ΕΛΠ 42 - Χαρακτηριστικά Παλαιολιθικής Εποχής

       ΚΥΡΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΠΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΗΣ ΕΠΟΧΗΣ 

                                (Βραχοσκεπή Μποΐλα – Υ/Π):

è Η έναρξη της Παλαιολιθικής σηματοδοτείται από τον έλεγχο των βασικών αρχών της κατεργασίας του λίθου και την εμφάνιση των πρώτων λίθινων εργαλείων.

è Αρχαιότερα ανθρώπινα εργαλεία: οι πελεκημένες κροκάλες (λιμναίες ή ποταμίσιες από διάφορα πετρώματα)

1.      Χρονολογικό πλαίσιο: (2,5 εκ.) 750.000-10.000 Π.Σ.

2.      Κλίμα: σταθερή βελτίωση του κλίματος, τήξη των παγετώνων, βλάστηση στέπας – (Μπαΐλα: ψυχρό και ξηρό με διαστήματα υγρασίας, υγρασία και στα ορεινά με δενδρώδη βλάστηση).

3.      Άνθρωπος:

1.      Η Παλαιολιθική συμπίπτει με την εμφάνιση του homo erectus.

2.      Στην Ελλάδα την αρχαιότερη μαρτυρία της παρουσίας του ανθρώπου στον Ελλαδικό χώρο αποτελεί το κρανίο των Πετραλώνων (Χαλκιδική), Κατατάσσεται ανάμεσα στον homo erectus και τον homo sapiens neanderthalensis.

3.      Κατά τη Μέση Παλαιολιθική εποχή ο homo erectus δίνει τη θέση του στον σύγχρονο άνθρωπο τον homo sapiens ή neanderthalensis, με τον αυξημένο εγκέφαλο να αποτελεί σημαντική βιολογική διαφορά σε σχέση με τα προηγούμενα ανθρώπινα είδα.

4.      Κατά την Ύστερη Παλαιολιθική εμφανίζεται ο homo sapiens sapiens: σταματούν οι ανατολικές εξελικτικές μεταβολές, ενώ η συμπεριφορά αναπτύσσεται με γρήγορο ρυθμό.

4.      Πολιτισμική εξέλιξη (με βάση τα αρχαιολογικά υλικά κατάλοιπα – μαρτυρίες):

1.      ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΕΡΓΑΛΕΙΑΚΟΥ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΥ (ΛΙΘΟΤΕΧΝΙΑ):

1.      Τα στοιχεία που διαθέτουμε για να αναπαραστήσουμε τη ζωή του παλαιολιθικού ανθρώπου είναι τα εργαλειακά κατάλοιπα.

2.      Κατά την Πρώιμη Παλαιολιθική έχουν εντοπιστεί ελάχιστα δείγματα λίθινων χειροπελέκων (π.χ. Κοκκινόπηλο Ηπείρου και Παλαιόκαστρο Κοζάνης).

3.      Κατά τη Μέση Παλαιολιθική αναπτύσσονται νέες τεχνικές της λιθοτεχνίας: εργαλειακά σύνολα σε φολίδες, εργαλειακοί τύποι: αιχμές και ξέστρα, ο χειροπέλεκυς εξακολουθεί να χρησιμοποιείται μέχρι το τέλος της Μεσολιθικής. Ανάπτυξη της τεχνικής Λεβαλλουά.

4.      Η Ύστερη Παλαιολιθική χαρακτηρίζεται από την τεχνική των λεπίδων με την οποία γίνεται:

1.      Καλύτερη εκμετάλλευση της πρώτης ύλης.

2.      Τελειοποίηση των λίθινων εργαλειακών συνόλων.

3.      Κατασκευή νέων τύπων εργαλείων, όπως του ξύστρου και της γλυφίδας.

4.      ΜΠΑΪΛΑ:

1.      Από την κοιλάδα του Βοϊδομάτη οι άνθρωποι περισυνέλεγαν την κύρια πρώτη ύλη, κροκάλες πυριτόλιθου, για την κατασκευή των εργαλείων τους και του οπλισμού τους (αιχμές βελών και δοράτων, εκτοξευτήρα, τόξο), τις οποίες ακόμα εντοπίζουμε στο «φυσικό δάπεδο» της βραχοσκεπής.

2.      Ο πυριτόλιθος της περιοχής δεν ήταν ιδιαίτερα καλής ποιότητας και θρυμματιζόταν, ωστόσο χρησιμοποιώντας εξειδικευμένη τεχνική παρήγαγαν μικρολεπίδες, χρήσιμες για το κυνήγι.

3.      Ωστόσο επειδή έχουν βρεθεί και εργαλεία από καλής ποιότητας πυριτόλιθο συμπεραίνουμε ότι τον προμηθεύονταν κατά τη διάρκεια των μετακινήσεων τους και τον κατεργάζονταν επί τόπου.

2.      ΚΑΤΟΙΚΗΣΗ:

1.      Κατά κύριο λόγο σε υπαίθριες θέσεις (έως και τη Μέση Παλαιολιθική), αλλά και βραχοσκεπές και σπήλαια (κατά την Ύστερη Παλαιολιθική – Μπαΐλα), κοντά σε νερό (πηγές, ποτάμια, λίμνες) και σε πηγές πρώτης ύλης, όπως ο πυριτόλιθος, π.χ. υπαίθριες θέσεις στον Κοκκινόπηλο Ηπείρου ή στο Παλαιόκαστρο Κοζάνης.

2.      Τα σπήλαια και οι βραχοσκεπές έχουν ανατολικομεσημβρινό προσανατολισμό, ώστε οι ακτίνες του ήλιου να φωτίζουν και να θερμαίνουν το χώρο κατά τη διάρκεια της ημέρας.

3.      Η είσοδος και ο μπροστινός χώρος των σπηλαίων κατοικούνται, ενώ το εσωτερικό είναι ψυχρό και όχι φιλικό.

4.      Ο χαρακτήρας της εγκατάστασης (μόνιμες ή ημιμόνιμες θέσεις, κυνηγητικές στάσεις, θέσεις σφαγεία) εξαρτάται άμεσα από τις κλιματικές συνθήκες

5.      Παλαιολιθικός άνθρωπος: δεν έχει μόνιμη εγκατάσταση, μετακινείται εποχικά ζώντας νομαδικά.

6.      ΜΠΑΪΛΑ:

1.      Τα αρχαιολογικά κατάλοιπα (λίθινα εργαλεία, θραύσματα οστών ζώων) και οι εστίες μαρτυρούν ότι η βραχοσκεπή κατοικήθηκε εποχιακά, ενισχύοντας τη σημασία της στο νομαδικό βίο των παλαιολιθικών ομάδων.

2.      Από τον μικρό αριθμό θαλάσσιων οστρέων, τα οποία δεν συνδέονται με το άμεσο γεωγραφικό περιβάλλον της Μποΐλας, υποδηλώνονται μετακινήσεις μεταξύ της παραλιακής ζώνης και του εσωτερικού της περιοχής.

3.      Τα θαλάσσια όστρεα ίσως αποτελούν αντικείμενα συμβολικού χαρακτήρα κι όχι κατάλοιπα διατροφής.

4.      Ίσως ο πυριτόλιθος και τα θαλάσσια όστρεα να αποτελούν αντικείμενα ανταλλαγής μεταξύ διαφορετικών ομάδων.

3.      ΕΝΑΣΧΟΛΗΣΗ ΜΕΣΟΛΙΘΙΚΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ:

1.      Τροφοσυλλεκτικό στάδιο

2.      Κυρίως φυσική εκμετάλλευση ζωικών και φυσικών πόρων.

3.      Κυνήγι και αλιεία.

4.      Συλλέγει και αξιοποιεί λίθινες πρώτες ύλες και φυτά

5.      ΜΠΑΪΛΑ:

1.      Οι παλαιολιθικοί κυνηγοί σκότωναν κυρίως αιγαγροειδή, που έβρισκαν καταφύγιο στην κοιλάδα και τα μικρά οροπέδια πάνω από τον Βοϊδομάτη.

2.      Από τα θραύσματα των οστών φαίνεται ότι τα θηράματα μεταφέρονταν στη βραχοσκεπή όπου ακολουθούσαν εκδορά, διαμελισμός, τεμαχισμός και στη συνέχεια κατανάλωση.

3.      Τα εργαλεία που χρησιμοποιούνταν γι’ αυτές τις εργασίες ήταν φολίδες με ανεπεξέργαστες ακμές και για την αφαίρεση του λίπους χρησιμοποιούσαν ξέστρα.

4.      Τέτοια εργαλεία στη Μποΐλα έχουν βρεθεί πολύ λίγα, ενώ λίγα είναι και τα εργαλεία από οστά.

5.      Η τροφή τους δεν περιελάμβανε πολλές φυτικές ύλες αλλά μυελό, ψάρια τα οποία ψάρευαν, κάστορες, που ήταν απαραίτητοι και για τη γούνα τους, λαγοί και πτηνά. Τέλος λίγα σαλιγκάρια και όστρεα γλυκού νερού.

6.      Τα κατάλοιπα διατροφής χορτοφάγων θηλαστικών, κυρίως ελαφιών, αποδεικνύουν ότι οι παλαιολιθικοί κυνηγοί δραστηριοποιούνταν και εκτός της κοιλάδας του Βοϊδομάτη, και κυνηγούσαν την άνοιξη και το καλοκαίρι νεαρά ελάφια (δόντια).

4.      ΤΑΦΕΣ:

1.      Φαίνεται πως ο άνθρωπος από τη Μέση Παλαιολιθική αρχίζει να φροντίζει τους νεκρούς του.

Αθηνάς Σαλούστρου