ΕΛΠ 42 - Πρώιμη Εποχή Χαλκού: Συγκριτικός πίνακας

ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ 6800-3200 Π.χ. - ΠΡΩΙΜΗ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ 3200 – 2000 π.Χ
		ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ	ΠΡΩΤΟΕΛΛΑΔΙΚΗ	ΠΡΩΤΟΜΙΝΩΙΚΗ	ΠΡΩΤΟΚΥΚΛΑΔΙΚΗ	ΝΗΣΙΑ Β. ΑΙΓΑΙΟΥ
Ο Ι Κ Ι Σ Τ Ι Κ Α		Μέση: αρχίζουν να περιβάλλονται από τάφρους και κτιστούς περιβόλους Νεώτερη: αυξάνονται σταδιακά οι οικισμοί στα πεδινά ίσως λόγω της αύξησης των καλλιεργούμενων εκτάσεων. Τελική: οικισμοί στα παράλια, αφού ανοίγουν οι θαλάσσιοι εμπορικοί δρόμοι. Δημιουργία μικρών πόλεων Ύψος: 2-3 μέτρα Διάμετρος: 150-200 μέτρα. «Τούμπες», «Μαγούλες»	1.      Πυκνότητα δόμησης. 2.      Πρώιμη πολεοδομική διάταξη 3.      Αναπτυγμένη οικοδομική τεχνολογία 4.      Έργα κοινής ωφέλειας 5.      Πρώιμη αστικοποίηση.	-Τις νεολιθικές κοινότητες διαδέχονται οικισμοί στο προστάδιο της πόλης (Μύρτος Ιεράπετρα). -Πάνω από 100 οι γνωστοί οικισμοί, περ.75.000κάτοικοι. -Μόνο λίγα λείψανα από τον οικισμό της Κνωσού, λόγω της ισοπέδωσης του λόφου για να κτιστεί το ανάκτορο.	Αρχιτεκτονική– Νεκροταφεία, Ευρήματα (ΠΚ Ι): Λίγα αρχιτεκτονικά λείψανα, περισσότερα για νεκροταφεία: λιθόστρωτες κατασκευές-εξέδρες και αναλημματικοί τοίχοι. Γεωργοκτηνοτροφικές εγκαταστάσεις και μεμονωμένα νοικοκυριά. 20-25 τάφοι κιβωτιόσχημοι σε κάθε νεκροταφείο, μία μόνο ταφή σε κάθε τάφο. Αρκετά κινητά ευρήματα: κοσμήματα από θαλασσινά κοχύλια και τα πρώτα σχηματικά μαρμάρινα ειδώλια.
Α Ρ Χ Ι Τ Ε Κ Τ Ο Ν Ι Η		Ακεραμική: Τα σπήλαια, εκτός από κατοικίες χρησίμευαν και για αποθήκες ή καταφύγια. Μέση: εγκατάσταση κοντά σε ποτάμια, ρέματα, σε πασσαλόπηκτες καλύβες Νεώτερη: λίθινα θεμέλια και πλίνθινοι τοίχους,  μονόχωρα με εστία, ενώ φούρνοι και βοηθητικοί χώροι εκτός σπιτιού.	Απλές κατοικίες με λίθινα θεμέλια και πλίνθινους τοίχους		Οικισμοί (ΠΚ ΙΙ): Λείψανα οικισμών, π.χ. Σκάρκος Ίου: δείγματα εξαστισμού: σύστημα δόμησης, διαμόρφωση δρόμων, οικοδόμηση διώροφων σπιτιών. Οικισμοί-κώμες: Γρόττα Νάξου, Φυλακωπή Μήλου. Νεκροταφεία (ΠΚ ΙΙ): Μείωση πλήθους, αύξηση μεγέθους. Χαρακτηριστικοί οι κτιστοί τάφοι Ευρήματα (ΠΚ ΙΙ): Τηγανόσχημα αγγεία. Ειδώλιο τύπου με διπλωμένα χέρια Βραχογραφία Επαφές (ΠΚ ΙΙ): με νησιά, ηπειρωτική Ελλάδα, Κρήτη και μικρασιατικά παράλια Οικισμοί (ΠΚ ΙΙΙ): Πρωτοαστικά κέντρα–λμάνια, οικιστικά κέντρα για την ανάπτυξη εμπορικών, ναυτιλιακών δραστηριοτήτων: Φυλακωπή και Ακρωτήρι Νεκροταφεία/ευρήματα (ΠΚ ΙΙΙ): Θαλαμοειδής τάφος στη Μήλο, διακόπτεται η τέχνη των κυκλαδικών ειδωλίων. Οικονομία (ΠΚ ΙΙΙ): Κυριαρχούν οι μικροί οικισμοί Επισιτιστικά προβλήματα. Πρωτοπόροι ναυπηγικής τέχνης και ναυσιπλοΐας Τεχνική εξειδίκευση και καταμερισμός της εργασίας
Τ Α Φ Ο Ι		-Σεβασμό νεκρών και πίστη στη μετά θάνατον ζωής -Ταφές σε συνεσταλμένη στάση, ή καύση και τα καμένα οστά φυλάσσονται μέσα σε αγγεία	Τάφοι κιβωτιόσχημοι	Μνημειακοί κυκλικοί θολωτοί τάφοι στην πεδιάδα της Μεσαράς: τάφος Πλατάνου, διαμέτρου 13 μ.		Δεν έχει βρεθεί νεκρόπολη, μόνο μεμονωμένες ταφές μέσα στα τείχη. Χωρίς τα ταφικά έθιμα δεν επιβεβαιώνεται η εικόνα της κοινωνίας από τα νεκροταφεία.
Ε Υ Ρ Η Μ Α Τ Α		-Αγγεία λειτουργικά, χρηστικά και αποθηκευτικά, αλλά και για διακόσμηση, π.χ. γραπτή, εγχάρακτη και πλαστική διακόσμηση με τη μορφή μικρών αποφύσεων. Πυκνός ρυθμός, φλογόσχημη, γραμμική και ξεστή διακόσμηση (Σέσκλο)	Κεραμική: μονόχρωμη, απλή ή εγχάρακτη με κυρίαρχο σχήμα το κύπελλο που φέρει την ονομασία «κύμβη» ή «σαλτσιέρα» 1.      Σφραγίδες 2.      Λίθινα εργαλεία 3.      Όπλα από οψιανό της Μήλου. 4.      Χάλκινα αντικείμενα, κυρίως όπλα και εργαλεία 5.      Κοσμήματα.	Ακμή: Κεραμική, χρυσοχοΐα σφραγιδογλυφία, μεταλλοτεχνία,. Εκπληκτικά λίθινα αγγεία από πολύχρωμα υλικά, φλεβωτά μάρμαρα, πορφυρίτη, οφείτη κ.ά. Χρυσά κοσμήματα από τους τάφους του Μόχλου και της Μεσαρά		Η Λήμνος πρωτοστάτησε στον τομέα της πυροτεχνολογίας και επεξεργασίας μετάλλων, όπως του μπρούντζου. Στην Πολιόχνη η μεταλλουργία ήταν ιδιαίτερα ανεπτυγμένη: σκεύη επεξεργασμένα με τη διαδικασία της κηρόχυσης. Ο χαλκός που βρέθηκε στη Λήμνο συγγενεύει με αφγανικά κοιτάσματα.
Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Α	Από το τροφοσυλλεκτικό στο παραγωγικό στάδιο: αρχίζει να καλλιεργεί δημητριακά (γεωργία) και να εξημερώνει τα ζώα (κτηνοτροφία). Κατακτήσεις: Τεχνική εξειδίκευση:  Κτηνοτροφική παραγωγή, τρόποι καλλιέργειας, εργαλειακός εξοπλισμός Οικοτεχνία Επαγγελματική εξειδίκευση Εφεύρεση πυροτεχνολογίας Διεύρυνση των επικοινωνιών και ανάπτυξη των ανταλλαγών		1.      Καλλιέργεια ελιάς και αμπελιού 2.      Εισαγωγή αρότρου 3.      Συστηματική εκμετάλλευση πηγών πρώτων υλών 4.      Αρχή εξειδίκευσης της εργασίας 5.      Τυποποίηση παραγωγής. 6.      Ανάπτυξη εμπορίου 7.      Ανταλλαγή προϊόντων 8.      Δημιουργία αυτόνομων βιοτεχνικών και διαμετακομιστικών κέντρων.	-Μεγάλη ώθηση στην οικονομία δίνουν η μεταλλουργία και η μεταλλοτεχνία. -Η αναζήτηση χαλκού και κασσίτερου συμβάλλει στην ανάπτυξη του εμπορίου και της ναυτιλία. -Ήδη από το γ’ τρίτο της 3ης χιλιετίας (2.300-2.000) η Κρήτη αναπτύσσει εξωτερικές σχέσεις. -Το εμπόριο με Κυκλάδες και Αίγυπτο φέρνει πλούτο στα λιμάνια της Ανατολικής Κρήτης (Μάλια, Μεσαράς). -Από την Αίγυπτο οι Μινωίτες διδάσκονται την τεχνική κατασκευής λίθινων αγγείων. -Ίδρυση μινωικής αποικίας στα Κύθηρα.		Στενές σχέσεις με ηπειρωτική Ελλάδα και Κυκλάδες, όπως δείχνουν οι αναλογίες της κεραμικής ως προς το σχηματολόγιο και τα διακοσμητικά θέματα. Μεγάλο μέρος του ταξιδιού για την απόκτηση του πολύτιμου μετάλλου γινόταν διαμέσου του Εύξεινου Πόντου, άρα κοντά στην 3η χιλιετία π.Χ. είχαν αναπτυχθεί η ναυπηγική τέχνη και οι θαλάσσιες μεταφορές
Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Α	-Εδραίωση θεσμού οικογένειας -Πυρήνας το «νοικοκυριό» -Αύξηση του πληθυσμού -Ενίσχυση θέσης της γυναίκας -Όλη η κοινότητα συμμετέχει στην παραγωγή -Κοινοτικοί, κοινωνικοί θεσμοί: ατομική/κοινοτική περιουσία -Κοινωνική δομή: πρώτες ανισότητες/«μεγαροειδές» -Οι απαρχές μιας σύνθετης κοινωνικής οργάνωσης, καθώς καθιερώνεται σταδιακά ο έλεγχος της παραγωγής και η συγκέντρωση αγαθών.		1.      Ύπαρξη διοικητικής οργάνωσης 2.      Μνημειώδη κτίρια 3.      Οικίες με διαδρόμους 4.      Κοινωνική διαφοροποίηση 5.      Επαγγελματικές τάξεις	1.      Κοινωνία οργανωμένη κατά γένη (μνημειακοί κυκλικοί θολωτοί τάφοι) 2.      Ανάδυση προσωπικότητας και ανάπτυξη ατομικής ιδιοκτησίας (σφραγίδες με τα εγχάρακτα ιδεογράμματα)

ΒΑΣΙΚΑ – ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΠΡΩΙΜΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΧΑΛΚΟΥ - ΠΕΧ

1.      Η ΠΕΧ έρχεται μετά το τέλος της μακράς Νεολιθικής Εποχής και καλύπτει σχεδόν όλη την 3η χιλιετία π.Χ.

2.      Διαιρείται στις φάσεις Ι, ΙΙ και ΙΙΙ.

3.      Τότε κάνουν την εμφάνισή τους σε 4 χωριστές γεωγραφικές ενότητες τέσσερις επιμέρους πολιτισμοί, παράλληλοι αλλά και αυτόνομοι στον αιγιακό χώρο:

1.      Πρωτοελλαδικός πολιτισμός, με κέντρο την Κ. και Ν. ηπειρωτική Ελλάδα: Θήβα, Λέρνα, Τίρυνθα

2.      Πρωτομινωικός ή προανακτορικός πολιτισμός με κέντρο την Κρήτη: Κνωσός, Μάλλια, Μεσσαρά

3.      Πρωτοκυκλαδικός πολιτισμός με κέντρο τις Κυκλάδες: φάση Πηλού (Μήλος), φάση Πλαστήρα (Πάρος), φάση Σύρου, φάση Αμοργού.

4.      Πολιτισμός του ΒΑ Αιγαίου, με κέντρο τα νησιά του ΒΑ Αιγαίου: Πολιόχνη Λήμνου, Εμποριό Χίου

4.      Με την έναρξη της ΠΕΧ, το κέντρο βάρους της κατοίκησης μετατοπίζεται από τη Β. Ελλάδα νοτιότερα, δηλαδή στην ανατολική Στερεά Ελλάδα και στην ΒΑ Πελοπόννησο, όπου εμφανίζονται και τα πιο σημαντικά κέντρα του πρωτοελλαδικού πολιτισμού.

5.      Η Πρώιμη Εποχή του Χαλκού είναι για ολόκληρο το χώρο του Αιγαίου εποχή σημαντικών αλλαγών και ανακατατάξεων, οι οποίες συντελούνται στον οικονομικό, κοινωνικό και πολιτιστικό τομέα:

1.      Εμφανίζονται οργανωμένοι οικισμοί, που αποκτούν αστικό χαρακτήρα.

2.      Εξαπλώνεται η χρήση των μετάλλων.

3.      Εντατικοποιούνται τα δίκτυα ανταλλαγών.

4.      Αναπτύσσεται η τέχνη.

6.      Οι αλλαγές πραγματοποιούνται βαθμιαία και για μεγάλο χρονικό διάστημα συνεχίζονται πρακτικές και μέθοδοι της Νεολιθικής Εποχής.

7.      Η μορφή των οικισμών και ο τρόπος ζωής δεν αλλάζουν σε πολλά βασικά σημεία αφού η οικονομία εξακολουθεί να στηρίζεται στην παλιά γεωργική και κτηνοτροφική παράδοση.

8.      Ακόμα και οι απαρχές μιας σύνθετης κοινωνικής οργάνωσης στον ελληνικό χώρο ανάγονται στη Νεολιθική εποχή, όταν και καθιερώθηκε σταδιακά ο έλεγχος της παραγωγής και η συγκέντρωση αγαθών που θα οδηγήσουν στη δημιουργία των μεγάλων ανακτορικών πολιτισμών.

9.      Οι λόγοι που, κατά την ΠΕΧ, πολύ σημαντικά κέντρα αναπτύχθηκαν κυρίως στα ανατολικά παράλια της Κεντρικής Ελλάδας και στα νησιά του Αιγαίου είναι η θέση τους αλλά και οι εμπορικές και πολιτιστικές σχέσεις που αναπτύχθηκαν μεταξύ τους αλλά και με τις περιοχές της Μ. Ασίας και της Ανατολής.

10.  Το εκτεταμένο δίκτυο επαφών που δημιουργήθηκε κάλυπτε όλο το Αιγαίο, από την Τροία και τα νησιά του ΒΑ Αιγαίου έως τις Κυκλάδες, την Εύβοια και την Αττική και από την Αργολίδα και την Αίγινα μέχρι την Κρήτη και τις ακτές της Μ. Ασίας.

11.  Ο ρόλος των Κυκλάδων και των άλλων νησιών του Αιγαίου υπήρξε πρωταρχικός σε αυτή την επικοινωνία, καθώς και στη μετάδοση νέων ιδεών και εμπνεύσεων από την Ανατολή και την Κρήτη στην ηπειρωτική Ελλάδα.