ΕΛΠ 42 - Χαρακτηριστικά Ελλαδικού Πολιτισμού

ΠΡΩΤΟΕΛΛΑΔΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

è Το μεγαλύτερο μέρος των ευρημάτων προέρχεται από την ΠΕ ΙΙ, απ’ όπου και τα πρώτα αστικά κέντρα.

è Η ανοδική πορεία των πρωτοελλαδικών οικισμών διακόπηκε απότομα στο τέλος της ΠΕ ΙΙ περιόδου, όταν π.χ. η Λέρνα και άλλοι οικισμοί καταστράφηκαν. Η ηπειρωτική Ελλάδα βρέθηκε εκτός εξελίξεων

1.      Οικιστικά χαρακτηριστικά:

1.      Πυκνότητα δόμησης.

2.      Πρώιμη πολεοδομική διάταξη

3.      Αναπτυγμένη οικοδομική τεχνολογία

4.      Έργα κοινής ωφέλειας

5.      Πρώιμη αστικοποίηση.

2.      Αρχιτεκτονική:

1.      Απλές κατοικίες με λίθινα θεμέλια και πλίνθινους τοίχους (όπως και στη Νεολιθική)

2.      Τάφοι κιβωτιόσχημοι

3.      Ευρήματα:

1.      Κεραμική: μονόχρωμη, απλή ή εγχάρακτη με κυρίαρχο σχήμα το κύπελλο που φέρει την ονομασία «κύμβη» ή «σαλτσιέρα»

2.      Σφραγίδες

3.      Λίθινα εργαλεία

4.      Όπλα από οψιανό της Μήλου.

5.      Χάλκινα αντικείμενα, κυρίως όπλα και εργαλεία

6.      Κοσμήματα.

4.      Οικονομία:

1.      Καλλιέργεια ελιάς και αμπελιού

2.      Εισαγωγή καινοτομιών, όπως το άροτρο

3.      Συστηματική εκμετάλλευση πηγών πρώτων υλών

4.      Αρχή της εξειδίκευσης της εργασίας

5.      Τυποποίηση της παραγωγής.

6.      Ανάπτυξη εμπορίου

7.      Ανταλλαγή προϊόντων,

8.      Δημιουργία αυτόνομων βιοτεχνικών και διαμετακομιστικών κέντρων.

5.      Κοινωνία:

1.      Ύπαρξη διοικητικής οργάνωσης

2.      Μνημειώδη κτίρια, Οικίες με διαδρόμους

3.      Κοινωνική διαφοροποίηση-διαστρωμάτωση

4.      Επαγγελματικές τάξεις

ΜΕΣΟΕΛΛΑΔΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

è Η ΜΕ περίοδος σε σχέση με την ΠΕ χαρακτηρίζεται ως μια φάση στασιμότητας.

è Η ηπειρωτική Ελλάδα εμφανίζεται απομονωμένη από τις τεχνικές και καλλιτεχνικές εξελίξεις που συμβαίνουν γύρω της.

è Η ομοιογένεια του υλικού πολιτισμού μπορεί να ερμηνευτεί ως πιθανή ένδειξη ισοπέδωσης.

1.      Οικιστικά χαρακτηριστικά

1.      Οι οικισμοί πλέον μετατρέπονται σε κώμες.

2.      Κτισμένοι με πυκνοί δόμηση, προστατευμένοι από οχυρωματικό περίβολο και χωρίς προσπάθεια πολεοδομικού σχεδιασμού

2.      Αρχιτεκτονική:

1.      Οι οικίες φέρουν το σχήμα πρώιμου μεγάρου με προθάλαμο και μία κύρια αίθουσα, που η πίσω πλευρά της είναι συνήθως αψιδωτή

3.      Τάφοι:

1.      Είναι κιβωτιόσχημοι.

2.      Πολλές φορές στον ίδιο τύμβο υπάρχουν λάκκοι αλλά και κιβωτιόσχημοι και θαλαμωτοί τάφοι αλλά και ταφές σε πιθάρια.

3.      Τίποτα δεν μαρτυρά ότι οι τύμβοι αυτοί προορίζονταν για άτομα με ιδιαίτερη κοινωνική θέση, κάτι στο οποίο συντείνει και η σπανιότητα των κτερισμάτων.

4.      Ευρήματα:

1.      Φανερώνουν τη μετεξέλιξη της κεραμικής.

2.      Τα μεσοελλαδικά αγγεία είναι τα λεγόμενα «μινυακά», τα οποία είχαν τεφρό, μαύρο ή κίτρινο χρώμα, σχήμα εμπνευσμένο από μεταλλικά και ήταν τροχήλατα.

3.      Εμφανίζονται και τα «αμαυρόχρωμα αγγεία», χειροποίητα με γραπτή διακόσμηση και κέντρο την Αίγινα.

5.      Οικονομία:

1.      Παρατηρείται πτώση του βιοτικού επιπέδου

2.      Επαφές-ανταλλαγές: Μικρή, βαθμιαία ανάπτυξη των χερσαίων οδών επικοινωνίας βορρά-νότου, που ευνοεί τη θαλάσσια επικοινωνία και ακτοπλοΐα και μάλιστα σημειώνονται επαφές μεταξύ ηπειρωτικής Ελλάδας και Κυκλάδων.

6.      Κοινωνία:

1.      Υπάρχει μια στοιχειώδης μορφή κοινωνικών δομών

2.      Χαλάρωση των διακοινοτικών σχέσεων

ΥΣΤΕΡΟΕΛΛΑΔΙΚΟΣ ΜΥΚΗΝΑΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

è Χρονολογικά τοποθετείται περίπου στα 1400-1100 π.Χ..

è Βασικά χαρακτηριστικά μυκηναϊκού πολιτισμού:

1.      Μέσα 15ου- μέσα 13ου: έντονη μυκηναϊκή παρουσία στις ακτές της Μεσογείου

2.      Τέλη 13ου: τίθεται τέρμα στο ανακτορικό σύστημα, ολική καταστροφή από πυρκαγιά (1200 π.Χ.)

3.      Τέλη 12ου: οι διάφορες κοινότητες στην ηπειρωτική Ελλάδα ζουν απομονωμένες διατηρώντας τις μυκηναϊκές πολιτισμικές παραδόσεις

è Στον ελλαδικό χώρο εξαπλώνεται ο μυκηναϊκός πολιτισμός που έπεται του μινωικού και κατ’ επέκταση εξαπλώνεται και στην Κρήτη.

Η Μυκηναϊκή εποχή διαιρείται σε τρεις περιόδους:

1.      Υστεροελλαδική Ι ή Μυκηναϊκή Ι: περίπου 1550-1500 π.Χ.

1.      Είναι η εποχή των λακκοειδών τάφων των Μυκηνών

2.      Πλούσια ευρήματα από θολωτούς τάφους της Μεσσηνίας

2.      Υστεροελλαδική ΙΙΑ και Β ή Μυκηναϊκή ΙΙΑ και Β: περίπου 1500-1400 π.Χ.

1.      Είναι η εποχή της διάδοσης των θολωτών τάφων αλλά και της ακμής της μυκηναϊκής δύναμης.

3.      Υστεροελλαδική ΙΙΙ Α, Β και Γ ή Μυκηναϊκή ΙΙΙ Α, Β και Γ: περίπου 1400-1100 π.Χ.

Τα μεγάλα μυκηναϊκά κέντρα της Υστεροελλαδικής ΙΙ Α+Β εποχής:

Πελοπόννησος: Αργολίδα, Λακωνία, Μεσσηνία, Μυκήνες, Τίρυνθα, Μιδέα, Ασίνη

Βοιωτία: Θήβα, Ορχομενό, Γλα

Αττική: Αθήνα, Σπάτα, Μενίδι, Ελευσίνα

Θεσσαλία: Ιωλκός

Κυκλάδες: Νάξος, Πάρος, Μήλος, <ήλος

Κρήτη: Κνωσό, Αγία Τριάδα, Γάζι, Γουρνιά

Άλλες περιοχές: Επτάνησα, Δωδεκάνησα, Μακεδονία, παράλια Μ. Ασίας, Ν. Ιταλία.

  

1.      Οικιστικά χαρακτηριστικά: Τάση για πολεοδομικό σχεδιασμό

2.      Αρχιτεκτονική:

1.      Μυκηναϊκά σπίτια: κύριο διαμέρισμα, μια αυλή, γύρω από την οποία οργανώνονται τα άλλα δευτερεύοντα δωμάτια, στο υπόγειο οι αποθήκες.

2.      Σχήμα: προσαρμοσμένο σε μορφολογία εδάφους και σε διαθέσιμο χώρο.

3.      Χαρακτηριστικά: Ίδια με ανάκτορα, όχι τόσο φροντισμένη κατασκευή. «Οικία του Εμπόρου του Κρασιού» κλπ Εξαρτιόνταν από ανάκτορο.

4.      Ανάκτορο:

1.      Είναι τοποθετημένο στην κορυφή του λόφου, στο κέντρο ενός επιβλητικού φυσικού τοπίου.

2.      Η μελέτη του δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμα.

3.      Απλό σχέδιο: οικοδομήματα κατανεμημένα σε επίπεδα και θεμελιωμένα σε τεχνητά άνδηρα.

4.      Δύο οικοδομικές φάσεις: α) το 1350 π.Χ. β) το 1250 π.Χ.

5.      Τέλη 13^ου αι.: μεγάλες μετασκευές εξαιτίας μεγάλης πυρκαγιά.

6.      Όλο το συγκρότημα περίπου 9.000τ.μ.

7.      Διαιρείται: επίσημα, ιδιωτικά διαμερίσματα βασιλικής οικογένειας, βοηθητικές εγκαταστάσεις.

8.      Πρόσβαση παλιά από βορρά, μετά τη μετασκευή από νότο.

3.      Τάφοι:

1.      ΥΕ Ι: Ποικιλία τύπων, τόσο απλούς λάκκους, όσο και κιβωτιόσχημους ή και τύμβους με πιο σημαντικό τον λακκοειδή τύπο. (Ταφικός Κύκλος Α+Β στις Μυκήνες).

2.      ΥΕ ΙΙ: επικρατεί ο θαλαμωτός και ο θαλαμοειδής τύπος.

4.      Οικονομία Τάση συγκεντρωτικού χαρακτήρα

Εμπόριο – ανταλλαγές: Κυκλάδες, Αίγινα και Κύθηρα εξακολουθούν ν’ αποτελούν τους ενδιάμεσους σταθμούς μεταξύ Κρήτης και ηπειρωτικής Ελλάδας, ενώ στην Αργολίδα συναντούμε τα περισσότερα δείγματα επιρροής. Σύνηθες φαινόμενο: παράπλους και ευκαιριακό εμπόριο, επαφές Αιγαίου με μακρινές περιοχές.  Η οργάνωση του εμπορίου ήταν εξαρτημένη από τα ανάκτορα και λειτουργούσε, βασικά, με το σύστημα της ανταλλαγής. Τα εργαστήρια εκτελούσαν παραγγελίες του βασιλιά

5.      Κοινωνία:

1.      ΥΕ Ι-ΙΙ: κοινωνία οργανωμένη κατά γένη υπό την εξουσία τοπικών αρχόντων

2.      ΥΕ ΙΙΙ: σαφής ιεράρχηση, στην κορυφή της εξουσίας ο βασιλιάς, κατοικεί στο κέντρο, στο ανάκτορο, και γύρω του αξιωματούχοι και αυλικοί. Γραφειοκρατική οργάνωση.

3.      Η γη ανήκει σε: βασιλιά, αξιωματούχους, θεούς. Το ιερατείο είχε τον έλεγχο της εκμετάλλευσης της γης. Ύπαρξη δούλων. Υπήρχε κάποιο είδος ομοσπονδιακού συστήματος στην οργάνωση των ανακτόρων.

6.      Θρησκεία: ιερά σύμβολα, παραστάσεις θεϊκών μορφών με κύριο χαρακτηριστικό της τον «συγκρητισμό».

Η ΑΚΜΗ ΤΟΥ ΜΥΚΗΝΑΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Τα 5 βασικά χαρακτηριστικά της ήταν τα εξής:

1.      Ανάκτορα

2.      Επιγραφές γραμμένες σε Γραμμική Β

3.      Θαλαμωτοί τάφοι

4.      Θολωτοί τάφοι

5.      Σφραγίδες

Άλλα χαρακτηριστικά στοιχεία του πολιτισμού:

1.      Η ακμή του μυκηναϊκού πολιτισμού σηματοδοτείται ανάμεσα στα 1400- 1200 π. Χ. όταν διαμορφώθηκαν τα ανάκτορα με τη μορφή που έχουν μέχρι σήμερα.

2.      Ειδικά, για τις Μυκήνες: πόλη που κατοικήθηκε από την Πρωτοελλαδική περίοδο. Διέθετε την ακρόπολη με την επίσημη είσοδο, την περίφημη «Πύλη των Λεόντων»:

1.      Μέσα στην ακρόπολη:

1)      Τον «Ταφικό Κύκλο Α»

2)      Την Σιταποθήκη

3)      Το θρησκευτικό κέντρο

4)      Το «Κτίριο των Ειδώλων» και το «Κτίριο των Τοιχογραφιών»

5)      Το ανάκτορο, που οικοδομήθηκε σε 2 φάσεις και καταλαμβάνει έκταση 9.000 τ. μ.

2.      Έξω από την ακρόπολη:

1.      Οικίες

2.      Τον «Ταφικό Κύκλο Β» , τον «Τάφο της Κλυταιμήστρας», τον «Τάφο του Αίγισθου» , τον «Τάφο του Ατρέα» και τον «Τάφο των Λεόντων», έξι πολλαπλές ταφές σε λακκοειδείς τάφους

3.      Δείγματα γραφής της Γραμμικής Β:

1.      Προέρχεται από Γραμμική Α, από την Κρήτη, όταν την κατέκτησαν (1450 π.Χ.), και αποδίδει την ελληνική γλώσσα, τη γλώσσα των Μυκηνών.

2. Συλλαβογραφική (συλλαβογράμματα), περιλαμβάνονται και ιδεογράμματα που απεικονίζουν ανθρώπους, ζώα, αντικείμενα και αριθμητικά σημεία
3. Κείμενα πινακίδων: διοικητικά έγγραφα, κατάλογοι, απογραφές και φορολογικές καταστάσεις και όλες γραμμένες στη μυκηναϊκή «Κοινή»: κοινή έκφραση ζωής στην τέχνη, τη γλώσσα και τη γραφή. Πληροφορούμαστε για: μυκηναϊκή ζωή, κοινωνία, θρησκεία, οικονομία, βασιλεία, διοίκηση, γραφειοκρατία, θεσμούς, κοινωνική οργάνωση σε τάξεις κ.ά.

4.      Φαίνεται ότι υπήρχε μεγάλη ασφάλεια εφόσον εντοπίζονται πολύτιμα υλικά και έξω από το ανάκτορο.

5.      Θρησκεία: ιερά σύμβολα, παραστάσεις θεϊκών μορφών με κύριο χαρακτηριστικό της τον «συγκρητισμό»

6.      Όλα, ανάκτορα και οικίες, καταστράφηκαν από σεισμό ή πυρκαγιά, όταν καταστράφηκε και η ακρόπολη (1250 π.Χ.)

Κοινωνική και διοικητική οργάνωση της μυκηναϊκής κοινωνίας

1.      Μέχρι το 1400 π.Χ. (ΥΕ ΙΙ) η μυκηναϊκή κοινωνία ήταν οργανωμένη κατά γένη υπό την εξουσία τοπικών αρχόντων.

2.      Η ανάπτυξη της παραγωγής και η ανάγκη άμυνας είχαν σαν αποτέλεσμα την ανάδειξη της βασιλείας και τη δημιουργία κέντρων γύρω από το βασιλιά, ο οποίος έμενε στο κέντρο της πόλης, στο ανάκτορο.

Αθηνάς Σαλούστρου