ΕΛΠ 42 - Νεολιθική, Χαλκού: Ελλαδικός (Συγκριτικός Πίνακας)

	ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ 6800-3200 π.Χ.	ΠΡΩΤΟΕΛΛΑΔΙΚΗ 3300-2000 π.Χ.	ΜΕΣΟΕΛΛΑΔΙΚΗ 2000-1600 π.Χ.	ΥΣΤΕΡΟΕΛΛΑΔΙΚΗ/ΜΥΚΗΝΑΪΚΗ 1600-1100 (ακμή 1400-1200 ΥΕ ΙΙΙ)
Ο Ι Κ Ι Σ Τ Ι Κ Α	Μέση: αρχίζουν να περιβάλλονται από τάφρους και κτιστούς περιβόλους Νεώτερη: αυξάνονται σταδιακά οι οικισμοί στα πεδινά ίσως λόγω της αύξησης των καλλιεργούμενων εκτάσεων. Τελική: οικισμοί στα παράλια, αφού ανοίγουν οι θαλάσσιοι εμπορικοί δρόμοι. Δημιουργία μικρών πόλεων Ύψος: 2-3 μέτρα, Διάμετρος: 150-200 μέτρα. «Τούμπες»,«Μαγούλες»	-Πρώιμη αστικοποίηση: οικισμοί μεγάλης έκτασης, 60 στρ. Τίρυνθα -Πυκνότητα δόμησης. -Πρώιμη πολεοδομική διάταξη -Αναπτυγμένη οικοδομική τεχνολογία -Έργα κοινής ωφέλειας -Κοινοτικές αποθήκες	-Οι οικισμοί γίνονται κώμες. -Οικισμοί κτισμένοι με πυκνοί δόμηση, προστατευμένοι από οχυρωματικό περίβολο και χωρίς προσπάθεια πολεοδομικού σχεδιασμού (π.χ. Μάλθη Μεσσηνίας, Λέρνα Αργολίδας).	Τάση για πολεοδομικό σχεδιασμό Μέσα στην ακρόπολη: 1.      «Ταφικός Κύκλος Α» 2.      Σιταποθήκη 3.      Θρησκευτικό κέντρο 4.      «Ειδώλων» και «Τοιχογραφιών» 5.      Το ανάκτορο, οικοδομήθηκε σε 2 φάσεις, καταλαμβάνει 9.000 τ. μ. Έξω από την ακρόπολη: Οικίες. «Ταφικός Κύκλος Β» , Τάφοι της Κλυταιμήστρας, Αίγισθου, Ατρέα, 6 πολλαπλής ταφής
Α Ρ Χ Ι Τ Ε Κ Τ Ο	Ακεραμική: Τα σπήλαια, εκτός από κατοικίες χρησίμευαν και για αποθήκες ή καταφύγια. Μέση: εγκατάσταση κοντά σε ποτάμια, ρέματα, σε πασσαλόπηκτες καλύβες Νεώτερη: λίθινα θεμέλια και πλίνθινοι τοίχους,  μονόχωρα με εστία, ενώ φούρνοι και βοηθητικοί χώροι εκτός σπιτιού.	Οι κατοικίες εξακολουθούν από τη Νεολιθική να είναι απλές με λίθινα θεμέλια και πλίνθινους τοίχους	Οι οικίες έχουν το σχήμα πρώιμου μεγάρου με προθάλαμο και μία κύρια αίθουσα , που η πίσω πλευρά της είναι συνήθως αψιδωτή.	Μυκηναϊκά σπίτια: κύριο διαμέρισμα, μια αυλή, γύρω από την οποία οργανώνονται τα άλλα δευτερεύοντα δωμάτια, στο υπόγειο οι αποθήκες. Σχήμα: προσαρμοσμένο σε μορφολογία εδάφους και σε διαθέσιμο χώρο. Χαρακτηριστικά: Ίδια με ανάκτορα, όχι τόσο φροντισμένη κατασκευή. «Οικία του Εμπόρου του Κρασιού» κλπ Εξαρτιόνταν από το ανάκτορο.
Τ Α Φ Ο Ι	-Σεβασμό νεκρών και πίστη στη μετά θάνατον ζωής -Ταφές σε συνεσταλμένη στάση, ή καύση και τα καμένα οστά φυλάσσονται μέσα σε αγγεία	Τάφοι κιβωτιόσχημοι	-Τάφοι κιβωτιόσχημοι, οι νεκροί θάβονται σε συνεσταλμένη στάση. -Ανεξάρτητα νεκροταφεία αλλά και μεμονωμένοι τάφοι μέσα σε οικισμούς, κάτω από δάπεδα σπιτιών. -Στον ίδιο τύμβο μικροί ή μεγάλοι λάκκοι αλλά και κιβωτιόσχημοι και θαλαμωτοί τάφοι -Ταφές σε πιθάρια.	ΥΕ Ι: Ποικιλία τύπων, απλοί λάκκοι, κιβωτιόσχημοι και τύμβοι με πιο σημαντικό τον λακκοειδή τύπο. (Ταφικός Κύκλος Α+Β στις Μυκήνες). ΥΕ ΙΙ: επικρατεί ο θαλαμωτός και ο θαλαμοειδής τύπος (σε πλαγιές λόφων, ένας διάδρομος πρόσβασης, μια είσοδος, ταφικός θάλαμος).
Ε Υ Ρ Η Μ Α Τ Α	-Αγγεία λειτουργικά, χρηστικά και αποθηκευτικά, αλλά και για διακόσμηση, π.χ. γραπτή, εγχάρακτη και πλαστική διακόσμηση με τη μορφή μικρών αποφύσεων. -Πυκνός ρυθμός, φλογόσχημη, γραμμική και ξεστή διακόσμηση (Σέσκλο)	Κεραμική μονόχρωμη, απλή ή εγχάρακτη με κυρίαρχο σχήμα την «κύμβη» Σφραγίδες, λίθινα εργαλεία, όπλα από οψιανό της Μήλου. Χάλκινα αντικείμενα, κυρίως όπλα και εργαλεία. Κοσμήματα	-Μετεξέλιξη κεραμικής. -Τα «μινυακά» αγγεία είχαν τεφρό, μαύρο ή κίτρινο χρώμα, σχήμα εμπνευσμένο από μεταλλικά και ήταν τροχήλατα. -Τα «αμαυρόχρωμα αγγεία», χειροποίητα με γραπτή διακόσμηση και κέντρο την Αίγινα.	Ανάκτορο: Απλό σχέδιο: οικοδομήματα κατανεμημένα σε επίπεδα και θεμελιωμένα σε τεχνητά άνδηρα. Δύο οικοδομικές φάσεις: α) το 1350 π.Χ. β) το 1250 π.Χ. Τέλη 13ου αι.: μεγάλες μετασκευές εξαιτίας μεγάλης πυρκαγιάς Όλο το συγκρότημα περίπου 9.000τ.μ. Διαιρείται: επίσημα διαμερίσματα, ιδιωτικά διαμερίσματα βασιλικής οικογένειας, βοηθητικές εγκαταστάσεις. Πρόσβαση παλιά από βορρά, μετά τη μετασκευή από νότο. Τέλη ΥΕ ΙΙΙ ολική καταστροφή από πυρκαγιά (1200 π.Χ.)
Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Α	Από το τροφοσυλλεκτικό στο παραγωγικό στάδιο: αρχίζει να καλλιεργεί δημητριακά (γεωργία) και να εξημερώνει τα ζώα (κτηνοτροφία). Κατακτήσεις: Τεχνική εξειδίκευση:  Κτηνοτροφική παραγωγή, τρόποι καλλιέργειας, εργαλειακός εξοπλισμός Οικοτεχνία Επαγγελματική εξειδίκευση Εφεύρεση πυροτεχνολογίας Διεύρυνση των επικοινωνιών και ανάπτυξη των ανταλλαγών	Καλλιέργεια ελιάς και αμπελιού. Εισαγωγή αρότρου. Συστηματική εκμετάλλευση πηγών πρώτων υλών (οψιανός) μαρτυρά αρχή εξειδίκευσης εργασίας Κεραμικός τροχός- τυποποίηση παραγωγής. Ανάπτυξη εμπορίου Ανταλλαγή προϊόντων Δημιουργία αυτόνομων βιοτεχνικών και διαμετακομιστικών κέντρων (σφραγίσματα Λέρνας).	-Χωρίς οικονομική πρόοδος έχουμε πτώση βιοτικού επιπέδου -Μικρή, βαθμιαία ανάπτυξη χερσαίων οδών επικοινωνίας μεταξύ βορρά-νότου. -Ευνοείται η θαλάσσια επικοινωνία και ακτοπλοΐα και μάλιστα σημειώνονται επαφές μεταξύ ηπειρωτικής Ελλάδας και Κυκλάδων. -Επικοινωνία: αρχή ΜΕΧ από θάλασσα, τέλος ΜΕΧ ξηρά	-Τάση συγκεντρωτικού χαρακτήρα Εμπόριο – ανταλλαγές: Κυκλάδες, Αίγινα και Κύθηρα εξακολουθούν ν’ αποτελούν τους ενδιάμεσους σταθμούς μεταξύ Κρήτης και ηπειρωτικής Ελλάδας, ενώ στην Αργολίδα συναντούμε τα περισσότερα δείγματα επιρροής. Σύνηθες φαινόμενο: παράπλους και ευκαιριακό εμπόριο, επαφές Αιγαίου με μακρινές περιοχές.  Η οργάνωση του εμπορίου ήταν εξαρτημένη από τα ανάκτορα και λειτουργούσε, βασικά, με το σύστημα της ανταλλαγής. Τα εργαστήρια εκτελούσαν παραγγελίες του βασιλιά
Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Α	-Εδραίωση θεσμού οικογένειας -Πυρήνας το «νοικοκυριό» -Αύξηση του πληθυσμού -Ενίσχυση θέσης της γυναίκας -Όλη η κοινότητα συμμετέχει στην παραγωγή -Κοινοτικοί, κοινωνικοί θεσμοί: ατομική/κοινοτική περιουσία -Κοινωνική δομή: πρώτες ανισότητες/«μεγαροειδές» -Απαρχές μιας σύνθετης κοινωνικής οργάνωσης, καθώς καθιερώνεται σταδιακά ο έλεγχος της παραγωγής και η συγκέντρωση αγαθών.	-Ύπαρξη διοικητικής οργάνωσης -Οικίες με διαδρόμους -Κοινωνική διαφοροποίηση-διαστρωμάτωση -Ανομοιογένεια ως προς το επίπεδο κατασκευής οικοδομημάτων και μνημειώδη κτίρια -Ανισότητα σε πλούτο και δύναμη ατόμων και ομάδων -Επαγγελματικές τάξεις από επαγγελματική εξειδίκευση	-Στοιχειώδης μορφή κοινωνικών δομών -Χαλάρωση διακοινοτικών σχέσεων -Λόγω της σπανιότητας των κτερισμάτων στους τύμβους υποθέτουμε ότι δεν προορίζονταν για άτομα με εξουσία και υψηλή κοινωνική  θέση	ΥΕ Ι-11: κοινωνία οργανωμένη κατά γένη υπό την εξουσία τοπικών αρχόντων ΥΕ ΙΙΙ: σαφής ιεράρχηση, στην κορυφή της εξουσίας ο βασιλιάς, κατοικεί στο κέντρο, στο ανάκτορο, και γύρω του αξιωματούχοι και αυλικοί. Γραφειοκρατική οργάνωση. Η γη ανήκει: βασιλιά, αξιωματούχους, θεούς. Το ιερατείο είχε τον έλεγχο της εκμετάλλευσης της γης. Ύπαρξη δούλων. Υπήρχε κάποιο είδος ομοσπονδιακού συστήματος, θα λέγαμε, στην οργάνωση των ανακτόρων.

Þ    Η ανοδική πορεία των πρωτοελλαδικών οικισμών διακόπηκε απότομα στο τέλος της ΠΕ ΙΙ περιόδου, όταν π.χ. η Λέρνα και άλλοι οικισμοί καταστράφηκαν. Η ηπειρωτική Ελλάδα βρέθηκε εκτός εξελίξεων.

Þ    Η Μεσοελλαδική σε σχέση με την Πρωτοελλαδική χαρακτηρίζεται ως μια φάση στασιμότητας.

Þ    Η Μυκηναϊκή εποχή διαιρείται σε τρεις περιόδους:

1.      Υστεροελλαδική Ι ή Μυκηναϊκή Ι: περίπου 1550-1500 π.Χ.

2.      Υστεροελλαδική ΙΙΑ και Β ή Μυκηναϊκή ΙΙΑ και Β: περίπου 1500-1400 π.Χ.

3.      Υστεροελλαδική ΙΙΙ Α, Β και Γ ή Μυκηναϊκή ΙΙΙ Α, Β και Γ: περίπου 1400-1100 π.Χ.

Þ    5 στοιχεία της ακμής του μυκηναϊκού πολιτισμού 1400-1200:

1.      Ανάκτορα

2.      Επιγραφές σε Γραμμική Β

3.      Θαλαμωτοί τάφοι

4.      Θολωτοί τάφοι

Þ    Ανάκτορο Μυκηνών:

1. Είναι τοποθετημένο στην κορυφή του λόφου, στο κέντρο ενός επιβλητικού φυσικού τοπίου.
2. Η μελέτη του δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμα.
3. Το σχέδιό του είναι απλό: τα οικοδομήματα είναι κατανεμημένα σε επίπεδα και θεμελιωμένα σε τεχνητά άνδηρα.
4. Δύο οικοδομικές φάσεις: α) το 1350 π.Χ. β) το 1250 π.Χ.
5. Τέλη του 13^ου αι.: μεγάλες μετασκευές εξαιτίας μιας μεγάλης πυρκαγιάς
6. Όλο το συγκρότημα του ανακτόρου καλύπτει μια έκταση περίπου 9.000τ.μ.
7. Διαιρείται: επίσημα διαμερίσματα, ιδιωτικά διαμερίσματα βασιλικής οικογένειας και βοηθητικές εγκαταστάσεις.
8. Παλαιότερη πρόσβαση από βορρά, νεότερη από νότο, ποτ προστέθηκε μετά τη μετασκευή.
9. Το ανάκτορο και τα παραρτήματά του καταστράφηκαν από πυρκαγιά στα τέλη της ΥΕ ΙΙΙΒ περιόδου (περίπου το 1200 π.Χ.)

Þ    Φαίνεται ότι υπήρχε μεγάλη ασφάλεια εφόσον εντοπίζονται πολύτιμα υλικά και έξω από το ανάκτορο.

Þ    Θρησκεία: ιερά σύμβολα, παραστάσεις θεϊκών μορφών με κύριο χαρακτηριστικό της τον «συγκρητισμό»

Þ    Όλα, ανάκτορα και οικίες, καταστράφηκαν από σεισμό ή πυρκαγιά, όταν καταστράφηκε και η ακρόπολη (1250 π.Χ.)

Þ    Γραμμική Β: Προέρχεται από Γραμμική Α και αποδίδει την ελληνική γλώσσα.

1.      Η γλώσσα των Μυκηνών, που διαδόθηκε από την Κρήτη, όταν την κατέκτησαν (1450 π.Χ.)

2.      Συλλαβογραφική (συλλαβογράμματα), περιλαμβάνονται και ιδεογράμματα που απεικονίζουν ανθρώπους, ζώα, αντικείμενα και αριθμητικά σημεία

3.      Κείμενα πινακίδων: διοικητικά έγγραφα, κατάλογοι, απογραφές και φορολογικές καταστάσεις και όλες γραμμένες στη μυκηναϊκή «Κοινή»: κοινή έκφραση ζωής στην τέχνη, τη γλώσσα και τη γραφή. Πληροφορούμαστε για: μυκηναϊκή ζωή, κοινωνία, θρησκεία, οικονομία, βασιλεία, διοίκηση, γραφειοκρατία, θεσμούς, κοινωνική οργάνωση σε τάξεις κ.ά.

Þ    Κοινωνική και διοικητική οργάνωση της μυκηναϊκής κοινωνίας

1. Μέχρι το 1400 π.Χ. (ΥΕ ΙΙ) η μυκηναϊκή κοινωνία ήταν οργανωμένη κατά γένη υπό την εξουσία τοπικών αρχόντων.
2. Η ανάπτυξη της παραγωγής και η ανάγκη άμυνας είχαν σαν αποτέλεσμα την ανάδειξη της βασιλείας και τη δημιουργία κέντρων γύρω από το βασιλιά, ο οποίος έμενε στο κέντρο της πόλης, στο ανάκτορο
3. Γύρω από το ανάκτορο συγκεντρωνόταν η διοικητική, στρατιωτική και οικονομική ζωή, δηλαδή ανώτεροι και ανώτατοι αξιωματούχοι και αυλικοί, με διαφορετική ο καθένας κτηματική περιουσία και ένας αριθμός δημόσιων υπαλλήλων.
4. Υπήρχε γραφειοκρατική οργάνωση.
5. Στα ανάκτορα ζούσαν καλλιτέχνες, τεχνίτες, ραψωδοί, υπηρέτες, γεωργοί, βοσκοί.
6. Ήταν μια κοινωνία με σαφή ιεράρχηση, στην κορυφή της ιεραρχίας ήταν φυσικά ο βασιλιάς.
7. Η γη ανήκε στο βασιλιά, στους αξιωματούχους και τις οικογένειές τους, ενώ τμήματα γης ήταν αφιερωμένα στους θεούς γεγονός που αποδεικνύει ότι το ιερατείο είχε τον έλεγχο της εκμετάλλευσης.
8. Στο ιερατείο υπήρχαν δούλοι.
9. Η Ελλάδα πρέπει να ήταν πυκνοκατοικημένη. Δεν γνωρίζουμε βέβαια το σύνολο του πληθυσμού αλλά για το βασίλειο της Πύλου υπολογίζεται ότι είχε 50.000 κατοίκους.

Þ    Η οργάνωση των ανακτόρων κατά την Υστεροελλαδική Περίοδο

1.      Κάθε ανάκτορο είχε τον έλεγχο μιας μεγάλης περιοχής που περιλάμβανε τειχισμένες πόλεις που είχαν από έναν ηγεμόνα.

2.      Το ανάκτορο των Μυκηνών ασκούσε επικυριαρχία στην Αργολίδα, οπότε μάλλον υπήρχε κάποιο είδος ομοσπονδιακού συστήματος.

3.      Οι Μυκήνες είχαν την πρωτοπορία και στον καλλιτεχνικό τομέα και από την παραγωγή και εξαγωγή αγγείων φαίνεται ότι το συντονισμό τον είχε το ανάκτορο των Μυκηνών.

4.      Οι πόλεις αναζητούσαν την ασφάλεια, την προστασία και τις εμπορικές διευκολύνσεις από ένα ανακτορικό κέντρο.

Αθηνάς Σαλούστρου