ΕΛΠ 42 - Χαρακτηριστικά Μινωικού Πολιτισμού

ΠΡΩΤΟΜΙΝΩΙΚΟΣ Η ΠΡΟΑΝΑΚΤΟΡΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ 3200-2000 π.Χ.

* Κύριο στοιχείο του πληθυσμού αποτελούν οι παλαιοί νεολιθικοί κάτοικοι.

* Ίσως κατά την Εποχή του Χαλκού μετανάστες από τη Μ. Ασία να εγκαταστάθηκαν σε ολόκληρη την Κρήτη και έζησαν ειρηνικά με τους παλαιούς κατοίκους.

* Αυτή την εποχή δημιουργείται το υπόβαθρο για τη μεγάλη οικονομική και πολιτιστική ακμή της Κρήτης στην αρχή της 2^ης χιλιετίας π.Χ.

1.      Αρχιτεκτονική:

1.      Οικισμοί στο προστάδιο της πόλης διαδέχονται τις νεολιθικές κοινότητες π.χ. οικισμός της Κνωσού ιδιόρρυθμος τύπος στη Μύρτο της Ιεράπετρας.

2.      Έως 2.000 π.Χ.: περισσότεροι από 100 οι γνωστοί οικισμοί και συνολικά γύρω στους 75.000 κατοίκους

2.      Τάφοι: χαρακτηριστικοί οι μνημειακοί κυκλικοί θολωτοί τάφοι στην πεδιάδα της Μεσαράς. : π.χ. τάφος του Πλατάνου, διαμέτρου 13 μ

3.      Ευρήματα:

1.      Ακμάζουν: κεραμική, σφραγιδογλυφία, μεταλλοτεχνία, χρυσοχοΐα.

2.      Εκπληκτικά λίθινα αγγεία από πολύχρωμα υλικά, φλεβωτά μάρμαρα, πορφυρίτη, οφείτη κ.ά.

3.      Χρυσά κοσμήματα από τους τάφους του Μόχλου και της Μεσαράς.

4.      Οικονομία:

1.      Μεγάλη ώθηση στην οικονομία δίνουν η μεταλλουργία και η μεταλλοτεχνία.

2.      Η αναζήτηση χαλκού και κασσίτερου συμβάλλει στην ανάπτυξη του εμπορίου και της ναυτιλίας.

5.      Εξωτερικές σχέσεις: εμπόριο με Κυκλάδες και Αίγυπτο (μαθαίνουν κατασκευή λίθινων αγγείων), ιδρύεται μινωική αποικία στα Κύθηρα.

6.      Κοινωνία:

1.      Οι μνημειακοί κυκλικοί θολωτοί τάφοι φανερώνουν μια κοινωνία οργανωμένη κατά γένη

2.      Οι σφραγίδες με τα εγχάρακτα ιδεογράμματα μαρτυρούν ανάδυση προσωπικότητας και ανάπτυξη ατομικής ιδιοκτησίας

  

ΜΕΣΟΜΙΝΩΙΚΟΣ ή ΠΑΛΑΙΟΑΝΑΚΤΟΡΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ 2000-1700 π.Χ.

* Εμφανείς κοινωνικο-οικονομικές μεταβολές από την ΠΜ, π.χ. αστικοποίηση και εμφάνιση του ανακτορικού συστήματος:

1η μεταβολή: τα ανάκτορα κατέχουν περίοπτη θέση, διατηρώντας προσβάσεις στη θάλασσα (Μάλια, Χανιά, Φαιστός, Κνωσός)

2η μεταβολή: γύρω από τα ανάκτορα οργανώνονται πραγματικές πόλεις.

* Η Κνωσός είχε κατοικηθεί ήδη από την 7η χιλιετία π. Χ, κατά τη Νεολιθική Εποχή.

1.      Οικιστικά:

1.      Έντονη αστικοποίηση και εμφάνιση του ανακτορικού συστήματος που θα διατηρηθεί στο χώρο του Αιγαίου έως το τέλος του 13ου αι. π.Χ.

2.      Σε περίοπτες θέσεις οικοδομούνται μεγαλοπρεπή ανάκτορα (ελέγχουν τις πεδιάδες, πρόσβαση στη θάλασσα)

3.      Γύρω από τα ανάκτορα, αλλά και σε λόφους κοντά σε λιμάνια οργανώνονται πραγματικές πόλεις, που διαθέτουν πολυώροφες κατοικίες

2.      Αρχιτεκτονική – ανάκτορο:

1.      Σύμφωνα με τον Evans το ανάκτορο της Κνωσού χτίστηκε στα 1900 π.Χ. και υπέστη καταστροφές δύο φορές –μάλλον από σεισμούς- ενώ η πόλη βρισκόταν τριγύρω.

2.      Τα ανάκτορα ήταν πολυσύνθετα κτίρια με πολυτελή συστήματα διαμερισμάτων, με αίθουσες υποδοχής και θεαμάτων, με εργαστήρια όπου εργάζονταν οι βιοτέχνες για να προσφέρουν στα ανάκτορα, με τεράστιες αποθήκες όπου φυλάσσονταν τα προϊόντα και λατρευτικούς χώρους.

3.      Στις πόλεις υπήρχαν πολυώροφες κατοικίες.

3.      Νεκροταφεία:

1.      -Κλείνουν οριστικά οι θολωτοί τάφοι.

2.      Βρίσκονται στους γύρω λόφους

3.      Τάφοι πρόδρομοι των θαλαμοειδών, ενώ υπήρχε κι ένας θολωτός.

4.      Ευρήματα:

1.      «Καμαραϊκά αγγεία» και «ωοκέλυφα αγγεία» αποτελούν σπουδαία δείγματα της κεραμικής

2.      Υπέροχα γυναικεία πήλινα ειδώλια στο ιερό κορυφής Πετσοφά.

5.      Οικονομία-εμπόριο:

1.      Η εξουσία συγκεντρώνεται στο ανάκτορο και μάλιστα αποκτά τον έλεγχο της αγροτικής, της βιοτεχνικής παραγωγής αλλά και του εμπορίου.

2.      Κάτι που φαίνεται και στα σφραγίσματα που βρέθηκαν.

3.      Όσον αφορά το εμπόριο, αυτό επεκτείνεται και σε γειτονικές χώρες, μέχρι Αίγυπτο και Συρία, όπως μαρτυρά η εισαγωγή «καραμαϊκών» αγγείων, ενώ συνεχίζονται οι επαφές με τα Κύθηρα.

6.      Κοινωνική-διοικητική οργάνωση:

1.      Επικρατεί συγκεντρωτική οργάνωση και ισχυρή εξουσία.

2.      Δημιουργείται μια κοινωνική ιεραρχία

3.      Αναπτύσσεται ένα οργανωμένο σύστημα γραφής, που αρχικά είναι ιερογλυφικό και αργότερα γίνεται γραμμικό, η γνωστή γραμμική Α.

7.      Ιερά- λατρεία:

1.      Υπαίθριοι χώροι σε κορυφές βουνών ή λόφων, και περιβάλλονται από απλό περίβολο.

2.      Τα ανακτορικό σύστημα φέρνει σημαντικές αλλαγές στις μορφές της θρησκευτικής ζωής.

3.      Η εμφάνιση των ιερών κορυφής και η εξάπλωση της λατρείας των νεκρών συνδέονται πιθανόν με την οργάνωση επίσημου ιερατείου και θεοκρατικής διοίκησης στο πλαίσιο του ανακτορικού συστήματος.

  

ΥΣΤΕΡΟΜΙΝΩΙΚΟΣ ή ΝΕΟΑΝΑΚΤΟΡΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

è Η Κρήτη κατά την ΥΜ ΙΒ φθάνει στο απόγειό της.

è Πρόκειται Η περίοδος από την καταστροφή του 1700 και διαρκεί έως το 1400.

è Είναι η εποχή της ακμής του μινωικού πολιτισμού, που φέρει την ονομασία «Νεοανακτορική».

è Το ότι ακμάζει διαφαίνεται από:

1. Τις αυξανόμενες εξαγωγές μινωικών αγγείων
2. Την υιοθέτηση αρχιτεκτονικών στοιχείων κρητικού τύπου
3. Την παρουσία σημείων της Γραμμικής Α σε νησιά του Αιγαίου.

è Μινωικές επιδράσεις σημειώνονται και στην ηπειρωτική Ελλάδα

è Στον ελλαδικό χώρο εξαπλώνεται ο μυκηναϊκός πολιτισμός που έπεται του μινωικού και κατ’ επέκταση εξαπλώνεται και στην Κρήτη.

1.      Οικιστικά:

1.      Παρατηρείται αύξηση του πληθυσμού

2.      Μεγάλη οικοδομική δραστηριότητα με κυριότερους τύπους οικοδομημάτων: τις επαύλεις και τις αγροικίες.

3.      Τα ερείπια των παλιών ανακτόρων ισοπεδώνονται και σκεπάζονται και στις ίδιες θέσεις κτίζονται τα νέα ανάκτορα

4.      Κνωσός: 10.000 τμ, 80.000 κάτοικοι, 2 κοντινά λιμάνια, ένα πιο μακριά.

5.      Γύρω από το ανάκτορο της Κνωσού υπήρχε η πόλη

2.      Αρχιτεκτονική:

1.      Χαρακτηριστικοί τύποι οικοδομημάτων: «επαύλεις» και «αγροικίες».

2.      Ανάκτορο της Κνωσού*: Γύρω από το ανάκτορο υπήρχαν επαύλεις και κτίρια που προφανώς ήταν κατοικίες αξιωματούχων οι οποίοι θα είχαν στενή σχέση με το ανάκτορο.

3.      Τάφοι – νεκροταφεία:

1.      Ιδιόμορφη αρχιτεκτονική και εξαιρετικός πλούτος.

2.      «Τάφος-Ιερό»:

1.      Μνημειακό ταφικό οικοδόμημα νότια ανακτόρου της Κνωσού, εμπνευσμένος από την ανακτορική αρχιτεκτονική.

2.      Είσοδος με κιονωτή πλακόστρωτη αυλή και μια κρύπτη με πεσσούς, που οδηγούσε σε έναν τετράγωνο ταφικό θάλαμο με κεντρικό πεσσό και εσωτερική επένδυση με γυψολιθικές πλάκες.

3.      «Βασιλικός τάφος» των Ισοπάτων: περίτεχνος θαλαμοειδής τάφος που διέθετε δρόμο, προθάλαμο και θάλαμο. Η οροφή του είναι θολωτή

4.      Ευρήματα:

1.      Πρωτότυπη τέχνη, ακμάζει η κεραμική, η μεταλλουργία και η μικρογλυπτική.

2.      Δημιουργείται η τέχνη της τοιχογραφίας.

3.      Τα ανάκτορα, οι επαύλεις και κάποια σπίτια κοσμούνται με τοιχογραφίες με θέματα από την καθημερινή ζωή, το φυσικό περιβάλλον και τις τελετουργίες.

4.      Γραμμική Α (1700-1450): από τα μεγάλα επιτεύγματα μινωικού πολιτισμού. Τα ιδεογράμματα σχηματοποιήθηκαν και πήραν τη μορφή γραμμικών συμβόλων. Διαδεδομένη και εκτός Κρήτης: λογιστική και διοίκηση. Γέννησε τη Γραμμική Β

5.      Οικονομία-εμπόριο:

1.      Επαύλεις: συμπίπτουν με την εμφάνιση ενός νέου διοικητικού συστήματος, βρίσκονται σε διάφορους χώρους είτε στο εσωτερικό των ανακτόρων είτε κοντά σε αυτά. Συντελούν στο αποκεντρωτικό διοικητικό μινωικό σύστημα.

2.      Αγροικίες: παρουσιάζονται σαν ένα είδος αποκέντρωσης της οικονομίας, πρόκειται για μεγάλα κτίρια και εμφανίζονται στις υπαίθρους.

3.      Οι Μινωίτες κορυφαία ναυτική δύναμη με επίδραση τόσο στα νησιά του Αιγαίου, όσο και στην Πελοπόννησο, τη Μ. Ασία.

4.      Οι Μινωίτες έχουν αναπτύξει σχέσεις με τα γειτονικά τους νησιά, την Πελοπόννησο, με κάποια νησιά των Κυκλάδων, τη δυτική Μεσόγειο, τη Μ. Ασία και την Ανατολή.

5.      Γινόταν εισαγωγή μετάλλου με την ανταλλαγή γεωργικών προϊόντων, υφασμάτων και βιοτεχνικών προϊόντων (Αίγυπτος, Ανατολή).

6.      Διαδόθηκε το μινωικό μετρικό σύστημα στη Θήρα, τη Μήλο, την Κέα και αλλού.

7.      Προϊόντα εξαγωγής: ξυλεία, λάδι, κρασί, πολύτιμα κοσμήματα κ.α.

8.      Προϊόντα εισαγωγή: χαλκός, πάπυρος, ελεφαντόδοντο, αλάβαστρο, φαγεντιανή, λινάρι, κασσίτερο, χρυσός, ασήμι

6.      Κοινωνία – διοικητική οργάνωση:

1.      Με την εμφάνιση των «επαύλεων» και των «αγροικιών» εγκαθιδρύεται ένα νέο διοικητικό σύστημα αποκέντρωσης και εμφανίζεται μια νέα ιεραρχία.

7.      Θρησκεία – λατρεία:

1.      Μινωική τέχνη: παραστάσεις θρησκευτικού περιεχομένου.

2.      Εκτός από ιερά κορυφής, σπήλαια και πηγές οι Μινωίτες λάτρευαν τους θεούς τους και σε ειδικά διαμορφωμένους κτιστούς χώρους.

3.      Ιερά είχαν ενταχθεί και μέσα σε ανάκτορα ή μεγάλα σπίτια

4.      Υπήρχαν και πραγματικά δημόσια ιερά.

5.      Η λατρεία απευθυνόταν σε γυναικείες θεότητες που είχαν σχέση με τη φύση και κυρίως με την ευφορία, τη βλάστηση και τη γονιμότητα. Σημαντική θέση στη μινωική θρησκεία κατείχε ο θάνατος και η ανάσταση του θεού.

8.      Γραφή: Δύο τύποι: η ιερογλυφική, όπου κάθε σύμβολο είναι και μία έννοια και η Γραμμική Α, η οποία επικρατεί έως και το 1450 π. Χ.

Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΑΝΑΚΤΟΡΩΝ ΣΤΗΝ ΚΝΩΣΟ ΣΤΗ ΝΕΟΑΝΑΚΤΟΡΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ

Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ:

1.      Η οργάνωση του χώρου: ο χώρος ήταν οργανωμένος έτσι ώστε στο δυτικό τμήμα υπήρχαν οι χώροι λατρείας, αποθήκευσης και υποδοχής ενώ στο ανατολικό τμήμα υπήρχαν οι χώροι κατοικίας, εργαστηρίων και συμπληρωματικών δωματίων.

2.      Η τοπογραφία: Η Κνωσός είχε μεγάλη έκταση με κέντρο το ανάκτορο, που σύμφωνα με τον Evans είχε 80.000 κατοίκους.

3.      Το ανάκτορο:

1.      Πάνω από 1.300 δωμάτια σε 5 ορόφους, που συνδέονταν με διαδρόμους, μύθος του «λαβυρίνθου».

2.      Για την κατασκευή του χρησιμοποιήθηκαν πολλά υλικά.

3.      Κάτοψη τετράγωνη

4.      Το πιο σημαντικό στοιχείο ήταν οι τοιχογραφίες που αναπτύσσονται σε διάφορα δωμάτια και οι πολλές μνημειακές είσοδοι από διαφορετικές κατευθύνσεις.

5.      Διέθετε υψηλού επιπέδου υδραυλικές εγκαταστάσεις.

6.      Κεντρική και Δυτική αυλή:

1.      Κεντρική Αυλή: πυρήνας ανακτόρου και καθημερινής ζωής των κατοίκων. Πνεύμονας των πυκνόκτιστων ανακτόρων και διακίνηση προς όλους του τομείς των πτερύγων, εκεί γίνονταν θρησκευτικές τελετές και αγωνίσματα. Γύρω της υπήρχαν δαιδαλώδη συγκροτήματα.

2.      Δυτική Αυλή: επίσημη δίοδος προσπέλασης στο ανάκτορο. Τη διασχίζουν «πομπικοί δρόμοι», ο ένας στο ανάκτορο, ο άλλος στη βόρεια περιοχή του θεάτρου. Δυτικός τομέας: χώροι λατρείας, αποθήκευσης, υποδοχής. Ανατολικός τομέας: χώροι κατοικίας, εργαστηρίων, συμπληρωματικών δωματίων

7.      Οι χώροι έξω από το ανάκτορο: εκεί ήταν η περιοχή του θεάτρου, ενώ γύρω από αυτό η πόλη, όπου βρίσκονταν και κατοικίες αξιωματούχων.

8.      Αίτια καταστροφής μινωικών ανακτόρων:

1.      Μετά την πολιτισμική άνθηση ακολουθούν μερικές καταστροφές των ανακτόρων. 1) 1600, 2) 1500 αλλά οριστική καταστροφή το 1450, οπότε σε όλα τα μινωικά κέντρα εκδηλώθηκαν πυρκαγιές και εγκαταλείφθηκαν.

2.      Παλαιότερα ως αιτία θεωρούσαν την έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας, τώρα ότι υπεύθυνοι για την καταστροφή ήταν οι Μυκηναίοι, οι οποίοι κυρίευσαν την Κρήτη και εκμεταλλευόμενοι κάποιον σεισμό εγκαταστάθηκαν στο νησί. Η ζωή στην Κνωσό θα συνεχιστεί.

Αθηνάς Σαλούστρου