ΕΛΠ 10 - Ο χριστιανισμός

Τόμος Β', Κεφ. 7

Ο Χριστιανισμός

Οι θρησκείες στην αρχή κατείχαν σημαντική θέση στην ιστορία των πολιτισμών δίνοντας νόημα μη έλλογο στη ζωή των ανθρώπων, διαμορφώνοντας έτσι μεγάλο μέρος του συλλογικού υποσυνειδήτου. Η θρησκευτική κοινότητα δεν μένει αρραγής λόγω:
- έλλειψης γνήσιας πνευματικής ζωής (ανακολουθία λόγων-έργων, καταδυνάστευση)
- γέννηση αμφιβολιών και απομάκρυνσης
- άρνηση αποδοχής θρησκευτικών κανόνων
- επιλογήν έτερων υψηλών αξιών.

Αυτοί οι λόγοι μπορούν να οδηγήσουν:
- σε δογματική διαφοροποίηση ή αίρεση
- απομάκρυνση από βασικές κανονιστικές αρχές ή σχίσμα
- σε φιλοσοφική αγνωστικιστική στάση
- σε αρητική-απορριπτική στάση έναντι της θρησκείας.

Οι θρησκείες (1ος- 3ος αι.)

Έπειτα των του Μ. Αλεξάνδρου κατακτήσεων το διαμορφωθέν θρησκευτικό πάνθεον ήταν εντυπωσιακό, καθώς συνυπήρχαν: 12θεισμός-αιγυπτιακές-φρυγικές-φοινικικές θρησκείες.

Επιπλέον σημαντικές διαμορφωτικές του χριστιανισμού θρησκείες ήταν ο Μιθραισμός-Ιουδαισμός. Ο χριστιανισμός αρχικά για τους Ιουδαίους, έπειτα μέσω αποστόλων και εθνικών ελληνοφώνων προσυλίτισε και ΄Ελληνες, οι οποίοι ταύτισαν τον Ιησού με τον Λόγο του αφηρημένου φιλοσοφικού λόγου.

Η ιδιαιτερότητα του χριστιανισμού έγκειται στην σύνδεση του μονοθεισμού με την αφηρημένη δημιουργική αρχή και με ένα υπαρκτό παρεμβατικό θεό. Η ελκτική δύναμή του οφειλόταν στην προσέγγισηη των Ελληνομαθών λογίων και στο παράδειγμα του χριστιανικού βίου στις μάζες.

Αρχικά προβλήματα:
Η διάκρισις απο τον Ιουδαισμό (ιουδ-χριστ, χριστ-Εθνικοί)
Ο Γνωστικισμός (ύπαρξη ενός ανωτέρου αγαθού θεού και ενός κατωτέρου δημιουργού των πάντων)
Ο Mανιχαισμός (ύπαρξη 2 θεών, φωτός-σκότους, καλού-κακού, άρνηση τελετουργίας)
Ο Mοντανισμός (επιδίωξη μαρτυρίου-αυστηρές τυπολατρίες)

Η εκκλησία gια την αντιμετώπισή τους περιέβαλλε τους επισκόπους με ηγεμονική εξουσία, χρίζοντάς τους θεματοφύλακες της χριστιανικής διδασκαλίας, την ενότηταν δόγματος-εκκλησίας με τας Οικουμενικές συνόδους, όπως και για την προστασία από νοθεύσεις, απαίτησε κατά την βάπτιση ομολογία πίστεως (σύμβολον πίστεως).

Κατά τους πρώτους αιώνες διαμορφώθηκε η χριστιανική θεολογική διδασκαλία για την αντιμετώπιση άλλων διδασκαλιών.

Σχολή Αλεξάνδρειας (Ελληνικά, φιλοσοφία, Κλήμης-Ωριγένης,)
Σχολή Αντιοχείας (Ιστορία-γραμματική, μέθοδος, Λουκιανός)
Σχολή Καρχηδόνος (Στήριξις χριστιανικής σκέψης στην ελληνική φιλοσοφία,Τερτυλιανός)
Σχολή Αλγερίας (ένωση πίστεως-διανοίας-λόγου, αρχαίου πολιτισμού-χριστιανικού, Αυγουστίνος, έθεσε το σωτηριολογικό ζήτημα)

Ο χριστιανισμός (4ος-9ος αιώνας)

Η Ρώμη προωθώντας την ανεξιθρησκία, άλλαξε στάση έναντι των χριστιανών, με το διάταγμα των μεδιολάνων το 311, και ο Κωνσταντίνος έδωσε ιδιαίτερα προνόμια(φορολογικές απαλλαγές, δικαίωμα ιδιοκτησίας,ανέγερση ναών).

Ο αυτοκράτορας συγκέντρωνε τις εξουσίες, συν της θρησκείας, αποβλέποντας στην πολιτική ενότητα του κράτους. Συγκάλεσε την 1ην Οικουμενική σύνοδο για δογματικές διαφορές.

Όλοι οι αυτοκράτορες πλην Ιουλιανού, ως μέρη της χριστιανικής-πολιτισμικής-δομής την χρησιμοποίησαν για να πετύχουν ενότητα ή να κατισχύσουν στο εσωτερικό ή να επιβληθούν στο εξωτερικό, πράγμα που συντέλεσε στο ότι οι δογματικές συγκρούσεις προέρχονται εκ του εξωτερικού, δεικνύοντας πλην διαφορετικών αντιλήψεων, και πολιτικές-κοινωνικές-πολιτισμικές διαφορές.

Επι Θεοδόσιου (380): μόνη επίσημη θρησκεία ο χριστανισμός (δημεύσεις-διωγμοί-καταστροφές).

Επι Ιουνστινιανού (529): κλείνει η σχολή των Αθηνών.

Το βασικό ερώτημα της σχέσης Χριστού-Θεού απασχόλησε την θεολογία και γέννησε διαφωνίες. Για να αποκτήση η εκκλησία ενότητα έχριζε θεολογίας-δόγματος που το επρόβαλλε ως ορθή πίστην (οθοδοξία), όμως τα δόγματα επιδέχονταν διάφορες ερμηνείες:

Αρειανισμός (ο Χριστός δεν υπήρχε πριν γεννηθεί, ο Θεός είναι μονάς, συνεπώς ο Χριστός ειναι θεόπνευστος άνθρωπος). Για την αντιμετώπισή του το 325 στη Νίκαια διατυπώθηκε στην Α' Οικουμενική σύνοδο το σύμβολο της πίστεως, και το Ομοούσιον του πατρός-υιού. Στην σύνοδο διακρίθηκε ο Μέγας Αθανάσιος, αλλά η σύνοδος δεν έφερε γαλήνη και ο Θεοδόσιος Α συγκκάλεσε την Β' Οικουμενική σύνοδο στην Κων/πολη (381) όπου καταδικάστηκε εκ νέου ο αρειανισμός και οι πνευματομάχοι και διατυπώθηκε διορθωμένο το Συμβολο.

Νεστοριανισμός (ο Εσταυρωμένος δεν ήταν ο θειος λογος, η Παναγία ειναι Χριστοτόκος).
Τον αποδοκίμασε ο Κύρριλος, και στην Γ' Οικουμενική σύνοδο στην Έφεσσο (431) καταδικάσθηκε ο Νεστοριανισμός και αναγνωρίστηκε η Θεοτόκος.

Μονοφυσιτισμός (Αππολυνάριος, αναγνώριση μόνον της θειας φύσεως του Χριστού, υποτίμηση σταυρικής θυσίας. Ο Πρόσπερος αποσαφήνησε το χριστολογικό δογμα, 2 φύσεις, θεία-ανθρώπινη).

Στην Δ΄Οικουμενική σύνοδο στην Χαλκηδόνα (451) ο Χριστός αδιαίρετος ως προσωπον-υπόσταση. Οι Μονοφυσίτες αντεδρασαν και αποστασιοποιήθηκαν παρόλη την προσπαθειαν συμβιβασμου στην Ε΄Οικουμενική σύνοδο στην Κων/πολη (553).

Η Στ΄Οικουμενική σύνοδος εν Τρουλω Κων/πολη (690) καταδίκασε τον μονοθελητισμό (1 προσωπον-2 φυσεις-1 θεληση-1 ενέργεια).

Εικονομαχία (730-787), (813-843), ο Λέων Ίσαυρος καταδίκασε την λατρεία των εικόνων, Χαλκηδόνα (754) ως ειδωλολατρεία.

Ζ΄Οικουμενική σύνοδος στην Κων/πολη (786), υπέρ των εικόνων, Ειρήνη Αθηναία.

Νέες διαμάχες το 813 με μια σύνοδο το 815 να ακυρώνει την Ζ΄, και το ζήτημα έληξε με την άνοδο στον θρόνο της Θεοδώρας και την επαναφορά των θέσεων της Ζ¨(Κυριακή Ορθοδοξιας).

Παυλικιανισμός (κριτική ιεραρχίας-τυπολατρείας,τελετουργίας)

Βογομιλισμός (αντίθεση σε ιεραρχία-εξουσία, αποχή εκ μυστηρίων).

Τα θεολογικά γράμματα

Οι θεολογικές σχολές συνεχίζουν την ιερή παράδοση που δημιουργήθηκε από τις συνόδους.
Σχολή Αντιοχείας (Θεόδωρος Μοψουεστίας-Ιωάνης Χρυσόστομος-Κύρου Θεοδώρητος)
Σχολή Συρίας (Εφραίμ Σύρος)
Σχολή Αλεξάνδρειας (Ευσέβιος Καισαρείας-Πτολεμαιδος Συνέσιος-Μέγας Αθανάσιος)
Σχολή Μικράς Ασίας (Μ. Βασίλειος-Γρηγόριος Ναζιανζινός-Γρηγόριος Νύσης-Ικονίου Αμφιλόχιος)

Μυστικιστική θεολογία (Διονύσιος Αρεοπαγίτης) (αγνωσία θεού-ένωση με αυτόν μέσω ενοράσεως-εκστάσεως)
Σχολαστική θεολογία (Ιωάννης Δαμασκηνός)

Το Σχίσμα

Το εκλησιαστικό ζήτημα μεταξύ ανατολής-δύσης ονομάστηκε σχίσμα και οι κυριότερες αιτίες του ήσαν το filioque, το παπικόν πρωτείον, στο οποίο αντέδρασε ο πατριαρχης Φώτιος το 86, τα άζυμα. Η διάσταση εντοπίζεται αρχικώς στο πολιτισμικό επίπεδο, λόγω μη παρακολουθήσεως των θεολογικών γραφομένων εις αμφότερες τις πλευρές, και των πολιτικών λόγων, όπου επιδίωκαν τον έλεγχο όλων των θρησκευτικών-κοσμικών εξουσιών.

Βασικές έννοιες εκκλησιαστικής ιστορίας Βυζαντίου

Αίρεση (δογματική θέση η οποία καταδικάζεται με οικουμενική σύνοδο από την εκκλησία που προβαλει την ορθόδοξη θέση.
Σχίσμα (διασταση απόψεων 2 μερών μιας αδιαιρέτου εκκλησίας για εκκλησιαστικά ζητήματα).
Πρεσβεία τιμής (αναγνώριση στον πάπα τιμητικού προβαδίσματος-1ος μεταξύ ίσων-ίση ψηφο με πατριάρχες).
Παπικό πρωτείο (η διεκδίκηση από τον πάπα της γνωμοδοτήσεως για σημαντικά ζητήματα, δικαστικής-μοναδικής-οικουμενικής εξουσίας).
Οικουμενική εξουσία (η μόνη εξουσία στην χριστιανική οικουμένη).
Αλάθητο πάπα (αναγνώριση στον παπα δικ. αποφάσεων δεκτών ως αλάθητων μη εφέσιμων).
Θεοκρατική αντιληψη (η διακυβέρνησις του κόσμου εξαρτάται απο τον επι γης εκπρόσωπό του (παπα-πατριάρχη).