ΕΛΠ 42-Αρχαιολογία, Σημειώσεις, Τόμος Α, Κεφ. 5

ΟΙ ΜΕΘΟΔΟΙ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗΣ, ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑΣ                                             ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΑΡΤΥΡΙΑ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α.5.

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗΣ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ 5.1.

1.      Η αναγκαιότητα να τακτοποιηθεί η μεγάλη μάζα του αρχαιολογικού υλικού, παράλληλα με τη προσπάθεια κατανόησης και ερμηνείας του, επιτυγχάνεται κυρίως μέσω της ταξινόμησης: δηλαδή της οργάνωσης των τεχνέργων σε κατηγορίες με βάση τα χαρακτηριστικά τους.

2.      Η ταξινόμηση αποτελεί ένα βασικό εργαλείο της αρχαιολογικές έρευνας που αντλεί πληροφορίες μέσα από την επεξεργασία και ανάλυση των χαρακτηριστικών των τεχνέργων.

3.      Οι αρχαιολόγοι μπορούν να αντλήσουν πληροφορίες για την ανάλυση των τεχνέργων:

1.      Από τα ίδια τα τέχνεργα και την περιγραφή τους

2.      Από το αρχαιολογικό πλαίσιο στο οποίο βρέθηκαν

3.      Από δευτερογενείς βοηθητικές πηγές, που είναι:

1.      Τα αρχαιολογικά παράλληλα: η σύγκριση με τέχνεργα που φέρουν παρόμοια χαρακτηριστικά και προέρχονται από άλλες ανασκαφές.

2.      Τα εθνοαρχαιολογικά παράλληλα: στοιχεία από τις μελέτες σύγχρονων πολιτισμών από αρχαιολόγους.

3.      Την Πειραματική Αρχαιολογία: η δημιουργία σύγχρονων αντιγράφων τεχνέργων ή κτισμάτων χρησιμοποιώντας αρχαίες μεθόδους και τεχνολογίες χαρακτηριστικές μίας συγκεκριμένης εποχής.

ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΕΙΔΗ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗΣ 5.1.1.

1.      Για να κατασκευαστεί μια τυπολογία που θα συμπεριλαμβάνει πληθώρα χαρακτηριστικών που σχετίζονται με τα τέχνεργα επιλέγονται εκείνα που εξυπηρετούν τον στόχο που επιδιώκουμε να πετύχουμε μέσα από την ταξινόμηση.

2.      Τα τέχνεργα μπορούν να ταξινομηθούν βάσει των παρακάτω χαρακτηριστικών:

1.      Μορφολογικών: δηλαδή χαρακτηριστικών που αφορούν τη μορφή των τεχνέργων (μέγεθος, σχήμα, διαστάσεις, χρώμα, διακόσμηση, υλικό).

2.      Στυλιστικών: (δηλ. διακόσμησης, χρώματος και άλλων χαρακτηριστικών της επιφάνειας).

3.      Τεχνολογικών: όπως για παράδειγμα με βάση το υλικό (πηλός, μέταλλο, γυαλί, οστό κλπ) και τη μέθοδο κατασκευής.

Συμπέρασμα: Ο αρχαιολόγος προτού επιλέξει τη μέθοδο ταξινόμησης θέτει στον εαυτό του το εξής ερώτημα: «Ποια είναι η πληροφορία την οποία επιθυμώ να εκμαιεύσω από τα αντικείμενα μέσω της ταξινόμησης;»

è Συνεπώς, θα θυμόμαστε ότι ένας αρχαιολόγος επιλέγει το είδος της ταξινόμησης αναλόγως του επιδιωκόμενου στόχου που θέλει να πετύχει:

ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ	ΣΤΟΧΟΙ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗΣ
Μορφολογικές	περιγραφή υλικού, σύγκριση, κατανόηση μορφής του, παρουσίαση, αποθήκευση.
Στυλιστικές	στυλιστική (τεχνοτροπική) εξέλιξη
Λειτουργικές	προσδιορισμός δραστηριοτήτων που σχετίζονται με τη χρήση και τη λειτουργία των τεχνέργων
Χρονολογικές	ιστορική/ χρονολογική εξέλιξη υλικού, χρονολόγηση
Πολιτισμικές	ορισμός «πολιτισμών

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΕΣ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΕΙΣ – ΣΤΟΧΟΙ - ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

Αποτελεί το πιο σύνηθες είδος ταξινόμησης για όλες τις κατηγορίες τεχνέργων επειδή :

1.      Διευκολύνουν τη βασική περιγραφή, παρουσίαση, ομαδοποίηση και κατά συνέπεια την απεικόνιση του αρχαιολογικού υλικού.

2.      Διευκολύνουν τη σύγκριση με ευρήματα άλλων θέσεων ή περιόδων.

3.      Αποτελούν το πρώτο βήμα για τον προσδιορισμό της λειτουργίας των τεχνέργων.

4.      Συμβάλλουν θετικά στη σχετική χρονολόγηση των ευρημάτων.

è Οι μορφολογικές ταξινομήσεις βασίζονται στα μορφολογικά χαρακτηριστικά των τεχνέργων (π.χ. μέγεθος, σχήμα, διαστάσεις, χρώμα, διακόσμηση, υλικό) με σκοπό να ερμηνεύσουν τη λειτουργία τους και να τα χρονολογήσουν.

è Συνηθέστερος στόχος είναι η βασική περιγραφή και παρουσίαση ενός υλικού και η ομαδοποίησή του (κατά μορφολογικούς τύπους) και κατά συνέπεια η σύγκριση με ευρήματα από άλλες θέσεις ή χρονολογικές περιόδους.

1.      Μέχρι το 1960: αυθαίρετη ή διαισθητική ταξινόμηση, όπου ο αρχαιολόγος με βάση τη διαίσθησή του επέλεγε το σωστό χαρακτηριστικό.

2.      Μετά τη δεκαετία του 1960: (Νέα Αρχαιολογία): αριθμητική ταξινομία, όπου εκφράζονται στατιστικά οι σχέσεις μεταξύ των τεχνέργων με βάση τον αριθμό των κοινών χαρακτηριστικών. Επαναστατική μέθοδος η οποία επέτρεψε στους αρχαιολόγους να συσχετίσουν τα χαρακτηριστικά εκατοντάδων τεχνέργων συγχρόνως και με μεγάλη ακρίβεια (ποσοτική ταξινόμηση).

ΣΤΥΛΙΣΤΙΚΕΣ (ΤΕΧΝΟΤΡΟΠΙΚΕΣ) ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΕΙΣ – ΣΤΟΧΟΙ – ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

1.      Η συνηθέστερη χρήση τους είναι στην κεραμική.

2.      Οι στυλιστικές ταξινομήσεις (π.χ. μελανόμορφος, ερυθρόμορφος ρυθμός στην κεραμική ή αρχαϊκός ρυθμός, αυστηρός ρυθμός, πλούσιος ρυθμός στη γλυπτική ή ιωνικός, δωρικός ρυθμός στην αρχιτεκτονική) αντανακλούν την πολιτισμική συμπεριφορά και την κοινωνική δομή μιας ομάδας.

3.      Ερευνάται λοιπόν η χρονολόγηση αλλά και η περιγραφή της καλλιτεχνικής εξέλιξης μιας κατηγορίας υλικού αλλά ή/και ο προσδιορισμός αρχαίων καλλιτεχνών.

4.      Στόχος είναι η άντληση πληροφοριών σχετικά με τη χωρική κατανομή (διασπορά στον χώρο), την ύπαρξη ορίων (κοινωνικών, πολιτισμικών, γλωσσικών, θρησκευτικών, εθνικών, φυλετικών), και δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην εξιχνίαση αυτού που αποκαλούμε πολιτισμικές ομάδες.

5.      Στόχοι των ταξινομήσεων αυτών είναι:

1.      η περιγραφή της καλλιτεχνικής εξέλιξης μίας κατηγορίας υλικού

2.      ο προσδιορισμός μεγάλων αρχαίων καλλιτεχνών ή παραδόσεων

3.      οι προσέγγιση των πολιτισμικών αλλαγών στη διάρκεια μεγάλων χρονικών περιόδων

4.      η σχετική χρονολόγηση στις ανασκαφικές δραστηριότητες

5.      τέλος, θεωρείται ότι αντανακλούν την πολιτισμική συμπεριφορά και την κοινωνική δομή.

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΕΣ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΕΙΣ – ΣΤΟΧΟΙ – ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

1.      Ερευνάται η χρήση ή λειτουργία των τεχνέργων.

2.      Στόχος είναι η ανασύσταση δραστηριοτήτων που σχετίζονται με αυτά (π.χ. αγγεία πόσης ή αποθήκευσης).

3.      Για την ταξινόμηση σε λειτουργικούς τύπους μελετώνται τα χαρακτηριστικά που παραπέμπουν στη χρηστικότητα των αντικειμένων (π.χ. σχήμα-διακόσμηση).

4.      Ο καθορισμός χρήσης βασίζεται στην ερμηνεία και επειδή αυτή δεν θεωρείται ασφαλής (π.χ. σε περιπτώσεις που τα υλικά κατάλοιπα είχαν συμβολική λειτουργία), το συγκεκριμένο είδος ταξινόμησης είναι περιορισμένο.

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΕΣ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΕΙΣ – ΣΤΟΧΟΙ – ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

1.      Ερευνώνται: τα μορφολογικά και στυλιστικά χαρακτηριστικά των τεχνέργων τα οποία βοηθούν στον ορισμό των χρονολογικών τύπων (εφόσον τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά μεταβάλλονται μέσα στον χρόνο).

2.      Στόχος: H κατανόηση της διαφοροποίησης του αρχαιολογικού υλικού μέσα στο χρόνο (συσχέτιση τεχνέργων, κατασκευών, θέσεων).

3.      Σημαντικά στοιχεία αντλούνται μέσω της κεραμικής.

ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΕΣ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΕΙΣ. Ο ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΣΧΕΣΕΩΝ ΜΕΤΑΞΥ ΤΥΠΩΝ

1.      Σύγκριση διαφορετικών τύπων τεχνέργων από διαφορετικές αρχαιολογικές θέσεις ή διαφορετικά αχραιολογικά στρώματα της ίδιας θέσης.

2.      Ομαδοποίηση τύπων τεχνέργων μέσα στο ΧΡΟΝΟ και στον ΧΩΡΟ (*υποσύνολα, *σύνολα, πολιτισμοί) τα οποία έμμεσα αντανακλούν την αρχαία ανθρώπινη συμπεριφορά.

Ορισμός υποσυνόλου. Σύνολο και αρχαιολογικός πολιτισμός στις πολιτισμικές ταξινομήσεις.

1.      Υποσύνολο: Ομάδα συσχετιζόμενων ευρημάτων που επαναλαμβάνεται σταθερά στο χώρο και θεωρείται ότι σχετίζεται με την πολιτισμική συμπεριφορά μεμονωμένων ατόμων ή τη δραστηριότητα μικρών ομάδων ατόμων (π.χ. σύνολο εργαλείων με το εργαστήρι ενός λιθοξόου).

2.      Σύνολα τεχνέργων ή ομάδων τεχνέργων: δημιουργούνται από συσχετιζόμενα ανόμοια υποσύνολα. Θεωρείται ότι αντανακλούν τις κοινές δραστηριότητες και τη συμπεριφορά μίας ολόκληρης κοινότητας.

3.      Ιδιαίτερη έμφαση στη μελέτη συνόλων τεχνέργων και σχημάτων διασποράς τους στις αρχαιολογικές θέσεις έδωσαν:

1.      Η Νέα Αρχαιολογία: Τα τέχνεργα μελετώνται ως μέρος ενός σχήματος διασποράς συνόλου (assemblage pattern) φανερώνοντας τις δραστηριότητες που συντελούνταν στη συγκεκριμένη αρχαιολογική θέση.

2.      Η Μεταδιαδικαστική Αρχαιολογία: μελέτησε τα σχήματα διασποράς συνόλων προκειμένου να ανακαλύψει τα συμβολικά νοήματα των αρχαίων χρηστών σε κάθε αρχαιολογική θέση.

4.      Συσχετιζόμενα σύνολα διαγνωστικών τύπων (πχ τύποι σπιτιών, τάφων κλπ) που επαναλαμβανόμενα εμφανίζονται μαζί σε μία σειρά από θέσεις σύγχρονες μεταξύ τους μέσα σε μία γεωγραφική περιοχή ορίζουν αρχαιολογικούς πολιτισμούς.

5.      Στόχος είναι να μπουν σε μια διάταξη τα αρχαιολογικά δεδομένα.

6.      Παλαιότερα (στα μισά του 20^ου αι.) η Πολιτισμική Ιστορική Αρχαιολογία έδινε ιδιαίτερη έμφαση στα διακριτά χαρακτηριστικά των τεχνέργων επειδή τα συνέδεε με την έκφραση πολιτισμικών ιδεών αυτού που σήμερα θα αποκαλούσαμε «λαό» (=ομάδες ανθρώπων με διακριτά πολιτισμικά γνωρίσματα και συχνά θεωρούνταν ότι αποτελούσαν τους προγόνους των σημερινών ευρωπαϊκών λαών).

7.      Στις μέρες μας όμως οι κατηγορίες αυτές χρησιμοποιούνται απλά ως εργαλείο ταξινόμησης και δεν γίνεται αποδεκτή η θεώρηση ότι ένας αρχαιολογικός πολιτισμός ταυτίζεται με αυτό που αποκαλούμε «λαό».

8.      Αντίθετα θεωρείται ότι η μορφή και η κατανομή του υλικού πολιτισμού στο χώρο καθορίζεται από πολλαπλούς παράγοντες και δεν αντανακλά τις ιδιαίτερες πρακτικές ενός λαού.

9.      Η έννοια αυτού που αποκαλούμε (αρχαιολογικός) πολιτισμός χρησιμοποιείται πλέον ως μέσον ταξινόμησης του αρχαιολογικού υλικού και ως μέσον χρονολόγησης.

ΟΙΚΙΣΤΙΚΑ ΣΧΗΜΑΤΑ 5.2.

è Επίκεντρο του ενδιαφέροντός μας θα είναι το περιβάλλον εύρεσης των τεχνέργων, η αρχαιολογική θέση και η ευρύτερη γεωγραφική περιοχή.

ΟΡΙΣΜΟΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΘΕΣΗΣ 5.2.1.

1.      Είναι χώροι οι οποίοι φέρουν ίχνη ανθρώπινης δραστηριότητας που εντοπίζονται είτε με την ανασκαφική δραστηριότητα είτε με άλλες τεχνικές εντοπισμού (πχ. επιφανειακή έρευνα).

2.      Η μορφή και ο σχεδιασμός μιας θέσης, καθώς και το είδος, η διάταξη και ο συσχετισμός των τεχνέργων, κατασκευών και κτισμάτων:

1.      αντανακλούν τις μορφές της αρχαίας ανθρώπινης συμπεριφοράς στη θέση αυτή και

2.      βοηθούν τη μελέτη και ανασύνθεση των ποικίλων δραστηριοτήτων (οικονομικών, κοινωνικών, θρησκευτικών κ.α.) που σχετίζονται με τη δράση ατόμων, νοικοκυριών ή ολόκληρης κοινότητας.

ΟΡΙΣΜΟΣ «ΟΙΚΙΣΤΙΚΟ ΣΧΗΜΑ» - ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΠΕΡΙΟΧΗ 5.2.2.

1.      Η κατανόηση μιας κοινωνίας προϋποθέτει τη μελέτη του τρόπου διάταξης και οργάνωσης των θέσεων στον ευρύτερο γεωγραφικό χώρο, τη μελέτη του «οικιστικού σχήματος».

2.      «ΟΙΚΙΣΤΙΚΟ ΣΧΗΜΑ»: ο τρόπος με τον οποίο οι οικισμοί και οι άλλες θέσεις που σχετίζονται με την πολιτισμική δραστηριότητα του ανθρώπου, από την παραγωγή της τροφής μέχρι την τέχνη και τη θρησκεία, κατανέμονται στο γεωγραφικό χώρο.

3.      Στη μελέτη ενός οικιστικού σχήματος περιλαμβάνονται:

1.      Το είδος και τη θέση των οικισμών

2.      Το μέγεθός τους

3.      Ο αριθμός και η διασπορά τους στο χώρο

4.      Η ποικιλία των θέσεων ως προς τις δραστηριότητες και τα χαρακτηριστικά.

4.      Το οικιστικό σχήμα αντανακλά:

1. Τον τρόπο με τον οποίο ο άνθρωπος προσαρμόζεται στο περιβάλλον και χρησιμοποιεί τις διαθέσιμες σε αυτόν φυσικές πηγές,
2. Τις δραστηριότητες της καθημερινής ζωής
3. Την κοινωνική, την οικονομική και τη συμβολική δομή μίας κοινωνίας.

ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΣΧΗΜΑΤΩΝ ΚΑΤΑΝΟΜΗΣ ΤΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ 5.2.3.

è Πώς μπορούν οι αρχαιολόγοι να συναγάγουν στοιχεία για την οργάνωση των αρχαίων κοινωνιών από την κατανομή των οικισμών στον χώρο;

1.      Με τη δημιουργία ενός χάρτη κατανομής των οικισμών

2.      Στη συνέχεια με την αναγνώριση στο χάρτη ενός σχήματος, (μίας δομής στον τρόπο με τον οποίο οι θέσεις κατανέμονται στο χώρο).

3.      Τρία βασικά ιδεατά σχήματα κατανομής είναι: το ακανόνιστο ή τυχαίο, το σχήμα σε συστάδες και το κανονικό:

1. Ακανόνιστη ή τυχαία κατανομή

1.      Είναι αυτή στην οποία δεν διακρίνουμε καμία αναγνωρίσιμη δομή ή διάταξη των οικισμών στο χώρο.

2.      Οι παράγοντες που διαμόρφωσαν τις αποφάσεις επιλογής θέσεων φαίνεται να είναι τυχαίοι.

3.      Τηρούνται κάποιες επιφυλάξεις όταν η ανασκαφή δεν είναι αρκετά εκτεταμένη ώστε να αναδειχθεί το υπάρχον σχήμα.

2. Σε ένα σχήμα σε συστάδες:

1.      Οι οικισμοί μπορεί να είναι συγκεντρωμένοι γύρω από μία φυσική ή κοινωνική πηγή.

2.      Σε λιγότερο σύνθετες κοινωνίες οι οικισμοί έχουν την τάση να συγκεντρώνονται γύρω από κοινωνικούς ή περιβαλλοντικούς παράγοντες, όπως θρησκευτικά κέντρα, πηγές νερού κλπ.

3. Στα κανονικά σχήματα:

1.      Οι οικισμοί είναι κατανεμημένοι ομοιόμορφα στην περιοχή και θεωρητικά έχουν ίσες αποστάσεις μεταξύ τους.

2.      Σύμφωνα με τα θεωρητικά πρότυπα από το χώρο της Γεωγραφίας οι οικισμοί είναι έτσι κατανεμημένοι ώστε να ελαχιστοποιούν την προσπάθεια προσαρμογής στο περιβάλλον και εκμετάλλευσής του (αρχή του μικρότερου κόστους).

3.      Η θέση των οικισμών αποτελεί ένα συμβιβασμό ανάμεσα στην ανάγκη πρόσβασης σε φυσικές πηγές και την ανάγκη εγγύτητας σε κοινωνικά κέντρα.

ΙΕΡΑΡΧΙΕΣ ΘΕΣΕΩΝ

1.      Οι θέσεις μίας περιοχής δεν είναι απαραίτητα ομοιόμορφες ως προς το μέγεθος, τη λειτουργία και τη σημασία τους.

2.      Σε σύνθετες ανθρώπινες κοινωνίες κάποιοι οικισμοί εξαρτώνται από άλλους (πχ αναγκαιότητα παροχής πρώτων υλών) που υπογραμμίζουν τη διαφοροποίηση η οποία μπορεί πολλές φορές να οφείλεται στη θεσμοποιημένη μορφή της πολιτικής οργάνωσης (π.χ. κεντρικά κτίρια, ναοί).

3.      Η μελέτη του οικιστικού σχήματος μπορεί να δώσει χρήσιμες πληροφορίες για τη διαφοροποίηση αυτή.

ΔΙΑΣΠΑΡΤΗ ΚΑΙ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΤΙΚΗ ΚΑΤΟΙΚΗΣΗ

1.      Το διάσπαρτο σχήμα: μπορεί να αντανακλά είτε μεγαλύτερο πληθυσμό (περισσότερες θέσεις), είτε ένα διαφορετικό και πιο εντατικό πρόγραμμα χρήσης γης.

2.      Στο συγκεντρωτικό σχήμα: ο πληθυσμός συγκεντρώνεται σε ένα κεντρικό πυρήνα και η ερμηνεία του είναι σαφώς πιο πολύπλοκη και μπορεί να οφείλεται σε πολλούς παράγοντες (δημογραφική κρίση, διασπορά στα βουνά-πιο συγκεντρωτικό σε περιοχές με παρουσία φυσικών πηγών όπως το νερό, κοινωνικοί ή/και αμυντικοί λόγοι).

3.      Παράδειγμα: το οικιστικό σχήμα της Μήλου κατά την Πρώιμη (διάσπαρτο) και τη Μέση (συγκεντρωτικό) Εποχή του Χαλκού – οικισμός της Φυλακωπής.

ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΒΑΛΛΟΝ - Η ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ 5.3.

è Οι τεχνικές και οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται για την ανακατασκευή των φυσικών χαρακτηριστικών των τοπίων του παρελθόντος και τη μελέτη των οικοδεδομένων (δηλ, των δεδομένων που σχετίζονται με το περιβάλλον, όπως υπολείμματα χλωρίδας) είναι ποικίλες και συνιστούν ιδιαίτερο πεδίο έρευνας, την περιβαλλοντική αρχαιολογία.

Η ΚΑΤΑΝΟΜΗΣ ΤΩΝ ΘΕΣΕΩΝ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 5.3.1.

1.      Σε ένα πρώτο στάδιο για την ανασύσταση του αρχαίου περιβάλλοντος μελετάται και καταγράφεται το σημερινό περιβάλλον, με σκοπό την εύρεση αναλογιών.

2.      Προφανώς αυτό δεν είναι αρκετό και η ανασύσταση του παλαιοπεριβάλλοντος με σκοπό την κατανόηση των φυσικών μέσων που διέθεταν οι κοινωνίες του παρελθόντος πραγματοποιείται με πιο ειδικές μελέτες.

ΜΕΛΕΤΕΣ ΑΝΑΣΥΝΘΕΣΗΣ ΤΟΥ ΠΑΛΑΙΟΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5.3.2.

1.      Με τις μελέτες ανασύνθεσης του παλαιοπεριβάλλοντος επιχειρείται η ερμηνεία των οικονομικών και κοινωνικών πρακτικών των αρχαίων κοινωνιών.

2.      Αυτές διακρίνονται σε:

1. Γεωμορφολογικές μελέτες
2. Παλαιοοικολογικές μελέτες
3. Μελέτες πανίδας
4. Κλιματολογικές μελέτες.

ΣΤΟΧΟΣ ΤΩΝ ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ 5.3.3.

1.      Η κατανόηση του είδους των εδαφών που ήταν διαθέσιμα εκείνη την εποχή.

2.      Η κατανόηση της επίδρασης του ανθρώπου στο τοπίο, που επιτυγχάνεται με τη μελέτη της σταθερότητας ή της αστάθειας των εδαφών

3.      Η κατανόηση των ταφονομικών διαδικασιών που έχουν επηρεάσει τη διασπορά του αρχαιολογικού υλικού, αν πχ η διάβρωση με τη μεταφορά χώματος έχει παρασύρει ή καταστρέψει αρχαιολογικές θέσεις.

ΣΤΟΧΟΣ ΤΩΝ ΠΑΛΑΙΟΟΙΚΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ 5.3.4.

1.      Η ανασύσταση της φυτικής κάλυψης και της οικολογίας μιας περιοχής με βάση διάφορα είδη καταλοίπων.

2.      Η ανάλυση της γύρης ή παλυνολογική ανάλυση αποτελεί την πιο διαδεδομένη τεχνική περιβαλλοντικής ανασύστασης. Οι γυρεόκοκκοι είναι εύκολα αναγνωρίσιμοι και το εξωτερικό τους κέλυφος μπορεί να διασωθεί για δεκάδες χιλιάδες χρόνια.

ΣΤΟΧΟΣ ΤΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ΠΑΝΙΔΑΣ 5.3.5.

1.      Η άντληση πληροφοριών για τους ζωικούς οργανισμούς που αποτελούν μέρος του οικοσυστήματος μίας περιοχής, αλλά και έμμεσες ενδείξεις για τη βλάστηση και το κλίμα.

2.      Η ανάλυση βασίζεται κυρίως στη μελέτη των ασπόνδυλων.

3.      Από τους ασπόνδυλους οργανισμούς έμφαση δίνεται στην αναγνώριση μικροαπολιθωμάτων και μεγάλων απολιθωμάτων, όπως τα κολεόπτερα (σκαθάρια) και τα χερσαία και θαλάσσια όστρεα (οστρεοανάλυση).

Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ 5.4.

è Η μορφή της κοινωνικής οργάνωσης συμβάλλει:

1. Στη γνώση του μεγέθους μιας κοινωνίας
2. της σχέσης της με άλλες
3. της εσωτερικής της οργάνωσης
4. των σχέσεων των μελών της κ.ά.

è Επίσης επηρεάζει:

1. Το οικιστικό σχήμα,
2. Οικονομικά θέματα όπως την κατανομή εργασίας και την εξειδίκευση, τη διαδικασία παραγωγής και διάθεσης διατροφικών αγαθών κ.ά.

è Η προσέγγιση της κοινωνικής οργάνωσης, δηλ. με ποιόν τρόπο αρθρώνονται σε συνεκτικές ομάδες οι κάτοικοι των αρχαίων οικισμών, με αρχαιολογικά μέσα, μπορεί να πραγματοποιηθεί μέσω της μελέτης:

1. της οργάνωσης στο χώρο, στο επίπεδο του οικισμού αλλά και της ευρύτερης περιοχής
2. των ταφικών δεδομένων και
3. του κοινωνικού ρόλου του φύλου

ΟΙ 4 ΒΑΣΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΞΕΛΙΚΤΙΚΟ ΤΟΥΣ ΣΧΗΜΑ 5.4.1.

è Το σχήμα των 4 διαφορετικών μορφών κοινωνικής οργάνωσης –ομάδα, φυλή, φυλαρχία, κράτος- έχει χρησιμοποιηθεί από τη Διαδικαστική Αρχαιολογία, ως πλαίσιο αναφοράς για την ταξινόμηση των αρχαίων κοινωνιών.

è Πρόκειται για ένα εξελικτικό σχήμα ταξινόμησης κοινωνιών με βάση το βαθμό συνθετότητας των ανθρώπινων κοινωνιών, από τις πιο απλές των πρώτων κυνηγών-τροφοσυλλεκτών μέχρι τις πιο σύνθετες κοινωνίες των μεγάλων αστικών πολιτισμών:

1.      ΟΜΑΔΑ:

1. Μικρές συγγενικές ομάδες κυνηγών ή τροφοσυλλεκτών (λιγότερα από 100 άτομα) με μικρή ή ανύπαρκτη κοινωνική διαστρωμάτωση (εξισωτική κοινωνία).
2. Ο διαχωρισμός εργασίας γίνεται με βάση το φύλο και την ηλικία.
3. Η ομάδα της οποίας τα μέλη συνδέονται με συγγένεια και δεν έχουν τυπικό αρχηγό (εφήμερη αρχηγεία) ζει σε καταυλισμούς και μετακινείται εποχικά για ανεύρεση τροπής.
4. Οι παλαιολιθικές κοινωνίες ήταν οργανωμένες σε αυτή τη βάση.

Χαρακτηριστικά (Πίνακας 3, σελ.210):

1. Αυτονομία τοπικής ομάδας
2. Εξισωτικό κύρος
3. Εφήμερη αρχηγία
4. οικονομία αμοιβαιότητας

2.      ΦΥΛΗ:

1. Κοινωνική ομάδα μεγαλύτερη του γένους (μερικές χιλιάδες άτομα), που περιλαμβάνει πολλές κοινότητες, που συνδέονται με βάση τη συγγένεια και θεωρούνται ίσες μεταξύ τους (αδιαβάθμητα συγγενικά γένη).
2. Μόνιμη κατοίκηση, οικονομία με βάση την καλλιέργεια και την κτηνοτροφία και ισοκατανομή.
3. Οι οικονομικές ανταλλαγές διέπονται επίσης από την αρχή της αμοιβαιότητας.
4. Σήμερα αντί για φυλές προτιμάται ο όρος τμηματικές κοινωνίες: ύπαρξη μικρών και αυτόνομων ομάδων, συνήθως γεωργών, που διευθετούν τις υποθέσεις τους και συχνά ενώνονται με άλλες αυτόνομες κοινότητες για να σχηματίσουν μεγαλύτερες ενώσεις.
5. Ο όρος φυλή υποδηλώνει κοινή εθνική συνείδηση ή ταυτότητα, κάτι που δεν συμβαίνει πάντα.

Χαρακτηριστικά (Πίνακας 3, σελ.210)

1. Αδιαβάθμητες συγγενικές ομάδες
2. Ενώσεις όλης της φυλής
3. Τυπικό λατρείας

3.      ΦΥΛΑΡΧΙΑ (ή αρχηγία):

1.      Βασίζεται στη συγγένεια όπως οι φυλές, λειτουργούν όμως με βάση τη διαστρωμάτωση, δηλ. την ύπαρξη διαφορετικής κοινωνικής θέσης μεταξύ των μελών της κοινότητας, όχι όμως και ταξική διάκριση.

2.      Διαφορετικά γένη (ομάδες με κοινή καταγωγή από έναν πρόγονο) διαβαθμίζονται ως προς το κύρος και τη σχέση τους με το γένος που έχει το μεγαλύτερο κύρος

3.      Στην κορυφή βρίσκεται ο αρχηγός, η εξουσία του οποίου είναι κληρονομική και ο ρόλος τους στην αναδιανομή των αγαθών σημαντικός.

4.      Συνήθως υπάρχει μια κεντρική θέση εξουσίας ή θρησκευτικό κέντρο, που αποτελεί συνεκτικό στοιχείο όλης της κοινότητας:

Χαρακτηριστικά (Πίνακας 3, σελ.210)

1. Διαβαθμισμένες συγγενικές ομάδες
2. Αναδιανεμητική οικονομία
3. Κληρονομική αρχηγία
4. Ενδογαμία των ελίτ
5. Τεχνική ειδίκευση πλήρους απασχόλησης

4.      ΚΡΑΤΟΣ

1. Περίπλοκη μορφή οργάνωσης, ισχυρή συγκεντρωτική διακυβέρνηση, διαχωρισμός κοινωνικών και οικονομικών τάξεων, οικιστική ιεράρχηση, ύπαρξη πόλεων με μνημειακή αρχιτεκτονική.
2. Ο αρχηγός, ίσως ένας βασιλιάς, μπορεί να θεσπίζει νόμους και να τους επιβάλει με τη δύναμη των όπλων.
3. Η κοινωνία δεν βασίζεται αποκλειστικά στη συγγένεια αλλά είναι διαστρωματωμένη σε τάξεις.
4. Οι πρώτοι μεγάλοι αστικοί πολιτισμοί της Μεσοποταμίας, της Εγγύς Ανατολής, της Αιγύπτου, των Μάγια αλλά και οι ανακτορικοί του Αιγαίου (μινωικός και μυκηναϊκός) εντάσσονται σε αυτή την κατηγορία.

Χαρακτηριστικά (Πίνακας 3, σελ.210):

1. Διαστρωμάτωση
2. Βασιλεία
3. Θεσμοποιημένος νόμος
4. Γραφειοκρατία
5. Στρατός
6. Φορολογία

è Το σχήμα του Πίνακα 3, χρησιμοποιήθηκε κυρίως από τη Διαδικαστική Αρχαιολογία στην προσπάθεια ερμηνείας της πολιτιστικής αλλαγής.

è Η Μεταδιαδικαστική Αρχαιολογία είναι αντίθετη στον διαχωρισμό της κοινωνίας με βάσει τα χαρακτηριστικά του Πίνακα 3 επειδή δίνει έμφαση στις λειτουργικές πλευρές του κοινωνικού συστήματος, ενώ η ίδια δίνει έμφαση σε επιμέρους όψεις της κοινωνικής ζωής: συμβολικές δομές της κοινωνίας.

Οι αρχαιολόγοι μελετούν τη μορφή της κοινωνικής οργάνωσης από τα υλικά κατάλοιπα και ειδικότερα:

1. Τους οικισμούς: μέγεθος, αρχιτεκτονική, διάταξη κατοικιών, διάταξη οικισμών στο χώρο
2. Τα νεκροταφεία: σκελετικό υλικό, συσχετισμοί τάφων και κτερισμάτων
3. Τέχνεργα: χαρακτηριστικά, κατανομή, διαφοροποίηση τους στον χώρο και τον χρόνο
4. Πρόσθετες πληροφορίες  προέρχονται από ιστορικές πηγές και από την εθνοαρχαιολογία.

ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ 5.4.2.

è Τα επίπεδα ανάλυσης του χώρου προκειμένου να προσεγγιστεί κοινωνιολογικά μία αρχαία κοινωνία.

è Η μελέτη των χωρικών σχέσεων και σχημάτων μπορεί να γίνει σε δύο επίπεδα:

1. Μεταξύ των οικισμών (διακοινoτική οργάνωση):

1.      Εδώ εξετάζεται η οργάνωση των θέσεων ή των οικισμών στο χώρο: όσο πιο πολύπλοκη οργάνωση τόσο πιο εξελιγμένη η κοινωνία

2.      και ιδιαίτερα οι χωρικές σχέσεις των οικισμών στο επίπεδο της ευρύτερης γεωγραφικής περιοχής: όσο μεγαλύτερος ο οικισμός τόσο πιο ισχυρός συνήθως.

2. Εντός του οικισμού (ενδοκοινοτική οργάνωση):

1.      Η αρχιτεκτονική, το μέγεθος ή η δαπανηρή κατασκευή των κτιρίων μερικές φορές θεωρούνται πως συμβολίζουν κοινωνικές θέσεις ή διαχωρισμό κοινωνικών ομάδων.

2.      Η μελέτη της διασποράς των αντικειμένων στο χώρο επιτρέπει την αναγνώριση δραστηριοτήτων που σχετίζονται με θρησκευτικές, κοινωνικές και τεχνολογικές πτυχές της ζωής.

3.      Επίσης, ασυνήθιστα ή πολύτιμα αντικείμενα δίνουν στοιχεία για την ύπαρξη διαφοροποίησης σε μία κοινότητα.

Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΤΑΦΗΣ 5.4.3.

1.      O' Shea 84: συσχέτισε άμεσα την ταφική συμπεριφορά με κοινωνικούς παράγοντες, υποθέτοντας πως: ο βαθμός συνθετότητας την κοινωνικής δομής, η θέση των ατόμων στο κοινωνικό σύστημα, η ταυτότητα και οι κοινωνικές τους ιδιότητες εκφράζονται συμβολικά στο χώρο της ταφής.

2.      Έμφαση δόθηκε κυρίως στη διαφοροποίηση των στοιχείων που σχετίζονται με την ταφή και στη μελέτη χαρακτηριστικών που είναι ορατά αρχαιολογικά, όπως:

1. Ο χειρισμός του νεκρού σώματος (π.χ. πρόθεση του νεκρού)
2. Η μορφή του τάφου (μέγεθος, ποιότητα κατασκευής, προσανατολισμός, θέση κ.ά.)
3. Ο πλούτος και η μορφή των κτερισμάτων
4. Βιολογικά στοιχεία του νεκρού (ηλικία, φίλο, ασθένειες, συνθήκες θανάτου, διατροφικές συνήθειες, γενετικές σχέσεις)

3.      Η Διαδικαστική Αρχαιολογία συσχέτισε την ταφική συμπεριφορά με κοινωνικούς παράγοντες.

4.      Ωστόσο ενδέχεται τα ταφικά έθιμα, σύμφωνα με τη Μεταδιαδικαστική Αρχαιολογία, να αντανακλούν όχι την πραγματική αλλά μία ιδεατή θέση του νεκρού, καθώς οι ταφικές πρακτικές μπορεί να εμπλέκονται σε θέματα ιδεολογίας και να διαστρεβλώνουν την εικόνα των κοινωνικών σχέσεων.

Ο ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΦΥΛΟΥ 5.4.4.

1.      Οι σχέσεις των φύλων στο παρελθόν αποτελούν ένα άλλο ειδικό αντικείμενο μελέτης της αρχαιολογίας στην προσπάθεια κατανόησης μιας αρχαίας κοινωνίας.

2.      Οι μελέτες του κοινωνικού φύλου αποτελούν ιδιαίτερο κλάδο στην αρχαιολογία, που αναπτύχθηκε κυρίως την τελευταία 15ετία και κάτω από την επίδραση των φεμινιστικών σπουδών στις ανθρωπιστικές επιστήμες.

3.      Σύμφωνα με αυτή την οπτική το κοινωνικό φύλο δεν αναφέρεται στις βιολογικές διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών αλλά στον τρόπο που ιστορικά οι άνδρες και οι γυναίκες προσλαμβάνουν τα κοινωνικά χαρακτηριστικά του φύλου τους και σχετίζονται μεταξύ τους.

4.      Ο στόχος των παραπάνω σπουδών:

1. Η αποκάλυψη των προκαταλήψεων και ιδεοληψιών στις αρχαιολογικές μελέτες όσον αφορά το ρόλο των δύο φύλων
2.  Η κατανόηση της ιδεολογίας που αφορά το φύλο όπως αυτή αντανακλάται στην καθημερινότητα
3. Η κατάδειξη του ρόλου των γυναικών στις σχέσεις των δύο φύλων μέσα από τη μελέτη της διαφορετικής συμμετοχής ανδρών και γυναικών στους κοινωνικούς, πολιτικούς και θρησκευτικούς θεσμούς μίας κοινωνίας

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ 5.5.

è Η Οικονομική Αρχαιολογία ασχολείται:

1. Με την οικονομική βάση της κοινωνίας, δηλαδή με τη χρήση των φυσικών πόρων
2. Με το σύστημα παραγωγής και κατανάλωσης αγαθών.

è Διακλαδίζεται σε δύο βασικούς τομείς έρευνας:

1. Ο πρώτος τομέας υιοθετεί μία οικολογική οπτική και ασχολείται με τις φυσικές πηγές και την εκμετάλλευσή τους
2. Ο δεύτερος τομέας εστιάζει περισσότερο στην πολιτική οικονομία, με έμφαση στον τρόπο με τον οποίο οι οικονομικές δραστηριότητες ενσωματώνονται στο κοινωνικοπολιτικό σύστημα.

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ 5.5.1.

1.      Αυτός ο τομέας έρευνας ασχολείται με τη σχέση του ανθρώπου με τον υπόλοιπο κόσμο.

2.      Ερευνάται ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι του παρελθόντος δημιούργησαν παραγωγικά συστήματα προσαρμοσμένα στον φυσικό περίγυρο.

3.      Αντικείμενο έρευνας αποτελούν επίσης οι απαρχές της γεωργίας και η εξημέρωση φυτών και ζώων, ενώ σε σχέση με τις αγροτικές κοινωνίες έμφαση δίνεται στη μελέτη των σχέσεων των ανθρώπων με τα φυτά και τα ζώα, καθώς και στη μελέτη της ανθρώπινης δίαιτας διαμέσου της εξέτασης κυρίως αρχαιολογικών και αρχαιοβοτανικών δεδομένων. Πιο ειδικά:

1. Η ανάλυση των ζωοαρχαιολογικών δεδομένων που ανευρίσκονται σε μία ανασκαφή δίνει πληροφορίες

1.      Για τα είδη ζώων και τις ανάγκες που κάλυπταν.

2.      Για τις πρακτικές κυνηγιού και εκτροφής ζώων

3.      Για την υγεία των ζώων και τα δευτερεύοντα προϊόντα τους.

4.      Πληροφορίες για επιλεκτικές πρακτικές ως προς την ηλικία, το είδος ή το φύλο των ζώων που θανατώνονταν με στόχο τη βελτίωση απόδοσης κύριων και δευτερευόντων προϊόντων οδήγησε τον Sherratt το 1981 στη διατύπωση της θεωρίας της επανάστασης των δευτερογενών προϊόντων (έμφαση στα δευτερογενή προϊόντα των ζώων και χρήση τους για γεωργικές και άλλες δουλειές).

2. Η παλαιοβοτανική ανάλυση αναλύει τα αρχαιοβοτανικά δεδομένα των ανασκαφών και δίνει πληροφορίες σχετικά

1.      Με τη σημασία του κάθε είδους φυτού καθώς και την αποθήκευση και κατανάλωσή του,

2.      Την ανθρώπινη δίαιτα

3.      Το σύστημα καλλιέργειας

4.      Και σε συνδυασμό με άλλα αρχαιολογικά δεδομένα πληροφορίες σχετικά με τις τεχνολογίες άρδευσης, τις τεχνικές προστασίας της γης κ.α.

ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ

1.      Η προσπάθεια να προσδιοριστεί ο τρόπος με τον οποίο εντάσσεται ένας οικισμός στον φυσικό του χώρο, την οικονομική του ενδοχώρα, την παραγωγικότητα, και τις διαθέσιμες πλουτοπαραγωγικές πηγές αποτελεί την ανάλυση της περιοχής τροφοδότησης της θέσης αυτής.

2.      Επικεντρώνεται στη μελέτη της ευρύτερης περιοχής από την οποία προέρχονται τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν σε μία θέση καθώς και οι πόροι διατροφής της θέσης αυτής.

3.      Όταν η ανάλυση περιορίζεται στο άμεσο περιβάλλον της θέσης που υφίσταται έντονη καθημερινή εκμετάλλευση τότε αναφερόμαστε στην ανάλυση της περιοχής εκμετάλλευσης της θέσης.

4.      Σε σχέση με τις οικολογικές μελέτες της οικονομική αρχαιολογίας θα πρέπει να τονιστεί ότι δίνεται έμφαση στο περιβάλλον, τις φυσικές πηγές και τη διατροφική διαβίωση με αποτέλεσμα να οδηγούμαστε σε μία μορφή περιβαλλοντικού ντετερμινισμού, καθώς ο τομέας της διατροφής θεωρείται πρωταρχικός για τη μελέτη των κοινωνιών και της εξέλιξής τους.

5.      Υπολείπεται η επίδραση του κοινωνικού περιβάλλοντος και παραγόντων όπως το εμπόριο, η βιοτεχνική παραγωγή και η ιδεολογία.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ 5.5.2.

1.      Η μαρξιστική προσέγγιση: ταξινομεί τις κοινωνίες σε πρωτόγονες, αρχαίες, φεουδαρχικές και καπιταλιστικές με βάση την οικονομία και δίνει έμφαση στην κοινωνική εκμετάλλευση και σύγκρουση.

2.      Οι προσεγγίσεις της φορμαλιστικής σχολής: πρεσβεύει πως οι αρχές της οικονομίας εκπορεύονται από την ανθρώπινη φύση και άρα μπορούμε να τις χρησιμοποιούμε για την ανάλυση των κοινωνιών του παρελθόντος.

3.      Ουσιοκρατική προσέγγιση: έχει ασκήσει τη μεγαλύτερη επίδραση στη μελέτη των αρχαίων οικονομιών και βλέπει την οικονομία ενσωματωμένη σε ένα κοινωνικό ή πολιτικό πλαίσιο.

Α. ΜΟΡΦΕΣ ΑΡΧΑΙΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΩΝ

1.      Η αμοιβαιότητα: εκφράζει ανταποδοτικές κινήσεις μεταξύ ατόμων ή ομάδων συμμετρικών, που έχουν δηλ. ίδιο κύρος ή θέση και ανταλλάσσουν ως ίσοι ο ένας ως προς τον άλλο. Η διακίνηση αγαθών ή υπηρεσιών γίνεται με βάση τη απαίτηση πως η αξία θα αποπληρωθεί με αντίστοιχα αγαθά. Οι κοινωνικές σχέσεις εδραιώνονται με τέτοιες ανταλλαγές. Το δώρο δεν είναι πληρωμή αλλά πράξη δεσίματος που σημαίνει υποχρέωση και για τα δύο μέρη κα κυρίως για τον λήπτη.

2.      Η αναδιανομή: σημαίνει κινήσεις αγαθών προς ένα κέντρο απ' όπου και αναδιανέμονται. Άρα συνεπάγεται ένα πιο συγκεντρωτικό κοινωνικό σύστημα, την ύπαρξη κάποιου αρχηγού ή τοπάρχη, μίας αριστοκρατίας και ενός κεντρικού σημείου όπου συγκεντρώνονται τα αγαθά.

3.      Η ελεύθερη αγορά: είναι μία μορφή οικονομίας γνωστή σε εμάς και καθοριστική είναι σ' αυτή η σημασία του νομίσματος ως μέσου εμπορικής συναλλαγής.

Β. ΔΙΑΚΙΝΗΣΗ ΑΓΑΘΩΝ, ΑΝΤΑΛΛΑΓΕΣ, ΕΜΠΟΡΙΟ

1.      Επειδή οι ανθρώπινες κοινωνίες δεν είναι αυτάρκεις, καταφεύγουν στο εμπόριο και στην ανταλλαγή προϊόντων.

2.      Οι διακινήσεις εμπορικών αγαθών μπορεί να γίνονταν στο πλαίσιο:

1. Αμοιβαίων ανταλλαγών.
2. Διευθυνόμενων ανταλλαγών με τη μορφή δώρων μεταξύ των ηγετών.
3. Αναδιανομής.
4. Ύπαρξης μεσαζόντων που αναλάμβαναν τη διεκπεραίωση των ανταλλαγών, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τα κυκλαδίτικα πλοία της πρώιμης εποχής του χαλκού.
5. Μίας αλυσίδας ανταλλαγών στην οποία καθένας κρατούσε ένα ποσοστό του προϊόντος και έδινε το υπόλοιπο στο γείτονά του.

Διεξαγωγή της αρχαιολογικής έρευνας

1.      Η αρχαιολογική έρευνα στηρίζεται στη μελέτη των τεχνέργων και της διασποράς τους. 2.      Παλαιότερα η αναγνώριση των συστημάτων ανταλλαγής στηρίζονταν σε στυλιστικά κριτήρια. 3.      Πλέον διάφορες τεχνικές των θετικών επιστημών (πετρογραφικές, φυσικές, χημικές αναλύσεις) επιτρέπουν το χαρακτηρισμό του υλικού και τον εντοπισμό της ακριβούς πηγής του.

Γ. ΒΙΟΤΕΧΝΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ με την οποία ολοκληρώνεται η αλυσίδα παραγωγής:

1.      Εύρεση και επεξεργασία της πρώτης ύλης

2.      Κατασκευαστική τεχνολογία, τεχνική ειδίκευση, οργάνωση παραγωγής, κατανομή αντικειμένων στην κοινότητα

Η ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΣΥΜΒΟΛΙΚΗ ΔΟΜΗ 5.6.

è Τα στοιχεία του ανθρώπινου πολιτισμού που συνδέονται κατ' εξοχήν με το συμβολισμό και την ανθρώπινη σκέψη:

1.      Η κοσμολογία:

1.      Οι θεωρίες για τον ορατό κόσμο και για τις αρχές και τη δομή του σύμπαντος.

2.      Σε πολλούς πολιτισμούς τα στοιχεία αυτά ερμηνεύονται μέσω της φιλοσοφίας και της επιστήμης, σε άλλους όμως ο κόσμος περιλαμβάνει υπερφυσικά όντα, οπότε η κοσμολογία συνδέεται με τη θρησκεία

2.      Η θρησκεία: Η αντίληψη του υπερφυσικού, που συνδέεται με:

1. Τις δοξασίες
2. Τις θρησκευτικές τελετουργίες
3. Τα ταφικά έθιμα.

3.      Η ιδεολογία: Οι αρχές, δηλαδή, οι αξίες, οι ιδέες και η ηθική με βάση τις οποίες οργανώνονται οι ανθρώπινες κοινωνίες.

4.      Ο εικονικός συμβολισμός. Ο τρόπος με τον οποίο απεικονίζεται στην τέχνη ο ορατός κόσμος και αντανακλώνται η κοσμοθεωρία, η αντίληψη του υπερφυσικού και η ιδεολογία

5.      Όλα τα στοιχεία του υλικού πολιτισμού: ως φορείς ιδεών και νοημάτων.

Η ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΓΝΩΣΤΙΚΗΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ 5.6.1.

Η γνωστική ικανότητα του Homo Erectus διερευνάται :

1.      Διαμέσου της μελέτης εξέλιξης των λίθινων εργαλείων. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην αναγνώριση τύπων στα εργαλεία, καθώς η ύπαρξη τύπων υποδηλώνει την ύπαρξη νοητικών προτύπων για την κατασκευή τους.

2.      Της ικανότητας αποικισμού και εκμετάλλευσης ποικίλων περιβαλλοντικών ζωνών

3.      Της ταφής των νεκρών

4.      Της δημιουργίας τεχνέργων με εγχαράξεις ή βαφή που θα μπορούσαν να υποδηλώνουν συμβολική σκέψη

è Ωστόσο οι κύριες νοητικές ικανότητες που αναγνωρίζονται στον Homo Erectus και στον Homo sapiens neandertalensis είναι η ύπαρξη ξεχωριστών νοητικών λειτουργιών για την κατασκευή εργαλείων, αλληλεπίδρασης με τον φυσικό κόσμο και βίου σε σύνθετες κοινωνικές ομάδες.

è Οι αναπαραστάσεις ζώων στα σπήλαια πρέπει να έχουν ένα μυθολογικό και συμβολικό περιεχόμενο και υποδηλώνουν αφενός την πολιτισμική πρόσληψη του φυσικού κόσμου και αφετέρου την παρουσία γλώσσας.

ΚΟΣΜΟΛΟΓΙΑ 5.6.2.

è Οι κοσμολογικές δοξασίες αντικατοπτρίζονται στην αρχαιολογική μαρτυρία με ενδείξεις όπως:

1. Τακτικές ιεροτελεστίες βασισμένες στο ημερολόγιο (θερισμός, σπορά κλπ)
2. Τελετουργικά μνημεία, κτίρια ή πολεοδομικά σχέδια όλα βασισμένα στη χρήση μονάδων χρόνου και μήκους που βασίζονταν σε αστρονομικές παρατηρήσεις.
3. Σκοπός τους φαίνεται να ήταν η εναρμόνιση του γήινου κόσμου με τον συμπαντικό.

ΘΡΗΣΚΕΙΑ 5.6.3.

è Μπορούμε να ορίσουμε τη θρησκεία ως την πίστη σε υπερφυσικές δυνάμεις στις οποίες αποδίδεται η δημιουργία του σύμπαντος και η κυριαρχία σε αυτό και αποτελούν αντικείμενο λατρείας. Βασικά στοιχεία των θρησκειών είναι:

1. Μία θεολογία ή κοσμοθεωρία για την ερμηνεία του κόσμου και των ανθρώπων σε σχέση με το Θεό
2. Ένας κώδικας αρχών, αξιών και ηθικής, ένα ιδεώδες ζωής που προσπαθούν να προσεγγίσουν οι άνθρωποι.
3.  Τελετουργικές πρακτικές για την επαφή με το θείο και την επίτευξη της ιδεώδους ζωής σύμφωνα με τις θείες επιταγές.
4. Από τα στοιχεία αυτά μόνο η τελετουργία δεν ανήκει στη σφαίρα του αφηρημένου και ως εκ τούτου μπορεί να προσεγγιστεί αρχαιολογικά.
5. Οι προσπάθειες των αρχαιολόγων στρέφονται στη μελέτη των τεχνέργων, κατασκευών, κτισμάτων ή χώρων που συνδέονταν με τη λατρεία (λατρευτικά αντικείμενα, βωμοί, ναοί) καθώς και στα συμφραζόμενα τους.

ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ 5.6.4.

1.      Η ιδεολογία (που αφορά την κοινωνία και όχι την θρησκεία) αποτελεί το δόγμα ενός ατόμου, μιας ομάδας ατόμων, μιας κοινωνικής τάξης, ενός πολιτικού ή κοινωνικού κινήματος, ενός θεσμού.

2.      Η αρχαιολογία μελετά τον τρόπο δημιουργίας των ιδεολογιών και τον ρόλο τους στη κοινωνική, την οικονομική και την πολιτική ζωή μιας κοινωνίας.

ΕΙΚΟΝΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ  5.6.5.

1.      Ο εικονικός συμβολισμός στην τέχνη αποτελεί ένα μέσο το οποίο έχει χρησιμοποιηθεί από τους ανθρώπους στο παρελθόν για την αναπαράσταση και έκφραση θεμάτων που σχετίζονται με θρησκευτικές, ιδεολογικές, συμβολικές και κοινωνικές πτυχές της ζωής τους.

2.      Η ανάλυση παρόμοιων αναπαραστάσεων από τους αρχαιολόγους (αποκρυπτογράφηση αναπαραστάσεων) αποτελεί ένα μέσο προσέγγισης των νοητικών σχημάτων και αντιλήψεων των αρχαίων χρηστών, αν και θα πρέπει να σημειώσουμε πως οι μελέτες αυτές μερικές φορές έχουν καταλήξει σε φανταστικά σενάρια.

3.      Σύμφωνα με τις προσεγγίσεις του δομισμού ή στρουκτουραλισμού οι αναπαραστάσεις του κόσμου στην τέχνη βασίζονται σε υποσυνείδητες βαθιές δομές του ανθρώπινου νου.

ΤΑ ΝΟΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΥΛΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ 5.6.6.

1.      Η Μεταδιαδικαστική Αρχαιολογία αναγνωρίζει την ύπαρξη συμβολικών νοημάτων σε όλα τα αντικείμενα που συνιστούν τον υλικό πολιτισμό.

2.      Τα νοήματα αυτά δεν σχετίζονται με τα υλικά χαρακτηριστικά των αντικειμένων αλλά με τις έννοιες, τις ιδέες και το συμβολισμό που συνειδητά ή ασυνείδητα είχαν σχηματίσει οι άνθρωποι γι' αυτά στην καθημερινή τους ζωή.

3.      Θα πρέπει να σημειωθεί ωστόσο ότι σύμφωνα με τη μεταδιαδικαστική προσέγγιση το συμβολικό νόημα των αντικειμένων δεν είναι ίδιο για όλους, αλλά ποικίλλει ανάλογα με τη θέση εκείνου που τα ερμηνεύει.

(Αθηνάς Σαλούστρου)