ΕΛΠ 42 - Αρχαιολογία: Τόμος Β'. Κεφάλαιο 1 - Σύνοψη

ΣΥΝΟΨΗ - ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β1

è Ορίζονται χρονολογικά και τυπολογικά οι περίοδοι της Εποχής του Λίθου:

1. Παλαιολιθική
2. Μεσολιθική
3. Νεολιθική

è Αναφέρονται παραδείγματα εγκαταστάσεων και οικισμών:

1. Βραχοσκεπή της Μποϊλας: Ανώτερη Παλαιολιθική
2. Σπήλαιο Φράγχθι: Μεσολιθική
3. Οικισμό του Σέσκλου: Μέση Νεολιθική
4. Οικισμό του Διμηνίου: Ύστερη Νεολιθική.

Ενότητα 1.1

è Η Παλαιολιθική εποχή διαιρείται σε τρία στάδια:

1.      Πρώιμη Παλαιολιθική, στάδιο μεγαλύτερο σε διάρκεια από τα άλλα δύο και χαρακτηρίζεται από τον έλεγχο των βασικών αρχών κατεργασίας του λίθου.

2.      Μέση Παλαιολιθική, στάδιο κατά το οποίο εμφανίζονται ριζικές αλλαγές σε όλους τους τομείς.

3.      Ύστερη Παλαιολιθική, μικρότερης διάρκειας στάδιο από τα προηγούμενα και κατά τη διάρκειά του γίνεται καλύτερη εκμετάλλευση των λίθινων πρώτων υλών.

è Πολιτισμική εξέλιξη της Παλαιολιθικής στον ελληνικό χώρο μέσα από τα υλικά κατάλοιπα της βραχοσκεπής της Μποΐλας, της Ύστερης Ανώτερης Παλαιολιθικής (14.000-10.000 χρόνια Π.Σ.), της οποίας η σημασία είναι μεγάλη, πάντα σε συνδυασμό και με άλλες παλαιολιθικές θέσεις της Ηπείρου, όπως, Κλειδί, Μεγαλάκκος, Καστρίτσα, Ασπροχάλικο κ.ά.

è Η Μεσολιθική εποχή, η οποία ακολουθεί τη Νεότερη Παλαιολιθική και προηγείται της Νεολιθικής, περιλαμβάνει τους μεταπαγετώδεις πολιτισμούς των κυνηγών-τροφοσυλλεκτών κατά το πρώιμο Ολόκαινο (10.000-8.000 π.Χ.).

è Πολιτισμική εξέλιξη της Μεσολιθικής στον ελληνικό χώρο μέσα από τα υλικά κατάλοιπα του σπηλαίου Φράγχθι Αργολίδας, όπου πιστοποιείται ανθρώπινη κατοίκηση εδώ και 25.000 χρόνια.

ΕΝΟΤΗΤΑ 1.2

è Η Νεολιθική εποχή στον ελληνικό χώρο καλύπτει μια περίοδο τριών χιλιετιών (7^η - 4^η χιλιετία π.Χ.).

1. Παραγωγικό στάδιο (καλλιέργεια της γης, κτηνοτροφία)
2. Μόνιμη εγκατάσταση σε συγκεκριμένο χώρο.

è Οικισμός Σέσκλου με μεγάλη άνθηση κατά τη Μέση Νεολιθική Εποχή, η οποία ονομάζεται «Πολιτισμός του Σέσκλου».

è Οικισμός Διμηνίου, ο οποίος παρουσιάζει μεγάλη ακμή κατά τη Νεότερη Νεολιθική, η οποία ονομάζεται «Πολιτισμός του Διμηνίου».

è Ο οικισμός Διμηνίου αποτελεί τη συνέχεια του οικισμού του Σέσκλου. Και οι δύο οικισμοί μας προσφέρουν χρήσιμες πληροφορίες για την οργάνωση:

1. του χώρου
2. της οικονομίας
3. των δραστηριοτήτων των νεολιθικών κατοίκων τους.

ΚΥΡΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΠΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΗΣ ΕΠΟΧΗΣ και των 3 φάσεων:

1.      Η έναρξη της Παλαιολιθικής εποχής σηματοδοτείται από την εμφάνιση των πρώτων λίθινων εργαλείων. Χαρακτηριστικό της εποχής είναι τα αρχαιότερα ανθρώπινα εργαλεία, οι πελεκημένες κροκάλες.

2.      Η Παλαιολιθική εποχή συμπίπτει με την εμφάνιση του Homo erectus. Στην Ελλάδα την αρχαιότερη μαρτυρία της παρουσίας του ανθρώπου στον Ελλαδικό χώρο αποτελεί το κρανίο των Πετραλώνων (Χαλκιδική), Κατατάσσεται ανάμεσα στον Ηomo erectus και τον Homo sapiens neanderthalensis. Κατά τη Μέση Παλαιολιθική εποχή ο Homo erectus δίνει τη θέση του στον σύγχρονο άνθρωπο τον Homo Sapiens ή Neanderthalensis, με τον αυξημένο εγκέφαλο να αποτελεί σημαντική βιολογική διαφορά σε σχέση με τα προηγούμενα ανθρώπινα είδα.

3.      Χαρακτηρίζεται από την τήξη των παγετώνων και τη σταθερή βελτίωση του κλίματος.

4.      Η κατοίκηση γίνεται κατά κύριο λόγο σε υπαίθριες θέσεις που βρίσκονται κοντά σε νερό (πηγές, ποτάμια, λίμνες) και σε πηγές πρώτης ύλης, π.χ. υπαίθριες θέσεις στον Κοκκινόπηλο Ηπείρου ή στο Παλαιόκαστρο Κοζάνης.

5.      Ο Παλαιολιθικός άνθρωπος χρησιμοποιεί για την κατοίκησή του βραχοσκεπές, σπήλαια, υπαίθριες θέσεις.

6.      Τα σπήλαια και οι βραχοσκεπές έχουν ανατολικομεσημβρινό προσανατολισμό, ώστε οι ακτίνες του ήλιου να φωτίζουν και να θερμαίνουν το χώρο κατά τη διάρκεια της ημέρας.

7.      Η είσοδος και ο μπροστινός χώρος των σπηλαίων κατοικούνται, ενώ το εσωτερικό είναι ψυχρό και όχι φιλικό.

8.      Ο χαρακτήρας της εγκατάστασης (μόνιμες ή ημιμόνιμες θέσεις, κυνηγητικές στάσεις, θέσεις σφαγεία) είχε άμεση εξάρτηση από τις κλιματικές συνθήκες.

9.      Φαίνεται πως ο άνθρωπος κατά τη Μέση Παλαιολιθική αρχίζει να φροντίζει τους νεκρούς του.

10.  Η ενασχόλησή του είναι κυρίως η φυσική εκμετάλλευση ζωικών και φυσικών πόρων αλλά και το κυνήγι και η αλιεία. Συλλέγει και αξιοποιεί λίθινες πρώτες ύλες και φυτά, δεν έχει μόνιμη εγκατάσταση, μετακινείται εποχικά ζώντας νομαδικά.

11.  Κατά τη Μέση Παλαιολιθική αναπτύσσονται νέες τεχνικές της λιθοτεχνίας (εργαλειακά σύνολα σε φολίδες, εργαλειακοί τύποι αιχμές, ξέστρα, ο χειροπέλεκυς εξακολουθεί να χρησιμοποιείται) . Ανάπτυξη της τεχνικής Λεβαλλουά.

12.  Τα στοιχεία που διαθέτουμε για να αναπαραστήσουμε τη ζωή του παλαιολιθικού ανθρώπου είναι τα εργαλειακά κατάλοιπα.

13. Την εξέλιξη της Παλαιολιθικής εποχής στην Ελλάδα παρακολουθούμε μέσα από τα υλικά κατάλοιπα της βραχοσκεπής της Μποΐλας στην Ήπειρο.

                 ΚΥΡΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΒΡΑΧΟΣΚΕΠΗ ΜΠΟΪΛΑΣ

Σημαντική αρχαιολογική θέση και χαρακτηριστικό παράδειγμα της πολιτισμικής εξέλιξης κατά την Παλαιολιθική Εποχή Η χρήση της βραχοσκεπής από τον άνθρωπο τοποθετείται χρονολογικά στην Ύστερη Ανώτερη Παλαιολιθική εποχή και κυρίως στην Επιγραβέττια πολιτισμική φάση (14.000-10.000) και συμπίπτει με το τέλος της τελευταίας παγετώδους εποχής.

1.      Η βραχοσκεπή βρίσκεται σε υψόμετρο 500 μ. στην κοίτη του ποταμού Βοϊδομάτη στην κοιλάδα των Ιωαννίνων.

2.      Λόγω της γεωγραφικής της θέσης βρίσκεται σε σημείο στρατηγικής σημασίας. Στην κοιλάδα αυτή έχουν ανασκαφεί κι άλλες δύο παλαιολιθικές θέσεις (Κλειδί, Μεγαλάκκος), ενώ έχουν εντοπιστεί κι άλλες.

3.      Οι ερευνητές θεωρούν ότι χρησιμοποιήθηκε μέχρι και τη Μεσολιθική εποχή.

4.      Έχει σχηματιστεί σε ασβεστόλιθο και το στέγαστρο της έχει υποστεί διάβρωση και έχει υποχωρήσει.

5.      Ο προσανατολισμός της είναι βόρειος.

6.      Σήμερα εμφανίζεται επιμήκης, χωρίς ιδιαίτερο βάθος, με διαστάσεις 17Χ5 και προσφέρει μικρή προστασία από τον αέρα και τη βροχή.

7.      Η τοποθεσία, ο προσανατολισμός της και το μικροπεριβάλλον της είναι διαφορετικά από τις άλλες δύο βραχοσκεπές.

8.      Το εμβαδόν του δαπέδου της είναι 80 τμ και η υψομετρική διαφορά του από τον Βοϊδομάτη 11μ.

9.      Οι αποθέσεις του ποταμού Βοϊδομάτη αποτελούσαν το φυσικό δάπεδο της βραχοσκεπής. Τότε ο ρους του ποταμού ήταν 10μ. ψηλότερα, δηλ στο στόμιο της κοιλάδας, και έρρεε προς άλλη κατεύθυνση, περιμετρικά της βραχοσκεπής.

10. Στη συνέχεια το κλίμα βελτιώθηκε, ο ποταμός απέκτησε μεγάλες ποσότητες νερού και ο χώρος διαμορφώθηκε έτσι ώστε να δεχθεί τους παλαιολιθικούς κυνηγούς και τροφοσυλλέκτες.

11. Κλίμα: ψυχρό και ξηρό, με ενδιάμεσες φάσεις υγρασίας.

12. Στη βραχοσκεπή βρέθηκαν δύο χώροι εστιών, ενώ στα διάφορα αρχαιολογικά στρώματα βρέθηκε καύσιμη ύλη με τη μορφή τέφρας (κλαδιά και κορμοί δέντρων) που είχε χρησιμοποιηθεί.

13. Τα αρχαιολογικά κατάλοιπα (λίθινα εργαλεία, θραύσματα οστών ζώων) και οι εστίες μαρτυρούν ότι η βραχοσκεπή κατοικήθηκε εποχιακά, ενισχύοντας τη σημασία της στο νομαδικό βίο των παλαιολιθικών ομάδων.

14. Οι παλαιολιθικοί άνθρωποι εκμεταλλεύτηκαν το άμεσο παραποτάμιο οικοσύστημα τόσο στα όρια της κοιλάδας όσο και έξω απ’ αυτήν.

15. Από την κοιλάδα αυτή οι άνθρωποι περισυνέλεγαν την κύρια πρώτη ύλη, κροκάλες πυριτόλιθου, για την κατασκευή των εργαλείων τους και του οπλισμού τους (αιχμές βελών και δοράτων, εκτοξευτήρα, τόξο), τις οποίες ακόμα εντοπίζουμε στο «φυσικό δάπεδο» της βραχοσκεπής.

16. Οι παλαιολιθικοί κυνηγοί σκότωναν κυρίως αιγαγροειδή, που έβρισκαν καταφύγιο στην κοιλάδα και τα μικρά οροπέδια πάνω από τον Βοϊδομάτη.

17. Από τα θραύσματα των οστών φαίνεται ότι τα θηράματα μεταφέρονταν στη βραχοσκεπή όπου ακολουθούσαν εκδορά, διαμελισμός, τεμαχισμός και στη συνέχεια κατανάλωση.

18. Τα εργαλεία που χρησιμοποιούνταν γι’ αυτές τις εργασίες ήταν φολίδες με ανεπεξέργαστες ακμές και για την αφαίρεση του λίπους χρησιμοποιούσαν ξέστρα.

19. Τέτοια εργαλεία στη Μποΐλα έχουν βρεθεί πολύ λίγα, ενώ λίγα είναι και τα εργαλεία από οστά.

20. Η τροφή τους δεν περιελάμβανε πολλές φυτικές ύλες αλλά μυελό, ψάρια τα οποία ψάρευαν, κάστορες, που ήταν απαραίτητοι και για τη γούνα τους, λαγοί και πτηνά. Τέλος λίγα σαλιγκάρια και όστρεα γλυκού νερού.

21. Τα κατάλοιπα διατροφής χορτοφάγων θηλαστικών, κυρίως ελαφιών, αποδεικνύουν ότι οι παλαιολιθικοί κυνηγοί δραστηριοποιούνταν και εκτός της κοιλάδας του Βοϊδομάτη, και κυνηγούσαν την άνοιξη και το καλοκαίρι νεαρά ελάφια (δόντια).

22.  Ο πυριτόλιθος της περιοχής δεν ήταν ιδιαίτερα καλής ποιότητας και θρυμματιζόταν, ωστόσο χρησιμοποιώντας εξειδικευμένη τεχνική παρήγαγαν μικρολεπίδες, χρήσιμες για το κυνήγι.

23. Ωστόσο επειδή έχουν βρεθεί και εργαλεία από καλής ποιότητας πυριτόλιθο συμπεραίνουμε ότι τον προμηθεύονταν κατά τη διάρκεια των μετακινήσεων τους και τον κατεργάζονταν επί τόπου.

24. Από τον μικρό αριθμό θαλάσσιων οστρέων, τα οποία δεν συνδέονται με το άμεσο γεωγραφικό περιβάλλον της Μποΐλας, υποδηλώνονται μετακινήσεις μεταξύ της παραλιακής ζώνης και του εσωτερικού της περιοχής.

25. Τα θαλάσσια όστρεα ίσως αποτελούν αντικείμενα συμβολικού χαρακτήρα κι όχι κατάλοιπα διατροφής.

26. Ίσως ο πυριτόλιθος και τα θαλάσσια όστρεα να αποτελούν αντικείμενα ανταλλαγής μεταξύ διαφορετικών ομάδων.

27. Η κοιλάδα του Βοϊδομάτη προσφέροντας φυσικούς πόρους, δηλ. πρώτες ύλες και θηράματα, για περίπου 6.000 χρόνια, έγινε το κεντρικό σημείο συστηματικής εκμετάλλευσης σε περιοδική βάση.

             ΚΥΡΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΜΕΣΟΛΙΘΙΚΗΣ ΕΠΟΧΗΣ10.000 – 8.000 Π.Σ.:

1.      Οι πρώιμες θέσεις στη Μεσολιθική εντοπίζονται κυρίως στην Ανατολική Ελλάδα: διαφορά κλίματος μεταξύ ανατολής και δύσης, ευνοϊκή θέση του Αιγαίου για  επαφές με Ανατολή.

2.      Κλίμα: υγρό και ζεστό κλίμα που ευνοεί τη βλάστηση (αύξηση (στο Φράγχθι) βρώσιμων φυτών, σε σχέση με Παλαιολιθική, άρα και αύξηση παραγωγής σπόρων (Ν/Λ: 28.000 σπόροι από 27 είδη, Π/Λ: 697 σπόροι από 19 είδη).

3.      Εξέλιξη του εργαλειακού εξοπλισμού (λιθοτεχνία): (όλα από Π/Λ).

4.      Ανθίζει η αλιεία, αφού έχουμε αλιεία ανοικτής θαλάσσης

5.      Πρόοδος στη ναυσιπλοΐα αφού γίνεται διακίνηση πρώτων υλών, όπως ο οψιανός της Μήλου.

6.      Ελάχιστες πληροφορίες για τη σημασία των μαλακίων. Κόσμηση, διατροφή, αλλά όχι εργαλεία.

7.      Εξακολουθεί να είναι κυνηγός και να συλλέγει καρπούς (τροφοσυλλεκτικό στάδιο)

8.      Η έλλειψη μεγάλων ζώων περιορίζει το κυνήγι

9.      Οπότε για να επιβιώσουν αναγκάζονται να εξημερώσουν ζώα, π.χ. χοίρους και να στραφούν προς τις καλλιέργειες, τα οποία αμφότερα ευνόησε το εύκρατο κλίμα του ελληνικού χώρου.

10.  Ο πληθυσμός φαίνεται ότι ήταν έτοιμος να δεχτεί νέες ιδέες και νέες τεχνικές στην οργάνωση της οικονομίας, που φτάνουν ίσως από την Ανατολή, διά ξηράς ή θαλάσσης.

11.  Στον ελληνικό χώρο τα σκελετικά λείψανα κατά τη Μεσολιθική εποχή εμφανίζονται λίγα. Το μεγαλύτερο σύνολο σκελετών το έχουμε μέχρι στιγμής από το Φράγχθι.

12.  Τα υλικά κατάλοιπα που βρέθηκαν μαρτυρούν πως ο Μεσολιθικός άνθρωπος ασχολείται με την ταφή αλλά και τη καύση των νεκρών. Ο τρόπος ταφής και η κόσμηση των νεκρών ίσως να υποδηλώνει ένα είδος πρώιμων κοινωνικών διακρίσεων.

13.  Τα ίχνη ώχρας σε χειρόμυλους που ανακαλύφθηκαν μαρτυρούν ότι ίσως χρησιμοποιούνταν για να διακοσμούν το σώμα ή να βάφουν τα ρούχα του νεκρού.

14.  Η κατοίκηση εξακολουθεί να είναι σχετικά αραιή και ο πληθυσμός ολιγάριθμος αλλά σε σχέση με την Παλαιολιθική αυξάνεται η πυκνότητα κατοίκησης: είτε συνεχή κατοίκηση όλη τη διάρκεια του χρόνου είτε αύξηση του εποχιακού πληθυσμού είτε και τα δύο (Φράγχθι)

15.  Ο φτωχός πολιτισμός της Μεσολιθικής Εποχής δεν μαρτυρά παρακμή αφού τώρα μπαίνουν οι βάσεις για τις αλλαγές που θα επιφέρει η «Νεολιθική Επανάσταση»

1.      Σημαντικότερες αρχαιολογικές θέσεις της Μεσολιθικής Εποχής:

1. Σπήλαιο Φράγχθι (Αργολίδα)
2. Σιδάρι (Κέρκυρα)
3. Θεόπετρα (Καλαμπάκα)
4. Κύθνος

……….ΚΥΡΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΣΠΗΛΑΙΟ ΦΡΑΓΧΘΙ 10.000 – 8.000 Π.Σ.

1.      Βρίσκεται στη Ν. Αργολίδα, στο ομώνυμο ακρωτήριο στον κόλπο της Κοιλάδας.

2.      Η περίοδος διαιρείται στην Κατώτερη Μεσολιθική και Ανώτερη ή Τελική.

3.      Από τα αρχαιολογικά κατάλοιπα συμπεραίνουμε ότι το σπήλαιο κατοικούνταν σίγουρα την άνοιξη, το φθινόπωρο, το καλοκαίρι αλλά μάλλον όχι το χειμώνα.

4.      Το κλίμα ήταν θερμό και υγρό.

5.      Τα βρώσιμα φυτά και οι σπόροι αυξάνονται καθώς παράλληλα αυξάνεται ο πληθυσμός.

6.      Παρουσιάζεται αυξημένη πυκνότητα κατοίκησης.

7.      Οι κάτοικοι συλλέγουν θαλάσσια μαλάκια και θεωρούσαν ότι τα όστρεα είχαν μεγάλη θρεπτική αξία.

8.      Κατά την Κατώτερη Μεσολιθική παρουσιάζεται διακοπή της λιθοτεχνίας, ενώ κατά την Ανώτερη Μεσολιθική φαίνεται να αυξάνεται ο εργαλειακός μικρολιθικός εξοπλισμός.

9.      Παρατηρείται έντονη χρήση οψιανού, υλικό που προέρχεται από τη Μήλο.

10.  Οι μεταβολές των λίθινων εργαλειακών συνόλων φαίνεται να συνδέονται άμεσα με αλλαγές στην εκμετάλλευση του περιβάλλοντος, στις οικονομικές και τεχνικές δραστηριότητες, στη διάρκεια της κατοίκησης της θέσης και στο ρόλο της στον κύκλο του έτους.

11.  Το ψάρεμα είναι πιο αποδοτικό και οι άνθρωποι φαίνεται να γνωρίζουν καλά την «αλιεία ανοικτής θαλάσσης».

12.  Εκτός από εννέα ταφές και δύο καύσεις έχουν βρεθεί πολλά διεσπαρμένα ανθρώπινα οστά.

13.  Στο σπήλαιο Φράγχθι βρέθηκε ο αρχαιότερος σκελετός του ελλαδικού χώρου, από τον οποίο συλλέγουμε πολλά στοιχεία για τα ταφικά έθιμα της εποχής.

14.  Οι ταφές αυτή τη περίοδο γίνονται στον χώρο κατοίκησης. Από τα απανθρακωμένα ανθρώπινα οστά που προέρχονται από τις δύο καύσεις συμπεραίνουμε πως οι άνθρωποι διακοσμούσαν το σώμα ή έβαφαν τα ρούχα των νεκρών, πιθανόν για να υπογραμμίζουν τις κοινωνικές διακρίσεις.

ΚΥΡΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΝΕΟΛΙΘΙΚΗΣ ΕΠΟΧΗΣ αρχές 7^ης-τέλος 4^ης χιλ. π.Χ.:

1.      Αλλάζει το τοπίο: άνοδος της στάθμης της θάλασσας.

2.      Αλλάζει το κλίμα και μάλλον γίνεται μεσογειακό βροχεροί χειμώνες, ξηρά, θερμά καλοκαίρια.

3.      Κατοικία: Τα σπήλαια κατά τα πρώτα χρόνια εκτός από κατοικίες χρησίμευαν και ως αποθήκες ή καταφύγια. Αργότερα οι κάτοικοι εγκαθίστανται κοντά σε ποτάμια, ρέματα ή πηγές και μένουν σε πασσαλόπηκτες καλύβες. οι οποίες αργότερα θα αποκτήσουν λίθινα θεμέλια και πλίνθινους τοίχους. Μονόχωρα με εστία, ενώ οι φούρνοι και οι βοηθητικοί χώροι βρίσκονται εκτός σπιτιού.

4.      Οικισμοί: στα πεδινά αυξάνονται σταδιακά, ίσως λόγω αύξησης των καλλιεργούμενων εκτάσεων, και κατά τη Μέση Νεολιθική αρχίζουν να περιβάλλονται από τάφρους και κτιστούς περιβόλους ενώ τα σπίτια θα αποκτήσουν λίθινα θεμέλια και πλίνθινους τοίχους.

5.      Έθιμα ταφής: οι νεολιθικοί άνθρωποι αποδίδουν σεβασμό στους νεκρούς και πίστη στη συνέχεια της ζωής και μετά θάνατον.

6.      Ο Νεολιθικός άνθρωπος περνά από το τροφοσυλλεκτικό στο παραγωγικό στάδιο: κυνηγά λιγότερο αφού αρχίζει να καλλιεργεί τη γη (γεωργία) και να εξημερώνει τα ζώα (κτηνοτροφία)

7.      Αφού ασχολείται με τη γεωργία και τη κτηνοτροφία εγκαταλείπει σταδιακά την νομαδική ζωή και επιλέγει τη μόνιμη εγκατάσταση: επομένως σχηματίζει τους πρώτους οικισμούς και μεταφέρεται κυρίως στα πεδινά -κατά τη Νεότερη Νεολιθική- λόγω της νέας ενασχόλησης με την καλλιέργεια της γης, ενώ κατά τη Τελική Νεολιθική σχηματίζει οικισμούς στα παράλια αφού ανοίγουν πια οι θαλάσσιοι εμπορικοί δρόμοι και έτσι ανοίγει ο δρόμος για τη δημιουργία μικρών πόλεων.

8.      Εδραίωση του θεσμού της οικογένειας

9.      Δημιουργούνται κοινοτικοί και κοινωνικοί θεσμοί όπως ο θεσμός της ατομικής και κοινοτικής ιδιοκτησίας.

10.  Οι άνθρωποι χρησιμοποιούν τον πηλό για τις καθημερινές/λειτουργικές τους ανάγκες: σπίτια, αγγεία, σοβάδες, κ.λπ.

11.  Οικοτεχνία: κεραμική, καλαθοπλεκτική, υφαντική, εργαλειοτεχνική, που σταδιακά θα οδηγήσει στην επαγγελματική ειδίκευση

12.  Εφεύρεση της πυροτεχνολογίας: χρήσιμη για τη χρήση και την επεξεργασία του χαλκού με σκοπό την κατασκευή εργαλείων και όπλων.

13.  Εμφάνιση των νεολιθικών οικισμών «Τούμπες» (Μακεδονία) - «Μαγούλες» (Θεσσαλία)

14.  Σημαντικότερες αρχαιολογικές θέσεις (οικισμοί) της Νεολιθικής Εποχής: Σέσκλο (Μέση Νεολιθική), Διμήνι (Νεώτερη Νεολιθική)

ΚΥΡΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΟΙΚΙΣΜΟΥ ΣΕΣΚΛΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ

1.      Βρίσκεται νοτιοδυτικά του Βόλου

2.      Στην αρχαιολογική θέση υπήρχε άφθονο νερό και το έδαφος ήταν κατάλληλο για καλλιέργεια

3.      Ο οικισμός βρισκόταν κοντά σε ψηλούς λόφους, στην παραλιακή πεδιάδα του Βόλου, στο Πήλιο και στη θάλασσα.

4.      Οι πρώτοι κάτοικοι εγκαταστάθηκαν στο Σέσκλο κατά τα μέσα της 7ης χιλιετίας και η ζωή συνεχίστηκε μέχρι και τη 2η χιλιετία

Χαρακτηριστικά του οικισμού του Σέσκλου κατά την Ακεραμική Εποχή:

1.      Ο οικισμός στηρίζεται στην γεωκτηνοτροφική οικονομία.

2.      Τα οικήματα ήταν καλύβες από φθαρτά υλικά, με δάπεδο συνήθως σκαμμένο στο στερεό έδαφος με ωοειδές σχήμα.

3.      Οι κάτοικοι εξημέρωναν αιγοπρόβατα και άλλα είδη ζώων και καλλιεργούσαν όσπρια και δημητριακά.

Χαρακτηριστικά του οικισμού του Σέσκλου κατά την Αρχαιότερη Νεολιθική Εποχή:

1.      Ο οικισμός αναπτύσσεται σε μεγαλύτερη έκταση

2.      Υπήρχε άφθονο νερό και δάση

3.      Σχετικά με την αρχιτεκτονική εμφανίζεται ποικιλία τεχνικών και κατασκευών. Τα οικήματα γίνονται τετράπλευρα, κτίζονται με πηλόδομους τοίχους και ξύλα. Τα θεμέλια μετατρέπονται πλέον σε λίθινα.

4.      Η κατοίκηση δεν ήταν πυκνή

5.      Ανάμεσα στα οικήματα δημιουργείται πλέον ελεύθερος χώρος που χρησίμευε ως τροφοπαρασκευαστικός χώρος αλλά και ως περιοχή οικοτεχνικής δραστηριότητας, όπως π.χ. τα εργαστήρια αγγειοπλαστικής τα οποία μας παρέχουν πληροφορίες για τη ζωγραφική και τη διακοσμητική της περιόδου. Τα αγγεία πλέον είναι καλής ποιότητας και δεν εξυπηρετούν μόνο λειτουργικές ανάγκες αλλά χρησιμοποιούνται και για διακόσμηση (γραπτή, εγχάρακτη και πλαστική διακόσμηση με τη μορφή μικρών αποφύσεων). Πιο συνηθισμένο ο σκύφος.

6.      Εμφανίζονται νεολιθικά ειδώλια και πήλινες λίθινες σφραγίδες

7.      Οι κοινωνικές σχέσεις μεταβάλλονται αφού στον οικισμό αναπτύσσονται πλέον θεσμοί κοινοτικού χαρακτήρα.

8.      Ενισχύεται η οικογένεια και επομένως αυξάνεται ο πληθυσμός

9.      Ενισχύεται η θέση της γυναίκας.

10.  Βεβαιώνεται η ύπαρξη της ιδιοκτησίας και κάποια μορφή εξουσίας, ένα είδος κοινοτικής αρχής.

Χαρακτηριστικά του οικισμού του Σέσκλου κατά τη Μέση Νεολιθική Εποχή:

1.      Πρόκειται για την κύρια φάση της ακμής του οικισμού

2.      Ο πληθυσμός πλησίαζε τους 3.000 κατοίκους.

3.      Στο Σέσκλο Α η εγκατάσταση φαίνεται να μην έχει διακοπεί αλλά να είναι συνεχής. Σε σχέση με τις προηγούμενες περιόδους, ο οικισμός διαφέρει ως προς τους περιβόλους «οχυρωματικού» χαρακτήρα που προστίθενται τώρα αλλά και ως προς τα κοινόχρηστα κτίρια όπως ένα μεγαροειδές κτίσμα και το «εργαστήριο κεράμεως».

4.      Στο Σέσκλο Β παρατηρείται ασυνέχεια εγκατάστασης, τα οικήματα είναι πυκνά δομημένα σε ομάδες, με κοινούς τοίχους και ήταν θεμελιωμένα σε λίθινες κρηπίδες με ανωδομή από ωμές πλίνθους.

5.      Τα οικήματα είναι τετράπλευρα, μονόχωρα ή πολύχωρα.

6.      Ο οικισμός του Σέσκλου μοιάζει σαν να αποτελείται από αυτόνομους «οίκους», τόσο από κοινωνική όσο και από οικονομική άποψη.

7.      Οι κατοικίες και τα βοηθητικά κτίσματα αναπτύσσονται γύρω από έναν ακάλυπτο χώρο δίχως οικήματα που πιθανότατα να έπαιζε το ρόλο ενός ακόμη κοινόχρηστου χώρου όπως μιας «πλατείας».

8.      Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσιάζει η κεραμική της περιόδου κυρίως η διακόσμηση (πυκνός ρυθμός, φλογόσχημη, γραμμική και ξεστή διακόσμηση). Επίσης κάνουν την εμφάνισή τους σφραγίδες και ειδώλια.

9.      Η οικονομία στηρίζεται στην παραγωγική διαδικασία.

10.  Ως προς την κοινωνική δομή κάνουν την εμφάνισή τους οι πρώτες ανισότητες.

Χαρακτηριστικά του οικισμού του Σέσκλου κατά τη Νεότερη Νεολιθική περίοδο:

1.      Στο ψηλότερο μέρος της «ακρόπολης» χτίστηκε ένα μεγάλο οικοδόμημα, «μεγαροειδές» το οποίο κατείχε το κεντρικό τμήμα του νέου οικισμού, ενώ όλα τα μικρότερα κτίσματα αναπτύσσονται γύρω από αυτό το κεντρικό σημείο.

2.      Ο οικισμός περιβάλλεται από ένα σύστημα κυκλικών λίθινων περιβόλων

3.      Στον τομέα της οικονομίας η εποχή χαρακτηρίζεται από τη διεύρυνση των επικοινωνιών και την ανάπτυξη των ανταλλαγών και όχι τόσο σε νέες καλλιέργειες.

4.      Τα στοιχεία που διαθέτουμε για την εξέλιξη του οικισμού του Σέσκλου για αυτή τη περίοδο αλλά και για αυτήν της Τελικής Νεολιθικής ελάχιστα πράγματα γνωρίζουμε.

5.      Η πρόσβαση στο μεγάλο οικοδόμημα θα πρέπει να ήταν περιορισμένη και ελεγχόμενη (αυτό αντιλαμβανόμαστε από την ύπαρξη των περιβόλων) επομένως μάλλον μιλάμε για ένα οικοδόμημα περισσότερο ιδιωτικό παρά κοινοτικό γεγονός που μας παραπέμπει σε ένα είδος κοινωνικού ή πολιτικού συστήματος.

ΚΥΡΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΟΙΚΙΣΜΟΥ ΔΙΜΗΝΙΟΥ ΥΣΤΕΡΗ ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ α’ μισό της 5ης χιλ. π.Χ.

1.       Βρίσκεται σε ένα λόφο δυτικά του Βόλου, κοντά σε θάλασσα.

2.      Παρά την μεγάλη έκταση (8 στρ.) οι οικογένειες ήταν διασκορπισμένες σε μεγάλη έκταση (αραιοκατοικημένη).

3.      Οικιστικές δραστηριότητες:

1. Οι λιθόκτιστοι περίβολοι με τη ζευγαρωτή ανάπτυξη φαίνεται να είχαν αμυντική χρησιμότητα αλλά και χωροταξική λειτουργία εφόσον χώριζαν τον οικισμό σε τέσσερεις «περιοχές οικοτεχνικής δραστηριότητας».
2. Οι κατοικίες είχαν 3 επίπεδα:

è στο 1^ο καλύπτονταν κάποιες οικοτεχνικές δραστηριότητες

è το 2^ο λειτουργούσε ως καταφύγιο

è το 3^ο ως καταφύγιο ύπνου.

3. Υπήρχαν βοηθητικά κτίσματα για τις δραστηριότητες που γίνονταν εκτός σπιτιού, όπως εργαστήρια, τροφοπαρασκευαστικές κατασκευές και αποθηκευτικές θήκες.
4. Τα κτίσματα και τα θεμέλια είναι λίθινα. Η στέγη κατασκευαζόταν από χοντρά κλαδιά και καλάμια και στεγανοποιούνταν με λάσπη, ενώ το μέγεθος και οι χώροι προσαρμόζονταν αναλόγως των απαιτήσεων του ιδιοκτήτη.

4.      Ταφές: γίνονται σε συνεσταλμένη στάση ή γίνεται καύση και τα καμένα οστά φυλάσσονται μέσα σε αγγεία.

5.      Τα αγγεία είναι χρηστικά αλλά και αποθηκευτικά, είναι μονόχρωμα και πλέον διακοσμούνται.

6.      Παράγονται ειδώλια.

7.      Οι παραγωγικές δραστηριότητες είναι πλέον «ιδιωτικές», άρα υπάρχει κοινωνική ιεραρχία.