ΕΛΠ 10 - Τέχνη

Τόμος Β, Κεφ. 4

Τέχνη

Με τον όρο τέχνη εννοούμε συμβατικά την τέχνη που αναπτύχθηκε στον Ελληνικό κόσμο από τον 11ον – 1ον αιώνα της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.

Τα βασικά χαρακτηριστικά της Ελληνικής Τέχνης

Το κύριο θέμα της Ελληνικής τέχνης ήταν η ανθρώπινη μορφή η οποία οφείλεται στην ανθρωποκεντρική φύση του Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού. Το κυριότερο χαρακτηριστικό της Ελληνικής τέχνης είναι η Μίμηση, η τάση της απεικόνισης των μορφών, που είναι πιστότερα στην πραγματικότητα, χάρη αυτής της μίμησης οι Έλληνες απομακρύνθηκαν από την συμβατικότητα της Βαβυλώνιας – Αιγυπτιακής τέχνης. Ακόμη και σε περιόδους στις οποίες η μίμηση ,ήταν ο κύριος σκοπός, συνοδεύονταν από την τάση για εξιδανίκευση και τελειοποίηση. Η εξιδανίκευση χαρακτήριζε την Ελληνική σκέψη και είχε πνευματική και θρησκευτική διάσταση, εκ της βαθειάς ανάγκης τους για επιβολή της τάξεως στο χάος της φυσικής εμπειρίας και την τάση προς το θείο. Στην Ζωγραφική – γλυπτική, πίστευαν στην παρουσίαση του σώματος με μία τυπική ιδανική μορφή.


Η συμμετρία, ο ρυθμός, η ακρίβεια, τα αρχέτυπα: οι συνέπειες της τάσεως της εξιδανίκευσης

Η τάση της εξιδανίκευσης συνοδεύονταν από τα εξής χαρακτηριστικά:

α) Συμμετρία – ρυθμός (αρμονικές αναλογίες)

β) ακρίβεια (καθαρότητα μορφών)

γ) σκόπιμος χρήση αρχετύπων (οικοδομικοί τύποι – αρχιτεκτονικοί κανόνες – γλυπτική, σταθερά θέματα – ζωγραφικής). Αυτή η προσκόλληση στα αρχέτυπα δημιούργησε ιερή παράδοση δυνατότητα πειραματισμού για την τελειότητα.

Η συνεχής αλλαγή στην Ελληνική τέχνη και οι Συντελεστές

Η συνεχής αλλαγή στις τεχνικές, στα εκφραστικά μέσα και η δημιουργία πλήθους παραλλαγών των βασικών τύπων ήταν ακόμη ένα χαρακτηριστικό της Ελληνικής τέχνης και οφείλεται:

α) στην θρησκευτική – πολιτική – κοινωνική – πνευματική ελευθερία ειδικά στην Αθήνα

β) στην μεταβολή των Οικονομικών – κοινωνικών – πολιτικών συνθηκών με αποτέλεσμα: α) τις αλλαγές πηγών χρηματοδότησης, ιδιώτες – δήμος, β) στην επίδειξη πλούτου – ηρωισμού – πίστεως κ. α, μέσω τέχνης και γ) ο ανταγωνισμός των πολλών κρατιδίων ειδικώς στα ιερά.

Η πολυχρωμία στην τέχνη

Τα γλυπτά – μνημεία ήταν πολύχρωμα και δημιουργούσαν εντύπωση στον θεατή.

Η ζωγραφική

Η Ελληνική ζωγραφική από τον 11ο – 7ο είναι γνωστή μόνο από την αγγειογραφία. Αυτή χαρακτηρίζεται από μια αφηρημένη – στερεότυπη τεχνοτροπία τις διήλθε 2 φάσεις: Πρωτογεωμετρικός – γεωμετρικός ρυθμός. Μέχρι τον 8ο αιώνα έδωσε θέματα γεωμετρικών διακοσμητικών σχημάτων, σε ζώνες στα αγγεία και σχεδόν καμία εικονιστική προσπάθεια. Τον 8ο αιώνα διακρίνεται μια αλλαγή στην αγγειογραφία – ζωγραφική (αγγεία ζωγραφική – Διπύλου) με αυτά η γεωμετρία, αγγειογραφία επίτευξε:

α) πρώτη σοβαρή προσπάθεια εικονιστικής – αφηγηματικής θεματολογίας (μάχες – πομπές)

β) πρώτη εμφάνιση αρχών συμμετρίας – ρυθμού ακρίβειας, στις εικονιστικές παραστάσεις στο πλαίσιο αυστηρής τεχνοτροπίας με έμφαση στην αφαίρεση αποφυγή μίμησης (μορφές σχηματοποιημένες – σκιαγραφίες).

Η Ανατολίζουσα περίοδος

Τον 7ο αιώνα πολιτικές – κοινωνικές συγκρούσεις, νέες πόλεις, εξωτερικές επιδράσεις, αλλάζουν την θεματική της αγγειογραφίας που πειραματίζεται στην απεικόνιση της φύσης.

Α) νέα – ανατολίτικα, διακοσμητικά θέματα (ζώα – φυτά – κοσμήματα) έκφραση δυναμισμού της φύσης, εντυπωσιασμός του θεατή.

Β) προσπάθεια μιμήσεως των μορφών (ανατομικές – ενδυματολογικές). Οι αγγειογράφοι για αυτό αναπτύσσουν την τεχνική του περιγράμματος και την μελανόμορφη τεχνική. 2 είναι τα κύρια εργαστήρια: Κορινθιακό – Αττικό.

Ο αττικός μελανόμορφος ρυθμός

Απαλλαγή από ανατολίζουσα επίδραση το 570, Θέματα: Αποκλειστικά αφηγηματικά (μυθολογικά – μάχες και από τον 6ο αιώνα διονυσιακές σκηνές). Μεγαλύτερη δεξιοτεχνία στην φυσιοκρατική απόδοση των μορφών (λεπτομέρειες κίνησης). Γίνεται μια προσπάθεια απόδοσης των συναισθημάτων από Εξηκία (μυθικές – ηρωικές δραματικές στιγμές).Ο Εξηκίας οδήγησε τον μελανόμορφο στα όρια μέχρι να αντικατασταθεί από τον ερυθρόμορφο.

Ο ερυθρόμορφος ρυθμός

Είναι επινόηση του Ανδοκίδου χάριν στον ερυθρόμορφο η Ελληνική ζωγραφική κατευθύνθηκε προς τον ιλουζιονισμό, με χρήση της προοπτικής δίνοντας την εντύπωση 3διάστατης πραγματικότητας. Θέματα: εμπλουτισμός μυθικές – επικές σκηνές, μηδικά, - θρησκευτικά - καθημερινής ζωής. Πρόοδος στην φυσιοκρατική απόδοση των μορφών (επίτευξη δομής σώματος – φυσικής κίνησης, ελεύθερες στάσεις) το 1ο βήμα της ζωγραφικής προς ιλουζιονισμό.

Η ελεύθερη ζωγραφική από τον 5ο αιώνα και έπειτα

Από τον 5ο αρχίζει η απόκλιση από την αγγειογραφία συνεχίζοντας τον ιλουζιονισμό με νέες προόδους. Πολύγνωτος: 1η προσπάθεια απόδοσης του βάθους, με μορφές σε διάφορα επίπεδα.

1η προσπάθεια απόδοσης συναισθημάτων – χαρακτήρα, από τις εκφράσεις του προσώπου.

Παρράσιος: χρήση καμπύλων περιγραμμάτων για την απόδοση πλαστικού όγκου.

Τέλη 5ου: χρήση φωτοσκίασης – χρωματικών τόνων(Απολλόδωρος-Ζεύξης)

Τέλη 4ου: χρήση γραμμικής προοπτικής για βάθος χώρου

2ος: χρήση χρωματικής προοπτικής, για εντύπωση ατμοσφαιρικού χώρου

Θέματα: επικές – μυθολογικές σκηνές – ιστορικά, ερωτικά – επιστημονικά –προσωπογραφία.

Γλυπτική

Η τάση μιμήσεως φύσεως συναζομένη με εξιδανίκευση αποτέλεσε άγραφο νόμο, και στα αγάλματα οι επιμέρους λεπτομέρειες ήσαν πολύχρωμες για εντυπωσιασμό.

Η Αρχαϊκή γλυπτική (675-480)

Πρώτα δείγματα είναι τα μνημειακά ή δαιδαλικά γλυπτά αναθέματα – λατρευτικού χαρακτήρα, 2 μορφές (γυμνός άνδρας – ντυμένη γυναίκα, κούρος – κόρη) που αναδεικνύουν, Ικανότητα δημιουργίας αρμονικών αναλογιών με αφαίρεση εξιδανίκευση – ελάχιστη απόδυση φύσεως, σχέση μνημειώδους γλυπτού με αριστοκρατία.

Η Αρχαϊκή γλυπτική 6ος

Κυριαρχούν κούρος – κόρη σε αναθήματα ιερών ή σήματα σε τάφους.

1η προσπάθεια μιμήσεως της φύσης (πλαστικότητα, όγκος – βάθος, ανατομία)

Επίμονη έμφαση στην εξιδανίκευση (επηρεασμός στάσεως από Αιγυπτιακό συμβολισμό άνδρα – γυναίκα, ομορφιάς, παρουσίαση αριστοκρατικών μορφών). Αυτοί οι κανόνες δεν άφησαν περιθώρια πειραματισμού των καλλιτεχνών για την απόδοση των συναισθημάτων και της κίνησης.

Η κλασική γλυπτική (480-322)

Στην Πρώιμη φάση, έχουμε την απαλλαγή από συμβάσεις – ανατολίτικες επιδράσεις αρχαϊκής γλυπτικής και δημιουργία 1ης νατουραλιστικής νοοτροπίας, που εκφράζει αυτοπεποίθηση για δημοκρατία και την ήττα των Περσών.

1η προσπάθεια πλήρους μίμησης της φύσεως (κίνηση – συναίσθημα) με βελτίωση των επιμέρους λεπτομερειών του σώματος, επινόηση νέων στάσεων για την κίνηση, απόδοση χαρακτήρα – συναίσθημα μορφών από τις εκφράσεις του προσώπου.

Μετριασμός μιμήσεως με εξιδανίκευση ( αι μορφές εκφράζουν ιδανικό εγκράτειας, συμβολισμό, απεικόνιση πράξεων – ρόλου μορφών)

Στην Ώριμη φάση (450-400), ο Φειδίας αναπτύσσει αριστοτεχνική τεχνοτροπία, βάση όλης της μετέπειτα Ελληνικής – ρωμαϊκής – ευρωπαϊκής, τέχνης. Μέγιστο επίτευγμα: τέλεια ισορροπία μιμήσεως – εξιδανικεύσεως.

Υποχώρηση των εντόνων ρεαλιστικών τάσεων πρώιμης κλασικής, γλυπτικής (δεν δίνεται συνέχεια σε χαρακτήρα – συναίσθημα, βελτιώνεται απόδοση κίνησης του σώματος)

Μεγαλύτερη έμφαση εξιδανικεύσεως από την πρώιμη εποχή: Μορφές στα ιδανικά του Περικλή, απόμακρες νηφάλιες, ταύτιση του κόσμου θεών – ανθρώπων.

Ιδανικές αναλογίες ανθρωπίνου σώματος ( κανόνας Πολυκλείτου – δορυφόρος)

Στην Ύστερη κλασική φάση (400-322) έντονος – υποκειμενικός πειραματισμός με τη φύση, μεγαλύτερος ρεαλισμός, λόγω πελοποννησιακού πολέμου φθορά ιδανικών του Περικλή και της πόλεως.

Σκόπας (έντονο συναίσθημα – πάθος)

Πραξιτέλης (Χιούμορ – τρυφερότητα – αισθησιασμός)

Λύσσιπος (νέος κανόνας αναλογιών, απόδοση 3διάστασης του χώρου στην αγαλματοποιία)

H Ελληνιστική γλυπτική (323-27)

Η αυτοκρατορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου ανέτρεψε εντελώς τα ιδανικά της κλασικής τεχνοτροπίας. Πλέον μετρά το άτομο και η συναισθηματική ικανοποίησή του στην πολιτιστικά διαφοροποιημένη ελληνιστική κοινωνία, και η γλυπτική προορίζεται να ικανοποιήσει πλούσια πελατεία.

Τεχνοτροπία: πιστή ανάπλαση παλαιών τεχνοτροπιών, η νέα κλασικιστική τεχνοτροπία υιοθετεί τον ρεαλισμό.

Θεματολογία: πλην κούρου – ης, – μυθολογία, νέα θέματα όπως: διδακτικά – ανθρώπινα συναισθημάτων – ακραίες καταστάσεις της ανθρώπινης ύπαρξης – επιδείκνυαν την τεχνική δεξιοτεχνία – ανθρώπινες μορφές μέσα στην φύση – χρήση τοπίου σε σχέση με τα αγάλματα φαύλων (ανθρώπων των κατώτερων κοινωνικών τάξεων).

Η άνθηση της προσωπογραφίας

Στο τέλος της Ελληνιστικής εποχής, η γλυπτική πέτυχε υψηλό επίπεδο ρεαλισμού, παρόλο που η μίμηση είχε τάσεις εξιδανικεύσεως.

Η αρχιτεκτονική

Εξαιτίας της τάσεως της εξιδανίκευσης της Ελληνιστικής τέχνης η αρχιτεκτονική ασχολήθηκε με περιορισμένο αριθμό οικοδομικών τύπων και προσπάθησε να τις βελτιώσει, και αι αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες των ναών ήταν πολύχρωμες.

Η θρησκευτική αρχιτεκτονική

Η θρησκευτική αρχιτεκτονική περιλάμβανε το σύνολο των κτισμάτων του Ιερού: υπαίθριο χώρο λατρείας με περίβολο.

Ναός: σημαντικότερο οικοδόμημα του ιερού με μέγεθος ανάλογο της σημασίας του. Η γένεση του, σημειώνεται την εποχή της πόλης – κράτος, αλλά παγιώνεται 2αιων, αργότερα. Κανονικός τύπος θεωρείται της Ήρας, μακρόστενος ορθογώνιος υποδιαιρούμενος σε 3 μέρη: πρόναος – κυρίως σηκό – οπισθόδομο, και περιβάλλεται από κιονοστοιχία. Αργότερα προστίθεται λίθινη ανωδομή και διαμορφώνεται ο μνημειακός χαρακτήρας του κανονικού Ελληνικού ναού.

Δωρικός Ρυθμός: ηπειρωτική Ελλάδα, δυτική .Ελλάδα και αποικίες της κάτω Ιταλίας – Σικελίας.

Κορινθιακός: 6ος, Μ.Ασία-Αιγαίον.

Ο ανταγωνισμός μεταξύ πόλεων εκδηλώνεται με την κατασκ, πολλών μνημειακών ναών. Οι κολλος, ναοί εσπάνιζαν.Ο κορ-δωρ,ειχε μικράς διαστασεις, κι εντυπωσίαζε με την αισθητική της υψ, ποιότητος κατασκ, και την τελειότηταν σχεδιασμού το, χαριν πειραματισμού-μαθημ, αναλογιών. Ο Ιων, εντυπως, λόγω κομψότητος αναλογιών-λεπτότ, πλους,αριτ, διακόσμησεως, ενώ ο Δωρ, πιο εκλεπτυσμένος, και με έντονους πειραμ, αναλογιών.

Εχουμε μετάβασιν απο Κίονας κοντους με χοντ, κορμό(4,2-4,3) σε Κ, Υψ, με λεπτ, κορμ(6,2-6,8) Η εντύπ, του Δ, προκαλ, με σειρά τεχνασμ:

1. Ελαφρ διόγκωσις του Δ-κίονος στο κέντρο, ενίσχυσις των Γωνιακών.

2. Πύκνωσις κιόνων προς τας γωνίας.

3. Καμπυλότης της φαινομενικά επίπεδου βάσεως ναού-θριγκού.

Οι άλλοι οικοδομικοί τύποι θρησκευτικής Αρχιτεκτονικής

Πρόπυλον=μνημειακή είσοδος ναού

Θησαυρός=ναόσχημον κτίριον δια την φύλαξιν αναθημάτων στα ιερά.

Θόλος=κυκλικόν οικοδόμημα αγνώστου χρήσεως, ίσως για χθόνια λατρεία

Στοά=επιμήκες ορθ, κτήριο, με κιονοστ, δια τας καιρικάς συνθήκας.

Η δημόσια αρχιτεκτονική

Στοά=οριοθέτησις αγοράς, χώρος περιπάτου

Κρήνη=Ορθ, διακοσμημένο κτήριο, δια υδροληψίαν

Βουλευτήριον=τετρ,-ορθ, αίθουσα, δια συνελεύσεις.

Θέατρον=λίθινη κατασκ, σε πλαγιά λόφου(κοίλον-ορχήστρα)

Γυμνάσιον=κέντρο αθλήσεως(παλαίστρα-περιστήλιον)

Στάδιον=υπαίθριος κατασκευή σε φυσικόν κοίλωμα ίση με 1στάδιον(600)πόδας

Η ιδιωτική Αρχιτεκτονική

Ο ιππόδαμος επινόησε έν λειτουργικόν σύστημα οργ, πόλεων με ορθωγ, οικοδ, τετράγ, σταθερών διαστάσεων.ΟΑι βασικαί λειτουργ, ζώναι(δημ,κτηρ) στο κέντρον συνδεόμεναι μετξύ των με καθ-οδούς. Αι κατοικίαι (κλειστή ες, αυλή ανευ παραθύρων, ομοιόμορφαι σε διαστάσεις-προσανατολισμόν) απέριτται, ανευ διακρίσεων πτωχών-πλουσίων, ειμή μόνον κατα τον 4ον, δια το μέγεθος και την πλουσία εσωτερικήν διακόσμησιν. Η Αρχαία ελλ, κατοικία διατήρησε αχρι του τέλους τον λιτόν χαρακτήραν της σε αντίθεσιν με τα Δημόσια κτήρια.