Ελπ 30 - Πρώτη Αθηναϊκή Σχολή. Ρομαντική Ποίηση και Πεζογραφία (1830-1880)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 -- ενημερώθηκε την 3/6

(Σημείωση: Μέχρι το τέλος Ιουνίου όλα τα κεφάλαια παραμένουν ανοικτά σε συνεχή εμπλουτισμό.)

ΕΝΝΟΙΕΣ - ΚΛΕΙΔΙΑ:

• Κλασικορομαντισμός
• "Εξόρμηση"
• "Ακμή"
• "Παρακμή"
• Φαναριώτες
• Ποιητικοί διαγωνισμοί
• Πανεπιστημιακή κριτική
• Ιδεολογική λειτουργία της πεζογραφίας
• Τερπνό-ωφέλιμο (dulce - utile)
• Επιστολικό μυθιστόρημα
• Ερωτική μυθιστορία
• Πικαρικό μυθιστόρημα
• Ιστορικό μυθιστόρημα
• Μυθιστόρημα ηθών
• Ξενόθεμο αφήγημα
• Απόκρυφα μυθιστορήματα
• Τεχνικές αληθοφάνειας
• Λογοτεχνία "καταστατικού τύπου"

ΠΟΙΗΣΗ

4.1.1 ΚΛΑΣΙΚΟΡΟΜΑΝΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ

- Ορισμός:
Ο όρος Παλαιά ή Πρώτη Αθηναϊκή Σχολή αναφέρεται στην ποίηση ρομαντικής κυρίως τεχνοτροπίας και καθαρεύουσας γλώσσας, η οποία γράφτηκε την περίοδο 1830-1880 στην Αθήνα και στα άλλα κέντρα του ελλαδικού και ατου "αλύτρωτου" ελληνισμού (Κων/λη, Σμύρνη, Πάτρα, Ερμούπολη κ.ά.)
- Διαφορές με Επτανησιακή Σχολή:
α. ιδεολογική: στην Αθήνα -- υπηρέτησε την εθινικοπατριωτική ιδεολογία, άξονες της οποίας ήταν: 1. η αδιάλειπτη ιστορική συνέχεια 2. η ανάγκη ενσωμάτωσης του αλύτρωτου ελληνισμού στον κορμό του εθνικού κράτους. Η Επτανησιακή ποίηση δεν ήταν δέσμια μια ανάλογης ιδεολογικής βλέψης και δεν χρειάστηκε να ευθυγραμμιστεί με την κρατούσα ιδεολογία.
- Σημείο προσέγγισης των δύο Σχολών:
α. Το συνεκτικό στοιχείο κατά την περίοδο 1830-1880 είναι η διάδοση και εντέλει η επικράτηση του ρομαντισμού και ως τεχνοτροπία, αλλά και με την ευρεία σημασία της αντίληψης της πραγματικότητας ( = ρήξη με κλασικισμό, ανάγκη απελευθέρωσης φαντασίας και συναισθήματος, αναζήτηση πρωτοτυπίας και δημιουργικότητας καλλιτέχνη).
β. Και οι δύο σχολές αντλούν από τις ίδιες πηγές, αναφέρονται σε κοινά πρότυπα, αποτυπώνουν ομόκεντρα αυναισθήματα.
Στην πορεία διαφοροποιούνται, με την αθηναϊκή ποίηση να κρίνεται πλέον ως κλασικορομαντική.


4.1.2 Αθηναϊκός κλασικορομαντισμός - Εξόρμηση (1830-1850)

- Γενικά:
α. Μεταστροφή από ρομαντισμό σε μια γλωσσικά και ιδεολογικά συντηρητική λογοτεχνία κλασικιστικής αντίληψης.
β. Μεγαλύτερη παραγωγή σε ποίηση παρά πεζογραφία. Λόγοι: 1. το οξυμένο θυμικό των Ελλήνων εκφραζόταν ευκολότερα με τον ποιητικό λόγο 2. η επικρατούσα αντίληψη ότι η ποίηση ήταν το ανώτερο λογοτεχνικό είδος.
- Εκπρόσωποι:
Αλέξανδρος Σούτσος, Παναγιώτης Σούτσος (ο οδοιπόρος του: το έργο με το οποίο εισάγεται ο ρομαντισμός στην αθηναϊκή λογοτεχνία), Ζαλοκώστας, Αλέξ. Ρίζος Ραγκαβής.
Ως επί το πλείστον Φαναριώτες, γόνοι καλών οικογενειών της Κων/λης, σπουδές στην Ευρώπη, με φιλοδοξία να επανδρώσουν και να τροφοδοτήσουν τους πνευματικούς και μορφωτικούς της θεσμούς. Είναι αυτοί που φέρνουν το ρομαντικό πνεύμα στην ποίηση.
- Μοτίβα - Θεματική:
α. Έντονα αισθήματα, άδολη αγάπη των γυναικών, ερωτική μελαγχολία ανδρών, απαιδιόδοξη διάθεση που φτάνει ως την απόγνωση και αυτοκτονία, επιθυμία για απομόνωση, τάση για διαρκή φυγή και περιπλάνηση, φυσιολατρία, αγάπη για πατρίδα με θρησκευτική πίστη, διαρκείς μεταβολές της τύχης.
β. Κύριο θέμα-ερώτημα: η σύγκριση ανάμεσα σε σύγχρονους Έλληνες και αρχαίους προγόνους => αίσθημα πτώσης του ιδανικού (Έλληνες ως ανάξιοι απόγονοι των ηρώων της Επανάστασης).
- Είδη ποίησης:
Λυρική, πατριωτική, σατιρική (Αλέξανδρος Σούτσος) -- η άνθηση της σατιρικής ποίησης οφειλόταν στο ρομαντικό χαρακτηριστικό της ανικανοποίησης και της εξέγερσης του καλλιτέχνη ενάντια στον πολιτικοκοινωνικό του περίγυρο.
- Παρατήρηση:
Η ταλάντωση των ποιητών ανάμεσα σε λαϊκή και λόγια γλώσσα εξελίσσεται σταδιακά σε κλασικιστική ροπή προς την καθαρεύουσα. Επίσης, εμφανής η τάση για αναβίωση των αρχαίων μέτρων.

4.1.3 Ποιητικοί διαγωνισμοί - Ακμή (1850 - 1870)

α. Ράλλειος διαγωνισμός (1851-1860)
β. Βουτσιναίος διαγωνισμός (1862-1877)

- Σκοπός:
η καλλιέργεια της ποίησης και της ελληνικής γλώσσας (αρχαΐζουσας).
Ο Ράλλειος συνέβαλε καθοριστικά στην επικράτηση της αρχαΐζουσας. Στόχος να αντιμετωπιστςί το φαινόμενο της γλωσσικής διασποράς (δημοτικές διάλεκτοι) και να διαμορφωθεί μια πανελλήνια γλώσσα, όσο το δυνατόν συγγενικότερη με την αρχαία ελληνική.
- Το δόγμα:
Η λογοτεχνία του νεοσύστατου ελληνικού κράτους έπρεπε να προσεγγίσει το α/ε γλωσσικό μεγαλείο.
Αρνητική στάση απέναντι στις ακραίες ρομαντικές εκδηλώσεις, οι κριτές καταγγέλουν τον ρομαντισμό ως ξενόφερτο κίνδυνο για τα χρηστά ήθη των Ελλήνων.
- Ο ρόλος της ποίησης:
Η ποίηση πρέπει να αποβλέπει στη φυσικότητα, να μην παραβιάζει την ιστορική αλήθεια και να προβάλλει ηθικές αξίες.
- Τι άλλαξε:
Κατά την περίοδο των διαγωνισμών ενισχύθηκε ιδιαίτερα η στροφή από το λυρικό στο δραματικό και επικό είδος. Επίσης, η σφοδρή κριτική κατά του ρομαντισμού ενίσχυσε τις κλασικιστικές ποιητικές τάσεις (αρχαιολατρία, πατριδολατρία, ρητορισμός, αρχαία μέτρα στην στιχουργία).

4.1.5 Ο εκφυλισμός του ρομαντισμού - Παρακμή (1870 - 1880)

Επικρατούν θέματα πενθισμού και θανατολαγνείας.
Κυριαρχεί ένας αρνητικός ψυχισμός που φτάνει μέχρι την πεισιθάνατη διάθεση.
Στοιχεία υπερβολής και παρακμής, ποίηση του συρμού => άδοξο τέλος του αθηναϊκού κλασικορομαντισμού.
Παράσχος (Ο φανός του Κοιμητηρίου Αθηνών) : ο χαρακτηριστικότερος εκφραστής του εκφυλισμού της αθηναϊκής ποίησης: αρχαϊστική καθαρεύουσα, θεματολογία τάφων, αφελής φιλοσοφικός στοχασμός πεισιθάνατης διάθεσης.
- Τι αλλάζει:
α. Στο τέλος της περιόδου εμφανίζονται κάποιοι ποιητές (Βιζυηνός, Προβελέγγιος, Jean Moreas-Ι.Παπαδιαμαντόπουλος) που λειτούργησαν ως μεταβατικό στάδιο ανάμεσα σε αθηναϊκή και γενιά 1880.
β. Η παρουσία της δημοτικής, ολοένα και πιο αισθητή.



ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ



4.2.1 Εισαγωγή

Αστήρικτες οι παγιωμένες για χρόνια αντιλήψεις ότι το μοναδικό λογοτεχνικό είδος της περιόδου ήταν το ιστορικό μυθιστόρημα και η μοναδική γλώσσα η τεχνητή καθαρεύουσα (θεματική και ειδολογική ποικιλία + μη στεγανή μορφικά γλώσσα - συχνή διείσδυση γλώσσας προφορικού λόγου στα διαλογικά τμήματα των πεζογραφικών κειμένων)
Είδος -- το μυθιστόρημα, το διήγημα και άλλες αφηγηματικές μορφές
Υπο-είδος -- οι ειδικότερες κατηγορίες των παραπάνω (ιστιρικό μυθιστόρημα, επιστολικό, ερωτικό κ.ά.)
Βασικός θεματικός άξονας: ο έρωτας (Κοραής: οι ερωτικές περιπέτειες αποτελούν το απαραίτητο συστατικό στοιχείο του μυθιστορήματος). Σε πολλά η ερωτική θεματική διαπλέκεται με τα θέματα της πατρίδας και της πολιτικής. Θεματική εξαίρεση η Στρατιωτική ζωή εν Ελλάδι.
Οι 2 βασικές τάσεις:
α. κριτική/σατιρική (Ο εξόριστος του 1831, Ο ζωγράφος, Θάνος Βλέκας, Πάπισσα Ιωάννα, Στρατ. ζωή εν Ελλάδι)
β. ιδεαλιστική/ηθική (Η ορφανή της Χίου, εν μέρει ο Θάνος Βλέκας)

4.2.2 Η παράδοση του Διαφωτισμού

Παράδοση Διαφωτισμού που δεν έσβησε ποτέ σε όλη τη διάρκεια της 50ετίας (σύνθετη εικόνα, φιλοσοφική σάτιρα, αφηγήματα ηθών με διδακτική πρόθεση, αναβίωση α/ε μυθιστορήματος) + εμφάνιση του νεότερου ρεύματος του ρομαντισμού.

4.2.3 Μυθιστορία - Μυθιστόρημα

α. Μυθιστορία:
Συνδεδεμένη περισσότερο με την θεματική του α/ε μυθιστορήματος (ερωτικό ειδύλλιο δύο εραστών που αντιμετωπίζουν δυσκολίες ώσπου να ενωθούν και να ζήσουν ευτυχισμένοι). Κεντρικό θέμα μια ιστορία αγάπης με σκοπό την τέρψη και τη διδαχή (dulce et utile). Τείνει προς την εξιδανίκευση.
β. Μυθιστόρημα:
Πιο αληθοφανές, ρεαλιστικές τάσεις, κριτικότερη διάθεση προς την κοινωνία. Εμφάνιση γύρω στο 1850.
Όχι στεγανά όρια ανάμεσα στα δύο ( ο Ζωγράφος π.χ. κινείται στο μεταίχμιο).

4.2.4 Η εμφάνιση του ρομαντισμού

Ο Λέανδρος του Παναγιώτη Σούτσου (1834) θεωρείται το έργο με το οποίο κάνει την επίσημη εμφάνισή τους στη ν.ε. πεζογραφία ο ρομαντισμός (στερεότυπα μοτίβα: διαπλοκή ερωτικών προβλημάτων με πολιτικό προβληματισμό, ψυχικός και πολιτικός διχασμός του κεντρικού ήρωα, αυτοβιογραφικά στοιχεία εντός μυθοπλασίας, αυτοκτονία, περιπλάνηση, αντιπαράθεση πόλης - κοινωνίας - πολιτισμού - φύσης).
Τα έργα θεωρούνται ρομαντικά όχι επειδή οι δημιουργοί αγνοούν την σύγχρονη πραγματικότητα αλλά χάρη στην ιδιότυπη αντίληψή τους για αυτήν. Έντονη πραγματογνωσία που δημιουργούν την εντύπωση ενός πρώιμου ρεαλισμού.
- Στοιχεία που τα εντάσσουν στην ρομαντική παράδοση:
Η διαχείριση των συναισθημάτων, η τροπή και εξέλιξη που δίνουν στις αντιδράσεις των ηρώων, η εξιδανίκευση της πραγματικότητας, η ρητορική των κειμένων που φτάνει ως την υπερβολή και τον στόμφο).

4.2.5 Ιστορικό μυθιστόρημα

Άμεσος καρπός του ευρωπαϊκού ρομαντισμού.
Εμφάνιση: γύρω στα 1850 (Αυθέντης του Μορέως, Α. Ρίζου Ραγκαβή).
Εντάσσονται μέσα στο γενικότερο κλίμα ανακάλυψης και αξιοποίησης της ελληνικής ιστορίας, προκειμένου να αντιμετωπιστεί η μεγάλη διάδοση του - γαλλικού κυρίως - μεταφρασμένου μυθιστορήματος.
Ιδεολογικός στόχος: να αναδείξουν την υπεροχή του ελληνικού στοιχείου έναντι των εκάστοτε εχθρών.
Επίσης, αποτελούσαν μια πιο ελκυστική πρόταση για γνώση της ν.ε. ιστορίας.
Συχνά, προσπάθεια λογοτέχνη να σχολιάσει αλληγορικά τη σύγχρονη πολιτική πραγματικότητα και να κάνει υποδείξεις διαχείρισής της.
Έργα: Πάπισσα Ιωάννα, Λουκής Λάρας

4.2.6 Ξενόθεμα αφηγήματα

Έφερναν σε επαφή τον έλληνα αναγνώστη με όψεις της δυτ/ευρωπαϊκής αστικής ζωής ή των πρωτόγονων κοινωνικών μορφών σε Ανατολή, Αφρική κ.α.
Αρχικά παραγκωνίστηκαν και καταδικάστηκαν, μετά αναγνωρίστηκε ο παραβολικός/αλληγορικός τους χαρακτήρας.
Παραγωγικότερος εκπρόσωπος ο Ραγκαβής.

4.2.7 Απόκρυφα

Αστικά μυθιστορήματα μυστηρίου, τα οποία αναδεικνύουν κρυμμένες και σκοτεινές όψεις της ζωής στα αστικά κέντρα.
Απευθύνονται κυρίως σε λαϊκό κοινό.
Χαρακτήρας φιλολαϊκός χαρακτήρας, καθώς αποκαλύπτουν και καταδικάζουν την αθλιότητα της ζωής των χαμηλών κοινωνικών στρωμάτων των μεγάλων πόλεων υποστηρίζοντας έτσι την ανάγκη βελτίωσης των συνθηκών ζωής τους.


4.2.8 Ιδεολογική λειτουργία της πεζογραφίας

Βασική της λειτουργία: η ηθική ωφέλεια και η τέρψη του αναγνώστη (utile et dulce).
Άξονες: η διαχείριση του έρωτα και του πατριωτικού καθήκοντος.
Ιδεολογική λειτουργία:
Όχι μόνο για την περιγραφή του κοινωνικού παρόντος αλλά για την ιδεολογική διαμόρφωσή του ("πεζογραφία καταστατικού χαρακτήρα" - Καγιαλής). Λειτοργία παραγολικού τύπου.
Πρόκειται για διδακτικούς μύθους που σκοπεύουν στην οικοδόμηση του έθνους στο πλαίσιο του αστικού κράτους. Κείμενα ιδεολογικής και πολιτικής διαμόρφωσης.
Αξιοποιώντας ρομαντικά μοτίβα, προβάλλει πρότυπα κοινωνικής οργάνωσης και ηθικής συμπεριφοράς με στόχο την υπόταξη των ατομικών συμφερόντων στο συλλογικό - εθνικό συμφέρον.


ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟΣ

1830-40 αρχές του ρομαντισμού

50 χρόνια ρομαντισμός

Ο φαναριώτικος ρομαντισμός περνά κυρίως μέσα από τη γαλλική παιδεία και συνεχίζει μια παράδοση με κυρίαρχο το λόγιο στοιχείο.  Η κρητική λογοτεχνία και το δημοτικό τραγούδι δεν έρχονται εδώ παρά μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις.

Νοοτροπίες που αναπαράγονται σταθερά:

Ø  Η εξωστρέφεια και η ελαφράδα

Ø  Οι γνωστικές περιέργειες και οι ανάγκες κοινωνικής επιβολής

Ø  Η προσαρμοστικότητα και η πρόθυμη αποδοχή των ξένων, κυρίως γαλλικών, πνευματικών κινημάτων

Ø  Τα ρηχά και για αυτό υπερβολικά στην έκφραση τους αισθήματα χρωματίζουν λίγο ή πολύ όλες τις φαναριώτικες λογοτεχνικές εκδηλώσεις.

Ø  Όταν χρησιμοποιείται ο δεκαπεντασύλλαβος, πολύ σπάνια φθάνει στη συμπύκνωση, συνήθως περιγραφικός ή ρητορικός, προδίνει εύκολα τη λόγια, βυζαντινή καταγωγή του.

Ø  Όταν ο λυρισμός παίρνει το προβάδισμα, ελάχιστες φορές αποτελεί αυθεντική αναζήτηση ενός προσωπικού δρόμου προς το ρήμα

Ø  Στις περισσότερες περιπτώσεις βρισκόμαστε μπροστά σε μια ποίηση που γίνεται με ιδέες, όχι με λέξεις.

Ιακωβάκης Ρίζος Νερουλός – γράφει στομφώδεις στίχους, ενώ παράλληλα συντάσσει στα γαλλικά ένα γραμματολογικό και ένα ιστορικό έργο με φανερή πρόθεση να εξάρει τον ρόλο των Φαναριωτών.

Ι. Ρ. Ραγκαβής – ψυχρόςμεταφραστής του Αλφιέρι, του Κορνήλιου, του Ρακίνα και του Βολταίρου, κινείται με τις πρωτότυπες τραγωδίες του και με τα στιχουργήματά του στον συμβατικό κλασικιστικό χώρο της εποχής, χωρίς να παραλείπει και τη χρήση του δακτυλικού εξαμέτρου.

Οι αδελφοί Σούτσοι και ο Α.Ρ. Ραγκαβής προσχωρούν στη συνταγματική αντιπολίτευση, υπάρχει έδαφος όχι μόνο για πολιτικούς αγώνες αλλά και για λογοτεχνικούς νεοτερισμούς.  Μαθητής του Βολταίρου και του Ρουσσώ, ο Αλ. Σούτσος έχει αρχίσει κιόλας από τα τέλη του 1825 να εξαπολύει τις έμμετρες επιθέσεις του κατά το πρότυπο του Βερανζέρου.

Πρώτο έργο ρομαντισμού – Ο Οδοιπόρος, (1827) του Παναγιώτη Σούτσου, δραματικό ποίημα.  Έχει με το θέατρο μόνο δευτερεύουσες, υστερογενείς σχέσεις.  Η κύρια συμβολή του είναι λυρική: έχουμε να κάνουμε με μια βυρωνική ανταρσία του αισθήματος, με μια νέα ιστορική στιγμή όπου το άτομο αντιτίθεται κραυγαλέα σε ό,τι ως τώρα αποκαθιστούσε την ψυχική του γαλήνη και την αρμονική του επαφή με το περιβάλλον του.  Το δίδαγμα που βγαίνει είναι μηδενιστικό.

Παναγιώτης Σούτσος

–        Λέανδρος – μυθιστόρημα σε μορφή επιστολική

–        Η Κιθάρα – ποιητική συλλογή (ερωτικά, «βακχικά», πατριωτικά, και πολιτικά-σατιρικά). Ο ποιητής ξαναβρίσκει συχνά τη φαναριώτικη ξενοιασιά του, δεν παύει ωστόσο, να κυριαρχείται από μια θανάσιμη μελαγχολία.

Αλέξανδρος Σούτσος αγωνίζεται για συνταγματικές ελευθερίες, καταδικάζει τη Βαυαροκρατία ή τον αυτοχθονισμό, διώκεται στα 1839.

-          Σάτυρες - ποίηση καθόλου λυρική, με μόνιμα πολιτικό και σατιρικό χαρακτήρα

-          Πανόραμα της Ελλάδος – συλλογή ποιημάτων, στη δημοτική, ειρωνική και παιγνιδιάρικη διάθεση

-          Ο Περιπλανώμενος – Μακρότατο και ανιαρότατο ποίημα, κακή μίμηση του Childe Harold του Μπάιρον, με πολλές πολιτικές αιχμές.

-          Η Τουρκομάχος Ελλάς – ποίημα δείγμα υψηλής ποίησης, μια άτυχη προσπάθεια επικής περιγραφής του αγώνα του 1821, που δεν κατορθώνει να ξεφύγει από την πεζολογία.

-          Ο Άσωτος – πρώιμη κωμωδία, σε ζωντανή γλώσσα καθημερινής ομιλίας.

-          Ο Εξόριστος – πεζογράφημα

Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής αρχίζει τη λογοτεχνική του σταδιοδρομία με στίχους όπου το σμίξιμο του γερμανικού ιδανισμού και της δημοτικής παράδοσης θυμίζει κάπως τις προσπάθειες των Επτσνησίων.  Μετά το 1840 ακολουθεί σταθερά τον δρόμο του αρχαϊσμού και του κλασικισμού.

-          Άπαντα τα φιλολογικά – 19 τόμοι

-          Ο Δήμος κ’ Ελένη – ποίημα, καθαρά ρομαντικό με επίπλαστο χρώμα λαϊκό-ελληνικό, δημοτική γλώσσα, με κάποια λόγια ψυχρότητα.

-          Διάφορα ποιήματα – συναγωγή λογοτεχνικών ειδών (ένα διαλογικό προοίμιο, ένα «ποίημα δραματικόν» και ένα δράμα, ένα πεζό διήγημα, μια μελέτη για την αρχαία προσωδία, δύο έμμετρες αφηγήσεις, αρκετές μεταφράσεις και πολλά πρωτότυπα ποιήματα.) συναγωγή ρευμάτων και αναγνώσεων (δημοτικό τραγούδι, Βύρων, Λαμαρτίνος, Γκαίτε, Ευριπίδης, Όμηρος).  Ο δεκαπεντασύλλαβος εναλλάσεται με το δακτυλικό εξάμετρο, ή δημοτική γλώσσα με την καθαρεύουσα.  Στο λυρικό πεδίο συναντούμε και τα δύο βασικά μοτίβα του ρομαντισμού: τη συλλογική, ηρωική έξαρση και την ατομικιστική ζοφερή απόγνωση από την άλλη.

-          Η Ταξιδεύτρια – παραλλαγή του θέματος της περιπλάνησης, του οδοιπόρου.

-          Διονύσου πλούς – ποιητικό «διήγημα», με θέμα το επεισόδιο του θεού Διονύσου με τους τυρρηνούς, που εικονίζεται στη ζωοφόρο του χορηγικού μνημείου του Λυσικράτη.  Η γλώσσα είναι εξαιρετικά επιτηδευμένη και γλαφυρή υπεραρχαϊζουσα, σε περίτεχνα επεξεργασμένες πεντάστιχες στροφές.

Ηλίας Τανταλίδης στιχουργεί στη δημοτική και στην καθαρεύουσα συντηρώντας μαζί με την παράδοση του Χριστόπουλου, και το πολίτικο πνεύμα της ελαφράδας.

-          Παίγνια

-          Ιδιωτικά στιχουργήματα

-          Άσματα

-          Μια πρώιμη ομηρική μετάφραση σε δακτυλικό εξάμετρο που αποσπά τους επαίνους του Α. Ρ. Ραγκαβή στα 1840.

Γεώργιος Ζαλοκώστας ( γράφει σε καθαρεύουσα και δημοτική γλώσσα, αλλά και επικολυρικά θέματα και οικειότερους, τρυφερότερους, είτε ερωτικούς και ελεγειακούς στοίχους. Γράφει αδιακρίτως και τα δύο θέματα και στις δύο γλώσσες.)

-          Το Χάνι της Γραβιάς, Μεσολόγγι κ.α. – επικολυρικά ποιήματα.

-          Μικρά λυρικά ποιήματα με μελωδικότερο μετρικό σχήμα, ένα τετράστιχο με έναν δεκαπεντασύλλαβο και τρεις μικρότερους στίχους, σε δημοτική γλώσσα.

Θεόδωρος Ορφανίδης Μαθητής του Αλ. Σούτσου, παρά τον αντιφαναριωτισμό του, καλλιεργεί από νωρίς, με μέτρια αποτελέσματα, τη σατιρική στιχουργία.

-          Ο Άπατρις, Χίος δούλη – επικολυρικά ποιήματα από τη μεσαιωνική ιστορία του νησιού.

-          Άγιος Μηνάς – επικολυρικό ποίημα για τις σφαγές της Χίου στα 1822

-          Τίρι-Λίρι «ή το κυνηγέσιον έν νήσω Σύρω, ποίημα ηρωικοκωμικόν» - σατιρικό ποίημα.  Ο παράξενος τίτλος σημαίνει κάτι σαν παιχνίδι ή φλυαρίες δίχως νόημα.  Οι 3.000 δεκαπεντασύλλαβοι στίχοι του είναι πλαδαροί και ατημέλητοι, αλλά η σατιρική του διάθεση αναβρύζει συχνά γνήσια, τα κωμικά ευρήματα είναι πολλά.

Ιωάννης Καρασούτσας (λυρικός, ρομαντικός με ιδιαίτερη απαισιοδοξία, γλώσσα τυπική καθαρεύουσα αλλά και με πιο θερμούς ήχους της δημοτικής). Θαυμαστής του Α.Ρ. Ραγκαβή, αρχίζει από το 1839 ν’ αναζητά έναν προσωπικό δρόμο προς τον λυρισμό, συνδυάζοντας τη ρομαντική θεματογραφία του με μια αίσθηση όλο και περισσότερο κλασικιστική.

-          Εωθιναί μελωδίαι

-          Βάρβιτο

Δημοσθένης Βαλαβάνης λιγοστή ποιητική παραγωγή στην οποία το μερίδιο της δημοτικής είναι αρκετά μεγάλο.

Φαναριώτης – Κατά τον 19^ο αιώνα, ο όρος Φαναριώτης πήρε μια νέα και διαφορετική σημασία.  Ο όρος ισχύει σχεδόν πάντοτε για τους απογόνους της ελίτ της Κωνσταντινούπολης του 18^ου αιώνα και των Παραδουνάβιων ηγεμονιών, που κατέληξαν να συγκροτήσουν την πνευματική ελίτ του ελληνικού βασιλείου.  Η άνοδος των Φαναριωτών αυτών έγινε κατά την περίοδο 1830-1880, και οι ποιητές που έγραψαν και δημοσίευσαν στην Αθήνα αυτή την περίοδο συγκρότησαν την Παλαιά Αθηναϊκή ή Φαναριώτικη Σχολή.

Αμβρόσιος Σ. Ράλλης, έμπορος της Τεργέστης, αναθέτει στο Πανεπιστήμιο Αθηνών τη διεξαγωγή ποιητικών διαγωνισμών, εκπονεί τον κανονισμό τους και αναλαμβάνει τα έξοδα: από το 1851 ως το 1877 η εξέλιξη του έμμετρου λόγου βρίσκεται σε στενή συνάρτηση με ό,τι κυοφορείται, ενθαρρύνεται ή καταδικάζεται μέσα στα πλαίσια του αθηναϊκού θεσμού.

v  Γλωσσικά – η δημοτική γλώσσα αποκλείεται επισήμως.

v  Ο ρομαντισμός, κυρίαρχος με την βυρωνική μορφή του, αποβαίνει στοιχείο επαναστατικό, ανατρεπτικό.  Όπλο στα χέρια της φοιτητικής νεολαίας, από τη μια μεριά προβάλλει επιδεικτικά ένα σύνολο από επικίνδυνες κοινωνικά συμπεριφορές (αιμομιξίες, φόνους, αυτοκτονίες, παραφροσύνες κ.λ.π.), ενώ από την άλλη αποτελεί μέσο πολιτικών αντιοθωνικών εκδηλώσεων, ιδίως μετά τα Κριμαϊκά και την καθίζηση της Μεγάλης Ιδέας.

1860 – ετοιμάζει την εξόρμησή της η τελευταία αθηναϊκή γενιά που θα οδηγήσει τον ρομαντισμό στην κορύφωση και στην πτώση του (είναι η γενιά του Αχιλλέα Παράσχου, του Δημ. Παπαρρηγόπουλου, του Σ.Ν. Βασιλειάδη).  Το νέο στοιχείο δεν βρίσκεται ούτε στη γλώσσα ούτε στη στιχουργική τεχνική ούτε στη θεματογραφία.  Βρίσκεται στην ένταση της φωνής.  Το παράπονο μεταβάλλεται σε κραυγή διαμαρτυρίας.  Η μελαγχολία γίνεται κατάθλιψη, η παθητική αναμονή του θανάτου ενεργητική θανατοφιλία.  Ανεβαίνει και ο τόνος της οργής, φθάνοντας ως την πρόκληση.  Εκπρόσωπος ο Α. Παράσχος.

1862 – αρχίζει ο Βουτσιναίος διαγωνισμός με κλασικιστικούς προσανατολισμούς.

 

ΠΑΛΑΙΑ ΑΘΗΝΑΪΚΗ Η ΦΑΝΑΡΙΩΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ

Την Σχολή άρχισαν οι:

Αλέξανδρος Σούτσος

Παναγιώτης Σούτσος

Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής

Το 1831 στο Ναύπλιο δημοσιεύτηκαν δύο μακροσκελή ποιήματα τα οποία εγκαινιάζουν την έμπρακτη φάση του Ρομαντισμού στην Ελλάδα (Ο Οδοιπόρος του Παναγιώτη Σούτσου και Δήμος & Ελένη του Ραγκαβή) Και τα δύο είναι μελοδραματικά έργα, στα οποία αναγνωρίζουμε μία εισαγόμενη πλοκή εξωτερικής προέλευσης, η οποία στηρίζεται γερά στον ελληνικό κόσμο.  Η ιστορική σημασία αυτών των ποιημάτων βρίσκεται όχι μόνο στο γεγονός ότι σε μεγάλο βαθμό καθόρισαν και καθιέρωσαν ό,τι συμβατικά ονομάζεται ελληνικός Ρομαντισμός, αλλά επίσης, και στη σχέση τους με τον Σολωμό.

Η λυρική ποίηση της περιόδου του Ρομαντισμού, τόσο στην Αθήνα όσο και στα Επτάνησα, κυριαρχείται από ερωτική ποίηση και ελεγείες καθώς και από ποιημάτια αφιερωμένα στις εποχές, ιδιαίτερα την άνοιξη, ενώ μακροσκελέστερα ποιήματα, με πατριωτικά θέματα κυρίως, είτε αφηγηματικά είτε δραματικά, εμφανίζονται και στα δύο πολιτισμικά κέντρα.

Οι κριτικοί του 20^ου αιώνα, θεώρησαν ότι η λυρική ποίηση των μέσων του 19^ου αιώνα είχε προσποίηση και ψυχρότητα, στοιχεία που βρίσκονται σε συμφωνία περισσότερο με την ποιητική του νεοκλασικισμού του 18^ου αιώνα παρά με τα Ρομαντικά γνωρίσματα.

Κατά παράδοξο τρόπο, στον ελληνικό χώρο ο «νεοκλασικισμός» θα πρέπει να εννοείται ως τοπική εκδήλωση της Ρομαντικής παρόρμησης.

Η μόνη συστηματική διάκριση που μπορεί να γίνει μεταξύ της ποιητικής των δύο Σχολών (της Επτανησιακής και της Αθηναϊκής) είναι στην επιλογή της γλώσσας τους.  Στην Αθήνα, η «αρχαιοπληξία» της εποχής επεκτείνεται και στην ποιητική γλώσσα, ενώ οι ποιητές των Επτανήσων καλλιεργούν συστηματικά ένα ιδίωμα που βασίζεται στην ομιλούμενη της περιόδου και η οποία, όπως και στην περίπτωση του Σολωμού, περιλαμβάνει στοιχεία της τοπικής διαλέκτου.

Μόνο το έργο 2 ποιητών, από τα μέσα του αιώνα, αναδημοσιεύτηκε με σύγχρονες κριτικές επανεκδόσεις:

του Μαρκορά – Ο Όρκος – το θέμα του το αντλεί σε μεγάλο βαθμό από την αποτυχία της Κρητικής επανάστασης εναντίον των Τούρκων.

του Βαλαωρίτη -  Κυρά Φροσύνη, Αθανάσιος Διάκος, Φωτεινός  - τα δύο πρώτα δραματοποιούν τους ξακουστούς θανάτους των ηρώων τους κατά τη διάρκεια της αντίστασης στην τουρκική δουλεία και το τρίτο παρουσιάζει ένα ελάχιστα γνωστό επεισόδιο από την ιστορία της Φραγκοκρατίας του 14^ου αιώνα στη Λευκάδα.

Αχιλλεύς Παράσχος – τρίτομο συγκεντρωτικό έργο.  Γνήσιος βυρωνικός ποιητής, αφελής μιμητής του δημοτικού τραγουδιού και καθαρολόγος ψάλτης του έρωτα.

Κλέων Ραγκαβής – σκανδαλίζει στα 1862 τους κριτές με τους βλάσφημους στίχους του, όπως θα τους σκανδαλίσει και στα 1865 με τις τολμηρές ερωτικές του εικόνες, και, προπάντων με τον αθεϊσμό του δράματός του Ιουλιανός ο Παραβάτης.

Δ. Παπαρρηγόπουλος – εμφανίζεται με αναρχικές τάσεις – Σκέψεις ενός ληστού – για να μπει με τους Στόνους σ’ ένα κλίμα χαμηλόφωνης απελπισίας.

Σ.Ν. Βασιλειάδης – Με την πρώτη συλλογή του – Εικόνες και Κύματα, 1866 – αφιερωμένη στον Θεό, εμφανίζεται ταυτόχρονα μυστικοπαθής και βλάσφημος.

Πολυλάς – Αν και ποτέ δεν δημοσίευσε τα ποιήματά του σε συλλογή, τακτοποίησε και εξέδωσε τα χειρόγραφα του Σολωμού μετά το θάνατο του τελευταίου, σε μια μορφή της οποίας τα κριτικά εργαλεία και η γνωστική επάρκεια ουδέποτε ξεπεράστηκαν.  Ήταν επίσης ο πρώτος που μετέφρασε τον Όμηρο στα νέα ελληνικά και υπήρξε από τους πιο επιτυχημένους μεταφραστές του Σαίξπηρ.  Επιπροσθέτως, ήταν ένας από τους λίγους συγγραφείς της γενιάς του στα Επτάνησα που έγραψε πεζογραφία.

Ανδέας Λασκαράτος

–        Τα μυστήρια της Κεφαλονιάς – πεζή σάτιρα

–        Ιδού ο άνθρωπος – πεζή σάτιρα

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

1. Περισσότερα στοιχεία είναι σήμερα γνωστά για τα πεζογραφικά είδη που κυκλοφόρησαν στα ελληνικά ανάμεσα στο 17^ο αιώνα και στις αρχές του 19^ου, για τα οποία αποδείχτηκε ανεπαρκής ο παλαιότερος χαρακτηρισμός ως «λαϊκά αναγνώσματα».
2. Ανανεώθηκε το ενδιαφέρον για τα ίδια τα κείμενα των μυθιστορημάτων που δημοσιεύτηκαν ανάμεσα στα 1835 και στα 1850, και η σχετική έρευνα ασχολήθηκε με ένα μεγαλύτερο θεματικό εύρος σε σύγκριση με ό,τι είχε επισημανθεί μέχρι τότε.

Λέανδρος – Παναγιώτης Σούτσος – 1^ο μυθιστόρημα.  Ρομαντικό επιστολικό, χρωστάει πολλά στον Γκαίτε και στον Foscolo, αντιπροσωπεύει μία από τις πολλές ταυτόχρονες αφετηρίες της ελληνικής μυθιστοριογραφίας.

Έρωτος Αποτελέσματα – δημοσιεύτηκαν με τα αρχικά Ι.Κ. στη Βιέννη το 1792 – Το πρωιμότερο και γνωστότερο πρωτότυπο αφήγημα σε πεζό λόγο.  Συλλογή 3 διηγημάτων.  Και τα 3 οργανώνονται ως μια σειρά αντιθέσεων.  Ο έρωτας είναι το μοναδικό θέμα που τα ενώνει.  Κάθε ιστορία διερευνά και από ένα διαφορετικό «αποτέλεσμα» που μπορεί να έχει η πορεία του έρωτα.  Απλή γλώσσα του καλλιεργημένου αστικού λόγου της περιόδου.

Μυθιστορία: σύμφωνα με τον Κοραή ο όρος νοείται ως: «πλαστήν, αλλά πιθανήν ιστορίαν ερωτικών παθημάτων, γραμμένην εντέχνως και δραματικώς, ως επί το πλείστον εις πεζόν λόγον»

Παπατρέχας – Κοραής – Το πρώτο νεοελληνικό μυθιστόρημα.  Το έργο αποτελείται από μια σειρά μυθοπλαστικών επιστολών, οι οποίες δημοσιεύτηκαν ως Προλεγόμενα στις τέσσερις πρώτες ραψωδίες της Ιλιάδας.  Οι 4 επιστολές, οι οποίες περιγράφουν τη γνωριμία του αφηγητή με έναν ευφυή αλλά απαίδευτο παπά ενός χωριού στη Χίο, έχουν καθαρά διδακτικό σκοπό.

Ο Εξόριστος – Αλέξανδρος Σούτσος – αντλεί το πλαίσιο δράσης του από την ταραχώδη πολιτική ζωή των πρώτων χρόνων του ελεύθερου ελληνικού κράτους.

Το Παλληκάριον – Ανώνυμο – επικέντρωσε το ενδιαφέρον του σε επεισόδια του πολέμου, που είχε τελειώσει λίγα χρόνια πριν.

Η Ορφανή της Χίου – Ιάκωβος Πιτζιπίος - επικέντρωσε το ενδιαφέρον του σε επεισόδια του πολέμου, που είχε τελειώσει λίγα χρόνια πριν.

Ο Πολυπαθής – Γρηγόριος Παλαιολόγος – μεταφέρει τον αναγνώστη από την Οθωμανική Κωνσταντινούπολη της δεκαετίας του 1770 στην Ελλάδα του βασιλιά Όθωνα, και τελειώνει με τον πολυβασανισμένο ήρωά του να ξαναβρίσκει στα εξήντα του τη χαμένη αγάπη του και να καταλήγει, να καλλιεργεί τον κήπο του.

Ζωγράφος – Γρηγόριος Παλαιολόγος – κείμενο το οποίο είναι εν μέρει ερωτική μυθιστορία και εν μέρει κοινωνική σάτιρα.

Ο Πίθηκος Ξουθ ή Τα ήθη του αιώνος – Ιάκωβος Πιτζιπίος – μυθιστόρημα το οποίο σατιρίζει τόσο τις στάσεις των Ευρωπαίων περιηγητών ως προς την Ελλάδα, όσο και τις αξιώσεις της νεοσύστατης αστικής τάξης της Αθήνας, με αποτέλεσμα και οι δύο ομάδες να φαίνεται ότι πιθηκίζουν.

Αυθέντη του Μορέως – Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής – ιστορικό μυθιστόρημα.  Αντλώντας την πλοκή του από το γραμμένο σε δημώδη γλώσσα έμμετρο Χρονικόν του Μορέως του 14^ου αιώνα.

Ο Διάβολος εν Τουρκία – Ξένος – το 1^ο μυθιστόρημα του, το οποίο δημοσιεύτηκε πρώτα στα αγγλικά και αργότερα στα ελληνικά.

Ο Συμβολαιογράφος – Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκάβης – ρεαλιστική ιστορία δολοπλοκίας, αγωνίας και ρομάντζου, είναι μεταξύ των πρώτων αστυνομικών μυθιστορημάτων που γράφτηκαν ποτέ.

Θάνος Βλέκας – Παύλος Καλλιγάς – Το μοναδικό του μυθιστόρημα.  Ο ομώνυμος ήρωας είναι ένας από δύο αδελφούς, ο οποίος στην αρχή της ιστορίας είναι μικροκαλλιεργητής καλοκάγαθος και χωρίς φιλοδοξίες.  Ο αδελφός του, ο Τάσος, συγκεντρώνει όλα τα κοινωνικά και ορισμένα από τα πολιτικά κακά της εποχής, καθώς αλλάζει ρόλους προκειμένου να αποκομίσει προσωπικά οφέλη: από ληστής γίνεται θεσιθήρας και επιδιώκει εκβιαστικά να αποκτήσει χωράφια και εκμεταλλεύσιμη γη.  Στην πορεία των πραγμάτων, ο αθώος Θάνος πληρώνει για τα παραπτώματα του αδερφού του, χάνοντας πρώτα τη γή του, κατόπιν την ελευθερία του και τελικά ακόμα και τη ζωή του.  Στην πορεία των αναγκαστικών περιπλανήσεων συναντά την όμορφη Ευφροσύνη, ο πατέρας της οποίας τον παίρνει υπό την προστασία του και ο οποίος αντιπροσωπεύει στο βιβλίο τον μόνο επιτυχημένο μεσολαβητή ανάμεσα στο καλό και το κακό.  Προτού όμως οι δύο τους καταφέρουν να παντρευτούν, ο Θάνος σκοτώνεται σε μια προσπάθεια να αποτρέψει έναν τοπικό ξεσηκωμό εναντίον της τυραννικής κατάχρησης εξουσίας του αδελφού του, και η κοπέλα, αφού φτάνει με τον πατέρα της λίγα μόνο λεπτά αργότερα, δεν κατορθώνει να αποτρέψει το κακό και πέφτει άψυχη πάνω στο πτώμα του.   Έντεχνη αφήγηση.  Υψιπετές ρητορικό ύφος και πάμπολλες παρεκβάσεις, οι οποίες θυμίζουν τα αρχαία ελληνιστικά μυθιστορήματα.

Η Πάπισσα Ιωάννα – Εμμανουήλ Ροϊδης – Το μόνο ελληνικό μυθιστόρημα του 19^ου αιώνα που βρήκε μια έστω και μέτρια θέση στον ευρωπαϊκό λογοτεχνικό κανόνα.  Το έργο εκτυλίσσεται χωρο-χρονικά μακριά από τη σύγχρονη Ελλάδα και είναι γραμμένο με πλήρη αδιαφορία απέναντι στις περισσότερες αφηγηματικές συμβάσεις της εποχής.  Ένα από τα λίγα κωμικά αριστουργήματα της νεοελληνικής λογοτεχνίας.  Το θέμα αντλείται από την απόκρυφη βωμολοχία της μεσαιωνικής ιστορίας, σύμφωνα με την οποία ο Πάπας του 9^ου αιώνα, Ιωάννης Η’, ήταν στην πραγματικότητα γυναίκα.  Οι κριτικοί δεν είναι όλοι σύμφωνοι ως προς τη φύση και το σκοπό αυτού του μυθιστορήματος, ακόμη και αν μπορεί να θεωρείται μυθιστόρημα.

Η στρατιωτική ζωή εν Ελλάδι – Ανώνυμο -  και ο Λουκής Λάρας – Δημήτριος Βικέλας – διηγούνται αληθινές ιστορίες.  Και τα 2 έχουν θεωρηθεί, ως μοναδικοί σχεδόν πρόδρομοι ενός λιγότερο ρητορικού ύφους και μιας γλώσσας πλησιέστερης στην ομιλούμενη της εποχής.  Είναι τα πρώτα μυθιστορήματα στα ελληνικά όπου η εσκεμμένη απλοποίηση της γλώσσας και του ύφους αντανακλά τον καινούργιο στόχο του ντοκυμανταίρ.

Τα Απομνημονεύματα – Μακρυγιάνης – Για πρώτη φορά στη δεκαετία του 1870 τα όρια μεταξύ γεγονότος και μυθοπλασίας σκοπίμως συγχέονται.

Οι κρητικοί γάμοι – Σπυρίδων Ζαμπέλιος – μοναδικό μυθιστόρημα επτανήσιου συγγραφέα.  Ιστορικό μυθιστόρημα που εκτυλίσσεται στην Κρήτη του 16^ου αιώνα.

Δραστηριότητες:

1. Παν. Σούτσου, Οδοιπόρος + Α.Ρίζος Ραγκαβή Δήμος και Ελένη:
Να γίνει τεχνοτροπική, θεματική και μορφολογική σύγκριση --
Και στα δύο τα βασικά τεχνοτροπικά / θεματικά χαρακτηριστικά της ρομαντικής αθην. ποίησης.
α. Οδοιπόρος: έκρηξη αρνητικών αισθημάτων ήρωα, ο έρως της πατρίδος ως πηγή κακού, διπλή αυτοκτονία αγαπημένων, στιγμή θανάτου ως πράξη ένωσης και κορύφωσης ευτυχίας, ιδεαλιστική πίστη στη μεταθανάτια και οριστική επανένωση των ψυχών τους.
β. Δήμος και Ελένη: ιδεαλιστική εξιδανίκευση της γυναικείας ομορφιάς και ψυχικής καλοσύνης, τάση για φυγή και περιπλάνηση, υποβλητικά φυσικά τοπία, αντανάκλαση ταραγμένης φύσης και έντονο ψυχισμό ανθρώπων.
α. Οδοιπόρος: μεγάλη στιχουργική ποικιλία, εναλλαγή διάφορων στίχων που ακολουθεί την παλαιότερη φαναριώτικη τάση για ρυθμική ανανέωση της ποιητικής παράδοσης.
β. Δήμος και Ελένη: σταθερή προτίμηση (αν και όχι αποκλειστική) προς 15σύλλαβο που δείχνει τη διάθεση για σύνδεση με τη στιχουργική παράδοση του δημοτικού τραγουδιού.

2. "Ο επιστάτης των εθνικών οικοδομών επί Ι. Καποδίστρια" - Αλέξανδρος Σούτσος:
Σε ποια θεματικά και εκφραστικά στοιχεία απηχείται ο συνδυασμός του σατιρικού είδους με την πολιτικοκοινωνική κριτική.

Στο συγκεκριμένο, σάτιρα και πολιτική είναι έννοιες συμπληρωματικές / ταυρόσημες. Το ποιητικό προσωπείο εκφέρει τον λόγο σε α' πρόσωπο για να παρουσιαστεί το μισητό για τον Σούτσο καθεστώς του Ι. Καποδίστρια. Ο επιστάτης (έπαρση, αφέλεια, χωρίς ηθικούς φραγμούς, σε στενή σχέση με τους δημόσιους άρχοντες) προβάλλει τη σταθερή αρχή του βίου του: το εύκολο και γρήγορο κέρδος.
Κοινωνία μεταλλασσόμενη, δίχως σταθερές αξίες, ο επιστάτης δεν είναι παρά ένας ακόμα κρίκος σε μια μακριά αλυσίδα της διαπλοκής. Πολιτικός στόχος της σάτιρας του Σούτσου: η στηλίτευση της δημόσιας στάσης ορισμένον προσώπων. Όχι συγκεκριμένα πρόσωπα, αλλά επαγγελματικές ομάδες. Στιλητεύεται επίσης η απαιδευσία εκείνων που αναλαμβάνουν δημόσιους ρόλους.
Εκφραστικά: Η σάτιρα εδώ συνδυάζεται με τον ρυθμό του σκωπτικού τραγουδιού (3 στροφές που τελειώνουν με τους ίδιους "τραγουδιστικούς" βραχείς στίχους, οι οποίοι συμπυκνώνουν και το πικρό πολιτικό μήνυμα του ποιήματος: η "δουλειά" πάει καλά μέσα σε ένα κοινωνικό σώμα που νοσεί από την κακή διαχείριση και τη διαφθορά.

3. α) "Ο βοριάς που τ' αρνάκια παγώνει" Γ. Ζαλοκώστα + β) "Η νοσταλγία" (ΑΚΚ-Ι. Καρασούτσας):
Σύγκριση με γνώμονα τα τεχνοτροπικά, θεματικά και γλωσσικά γνωρίσματα της αθηναϊκής ποίησης 1850-70. Ισχύει για το β) ότι ο ν.ε. ρομαντισμός δεν μένει στη μορφή αλλά στις επιφάνειες;

Για β) αρχαιολατρία, πατριδολατρία, ρητορισμός. Επίσημη αρχαϊστική καθαρεύουσα, αρχαιογνωστικές αναφορές, περίτεχνο στροφικό σχήμα. Νοστασγία για Μ. Ασία (δοσμένη με το αρχαίο της όνομα, Ιωνία) => κλασικιστική τεχνοτροπία, χωρίς να λείπουν τα ρομαντικά στοιχεία (έντονο συναίσθημα, υποβλητικές φυσικές περιγραφές).
Για α) αφορμή ο θάνατος του 4ου γιου του.. τυπικά ρομαντικό. Έντονη δραματοποίηση της αναμονής του θανάτου. Ψυχική οδύνη που ταυτίζεται με την ταραχή των φυσικών στοιχείων. Χρήση δημοτικής (συνιστά εξαίρεση) που με τα υπερβολικά, αφελή θεματικά στοιχεία του ποιήνματος, μάλλον ελαττώνουν τη συγκινησιακή απόχηση του ποιήματος.
Για β) χρήση καθαρεύουσας που μάλλον δεν προκαθορίζει την αισθητική αξία ενός ποιήματος (επιφανειακή άτεχνη ποίηση χωρίς εκφραστικό βάθος.)

4. α) "Παρά τω τάφω της δεσποινίδος" Σ. Βασιλειάδης + β) "Επί του τάφου του πατρός μου" Γ. Βιζυηνός:
Σύγκριση (περίοδος: παρακμή του αθηναϊκού κλασικορομαντισμού)

Και τα δύο ως θέμα τους τάφους και τον πενθισμό. Και στα δύο απαντούν οι κοινοί τόποι της ρομαντικής τεχνοτροπίας (δράμα από θάνατο νέας ή πολυαγαπημένου συγγενικού προσώπου).
Στο α) τυπικά ρομαντικά γνωρίσματα (αντιθετική σχέση νεκρής - φύσης, ενατένιση του ουρανού, πικρή ανάμνηση νεκρού αδελφού), ρητορισμός, μεταφυσική "λύση" (θάνατος σώματος = αθανασία ψυχής) εκφυλίζονται λόγω κακής χρήσης καθαρεύουσας (συντακτική στρυφνότητα και ακυρολεξίες).
Στο β) Σπαραξικάρδια ρομαντική δραματοποίηση), τίτλος σε καθαρεύουσα, συγκινησιακά  θερμαίνεται από την καθαρή δημοτική γλώσσα και, μέσω αυτής, την ανάμνηση του δημοτικού τραγουδιού (μοιρολόγια). Περίτεχνη στροφή + χρήση δημοτικής => ροπή προς αλλαγή (γενιά 1880)

5. α. "ο Λέανδρος" Π. Σούτσος + β. "Θάνος Βλέκας" Καλλιγάς + γ. "Η ηρωίς της ελλ. επαναστάσεως" Ξένος:
Ποιο το κοινό θεματικό μοτίβο; Ποιες μεταμορφώσεις/προσαρμογές υφίσταται;

Οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει το ειδύλλιο ενός ζευγαριού ενταγμένες κάθε φορά μέσα σε συγκεκριμένο κονωνικοϊστορικό πλαίσιο.
στο α) - οι ηθικές / κοινωνικές δεσμεύσεις δεν τους επιτρέπουν να χαρούν τον έρωτά τους. Μεταξύ ερωτικού πάθους και κοινων. χρέους επιλέγουν το δεύτερο, επιλογή - ηθικό αντίβαρο στην κατά τα άλλα ανόσια πράξη της αυτοκτονίας του Λέανδρου στο τέλος του έργου.
στο β) - η ερωτική επιθυμία: συνεκτικός ιστός των περιπετειών του Θάνου. Η αμοιβαία αγάπη παρεμποδίζεται από τις δύσκολες κοινωνικές συνθήκες των αγροτών και την κακοδιοίκηση του ν.ε. κράτους.
στο γ) - έρωτας στο πρόσφατο ηρωικό παρελθόν. Το ξέσπασμα της επανάστασης και η οικειοθελής στράτευση του Θρασύβουλου + ραδιουργίες του μισητού αντεραστή Βάρθακα αναβάλλουν συνεχώς την ευτυχισμένη ένωση.

6. "Λέανδρος" Π. Σούτσος: Ανήκει στο είδος της μυθιστορίας ή του μυθιστορήματος;

Παρόλο που πρόκειται για επιστολικό μυθιστόρημα, στο συγκρκριμένο είναι ευδιάκριτο ένα βασικό χαρακτηριστικό της μυθιστορίας: οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει το ειδύλλιο ενός ερωτευμένου ζευγαριού. Ο στόχος της ηθικής ωφέλειας του αναγνώστη εμφανής, αφού και τα δύο μέλη δεν παραβιάζουν τους ηθικούς κανόνες και τις κοινωνικές δεσμεύσεις. Η κατάληξη αποκλίνει ωστόσο από τα στερεότυπα της μυθιστορίας (έρωτας ανεκπλήρωτος, οι δύο πρωταγωνιστές πεθαίνουν από θλίψη ή αυτοκτονούν).

7. "Λέανδρος" Π. Σούτσος: Να εντοπίσετε τυπικά στοιχεία και μοτίβα ρομαντισμού. Τι εξασφαλίζει η επιστολική μορφή του;

Τα ερωτικά πάθη και παθήματα που οφείλονται σε ποικίλους παράγοντες, η μελαγχολική διάθεση των πρωταγωνιστών που γεννά τάσεις αυτοκτονίας, η καταφυγή στη φύση και τον φιλοσοφικό στοχασμό που γεννά η παρατήρησή της, η έντονη θρησκευτική πίστη και γενικότερα η παρουσία του θρησκευτικού στοιχείου, η περιπλάνηση ως προτεινόμενη λύτρωση από το ερωτικό αδιέξοδο.
Η επιστολική δομή εξασφαλίζει πολυφωνία στην απόδοση της πραγματικότητας, της ψυχολογίας και των αισθημάτων των ηρώων, ενώ η ελλειπτική αφήγησή του διευκολύνει την αναπαράσταση ταυτόχρονων πράξεων.

8. "Πάπισσα Ιωάννα" Ροΐδης: Πού διαφοροποιείται από τα υπόλοιπα της ίδιας περιόδου;

Η περίοδος διακρίνεται από κριτική τάση εναντίον των τρωτών της πολιτικής διοίκησης, καθώς και από όψεις της κοινωνικής οργάνωσης και αστικής ζωής. Σε αυτή την παράδοση εντάσσεται και το έργο, όμως στο στόχαστρο της κριτικής του βάζει την εκκλησία, σατιρίζοντας όλο το εκκλησιαστικό οικοδόμημα (όντας Διαφωτιστής) προκαλώντας πραγματικό σκάνδαλο (σατιρική ελευθεροσύνη).
Προκαλεί επίσης με το απαράμιλλο ύφος του (προγραμματικός και συνεχής αιφνιδιασμός με τις πλέον απρόσμενες παρομοιώσεις - "αφυπνωτική" μέθοδος, ιδιοφυής χρήση της γλώσσας).

9. "Βρούτος Κουρτέρρος" Αλ. Ρ. Ραγκαβής: Ξενόθεμη πεζογραφία.. γίνεται αναγωγή στο σύγχρονά του ελληνικά δεδομένα;

Προβληματισμός έργου: ποιο είναι το καλύτερο πολίτευμα. Ο Ραγκαβής επιλέγει την ασφάλεια το ξενόθεμου περιβάλλοντος για να κάνει υποδείξεις για την ελληνική πραγματικότητα (βασιλική διοίκηση) ώστε να αποφευχθούν αντίστοιχες λανθασμένες επιλογές. Εντοπίζεται λοιπόν η ιδιολογική - πολιτική τοποθέτηση του συγγραφέα: πίστη στην 'πεφωτισμένη μοναρχία', προσπάθεια υπεράσπισης του ελληνικού θρόνου απέναντι στους σύγχρονους φιλολεύθερους και δημοκρατικούς αμφισβητίες του, διακριτική υπόδειξη προς Όθωνα των καθηκόντων ενός καλού ηγεμόνα.

10. "Θάνος Βλέκας": Πρόκειται για είδος παραβολικής αφήγησης (αναφορά στην πολιτική διαχείριση των προβλημάτων των αγροτικών στρωμάτων);

Ο Καγιαλής το αναγνωρίζει ως κείμενο πολιτικού προβληματισμού και υπόδειξη συνετής διαχείρισης των λαϊκών/αγροτικών κοινωνικών στρωμάτων. Σταδιακή ανάπτυξη 3 πολιτικών στάσεων/προτάσεων: ο ακαλλιέργητος Τάσος = ο στυγνός εκμεταλλευτής του κόπου των αγροτών, ο πλούσιος κτηματίας Αϋφαντής = ο συνετός άρχοντας που υποστηρίζει ότι η αρμονία του έθνους θα προέλθει μέσα από την παραχώρηση δικαιωμάτων στους αγρότες ως μικροϊδιοκτήτες, ο εξευγενισμένος αγρότης Θάνος επροσωπεί τον τύπο του ροναντικού φιλάνθρωπου. Αδιέξοδο επιλογών του, αφού ούτε τους χωρικούς πείθει ούτο τον βάναυσο Σκιά συνετίζει. Επικίνδυνη ως πολιτική πρόταση, αφού ο Θάνος σκοτώνεται και οι αγρότες καταλήγουν με περισσότερα προβλήματα. (τα τραγικά αποτελέσματα στα οποία οδηγούν οι αγαθές προθέσεις όταν δεν συνοδεύονται από ρεαλιστικές πολιτικές εκτιμήσεις). Ίσως η επιλογή του θανάτου να επιβάλλεται από την παράδοση των μυθιστορημάτων του ρομαντισμού, όμως το πιθανότερο.. για να κλονίσει τον αστό αναγνώστη και να τον προειδοποιήσει σχετικά με τον κίνδυνο που αντιμετωπίζουν τα συμφέροντα της τάξης του από την ανεξέλεγκτη αντίδραση των εγκαταλελειμμένων αγροτικών στρωμάτων.

ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΥ

Α. ΠΟΙΗΣΗ:

1. Αλέξανδρος Σούτσος (1803-1863)

«Επιστάτης εθν. οικοδομών» (81)

«Ζηλιάρης γέρος»

2. Γεώργιος Ζαλόκωστας (1805-1858)

«Ο βοριάς που τ’ αρνάκια παγώνει» (85)

3. Παναγιώτης Σούτσος (1806-1868)

«Οδοιπόρος» (87)

4. Αλέξανδρος Ρίζος – Ραγκαβής (1809-1892)

«Δήμος και Ελένη» (99)

5. Ηλίας Ταντασίδης (1818-1896)

«Μικράτα» (104)

6. Ιωάννης Καρασούτσας (1824-1873)

«Η νοσταλγία» (105)

7. Δημήτρης Παπαρρηγόπουλος (1843-1873)

«Ο φανός του κοιμητηρίου Αθηνών» (107)

8. Σπυρίδων Βασιλειάδης (1845-1874)

«Παρά τω τάφω της δεσποινίδος» (110)

9. Γεώργιος Βιζυινός (1849-1896)

«Επί του τάφου του πατρός μου» (112)

Β. ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

1. Γρηγόριος Παλαιολόγος (1793-1844)

«Ο Ζωγράφος» (115)

2. Παναγιώτης Σούτσος (1806-1868)

«Ο Λέανδρος» (125)

3. Αλέξανδρος Ρίζος – Ραγκαβής (1809-1892)

«Βρούτος Κουρτέρρος ζητών...» (134)

4. Παύλος Καλλιγάς (1814-1896)

«Θάνος Βλέκας» (143)

5. Στέφανος Θ. Ξένος (1821-1894)

«Ηρωίς της Ελλ. Επανάστασης...» (151)

6. Εμμανουήλ Ροΐδης (1836-1904)

«Πάπισσα Ιωάννα» (160)

7. Χαρίλαος Δημόπουλος (β’μισό 19^ου-α’ μισό 20^ου)

«Η στρατιωτική ζωή εν Ελλάδι» (173)