυπτε μια έκταση 10.000 τ.μ. - η πόλη ήταν εύρωστη.

3.      Ο οικισμός καταστράφηκε και εγκαταλείφθηκε γύρω στο 1550 π.Χ. μετά την έκρηξη του ηφαιστείου

Η έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας και το αντίκτυπο που είχαν οι συνέπειες της καταστροφής στον κόσμο του Αιγαίου

1.      Ο πρώτος σεισμός που χτύπησε την πόλη του Ακρωτηρίου έγινε στα τέλη της ΜΚ περιόδου.

2.      Η πόλη μετά από αυτό ξαναχτίστηκε, διατηρώντας τα παλιά της θεμέλια, αλλά με κάποιες τροποποιήσεις στο πολεοδομικό σύστημα.

3.      Το επόμενο πλήγμα ήρθε στην Ύστερη Εποχή του Χαλκού (1550 π.Χ.), μια εποχή που το νησί είχε φτάσει στο απόγειό του και μάλιστα το Ακρωτήρι ήταν από τα πιο κοσμοπολίτικα εμπορικά λιμάνια της Ανατολικής Μεσογείου.

4.      Ψευδοαρχαιολογία: Κάποιοι συνδέουν το μύθο της χαμένης Ατλαντίδας με το γεγονός αυτό.

5.      Η καταστροφή ήταν μεγάλη και οι συνέπειες είχαν αντίκτυπο σε όλο τον κόσμο του Αιγαίου, τόσο σε πολιτικό όσο και σε καλλιτεχνικό επίπεδο.

6.      Στο πολιτικό επίπεδο γιατί βλέπουν τους Μυκηναίους να επικρατούν έναντι των Μινωιτών 50 χρόνια μετά και στο καλλιτεχνικό επίπεδο επειδή οι νοοτροπίες αλλά και τα διακοσμητικά θέματα τοιχογραφιών και κεραμικής υιοθετούνται από Μινωίτες και Μυκηναίους καλλιτέχνες.

ΥΣΤΕΡΟΜΙΝΩΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Η ΚΡΗΤΗ ΚΑΤΑ ΤΗ ΝΕΟΑΝΑΚΤΟΡΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ

Νεοανακτορική περίοδος: είναι η περίοδος από την καταστροφή του 1700 π.Χ. και διαρκεί για τρεις αιώνες (1700-1400 π.Χ.). Κατά τη διάρκεια αυτή γίνονται εργασίες μεγάλης έκτασης. Τα ερείπια των παλαιών ανακτόρων ισοπεδώνονται και σκεπάζονται και στις ίδιες θέσεις κτίζονται τα νέα ανάκτορα. Κατά τη Νεοανακτορική περίοδο ο μινωικός πολιτισμός φτάνει στο απόγειο του.

ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΝΕΟΑΝΑΚΤΟΡΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ

1.      Αυξάνεται ο πληθυσμός.

2.      Υπάρχει μεγάλη οικοδομική δραστηριότητα.

ΕΠΑΥΛΕΙΣ - ΑΓΡΟΙΚΙΕΣ

1.      Ιδρύεται σημαντικός αριθμός «μικρών ανακτόρων», «επαύλεων» και «αγροικιών».

2.      Εγκαθιδρύεται ένα νέο διοικητικό σύστημα αποκέντρωσης.

3.      Εμφανίζεται μια νέα κοινωνική ιεραρχία.

4.      Από τις «επαύλεις» είναι πιθανόν να ελέγχονταν οι βιοτεχνικές και εμπορικές δραστηριότητες και ίσως να ήταν κατοικίες του τοπάρχη της περιοχής, που θα είχε τον έλεγχο της παραγωγής.

5.      Στις «αγροικίες» υπήρχαν εγκαταστάσεις αγροτικής οικονομίας, που συνδέονταν στενά με τη γεωργική εκμετάλλευση της ντόπιας παραγωγής.

ΘΡΗΣΚΕΙΑ-ΛΑΤΡΕΙΑ

1.      Στη μινωική τέχνη διαπιστώνονται παραστάσεις με θρησκευτικό περιεχόμενο.

2.      Οι Μινωίτες εκτός από τα ιερά κορυφής, τα σπήλαια και τις πηγές λάτρευαν τους θεούς τους και σε κτιστούς χώρους ειδικά διαμορφωμένους για το σκοπό αυτό.

3.      Ιερά επίσης είχαν ενταχθεί και μέσα σε ανάκτορα ή μεγάλα σπίτια

4.      Υπήρχαν πραγματικά δημόσια ιερά.

5.      Η λατρεία απευθυνόταν σε γυναικείες θεότητες που είχαν σχέση με τη φύση και κυρίως με την ευφορία, τη βλάστηση και τη γονιμότητα.

6.      Σημαντική θέση στη μινωική θρησκεία κατείχε ο θάνατος και η ανάσταση του θεού.

ΓΡΑΦΗ

1.      Από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα του μινωικού πολιτισμού είναι η χρήση της γραφής.

2.      Απαντώνται 2 τύποι γραφής: η ιερογλυφική και η Γραμμική Α που ακόμα δεν έχουν αποκρυπτογραφηθεί.

3.      Η Γραμμική Α επικρατεί μεταξύ 1700 π.Χ. και 1450 π.Χ.

4.      Σ’ αυτή τη γραφή τα ιδεογράμματα σχηματοποιήθηκαν αρκετά και πήραν τη μορφή γραμμικών συμβόλων.

5.      Μόνο λίγα στοιχεία της έχουν αναγνωριστεί.

6.      Η Γραμμική Α ήταν διαδεδομένη και εκτός Κρήτης και χρησιμοποιήθηκε κυρίως στη λογιστική και στη διοίκηση.

7.      Από τη Γραμμική Α γεννήθηκε στο Αιγαίο η Γραμμική Β.

ΤΕΧΝΗ

1.      Ακμάζει η κεραμική, η μεταλλουργία και η μικρογλυπτική.

2.      Δημιουργείται η τέχνη της τοιχογραφίας.

3.      Τα ανάκτορα, οι επαύλεις και κάποια σπίτια κοσμούνται με τοιχογραφίες με θέματα από την καθημερινή ζωή, το φυσικό περιβάλλον και τις τελετουργίες.

ΕΜΠΟΡΙΟ-ΑΝΤΑΛΛΑΓΕΣ

1.      Δημιουργείται μεγάλη ναυτική δύναμη που εξαπλώνεται σ’ όλο το Αιγαίο

2.      Οι Μινωίτες έχουν αναπτύξει σχέσεις με τα γειτονικά τους νησιά, την Πελοπόννησο, με κάποια νησιά των Κυκλάδων, τη δυτική Μεσόγειο, τη Μ. Ασία και την Ανατολή.

3.      Γινόταν εισαγωγή μετάλλου με την ανταλλαγή γεωργικών προϊόντων, υφασμάτων και βιοτεχνικών προϊόντων (Αίγυπτος, Ανατολή).

4.      Διαδόθηκε το μινωικό μετρικό σύστημα στη Θήρα, τη Μήλο, την Κέα και αλλού.

ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΕΞΑΓΩΓΗΣ

1.      Γινόταν εξαγωγή ξυλείας, λαδιού, κρασιού, αγγείων, κοσμημάτων από πολύτιμα υλικά και άλλα.

2.      Γινόταν εισαγωγή χαλκού, ελεφαντοστού, αλάβαστρου, φαγεντιανής, πάπυρου, λιναριού, κασσίτερου, χρυσού, αργύρου κ.ά.

Η διαμόρφωση και η λειτουργία των ανακτόρων και της γύρω περιοχής της Κνωσού κατά τη Νεοανακτορική περίοδο

ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ:

1.      Η Κνωσός είχε έκταση περίπου 10.000 τ.μ.

2.      Διέθετε δύο κοντινά λιμάνια κι ένα λίγο πιο μακριά

3.      Υπολογίζεται από τον Evans ότι η Κνωσός είχε περίπου 80.000 κατοίκους, 12.000 στις πλούσιες συνοικίες και 70.000 στις υπόλοιπες

ΤΟ ΑΝΑΚΤΟΡΟ:

1.      Το ανάκτορο της Κνωσού διέθετε πάνω από 1.300 δωμάτια κατανεμημένα σε πέντε ορόφους, τα οποία συνδέονταν μεταξύ τους με διαδρόμους κι έτσι γεννήθηκε ο μύθος του «λαβύρινθου».

2.      Η κάτοψη του ανακτόρου ήταν τετράγωνη και ήταν δυο φορές μεγαλύτερο από τα ανάκτορα της Φαιστού και των Μαλίων και τρεις φορές μεγαλύτερο από το ανάκτορο της Ζάκρου.

3.      Οι τοιχογραφίες προσδίδουν μεγαλοπρέπεια στο ανάκτορο.

4.      Οι υδραυλικές εγκαταστάσεις ήταν υψηλού επιπέδου.

5.      Η Κεντρική και η Δυτική Αυλή είχαν σημαντικό ρόλο στη ζωή των ανακτόρων.

6.      Η Κεντρική Αυλή ήταν ο πυρήνας του οικοδομήματος αλλά και της καθημερινής ζωής των κατοίκων.

1. Λειτουργούσε ως πνεύμονας των πυκνόκτιστων ανακτόρων και γινόταν η διακίνηση προς όλους του τομείς των πτερύγων, εκεί γίνονταν θρησκευτικές τελετές και αγωνίσματα.
2.  Γύρω της υπήρχαν δαιδαλώδη συγκροτήματα.
3. Η Δυτική Αυλή ήταν η επίσημη δίοδος προσπέλασης στο ανάκτορο. Τη διασχίζουν «πομπικοί δρόμοι» οι οποίοι οδηγούν ο ένας στο ανάκτορο και ο άλλος στη βόρεια περιοχή του θεάτρου.

7.      Στο δυτικό τομέα του ανακτόρου βρίσκονταν χώροι λατρείας, αποθήκευσης και υποδοχής ενώ στον ανατολικό οι χώροι κατοικίας, εργαστηρίων και συμπληρωματικών δωματίων

ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΟ ΑΝΑΚΤΟΡΟ:

1.      Γύρω από το ανάκτορο υπήρχε η πόλη.

2.      Υπήρχαν επαύλεις και κτίρια που προφανώς ήταν κατοικίες αξιωματούχων οι οποίοι θα είχαν στενή σχέση με το ανάκτορο.

ΤΑΦΟΙ

1.      Είχαν ιδιόμορφη αρχιτεκτονική και εξαιρετικό πλούτο.

2.      Χαρακτηριστικός είναι ο «Τάφος-Ιερό» που είναι ένα μνημειακό ταφικό οικοδόμημα στα νότια του ανακτόρου της Κνωσού. Είναι εμπνευσμένος από την ανακτορική αρχιτεκτονική. Έχει είσοδο με κιονωτή πλακόστρωτη αυλή καθώς και μια κρύπτη με πεσσούς, που οδηγούσε σε έναν τετράγωνο ταφικό θάλαμο με κεντρικό πεσσό και εσωτερική επένδυση με γυψολιθικές πλάκες.

3.      Ο «βασιλικός τάφος» των Ισοπάτων είναι ένας περίτεχνος θαλαμοειδής τάφος που διέθετε δρόμο, προθάλαμο και θάλαμο. Η οροφή του είναι θολωτή

ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ ΤΩΝ ΑΝΑΚΤΟΡΩΝ

1.      Μετά από αυτή την πολιτισμική άνθηση ακολουθούν μερικές καταστροφές των ανακτόρων.

2.      Μία το 1600 π.Χ., μία το 1500 π.Χ. αλλά η οριστική καταστροφή έγινε το 1450 π.Χ.

3.      Κατά την τελευταία καταστροφή, σε όλα τα μινωικά κέντρα εκδηλώθηκαν πυρκαγιές και εγκαταλείφθηκαν.

4.      Παλαιότερα πιστευόταν ότι η καταστροφή των ανακτόρων προκλήθηκε από την έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας αλλά η άποψη που υποστηρίζεται τώρα είναι ότι για την καταστροφή υπεύθυνοι ήταν οι Μυκηναΐοι, οι οποίοι κυρίευσαν την Κρήτη και εκμεταλλευόμενοι κάποιον σεισμό εγκαταστάθηκαν στο νησί.

ΟΙ ΑΛΛΑΓΕΣ ΠΟΥ ΠΑΡΑΤΗΡΟΥΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟ 1450 Π.Χ. ΜΕΧΡΙ ΤΟ 1400 Π.Χ.

1.      Η μινωική επίδραση υποχωρεί στο εσωτερικό για να αντικατασταθεί αργότερα από τη μυκηναϊκή.

2.      Η αποικία στα Κύθηρα εγκαταλείφθηκε ξαφνικά για περισσότερο από έναν αιώνα.

3.      Στην Κέα οι μινωικές εισαγωγές εξαφανίστηκαν εντελώς και τις διαδέχτηκαν οι μυκηναϊκές επιδράσεις.

4.      Διατηρούνται μόνο οι μινωικές αποικίες στα Δωδεκάνησα.

5.      Οι Μυκηναίοι αποκτούν σχέσεις με τις μινωικές αποικίες και επεκτείνουν το δικό τους δίκτυο σχέσεων

6.      Οι Μυκηναίοι εγκαθίστανται και στη Ρόδο, η οποία ήταν επίσης αποικία των Μινωιτών, για να ελέγχουν το δίκτυο ανταλλαγών μεταξύ Αιγαίου και ανατολικής Μεσογείου.

7.      Παρατηρείται μεγάλη ευημερία και αύξηση των οικισμών στη Ρόδο.

8.      Κατά την ΥΕ ΙΙΙΒ εξασθενούν οι μυκηναϊκές επιδράσεις στα Δωδεκάνησα.

ΥΣΤΕΡΟΕΛΛΑΔΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

è Γύρω στο 1600 π.Χ. αρχίζει μια νέα εποχή, η Μυκηναϊκή, που χαρακτηρίζεται από μια βαθιά αλλαγή στην ιστορία του ελλαδικού πολιτισμού.

è Η Μυκηναϊκή εποχή διαιρείται σε τρεις περιόδους:

1. Υστεροελλαδική Ι ή Μυκηναϊκή Ι: περίπου 1550-1500 π.Χ.
2. Υστεροελλαδική ΙΙΑ και Β ή Μυκηναϊκή ΙΙΑ και Β: περίπου 1500-1400 π.Χ.
3. Υστεροελλαδική ΙΙΙ Α, Β και Γ ή Μυκηναϊκή ΙΙΙ Α, Β και Γ: περίπου 1400-1100 π.Χ.

ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ ΣΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΥΣΤΕΡΟΕΛΛΑΔΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ

è Στον τομέα της οικιστικής για την ηπειρωτική Ελλάδα δεν έχουμε πολλές πληροφορίες.

è Το μόνο που σίγουρα γνωρίζουμε είναι ότι μερικοί οικισμοί, όπως αυτός της Μάλθης, εμφανίζουν μια τάση πολεοδομικού σχεδιασμού που συνοδεύεται από την ύπαρξη περιβόλου.

ΟΙ ΤΑΦΟΙ ΤΗΣ ΥΣΤΕΡΟΕΛΛΑΔΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ:

1.      Κατά την Υστεροελλαδική περίοδο παρατηρείται μεγάλη ποικιλία τύπων τάφων.

2.      Εξακολουθούν να υπάρχουν από τη Μεσοελλαδική περίοδο οι απλοί λάκκοι, οι κιβωτιόσχημοι και οι τύμβοι.

3.      Ο πιο χαρακτηριστικός, όμως, τύπος τάφου αυτής της περιόδου είναι ο λακκοειδής τάφος που δεν πρέπει να συγχέεται με τον απλό λάκκο ή τον κιβωτιόσχημο.

4.      Ο λακκοειδής τάφος είναι μεγαλύτερος και ορθογώνιος και διαμορφώνεται στον πυθμένα λάκκου, ο οποίος παρουσιάζει πάντα το ίδιο σχήμα αλλά το βάθος του δεν είναι πάντα το ίδιο.

ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΩΝ ΤΑΦΙΚΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΣΤΙΣ ΜΥΚΗΝΕΣ;

1.      Στις Μυκήνες συναντάμε τους λακκοειδείς «βασιλικούς» τάφους, οι οποίοι περιλαμβάνονται σε δυο Ταφικούς Κύκλους.

2.      Ο Ταφικός Κύκλος Α βρίσκεται κοντά στην Πύλη των Λεόντων, στα νότια και περιείχε έξι τάφους και δεκαεννέα ταφές. Χρονολογείται μεταξύ του 1600 π.Χ. και 1500 π.Χ.

3.      Ο Ταφικός Κύκλος Β βρέθηκε κοντά στο σημερινό δρόμο για την ακρόπολη, στα δυτικά της Πύλης των Λεόντων και κοντά στο λεγόμενο τάφο της Κλυταιμνήστρας. Ο Ταφικός Κύκλος Β είναι παλαιότερος του Α και χρονολογείται μεταξύ 1650 π.Χ. και 1550 π.Χ. Περιέχει είκοσι τέσσερις τάφους, δηλαδή δεκατέσσερις λακκοειδείς και δέκα κιβωτιόσχημους.

4.      Υπολογίζεται ότι εκεί ήταν θαμμένοι περίπου σαράντα νεκροί. Πάνω από τους τάφους και στους δυο Ταφικούς Κύκλους είχαν στηθεί πύλες από πωρόλιθο. Πολλές από αυτές έχουν ανάγλυφες παραστάσεις ανδρών πάνω σε άρματα και άλλες διακόσμηση με γεωμετρικά σχήματα.

ΟΙ ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΙ ΤΑΦΟΙ

1.      Τα κοινά χαρακτηριστικά στοιχεία των ταφών από το 15^ο και μετά.

2.      Δυο μυκηναϊκοί τύποι τάφων απαντούν από τον 15^ο αι. και μετά: Ο θολωτός και ο θαλαμοειδής ή λαξευτός ή θαλαμωτός.

3.      Και οι δυο αυτοί τύποι διαμορφώνονται πάνω σε πλαγιές λόφων και εμφανίζουν τρία κοινά χαρακτηριστικά στοιχεία: ένα διάδρομο πρόσβασης (δρόμο), μια είσοδο (στόμιο) και έναν ταφικό θάλαμο.

ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΚΜΗΣ ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ:

1.      Τα ανάκτορα.

2.      Οι επιγραφές σε Γραμμική Β.

3.      Οι θαλαμωτοί τάφοι.

4.      Οι θολωτοί τάφοι.

5.      Οι σφραγίδες.

ΟΙ ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΘΕΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΕΙΝΑΙ ΟΙ:

1.      Πελοπόννησος

2.      Κεντρική Ελλάδα

3.      Αιτωλοακαρνανία

4.      Θεσσαλία

5.      Εύβοια

Ο ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΑΚΜΑΖΕΙ ΜΕΤΑΞΥ 1400-1200 Π.Χ.

1.      Υψώνονται οι κυκλώπειες οχυρώσεις των Μυκηνών, της Τίρυνθας και του Γλα

2.      Διαμορφώνονται ανάκτορα με μνημειακή μορφή Μυκήνες

ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ:

1.      Οι Μυκήνες βρίσκονται στη ΒΑ γωνία της αργολικής πεδιάδας μεταξύ δυο βουνών και δεσπόζει στην πεδιάδα και στις οδικές αρτηρίες προς το βορρά, το νότο, την ανατολή και τη δύση.

2.      Οι Μυκήνες κυριαρχούσαν στην ανοικτή παράλια περιοχή του όρμου του Ναυπλίου, θέση στην οποία οφείλεται ο μεγάλος πλούτος και η πολιτισμική άνθηση της πόλης.

3.      Οι Μυκήνες ήταν ασφαλείς από εχθρούς λόγω της θέσεις τους, της οχύρωσής τους και της δύναμής τους.

4.      Κατοικήθηκαν από το 2500 π.Χ. μέχρι τα τέλη του 17^ου με αρχές του 16^ου αι.

5.      Οι βασιλείς θάβονταν με τα κτερίσματά τους εκτός των τειχών

6.      Ήταν «πολύχρυσες»

7.      Η πόλη των Μυκηνών ονομάζεται «κυκλώπεια» λόγω των ογκωδών τειχών και «ευρυάγυια» επειδή είχε φαρδείς δρόμους

8.      Το οδικό δίκτυο ήταν ιδιαίτερα ανεπτυγμένο

ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ ΤΩΝ ΜΥΚΗΝΩΝ

1.      Ο βράχος των Μυκηνών υψώνεται 280μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας αλλά είναι αθέατος

2.      Η ακρόπολη των Μυκηνών άρχισε να κτίζεται στα μέσα του 14^ου αι.

3.      Η ακρόπολη έχει επιφάνεια 30.000τ.μ.

4.      Η περίμετρος των τειχών είναι περίπου 900μ.

5.      Η ακρόπολη είχε δυο πύλες, μια κύρια και μια δευτερεύουσα, και δυο βοηθητικές πυλίδες στο ΒΑ άκρο.

6.      Η επίσημη είσοδος της ακρόπολης είναι η μεγαλοπρεπής Πύλη των Λεόντων.

7.      Οι λέοντες ή οι σφίγγες ή οι γρύπες που κοσμούν την Πύλη των Λεόντων στέκονται εκεί φύλακες, σύμβολο εξουσίας και δύναμης, όπου αναγνωρίζουμε ταυτόχρονα θεϊκό έμβλημα, βασιλικό οικόσημο και απειλή.

8.      Η διάταξη του εσωτερικού της ακρόπολης των Μυκηνών:

1. Στα βόρεια της Πύλης των Λεόντων βρίσκεται η Οικία «Ν» όπου στεγαζόταν η φρουρά.
2. Από την Πύλη των Λεόντων οδηγούμαστε σε μια τετράγωνη εσωτερική σκεπαστή αυλή.
3. Πολύ κοντά στην είσοδο υπάρχει μια κόγχη, πιθανόν ιερό πύλης και μπροστά από αυτό αρχίζει η μεγάλη αναβάθρα
4. Στη νοτιοδυτική πλευρά της κόγχης, ένας μεγάλος χώρος καταλαμβάνεται από τον Ταφικό Κύκλο Α
5. Κοντά στο κλιμακοστάσιο υπάρχει ένα τριώροφο οικοδόμημα, η Σιταποθήκη.
6. Μετά τον Ταφικό Κύκλο Α υπάρχει η «Οικία του Κρατήρα των Πολεμιστών»,
7. Κοντά στην αναβάθρα βρίσκεται η «Οικία της Αναβάθρας» που είναι χτισμένη πάνω σε μεσοελλαδικό οικοδόμημα και μαρτυρεί ότι η ακρόπολη κατοικούνταν όταν χρησιμοποιούνταν το μεσοελλαδικό νεκροταφείο,
8. δίπλα στην «Οικία της Αναβάθρας» βρίσκεται η «Νότια Οικία». Πρόκειται για τμήμα μεγάλου συγκροτήματος που ονομάστηκε «Οικία της Ακροπόλεως» ή «Οικία Wace». Εκεί υπήρχε εργαστήριο ελεφαντουργίας.
9. Οι «οικίες» αυτές προορίζονταν για διάφορες χρήσεις καθώς και για κατοικίες αρχόντων των Μυκηνών, στρατιωτικών και διοικητικών αξιωματούχων αλλά και ιερέων.

9.      Το συγκρότημα αυτό βρίσκεται κοντά στο Θρησκευτικό Κέντρο της ακρόπολης των Μυκηνών, το οποίο συνδεόταν με έναν ναό.

10.  Κοντά στον ναό βρίσκεται το «Κτίριο των Ειδωλίων» (ιερό κτίριο).

11.  Δίπλα στο «Κτίριο των Ειδωλίων» βρίσκεται το «Κτίριο των Τοιχογραφιών», όπου λατρευόταν η θεά της ευφορίας,

12.  Κοντά στο «Κτίριο των Τοιχογραφιών» βρίσκεται η «Οικία Τσούντα», ίσως «Ταμιείον», όπου φυλάσσονταν πολύτιμα αντικείμενα-προσφορές που ανήκαν στο ιερό,

13.  Κοντά στην «Οικία Τσούντα» υπάρχει ένα συγκρότημα που περιλαμβάνει κατοικίες ιερέων και δωμάτια του προσωπικού του Θρησκευτικού Κέντρου.

14.  Στα νότια της «Οικίας Τσούντα» είναι τοποθετημένη η «Οικία του Αρχιερέως».

ΤΟ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ ΤΩΝ ΜΥΚΗΝΩΝ

è Η είσοδος του Θρησκευτικού Κέντρου βρίσκεται κάτω από ένα ελληνιστικό ανάλλημα. Στο τέλος της πομπικής οδού μια θύρα οδηγεί σε ένα δωμάτιο που φαίνεται ότι ήταν ναός και συνδεόταν μ’ ένα «άδυτο».

ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΑΝΑΚΤΟΡΟΥ ΤΩΝ ΜΥΚΗΝΩΝ

1.      Είναι τοποθετημένο στην κορυφή του λόφου, στο κέντρο ενός επιβλητικού φυσικού τοπίου.

2.      Η μελέτη του δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμα.

3.      Το σχέδιό του είναι απλό

4.      Τα οικοδομήματα είναι κατανεμημένα σε επίπεδα και θεμελιωμένα σε τεχνητά άνδηρα.

5.      Οι οικοδομικές φάσεις του ανακτόρου είναι δυο: α) το 1350 π.Χ. β) το 1250 π.Χ.

6.      Στα τέλη του 13^ου αι. έγιναν μεγάλες μετασκευές στο ανάκτορο λόγω μιας μεγάλης πυρκαγιάς

7.      Όλο το συγκρότημα του ανακτόρου καλύπτει μια έκταση περίπου 9.000τ.μ.

8.      Διαιρείται στα επίσημα διαμερίσματα, στα ιδιωτικά διαμερίσματα της βασιλικής οικογένειας και στις βοηθητικές εγκαταστάσεις.

9.      Η παλαιότερη πρόσβαση γινόταν από τον βορρά ενώ η νεότερη από το νότο, η οποία μάλιστα προστέθηκε μετά τη μετασκευή του ανακτόρου.

10.  Το ανάκτορο και τα παραρτήματά του καταστράφηκαν από πυρκαγιά στα τέλη της ΥΕ ΙΙΙΒ περιόδου (περίπου το 1200 π.Χ.)

ΟΙ ΟΙΚΙΕΣ ΚΑΙ Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥΣ ΣΤΗ ΜΥΚΗΝΑΪΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

1.      Πολλά σπίτια βρέθηκαν έξω από τα ανάκτορα καθώς οι κάτοικοι έμεναν εκτός ακροπόλεως, σε σπίτια οργανωμένα κατά ομάδες.

2.      Τα μυκηναϊκά σπίτια αποτελούνταν από το κύριο διαμέρισμα και μια αυλή, γύρω από την οποία οργανώνονται τα άλλα δευτερεύοντα δωμάτια, ενώ στο υπόγειο βρίσκονταν οι αποθήκες.

3.      Το σχήμα τους ήταν προσαρμοσμένο στη μορφολογία του εδάφους και στο χώρο που είχαν οι κάτοικοι στη διάθεσή τους.

4.      Τα σπίτια εμφανίζουν τα ίδια χαρακτηριστικά με τα ανάκτορα, όχι όμως με τόσο φροντισμένη κατασκευή.

5.      Οι ονομασίες των οικιών αυτών βγήκαν από τα αντικείμενα που ήρθαν στο φως στο καθένα.

6.      Έτσι, λοιπόν, έχουμε την «Οικία του Εμπόρου του Κρασιού», «Οικία του Λαδεμπόρου», «Οικία των Ασπίδων» και η «Οικία των Σφιγγών».

7.      Όλα αυτά τα σπίτια εξαρτιόνταν από το ανάκτορο, ενώ τα εργαστήρια προφανώς εκτελούσαν παραγγελίες του βασιλιά.

8.      Φαίνεται ότι υπήρχε μεγάλη ασφάλεια εφόσον εντοπίζονται πολύτιμα υλικά και έξω από το ανάκτορο.

9.      Όλα αυτά όμως καταστράφηκαν από σεισμό ή πυρκαγιά, όταν καταστράφηκε και η ακρόπολη (1250 π.Χ.)

ΟΙ ΤΑΦΟΙ ΠΟΥ ΕΝΤΟΠΙΖΟΝΤΑΙ ΕΚΤΟΣ ΤΗΣ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ ΤΩΝ ΜΥΚΗΝΩΝ

1.      Ο Ταφικός Κύκλος Β

2.      ο Τάφος της Κλυταιμνήστρας

3.      Ο «Τάφος του Αιγίσθου»

4.      Ο «Τάφος των Λεόντων»

5.      Ο «Τάφος του Ατρέως»

6.      Έξι μυκηναϊκοί τάφοι πολλαπλής ταφής: λακκοειδής, θαλαμωτοί, θολωτοί

ΓΡΑΦΗ ΓΡΑΜΜΙΚΗ Β’

1.      προέρχεται από τη Γραμμική Α

2.      Η γλώσσα που αποδίδεται είναι η ελληνική.

3.      Πρόκειται για τη γλώσσα των Μυκηνών που διαδόθηκε σ’ αυτούς από την Κρήτη, όταν την κατέκτησαν (1450 π.Χ.)

4.      Είναι συλλαβογραφική και αποτελείται από συλλαβογραφικά σημεία (συλλαβογράμματα)

5.      Στη γραφή περιλαμβάνονται και ιδεογράμματα που απεικονίζουν ανθρώπους, ζώα, αντικείμενα και αριθμητικά σημεία

6.      Τα κείμενα των πινακίδων που έχουν βρεθεί είναι γραμμένα στη Γραμμική Β και πρόκειται για διοικητικά έγγραφα, καταλόγους, απογραφές και φορολογικές καταστάσεις.

7.      Οι πινακίδες όλων των μυκηναϊκών κέντρων είναι γραμμένες στη μυκηναϊκή «Κοινή»: κοινή έκφραση ζωής στην τέχνη, τη γλώσσα και τη γραφή.

8.      Η Γραμμική Β έφτασε μέχρι την Ιταλία.

9.      Από τις πινακίδες της Γραμμικής Β πληροφορούμαστε για τη μυκηναϊκή ζωή, την κοινωνία, τη θρησκεία και την οικονομία, για τη μυκηναϊκή βασιλεία, τη διοίκηση, τη γραφειοκρατία, τους θεσμούς, την κοινωνική οργάνωση σε τάξεις κ.ά.

  

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΜΥΚΗΝΑΪΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

1.      Μέχρι το 1400 π.Χ. η μυκηναϊκή κοινωνία ήταν οργανωμένη κατά γένη υπό την εξουσία τοπικών αρχόντων.

2.      Η ανάπτυξη της παραγωγής και η ανάγκη άμυνας είχαν σαν αποτέλεσμα την ανάδειξη της βασιλείας και τη δημιουργία κέντρων γύρω από το βασιλιά.

3.      Το κέντρο της πόλης ήταν το ανάκτορο όπου έμενε ο βασιλιάς-άνακτας.

4.      Γύρω από το ανάκτορο συγκεντρωνόταν η διοικητική, στρατιωτική και οικονομική ζωή, δηλαδή ανώτεροι και ανώτατοι αξιωματούχοι και αυλικοί, με διαφορετική ο καθένας κτηματική περιουσία και ένας αριθμός δημόσιων υπαλλήλων.

5.      Υπήρχε γραφειοκρατική οργάνωση.

6.      Επίσης στα ανάκτορα ζούσαν καλλιτέχνες, τεχνίτες, ραψωδοί, υπηρέτες, γεωργοί, βοσκοί.

7.      Ήταν μια κοινωνία με σαφή ιεράρχηση, στην κορυφή της ιεραρχίας ήταν φυσικά ο βασιλιάς.

8.      Η γη ανήκε στο βασιλιά, στους αξιωματούχους και τις οικογένειές τους, ενώ τμήματα γης ήταν αφιερωμένα στους θεούς γεγονός που αποδεικνύει ότι το ιερατείο είχε τον έλεγχο της εκμετάλλευσης.

9.      Στο ιερατείο υπήρχαν δούλοι.

10.  Η Ελλάδα πρέπει να ήταν πυκνοκατοικημένη. Δεν γνωρίζουμε βέβαια το σύνολο του πληθυσμού αλλά για το βασίλειο της Πύλου υπολογίζεται ότι είχε 50.000 κατοίκους.

Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΩΝ ΑΝΑΚΤΟΡΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΥΣΤΕΡΟΕΛΛΑΔΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ

1.      Κάθε ανάκτορο είχε τον έλεγχο μιας μεγάλης περιοχής που περιλάμβανε τειχισμένες πόλεις που είχαν από έναν ηγεμόνα.

2.      Το ανάκτορο των Μυκηνών ασκούσε επικυριαρχία στην Αργολίδα γεγονός που μας δείχνει ότι πρέπει να υπήρχε κάποιο είδος ομοσπονδιακού συστήματος.

3.      Οι Μυκήνες είχαν την πρωτοπορία και στον καλλιτεχνικό τομέα και από την παραγωγή και εξαγωγή αγγείων φαίνεται ότι το συντονισμό τον είχε το ανάκτορο των Μυκηνών.

4.      Οι πόλεις αναζητούσαν την ασφάλεια, την προστασία και τις εμπορικές διευκολύνσεις από ένα ανακτορικό κέντρο

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ:

è Σχετικά με την οικονομία διακρίνουμε μια τάση συγκεντρωτικού χαρακτήρα.

ΟΙ ΕΠΑΦΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΑΝΤΑΛΛΑΓΕΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΥΣΤΕΡΟΕΛΛΑΔΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ:

1.      Οι Κυκλάδες αποτελούσαν ενδιάμεσο σταθμό μεταξύ Κρήτης και ηπειρωτικής Ελλάδας.

2.      Στην Αργολίδα είναι έντονη η κρητική επίδραση που συνοδεύτηκε από έντονη κυκλαδική παρουσία.

3.      Γενικά οι εξωτερικές σχέσεις της Αργολίδας είναι αρκετές

4.      Έντονη δραστηριότητα στον τομέα των ανταλλαγών παρουσιάζουν τα ελλαδικά κέντρα, πάντα στα πλαίσια του κρητοκυκλαδικού δικτύου, του οποίου υιοθέτησαν τη μονάδα βάρους.

5.      Η Τροία διατηρεί στενές επαφές με την ηπειρωτική Ελλάδα.

6.      Συνηθίζεται ο παράπλους και το ευκαιριακό εμπόριο και όχι οι άμεσες και εξειδικευμένες εμπορικές συναλλαγές

7.      Φαίνεται ότι υπήρχαν άμεσες και έμμεσες επαφές μεταξύ Αιγαίου και μακρινών περιοχών.

8.      Η προμήθεια πρώτων υλών μαρτυρούν σχέσεις συναλλαγών και πιθανότατα ύπαρξη μεσαζόντων

9.      Είχαν αναπτυχθεί επαφές με την Αίγυπτο και τη Φοινίκη διαμέσου Κρήτης

10.  Η οργάνωση και η διεξαγωγή του εμπορίου στα μυκηναϊκά κράτη ήταν εξαρτημένη από τα ανάκτορα.

11.  Το εμπόριο και η ναυσιπλοΐα βρισκόταν σε άνθηση κατά την ΥΕ ΙΙΙ περίοδο

12.  Νομίσματα δεν υπήρχαν άρα το εμπόριο γινόταν με ανταλλαγή προϊόντων

13.  Τα προϊόντα μεταφέρονταν και από την ξηρά αλλά και από τη θάλασσα.

14.  Πρέπει να υπήρχε και το ελεύθερο εμπόριο των κατοίκων.

15.  Κατά τον 13ο-14ο αι. με την ανάπτυξη του εμπορίου ιδρύονται εμπορικοί σταθμοί στα νησιά

16.  Οι ευνοϊκές συνθήκες που επικρατούσαν, βοήθησαν στην ανάπτυξη της εμπορικής δραστηριότητας των Μυκηναΐων: η Αίγυπτος γνώριζε μια ειρηνική περίοδο ευημερίας και πλούτου, η Συρία και η Παλαιστίνη ευημερούσαν.

17.  Οι Μυκηναίοι εξάγουν λάδι, κρασί, μέλι, καρπούς, αρωματικά έλαια, όπλα, υφάσματα, λινό και αγγεία συνήθως από πηλό, ενώ εισάγουν χρυσό, άργυρο, ελεφαντόδοντο, ημιπολύτιμους λίθους, ήλεκτρο, πορφύρα, υφαντά και μπαχαρικά, αλλά ίσως και αναλώσιμα προϊόντα αν και ήταν αυτάρκεις κατά ένα μεγάλο μέρος. Ο χαλκός εισαγόταν από τη Μ. Ανατολή και την Κύπρο και ο κασσίτερος ίσως από την Αγγλία, την Ισπανία ή την Κεντρική Ευρώπη - στις ανταλλαγές προστίθενται και οι μισθοφόροι που από την Ελλάδα εντάσσονται σε ξένους στρατούς καθώς και τους δούλους που οι Μυκηναίοι αγόραζαν από ξένες αγορές.

18.  Η μεγάλη παραγωγή μεταλλικών αντικειμένων δηλώνει ότι προφανώς προοριζόταν για εξαγωγή.

19.  Τη διακίνηση του μετάλλου αναλάμβαναν ιδιώτες, ανεξάρτητοι έμποροι - κατά τη «Μυκηναϊκή Αυτοκρατορία» (1400-1200 π.Χ.) ο πολιτισμός και η τέχνη των Μυκηναίων κινήθηκαν σ’ έναν ευρύτερο χώρο από αυτόν του Αιγαίου και δημιούργησαν δεσμούς που έφεραν την ελληνική παρουσία εκτός των γεωγραφικών της ορίων.

Η ΤΕΧΝΗ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 14^ο – 13^ο ΑΙ.

1.      Μέχρι το 1400 π.Χ. πληροφορίες για την τέχνη αντλούμε από τα κτερίσματα των τάφων

2.      Χωρίς αμφιβολία η μυκηναϊκή τέχνη από τον 14ο αι. και μετά διαμορφώθηκε υπό την άμεση επίδραση του μινωικού πολιτισμού

3.      Εξαπλώνεται στον αιγαιακό χώρο ενότητα και ομοιομορφία στην καλλιτεχνική δημιουργία

4.      Εντυπωσιάζουν οι τοιχογραφίες, τα δημιουργήματα της μεταλλουργίας, τα κομψοτεχνήματα, τα κοσμήματα από πολύτιμα υλικά με τα ωραία διακοσμητικά τους μοτίβα

5.      Χαρακτηριστική είναι η παραγωγή πήλινων αγγείων σε μεγάλες ποσότητες για εξαγωγή

6.      Οι Μυκηναίοι επεξεργάζονταν την πέτρα και κατασκεύαζαν αγγεία

ΜΥΚΗΝΑΪΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΟ ΤΗΣ

1.      Οι γνώσεις μας για τη μυκηναϊκή θρησκεία προέρχονται από τα ταφικά ευρήματα, τα υπολείμματα ιερών κτιρίων και τις ιερές κατασκευές.

2.      Σημαντικά είναι και τα ιερά σύμβολα που έχουν έρθει στο φως, οι παραστάσεις θεϊκών μορφών, λατρευτών, ιερέων και λατρευτικών συμβόλων αλλά και οι πινακίδες της Γραμμικής Β που μας βοηθούν να αποκτήσουμε μια πιο σαφή εικόνα της μυκηναϊκής θρησκείας.

3.      Λόγω της επαφής που είχαν οι Μυκηναίοι με τους Μινωίτες γνώρισαν τη μινωική θρησκεία και το πλούσιο τελετουργικό τυπικό της και υιοθέτησαν αρκετά από τα στοιχεία της.

4.      Έτσι, λοιπόν, το σημαντικότερο χαρακτηριστικό της μυκηναϊκής θρησκείας είναι ο σύνθετος χαρακτήρας της, ο «συγκρητισμός».

5.      Παρατηρείται δηλαδή ανάμειξη «μεσογειακών» και «βόρειων» στοιχείων.

6.      Βέβαια, η έκφραση του θρησκευτικού αισθήματος όπως και το τελετουργικό τυπικό είναι κάπως πιο άτονα από αυτά των Μινωιτών.

Ο ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΟΥ ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

1.      «Μυκηναϊκή κοινή»: ήδη από το 1400 π.Χ. η ζωή σε ολόκληρο τον ελλαδικό χώρο αναπτύσσεται ομοιόμορφα και αρμονικά με κοινή έκφραση στην τέχνη, κοινά ήθη και έθιμα, θρησκεία, γλώσσα και τρόπο ζωής

2.      Ο μυκηναϊκός πολιτισμός είναι ο πρώτος μεγάλος ελληνικός πολιτισμός

3.      Γύρω στο 1200 π.Χ. αρχίζει το τέλος των Μυκηναίων καθώς πολλά μυκηναϊκά κέντρα καίγονται ή καταστρέφονται από σεισμούς και δεν ξαναχτίζονται, αλλά ακόμα και αυτά που κατοικούνται ξανά δεν έχουν την παλιά τους αίγλη

4.      Η καταστροφή του μυκηναϊκού πολιτισμού αποδίδεται στις εσωτερικές έριδες μεταξύ των βασιλικών οικογενειών αλλά και μεταξύ των μυκηναϊκών κρατών

5.      Άλλοι θεωρούν ότι οφείλεται στις μετακινήσεις των «λαών της θάλασσας» που είχαν αρχίσει λίγο πριν το 1200 π.Χ.

Αθηνάς Σαλούστρου