ΕΛΠ 42 - Νεολιθική, Χαλκού: Κυκλαδικός (Συγκριτικός πίνακας)

	ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ	ΠΡΩΤΟΚΥΚΛΑΔΙΚΟΣ	ΜΕΣΟΚΥΚΛΑΔΙΚΟΣ	ΥΣΤΕΡΟΚΥΚΛΑΔΙΚΟΣ	ΝΗΣΙΑ Β. ΑΙΓΑΙΟΥ
Ο Ι Κ Ι Σ Τ Ι Κ Α	Μέση: αρχίζουν να περιβάλλονται από τάφρους και κτιστούς περιβόλους Νεώτερη: αυξάνονται σταδιακά οι οικισμοί στα πεδινά ίσως λόγω της αύξησης των καλλιεργούμενων εκτάσεων. Τελική: οικισμοί στα παράλια, αφού ανοίγουν οι θαλάσσιοι εμπορικοί δρόμοι. Δημιουργία μικρών πόλεων. Ύψος: 2-3 μέτρα Διάμετρος: 150-200 μέτρα. «Τούμπες», «Μαγούλες»	Αρχιτεκτονική –Νεκροταφεία, Ευρήματα (ΠΚ Ι):  Λίγα αρχιτεκτονικά λείψανα, περισσότερα για νεκροταφεία: λιθόστρωτες κατασκευές-εξέδρες, αναλημματικοί τοίχοι Γεωργοκτηνοτροφικές εγκαταστάσεις, μεμονωμένα νοικοκυριά 20-25 κιβωτιόσχημοι τάφοι σε κάθε νεκροταφείο, μία μόνο ταφή σε κάθε τάφο.	-Διεύρυνση πόλεων που προήλθαν από συνοικισμούς: οι διάσπαρτοι οικισμοί συγκεντρώνονται σε έναν σε κάθε νησί. -Οχυρωμένοι οικισμοί, πυκνή δόμηση και πραγματικό πολεοδομικό σύστημα	-Οχύρωση οικισμών και επισκευές οχυρώσεων προηγούμενων φάσεων. -Από τους πιο σημαντικούς οικισμούς: Φυλακωπή, , Ακρωτήρι Θήρας κ.ά
Α Ρ Χ Ι Τ Ε Κ Τ Ο Ν Ι Κ	Ακεραμική: Τα σπήλαια, εκτός από κατοικίες χρησίμευαν και για αποθήκες ή καταφύγια. Μέση: εγκατάσταση κοντά σε ποτάμια, ρέματα, σε πασσαλόπηκτες καλύβες Νεώτερη: λίθινα θεμέλια και πλίνθινοι τοίχους,  μονόχωρα με εστία, ενώ φούρνοι και βοηθητικοί χώροι εκτός σπιτιού.	Αρκετά κινητά ευρήματα: κοσμήματα από θαλασσινά κοχύλια και τα πρώτα σχηματικά μαρμάρινα ειδώλια. Οικισμοί (ΠΚ ΙΙ): Λείψανα οικισμών, π.χ. Σκάρκος Ίου: δείγματα εξαστισμού: σύστημα δόμησης, διαμόρφωση δρόμων, οικοδόμηση διώροφων σπιτιών. Οικισμοί-κώμες: Γρόττα Νάξου, Φυλακωπή Μήλου.	-Συγκροτήματα μικρών σπιτιών με μεσοτοιχία, χωρίζονται από πλακόστρωτα δρομάκια, χωρίς να σχηματίζονται μεγάλοι ακάλυπτοι χώροι. -Ο κυρίαρχος τύπος φαίνεται να ήταν ο απλός ορθογώνιος με 1-3 δωμάτια	-Οι πόλεις όχι ομοιόμορφες, τα σπίτια διαταγμένα σε οικοδομικά συγκροτήματα με στενά δρομάκια ενδιάμεσα. -Εμφανίζονται οικοδομήματα μεγάλων διαστάσεων, με κεντρική θέση στον οικισμό.	Μεγάλα και σημαντικά κτήρια: Βουλευτήριο: Στενόμακρος χώρος με δύο σειρές λίθινων βαθμίδων, 50 άτομα Σιταποθήκη: κοινοτική αποθήκη για πλεόνασμα Ανήκουν στις αρχές της πρωτοαστικής φάσης του οικισμού
Τ Α Φ Ο Ι	-Σεβασμό νεκρών και πίστη στη μετά θάνατον ζωής -Ταφές σε συνεσταλμένη στάση, ή καύση και τα καμένα οστά φυλάσσονται μέσα σε αγγεία	Ευρήματα (ΠΚ ΙΙ): Τηγανόσχημα αγγεία, ειδώλιο τύπου με διπλωμένα χέρια, βραχογραφία Επαφές (ΠΚ ΙΙ): με νησιά, ηπειρωτική Ελλάδα, Κρήτη και μικρασιατικά παράλια Νεκροταφεία (ΠΚ ΙΙ): Μείωση πλήθους, αύξηση μεγέθους Χαρακτηριστικοί οι κτιστοί τάφοι	-Οι νεκροπόλεις βρίσκονται έξω από τα όρια των οικισμών. -Συνηθίζονται τα κτερίσματα -Οι τελετουργικές εκδηλώσεις συνδέονται μάλλον με τον ενταφιασμό, παρά με τη λατρεία του νεκρού.		Στην Πολιόχνη δεν έχει βρεθεί νεκρόπολη. Μόνο μεμονωμένες ταφές -όχι μόνο παιδικές- μέσα στα τείχη. Λόγω έλλειψης πληροφοριών για τα ταφικά έθιμα δεν επιβεβαιώνεται η εικόνα της κοινωνίας και από τα νεκροταφεία.
Ε Υ Ρ Η Μ Α Τ Α	-Αγγεία λειτουργικά, χρηστικά και αποθηκευτικά, αλλά και για διακόσμηση, π.χ. γραπτή, εγχάρακτη και πλαστική διακόσμηση με τη μορφή μικρών αποφύσεων. Πυκνός ρυθμός, φλογόσχημη, γραμμική και ξεστή διακόσμηση (Σέσκλο)	Νεκροταφεία/ευρήματα (ΠΚ ΙΙΙ): Θαλαμοειδής τάφος στη Μήλο, διακόπτεται η τέχνη των κυκλαδικών ειδωλίων.	Τα διάφορα είδη κυκλαδικής κεραμικής συνυπάρχουν με άφθονες εισαγωγές κρητικής και ελλαδικής κεραμικής	ΑΚΡΩΤΗΡΙ ΘΗΡΑΣ Στην αρχή της περιόδου φαίνεται να υπήρχε πυκνή κατοίκηση. Έχουν ήδη εντοπιστεί τρεις αγροτικοί οικισμοί. Κάλυπτε μια έκταση 10.000 τ.μ. - η πόλη ήταν εύρωστη. Ο οικισμός καταστράφηκε και εγκαταλείφθηκε γύρω στο 1550 π.Χ. μετά την έκρηξη του ηφαιστείου	Η Λήμνος πρωτοστάτησε στον τομέα της πυροτεχνολογίας καθώς και στην επεξεργασία των μετάλλων όπως του μπρούντζου. Στην Πολιόχνη η μεταλλουργία ήταν ιδιαίτερα ανεπτυγμένη κάτι που διαφαίνεται από σκεύη που ήρθαν στο φως και ήταν επεξεργασμένα με τη διαδικασία της κηρόχυσης. Ο χαλκός που βρέθηκε στη Λήμνο συγγενεύει με αφγανικά κοιτάσματα.
Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Α	Από το τροφοσυλλεκτικό στο παραγωγικό στάδιο: αρχίζει να καλλιεργεί δημητριακά (γεωργία) και να εξημερώνει τα ζώα (κτηνοτροφία). Κατακτήσεις: Τεχνική εξειδίκευση:  Κτηνοτροφική παραγωγή, τρόποι καλλιέργειας, εργαλειακός εξοπλισμός Οικοτεχνία Επαγγελματική εξειδίκευση Εφεύρεση πυροτεχνολογίας Διεύρυνση των επικοινωνιών και ανάπτυξη των ανταλλαγών	Οικονομία (ΠΚ ΙΙΙ): Κυριαρχούν οι μικροί οικισμοί Επισιτιστικά προβλήματα. Πρωτοπόροι ναυπηγικής τέχνης και ναυσιπλοΐας Τεχνική εξειδίκευση και καταμερισμός της εργασίας	-Πιο συγκεντρωτικό σύστημα, του οποίου τη λειτουργία αγνοούμε. -Τοπικά εργαστήρια ειδικευμένα στη μαζική παραγωγή, διανομή τύπων αγγείων, εισάγουν πρώτες ύλες. -Σημαντικός πυρήνα ανταλλαγών στο Αιγαίο, διαδραματίζει τον κυρίαρχο ρόλο την εποχή αυτή. -Οι Κυκλάδες συνεργάζονται με την Κρήτη.		Στενές σχέσεις με ηπειρωτική Ελλάδα και Κυκλάδες, όπως δείχνουν οι αναλογίες της κεραμικής ως προς το σχηματολόγιο και τα διακοσμητικά θέματα. Μεγάλο μέρος του ταξιδιού για την απόκτηση του πολύτιμου μετάλλου γινόταν διαμέσου του Εύξεινου Πόντου, άρα κοντά στην 3η χιλιετία π.Χ. είχαν αναπτυχθεί η ναυπηγική τέχνη και οι θαλάσσιες μεταφορές
Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Α	-Εδραίωση θεσμού οικογένειας -Πυρήνας το «νοικοκυριό» -Αύξηση του πληθυσμού -Ενίσχυση θέσης της γυναίκας -Όλη η κοινότητα συμμετέχει στην παραγωγή -Κοινοτικοί, κοινωνικοί θεσμοί: ατομική/κοινοτική περιουσία -Κοινωνική δομή: πρώτες ανισότητες/«μεγαροειδές» -Οι απαρχές μιας σύνθετης κοινωνικής οργάνωσης, καθώς καθιερώνεται σταδιακά ο έλεγχος της παραγωγής και η συγκέντρωση αγαθών.				Η σύλληψη, ο σχεδιασμός, η εκτέλεση και η λειτουργία αυτών των κοινοφελών έργων –Βουλευτήριο, Σιταποθήκη- πιθανόν προϋποθέτουν ένα είδος κεντρικής εξουσίας. Εδώ συγκεντρώνονταν οι κάτοικοι για να πάρουν αποφάσεις και δεν υπάρχει άλλο κτήριο στον οικισμό που να μπορεί να αποτελέσει την έδρα της εξουσίας

Ο Μεσοκυκλαδικός πολιτισμός παρουσιάζει μεγαλύτερη ομοιογένεια σε σχέση με τον Πρωτοκυκλαδικό, αλλά σημαντικές τοπικές ιδιαιτερότητες.

Μέσα στις τρεις μεγάλες περιόδους και μικρότερες φάσεις, που έχουν ονόματα τοποθεσιών, όπως φάση Πηλού (Μήλος), φάση Πλαστήρα (Πάρος), φάση Σύρου, φάση Αμοργού κ.ά..

Οι περισσότερες πληροφορίες που έχουμε για τον ΠΚ Πολιτισμό προέρχονται από τα νεκροταφεία, από τα οποία τα περισσότερα έχουν ανασκαφεί λαθραία.

Οι Κυκλαδίτες μάλλον λαός μεσογειακός: πιθανόν οι Κάρες και οι Λέλεγες των αρχαίων Ελλήνων.

Πολιτισμός Νησιών ΒΑ Αιγαίου

Αρχαιολογικά ευρήματα: διαφορετική διαδικασία προς τον εξαστισμό απ’ ότι ήταν στις Κυκλάδες.

Πρωτοπόρα: μεγαλύτερες καλλιεργήσιμες εκτάσεις, μεγαλύτερα σε μέγεθος, πιο κοντά στην ακτή της Μ.Ασίας από όπου εξασφάλιζαν πόρους, ανεξαρτησία στην αγροτική οικονομία λόγω της μορφολογίας του εδάφους και γεωγραφικής θέσης, καθιστούσαν ασφαλή τη θαλάσσια επικοινωνία βόρειου και νότιου Αιγαίου.

Τα νησιά είχαν μετατραπεί σε καταφύγια και σταθμούς εφοδιασμού για τα πλοία της εποχής.

Οι σημαντικότεροι οικισμοί είναι η Πολιόχνη της Λήμνου, η Θερμή της Λέσβου, το Εμποριό της Χίου, το Ηραίο της Σάμου και το Παλαμάρι της Σκύρου.

Αθηνάς Σαλούστρου