(Σημείωση: Μέχρι το τέλος Ιουνίου όλα τα κεφάλαια παραμένουν ανοικτά σε συνεχή εμπλουτισμό.)
ΕΝΝΟΙΕΣ - ΚΛΕΙΔΙΑ
- Επαρχία - Άστυ
- Ρεαλισμός
- Σάτιρα
- Λαογραφία
- Γλωσσικό Ζήτημα
- Ηθογραφία
- Παρνασσισμός
- Συμβολισμός
- Ποιητής Μύστης
- Νατουραλισμός
- Κοινωνική κριτική
- Γυναικεία πεζογραφία
- Ψυχολογικό / Ιδεολογικό μυθιστόρημα
Η λογοτεχνική "Γενιά του 1880" περιλαμβάνει μια μεγάλη και σημαντική ομάδα λογοτεχνών που δραστηριοποιούνται τόσο στην πεζογραφία όσο και στην ποίηση και διαμορφώνουν με το έργο τους τις λογοτεχνικές τάσεις της περιόδου 1880 - 1910 περίπου. Οι δημιουργοί επιδεικνύουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις πολιτικές, κοινωνικές και πολιτισμικές εξελίξεις τόσο στον ελλαδικό χώρο όσο και στην υπόλυπη Ευρώπη. Συνδέεται με το πέρασμα από τον Ρομαντισμό στον Ρεαλισμό, ο οποίος ως ρεύμα είναι αποτέλεσμα των εξελίξεων στο φιλοσοφικό και στο επιστημονικό πεδίο: του θετικισμού (Κόντ: εξέφρασε στη φιλοσοφία την ιδέα της εξέλιξης στην ανθρώπινη σκέψη, μέω της επιστημονικής μεθόδου ο άνθρωπος μπορεί να αποκτήσει γνώση για τον κόσμο που τον περιβάλλει -- Ται: ανάλυση ψυχολογίας των ατόμων, εφικτή η διατύπωση νόμων μέσα από συσχετισμούς των πορισμάτων. Το σύστημά του βασίζεται στην έρευνα, τη συγκέντρωση δεδομένων και την αντικειμενική ανάλυση και το αξίωμα που διατύπωσε έγινε άξονας της νατουραλιστικής θεωρίας, τα άτομα υποβάλλονται στην επίδραση του περιβάλλοντος, της κληρονομικότητας και της στιγμιαίας συγκυρίας) => υποβάθμιση ελεύθερης βούλησης (δηλαδή ρομαντισμού) => ρεαλισμός και στην ακραία του μορφή, νατουραλισμός) και των ανακαλύψεων των φυσικών επιστημών (Δαρβίνος: συνεχής αγώνας για επιβίωση του ικανότερου).
ΙΣΤΟΡΙΚΟ – ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Ο ελληνικός χώρος αποκτά αστικό χαρακτήρα «εξαστισμός» και προσγειώνεται σε πιο ρεαλιστικές απαιτήσεις.
Σε ό,τι αφορά το ιδεολογικό υπόβαθρο, κυριαρχεί το αλυτρωτικό πλαίσιο της Μεγάλης Ιδέας και επειδή έχει προηγηθεί η επιτυχία της Επανάστασης και αυτό το ζήτημα στέφεται με αισιοδοξία για την πραγμάτωσή του (ρομαντικό κατάλοιπο). Οι εδαφικές επεκτάσεις έδιναν έναν αέρα αισιοδοξίας. Περίοδος που κυριαρχεί η ιδέα του έθνους-κράτους και η προσπάθεια υλοποίησής της.
Σημείο αναφοράς: η Αθήνα -- πολιτισμικό κέντρο εξέλιξης λογοτεχνικών ρευμάτων, σημείο αναφοράς για τους λογοτέχνες.
Σε ό,τι αφορά το ιδεολογικό υπόβαθρο, κυριαρχεί το αλυτρωτικό πλαίσιο της Μεγάλης Ιδέας και επειδή έχει προηγηθεί η επιτυχία της Επανάστασης και αυτό το ζήτημα στέφεται με αισιοδοξία για την πραγμάτωσή του (ρομαντικό κατάλοιπο). Οι εδαφικές επεκτάσεις έδιναν έναν αέρα αισιοδοξίας. Περίοδος που κυριαρχεί η ιδέα του έθνους-κράτους και η προσπάθεια υλοποίησής της.
Σημείο αναφοράς: η Αθήνα -- πολιτισμικό κέντρο εξέλιξης λογοτεχνικών ρευμάτων, σημείο αναφοράς για τους λογοτέχνες.
Σε κοινωνικό – λογοτεχνικό επίπεδο: πρωτοκαθεδρία του τύπου που αποκτά κοινωνικό ρόλο, γίνεται βιοποριστικό μέσον και βήμα έκφρασης των λογοτεχνών. Εμφανίζεται πληθώρα συγγραφέων και έργων. Το λογοτεχνικό περιεχόμενο – ενδιαφέρον, στρέφεται στην οικογενειακή αστική ζωή ή στη ζωή της υπαίθρου. Η ηθογραφία κινείται σε δίπολο. Από τη μία έχουμε την δυναστευτική κυκλικότητα της αγροτικής ζωής. Ο άλλος πυλώνας είναι τα δυναμικά στοιχεία του κοινωνικού γίγνεσθαι.
ΓΛΩΣΣΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ
Δημοτικιστές και υποστηρικτές της καθαρεύουσας.
Κυρίαρχο ρόλο παίζει ο Ψυχάρης, που καθιερώνει τον όρο «διγλωσσία» μέσα από το έργο «Το ταξίδι μου», στο οποίο προωθεί ως υπέρτατη αξία την καθιέρωση της καθημερινής γλώσσας των απλών ανθρώπων. Στο έργο κατακεραυνώνει τους δασκάλους και τον λογιοτατισμό.
Επηρεασμένος από "το ταξίδι" και ο Α. Καρκαβίτσας, ο οποίος γράφει τον Ζητιάνο σε δημοτική εγκαταλείποντας για πάντα την καθαρεύουσα. Το παράδειγμά του ακολουθούν κι άλλοι. Οι περισσότεροι, ωστόσο, λογοτέχνες προσπαθούν να διατηρήσουν μια μετριοπαθή στάση ως προς το ζήτημα της γλώσσας.
Το διχαστικό αυτό κλίμα φτάνει ως το 1970 δείχνοντάς μας τη σημαντική επιρροή του πάνω σε αυτό το θέμα.
Παρά τις ακρότητες ένθεν κακείθεν, το πνεύμα αλλαγής της γλωσσικής έκφρασης έχει εισχωρήσει στο λογοτεχνικό πεδίο. Αρχικά στον πεζό λόγο: διαμέσου των διαλόγων και σταδιακά και στην αφήγηση.
Πιο εύκολη η αλλαγή στην ποίηση, λόγω της παράδοσης του δημοτικού τραγουδιού, του παραδείγματος του Σολωμού, αλλά και της καταλυτικής επίδρασης του Παλαμά.
Επηρεασμένος από "το ταξίδι" και ο Α. Καρκαβίτσας, ο οποίος γράφει τον Ζητιάνο σε δημοτική εγκαταλείποντας για πάντα την καθαρεύουσα. Το παράδειγμά του ακολουθούν κι άλλοι. Οι περισσότεροι, ωστόσο, λογοτέχνες προσπαθούν να διατηρήσουν μια μετριοπαθή στάση ως προς το ζήτημα της γλώσσας.
Το διχαστικό αυτό κλίμα φτάνει ως το 1970 δείχνοντάς μας τη σημαντική επιρροή του πάνω σε αυτό το θέμα.
Παρά τις ακρότητες ένθεν κακείθεν, το πνεύμα αλλαγής της γλωσσικής έκφρασης έχει εισχωρήσει στο λογοτεχνικό πεδίο. Αρχικά στον πεζό λόγο: διαμέσου των διαλόγων και σταδιακά και στην αφήγηση.
Πιο εύκολη η αλλαγή στην ποίηση, λόγω της παράδοσης του δημοτικού τραγουδιού, του παραδείγματος του Σολωμού, αλλά και της καταλυτικής επίδρασης του Παλαμά.
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΓΕΝΙΑΣ
Καλλιεργείται έντονα η δημοτική γλώσσα, μέσω της ποίησης.
Τα καθημερινά θέματα γίνονται αντικείμενο ποιητικής εκμετάλλευσης.
Τα καθημερινά θέματα γίνονται αντικείμενο ποιητικής εκμετάλλευσης.
Το ύφος των κειμένων είναι ανάλαφρο, είτε από άποψη θεματολογίας είτε από άποψη κανόνων.
Γίνεται προσπάθεια για να προσδιορισθεί η εθνική ταυτότητα, ειδικότερα σε ό,τι αφορά τη πεζογραφία του 1880.
ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ = μοτίβο του καθρέφτη
Η επισταμένη παρατήρηση της εξωτερικής πραγματικότητας και η πιστή και λεπτομερής αναπαραγωγή της στο λογοτεχνικό κείμενο.
Κλασικά στοιχεία ύφους ρεαλισμού:
-η αντικειμενικότητα στην αφήγηση
-η εστίαση στο τετριμμένο και το καθημερινό
-η πιστή αναπαραγωγή του περιβάλλοντος
-μια γενική απαισιοδοξία για την ικανότητα του ατόμου να επιβάλει την ύπαρξή του σε έναν κόσμο αδιάφορα και χωρίς κατανόηση.
Μέσα από την ανάλυση και την ψυχολογική διερεύνηση των χαρακτήρων εξετάζεται η σύγχρονη ιστορία των ηθών.
ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ = μοτίβο του καθρέφτη
Η επισταμένη παρατήρηση της εξωτερικής πραγματικότητας και η πιστή και λεπτομερής αναπαραγωγή της στο λογοτεχνικό κείμενο.
Κλασικά στοιχεία ύφους ρεαλισμού:
-η αντικειμενικότητα στην αφήγηση
-η εστίαση στο τετριμμένο και το καθημερινό
-η πιστή αναπαραγωγή του περιβάλλοντος
-μια γενική απαισιοδοξία για την ικανότητα του ατόμου να επιβάλει την ύπαρξή του σε έναν κόσμο αδιάφορα και χωρίς κατανόηση.
Μέσα από την ανάλυση και την ψυχολογική διερεύνηση των χαρακτήρων εξετάζεται η σύγχρονη ιστορία των ηθών.
ΝΑΤΟΥΡΑΛΙΣΜΟΣ = η ακραία μορφή του ρεαλισμού
Αποτελεί την προσπάθεα συγκερασμού της επιστήμης με την λογοτεχνία και θεωρείται η ακραία μορφή του ρεαλισμού. Ο συγγραφέας ως ανατόμος ανατέμνει την ανθρώπινη συμπεριφορά και τις διακυμάνσεις της και προσπαθεί να ανακαλύψει τους "νόμους" και τα αίτια που βρίσκονται πίσω από αυτή.
Ο Νατουραλισμός επεκτείνει το ρεαλιστικό μοντέλο ιδιαιτέρως σε ό,τι αφορά την απαισιόδοξη αντίληψη για την πορεία του ανθρώπου, υποστηρίζοντας ότι παράγοντες μέσα και έξω από αυτόν επηρεάζουν τον τρόπο που λειτουργεί συμπιέζοντας τα περιθώρια της ελεύθερης βούλησής του. Στο κείμενο προβάλλεται όχι μόνο το τετριμμένο και το καθημερινό, αλλά κυρίως το νοσηρό, το παθογόνο, το θλιβερό.
Ήρωες: έρμαια των παθών τους.
Οι Νατουραλιστές παρουσιάζουν και τις δύο όψεις της προόδου (εξαθλίωση εργατικής τάξης, πεσιμιστική διάθεση για το μέλλον του ανθρώπου).
Νατουραλισμός & Λαογραφία
- Νατουραλισμός: στροφή στη δύση.
- Λαογραφία: στροφή στην Ελλάδα.
Ο σκοπός αυτής της διπλής πορείας να μελετηθούν και να αποδοθούν όλα τα στοιχεία που έχουν σχέση με τους Έλληνες και ταυτόχρονα να γίνει αντιπαραβολή και σύγκρισή τους με τα δυτικά στοιχεία.
Πνευματικό επίκεντρο όλης αυτής της επιρροής λογοτεχνικά είναι η «Νανά» του Εμίλ Ζολά, όπου ο νατουραλισμός είναι το μέσο αντίδρασης ή απάντηση σε ό,τιδήποτε ρομαντικό κυριαρχούσε μέχρι πρότινος.
Νατουραλισμός: προήλθε από τις τάσεις για ρεαλιστικότερες αποδόσεις στη λογοτεχνία της πραγματικότητας. Οφείλεται στην πρόοδο των Φυσικών επιστημών.
Παράγοντες διαμόρφωσης:
- Η εκβιομηχάνιση: έχουμε από την μια την ευμάρεια της άρχουσας τάξης και από την άλλη την αθλιότητα των εργατών.
- Εξέλιξη των επιστημών (Βιολογία). Δαρβίνος, θεωρία της κληρονομικότητας. Προβολή κτηνώδους ανθρώπινης φύσης. Η προβολή γίνεται ποικιλόμορφα μέσα σε ένα έργο.
- Εισαγωγή της θεωρίας της επιστημονικής μεθοδολογίας: ο λογοτέχνης από την μια πειραματίζεται με τους ήρωές του και παρατηρεί τις αντιδράσεις ανάλογα με τις περιστάσεις που βρίσκονται.
Βασικότερα νατουραλιστικά στοιχεία:
α) Η κριτική των υποκριτικών κοινωνικών προσχημάτων.
β) Η παρουσίαση της παντοδυναμίας των ενστίκτων και της ψυχικής διαφοράς.
γ) Η έμφαση στο ρόλο της κληρονομικότητας στη διαμόρφωση των ατόμων είτε σε συσχετισμό με το παρελθόν είτε με συσχετισμό με το οικογενειακό - συγγενικό περιβάλλον.
δ) Η απομάκρυνση του ατόμου από την αρχική γνησιότητα.
ΗΘΟΓΡΑΦΙΑ
Στην ελληνική πραγματικότητα της εποχής ο ρεαλισμός συνδέθηκε στην πράξη με την ηθογραφία. Απεικόνιση μικρών παραδοσιακών κοινονήτων στο φυσικό τους περιβάλλον. Κοινότητες τόσο αγροτικού όσο και αστικού χώρου.
Η ηθογραφία νοείται ως απεικόνιση εκ του φυσικού ηθών και εθίμων, ανθρώπινων τύπων και περιοχών, δηλαδή πιστή μεταγραφή της πραγματικότητας και συμπίπτει με τη γενική έννοια του ρεαλισμού.
Πρόκειται για ένα είδος γραφής βασισμένο στην παρατήρηση, την όσο το δυνατόν πιο πιστή μεταγραφή και, τέλος, την ανάλυση.
Στις περισσότερες περιπτώσεις οι ηθογράφοι γνωρίζουν καλά τον τόπο και τις συνήθειες των ανθρώπων που περιγράφουν, συχνά εκδηλώνουν μια νοσταλγική προσκόλληση, συνδυασμένη ενίοτε με τις αναμνήσεις παλαιών παιδικών τραυμάτων.
ΔΙΗΓΗΜΑ
Η ανάπτυξη του Τύπου έδωσε ώθηση στους λογοτέχνες να παρουσιάσουν τη δουλειά τους.
Διαγωνισμός διηγήματος από Εστία με θέματα σχετικά με την αρχαία - μεσαιωνική - σύγχρονη ιστορία.
- Ορισμός:
Το διήγημα είναι ένα σύντομο μυθοπλαστικό κείμενο με πλαίσιο δράσης κυρίως τον παραδοσιακό αγροτικό τόποτ. Συνδέεται με την σύγχρονη ρεαλιστική προοπτική (ζωγραφική εκ του αληθούς). Η ανάπτυξη του διηγήματος ξεκινάει με τον Λουκή Λάρα του Βικέλα και αποκτά υπολογίσιμη υπόσταση με το Αμάρτημα της μητρός μου του Βιζυηνού.
- Γιατί διήγημα:
Στο διήγημα βρίσκει φόρμα έκφρασης
α. της τάσης για παρατήρηση και καταγραφή των παραδόσεων και συνηθειών μιας συγκεκριμένης ομάδας σε ένα συγκεκριμένο περιβάλλον
β. της παρουσίασης διαφορετικών πτυχών του εξελισσόμενου αστικού τοπίου
γ. της προσπάθειας απόδοσης του ιδιώματος των χαρακτήρων.
- Χαρακτηριστικά:
α. Μεγάλη ποικιλία θεμάτων
β. Συχνά το ρεαλιστικό στοιχείο συνδέεται με ρομαντικά, ιστορικά ή αισθητιστικά στοιχεία.
γ. Επίσης στοιχεία του φανταστικού, της υπερβολής και του αξιοπερίεργου, με μια διάθεση δημιουργίας σασπένς (συχνά υπερτερούν έναντι της ρεαλιστικής αφήγησης).
- Κύριο γνώρισμα της συγγραφικής παραγωγής της περιόδου:
Η πληθώρα σύντομων αφηγηματικών κειμένων που δίνουν έμφαση στο επίκαιρο και το εντυπωσιακό ("χρονογραφήματα" ή "σκίτσα"), όπου περιγράφονται οι διάφορες όψεις της Αθήνας και των τύπων της. Έμπνευση από αντίστοιχα ευρωπαϊκά κείμενα που γράφονται ήδη από τις αρχές του 19ου αι.
ΗΘΟΓΡΑΦΙΑ
Στην ελληνική πραγματικότητα της εποχής ο ρεαλισμός συνδέθηκε στην πράξη με την ηθογραφία. Απεικόνιση μικρών παραδοσιακών κοινονήτων στο φυσικό τους περιβάλλον. Κοινότητες τόσο αγροτικού όσο και αστικού χώρου.
Η ηθογραφία νοείται ως απεικόνιση εκ του φυσικού ηθών και εθίμων, ανθρώπινων τύπων και περιοχών, δηλαδή πιστή μεταγραφή της πραγματικότητας και συμπίπτει με τη γενική έννοια του ρεαλισμού.
Πρόκειται για ένα είδος γραφής βασισμένο στην παρατήρηση, την όσο το δυνατόν πιο πιστή μεταγραφή και, τέλος, την ανάλυση.
Στις περισσότερες περιπτώσεις οι ηθογράφοι γνωρίζουν καλά τον τόπο και τις συνήθειες των ανθρώπων που περιγράφουν, συχνά εκδηλώνουν μια νοσταλγική προσκόλληση, συνδυασμένη ενίοτε με τις αναμνήσεις παλαιών παιδικών τραυμάτων.
ΔΙΗΓΗΜΑ
Η ανάπτυξη του Τύπου έδωσε ώθηση στους λογοτέχνες να παρουσιάσουν τη δουλειά τους.
Διαγωνισμός διηγήματος από Εστία με θέματα σχετικά με την αρχαία - μεσαιωνική - σύγχρονη ιστορία.
- Ορισμός:
Το διήγημα είναι ένα σύντομο μυθοπλαστικό κείμενο με πλαίσιο δράσης κυρίως τον παραδοσιακό αγροτικό τόποτ. Συνδέεται με την σύγχρονη ρεαλιστική προοπτική (ζωγραφική εκ του αληθούς). Η ανάπτυξη του διηγήματος ξεκινάει με τον Λουκή Λάρα του Βικέλα και αποκτά υπολογίσιμη υπόσταση με το Αμάρτημα της μητρός μου του Βιζυηνού.
- Γιατί διήγημα:
Στο διήγημα βρίσκει φόρμα έκφρασης
α. της τάσης για παρατήρηση και καταγραφή των παραδόσεων και συνηθειών μιας συγκεκριμένης ομάδας σε ένα συγκεκριμένο περιβάλλον
β. της παρουσίασης διαφορετικών πτυχών του εξελισσόμενου αστικού τοπίου
γ. της προσπάθειας απόδοσης του ιδιώματος των χαρακτήρων.
- Χαρακτηριστικά:
α. Μεγάλη ποικιλία θεμάτων
β. Συχνά το ρεαλιστικό στοιχείο συνδέεται με ρομαντικά, ιστορικά ή αισθητιστικά στοιχεία.
γ. Επίσης στοιχεία του φανταστικού, της υπερβολής και του αξιοπερίεργου, με μια διάθεση δημιουργίας σασπένς (συχνά υπερτερούν έναντι της ρεαλιστικής αφήγησης).
- Κύριο γνώρισμα της συγγραφικής παραγωγής της περιόδου:
Η πληθώρα σύντομων αφηγηματικών κειμένων που δίνουν έμφαση στο επίκαιρο και το εντυπωσιακό ("χρονογραφήματα" ή "σκίτσα"), όπου περιγράφονται οι διάφορες όψεις της Αθήνας και των τύπων της. Έμπνευση από αντίστοιχα ευρωπαϊκά κείμενα που γράφονται ήδη από τις αρχές του 19ου αι.
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΒΙΖΥΗΝΟΣ
Αρχικά ασχολήθηκε με την ποίηση (ρομαντική φαναριώτικη), μάλιστα βραβεύτηκε.
Αφήγηση αινιγματική.
Τίτλοι στους οποίους περικλείεται ένα ερώτημα ή ελλοχεύει κάτι αλλόκοτο ή μια απορία.
Και τα 6 του διηγήματα καταλήγουν στην ανατροπή των προσδοκιών των ηρώων τους, μέσα στην οποία παγιδεύεται και ο ίδιος ο αναγνώστης εξαιτίας των δικών του προσδοκιών.
Ο λόγος: όχι για δημιουργία σασπένς. Τον ενδιαφέρει η ψυχολογία των ηρώων του, ο τρόπος αντιμετώπισης της μοίρας τους και οι αδυναμίες τους.
Ψυχογραφεί, εισδύει στο λαβύρινθο των σκέψεών τους και μεταφέρει στον αναγνώστη εις αμφιβολίες και τα διλήμματά τους, οδηγώντας τα πρόσωπα σε μια οξύτατη κρίση συνειδήσεων.
Κλόνισε τις ηθογραφικές βεβαιότητες.
Αντιθέσεις και λογοτεχνικά υπονοούμενα που εκφράζουν την προβληματική της Γενιάς του 1880.
Χαρακτηριστικά του έργου του:
§ Κυριαρχούν οι αμφιλογίες (αμφισημίες, αβεβαιότητες).
§ Οι προσδοκίες του αναγνώστη και του ήρωα, μέσω του αινιγματικού χαρακτήρα της αφήγησης.
§ Η ύπαρξη ή αλληλεπικάλυψη δύο πραγματικοτήτων (εσωτερική, εξωτερική).
§ Αβεβαιότητα, τραγική κατάσταση, αυταπάτη, πλάνη όπου όλα αυτά μαζί δίνουν αινιγματική αφήγηση.
§ Η υπέρβαση των ορίων.
ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΑΡΚΑΒΙΤΣΑΣ
Θεματική: οι συνήθειες, επιδιώξεις και τα όνειρα διαφορετικών παραδοσιακών ομάδων ή κοινοτήτων.
Ρεαλιστικός στις περιγραφές, τον χαρακτηρίζει η αληθοφάνεια στον τρόπο αναπαράστασης των ηρώων του (στρατιωτικός γιατρός).
Αρχαιολόγος: -- περνάει από την ηθογραφική παρουσίαση στη διδακτική αφήγηση, τονίζει τη σημασία της εθνικής κληρονομιάς, που την συνδέει με τον λαϊκό πολιτισμό (λαϊκά παραμύθια και τσομπάνικα τραγούδια)
Ζητιάνος: -- Σαφώς στα πλαίσια της νατουραλιστικής τεχνοτροπίας (σκληρές συνθήκες διαβίωσης, αμάθεια, δεισιδαιμονίες). Έντονη προβολή ιδέας του πεπρωμένου. Ωστόσο: παρεμβαίνει στην αφήγηση με σχόλια-προτροπές ή κριτική, με σκοπό να ενεργοποιήσεις συνειδήσεις =/= νατουραλισμός.
Η φύση αναδεικνύεται παντοδύναμη και επιβάλλεται σε όλα τα έμβια όντα και στις τύχες τους.
Χαρακτηριστικά:
Το περιεχόμενο των έργων του αντλείται από προσωπικές εμπειρίες ή διηγήσεις.
Γλώσσα: Δημοτική.
Νατουραλισμός των έργων του, γιατί βάσει τη φύση να καθορίζει τη λειτουργία των προσώπων.
Έργο του: «Γιούσουρι» (σελ. 142-143).
Σχόλιο μελετητή: Σταυροπούλου, όπου σύμφωνα με αυτή, η φύση είναι υπερβατική δύναμη και ο άνθρωπος δεν μπορεί να την υποτάξει. Ο δε άνθρωπος δεν έχει ελεύθερη βούληση. Κυριαρχείται από ταπεινά ένστικτα και άρα δεν ορίζει τη ζωή του.
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ
Επικρίθηκε για προχειρότητα και χαλαρότητα στη σύνθεση (απόρροια της επαγγελματικής γραφής του).
Εγκωμιάστηκε για το λυρισμό του έργου του και τη σύλληψη της "έννοιας της ν.ε. λαϊκής μυθολογίας".
Ασφαλής απόσταση από την ηθογραφική προσέγγιση, αφού δεν αποτυπώνει μόνο εντυπώσεις και δεδομένα, αλλά κυρίως σκέψεις, επιθυμίες και οράματα, ενίοτε σκοτεινά ή απροσδιόριστα.
Φόνισσα: -- Εισχωρεί στην ψυχολογία της φόνισσας αξιοποιώντας με θαυμαστό τρόπο τόσο τα διδάγματα του Νατουραλισμού, όσο και τη ντοστογιεφσκική διερεύνηση της ψυχολογίας του δολοφόνου. Κοινωνική κριτική (εγγύτερα στον Καρκαβίτσα).
Ιδιότυπη καθαρεύουσα, στους διαλόγους ομιλούμενη λαϊκή γλώσσα του νησιού του.
Χαρακτηριστικά:
α) υπερβαίνει τις συμβάσεις της ρεαλιστικής αφήγησης (αυτά που παρουσιάζει, ξεφεύγουν από την πραγματικότητα)
β) λυρικότητα – ποιητικότητα
γ) γλώσσα (χρησιμοποιεί είτε παλαιότερους γλωσσικούς τύπους της καθαρεύουσας, είτε μια ιδιωματική δημοτική).
Έργο του: «Όνειρο στο κύμα» (σελ. 141)
Σχόλιο μελετητή: εδώ έχουμε σχόλιο του Στεργιόπουλου, ο οποίος υποστηρίζει ότι ο Παπαδιαμάντης συνδέει τον Ρεαλισμό – Νατουραλισμό και Λυρισμό μέσω των σκοτεινών δυνάμεων της ψυχής και του μεταφυσικού υπόβαθρου του έργου του.
ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΞΕΝΟΠΟΥΛΟΣ
Κράτησε αποστάσεις λόγω της ζακυνθινής καταγωγής του.
Θεματική: οι κοινωνικές και οικογενειακές συγκρούσεις. Επιχειρεί να ζωγραφίσει ένα ταμπλό των ζακυνθινών ή των αθηναϊκών ηθών.
Ρομαντικά στοιχεία για να συγκινήσει τους αναγνώστες, όμως με προσγειωμένο τόνο που συμφωνεί με τις επιταγές του ρεαλισμού.
Ένας από τους πιο παραγωγικούς και δημοφιλείς πεζογράφους, "ο πιο 'λαϊκός' συγγραφέας".
ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ
Θεματική: ο χώρος του σπιτιού, της οικογένειας, των κοινων. συναναστροφών. Η αποκατάσαταση των θηλυκών με τον κατάλληλο σύζυγο.
Χαρακτηριστικό: η περιγραφή του συναισθημ. κόσμου, συχνά με κάποια ειρωνική διάθεση.
Παπαδοπούλου: -- θέματα αστικά, ξέφυγε από τα ηθογραφικά πλαίσια, ψυχολογία ηρώων, αίτια συμπεριφοράς τους, ψυχολογία πλήθους. Πιο κοντά στον Βιζυηνό και Παπαδιαμάντη.
Δέλτα: -- διδακτική τάση με έμφαση στα ιδεώδη της πατρίδας και της οικογένειας.
Παρρέν: -- πρωτοποριακό πνεύμα, πολλοί συγγραφικοί πειραματισμοί. Η τριλογία της έδωσε στη ν.ε. λογοτεχνία το μυθιστόρημα της γυναικείας χειραφέτησης.
Το συμβολικό και το ιδεολογικό μυθιστόρημα
Νέες λογοτεχνικές τάσεις. Φιλοσοφία του Νίτσε.
Επιζητείται μια πιο ενεργή συμμετοχή των συγγραφέων στα κοινωνικά δρώμενα.
Έντονο ενδιαφέρον για τις ιδεολογικές ζυμώσεις στην ευρώπη (σοσιαλισμός)
Νέες μορφές μυθιστορήματος =/= νατουραλισμός - θετικισμός:
α. μυθιστόρημα της ψυχολογικής ανάλυσης
Λεπτομερέστερη περιγραφή του εσωτερικού κόσμου των ηρώων.
Το σημαντικό δεν είναι πλέον τα αίτια και το αποτέλεσμα των πράξεων, αλλά τι σκέφτονται και τι αισθάνονται.
Ο περιβάλλων χώρος λειτουργεί ως σύμβολο.
Επίσης, έμφαση στην κοινωνική ανάλυση.
Χατζόπουλος
ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΞΕΝΟΠΟΥΛΟΣ
Κράτησε αποστάσεις λόγω της ζακυνθινής καταγωγής του.
Θεματική: οι κοινωνικές και οικογενειακές συγκρούσεις. Επιχειρεί να ζωγραφίσει ένα ταμπλό των ζακυνθινών ή των αθηναϊκών ηθών.
Ρομαντικά στοιχεία για να συγκινήσει τους αναγνώστες, όμως με προσγειωμένο τόνο που συμφωνεί με τις επιταγές του ρεαλισμού.
Ένας από τους πιο παραγωγικούς και δημοφιλείς πεζογράφους, "ο πιο 'λαϊκός' συγγραφέας".
ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ
Θεματική: ο χώρος του σπιτιού, της οικογένειας, των κοινων. συναναστροφών. Η αποκατάσαταση των θηλυκών με τον κατάλληλο σύζυγο.
Χαρακτηριστικό: η περιγραφή του συναισθημ. κόσμου, συχνά με κάποια ειρωνική διάθεση.
Παπαδοπούλου: -- θέματα αστικά, ξέφυγε από τα ηθογραφικά πλαίσια, ψυχολογία ηρώων, αίτια συμπεριφοράς τους, ψυχολογία πλήθους. Πιο κοντά στον Βιζυηνό και Παπαδιαμάντη.
Δέλτα: -- διδακτική τάση με έμφαση στα ιδεώδη της πατρίδας και της οικογένειας.
Παρρέν: -- πρωτοποριακό πνεύμα, πολλοί συγγραφικοί πειραματισμοί. Η τριλογία της έδωσε στη ν.ε. λογοτεχνία το μυθιστόρημα της γυναικείας χειραφέτησης.
Το συμβολικό και το ιδεολογικό μυθιστόρημα
Νέες λογοτεχνικές τάσεις. Φιλοσοφία του Νίτσε.
Επιζητείται μια πιο ενεργή συμμετοχή των συγγραφέων στα κοινωνικά δρώμενα.
Έντονο ενδιαφέρον για τις ιδεολογικές ζυμώσεις στην ευρώπη (σοσιαλισμός)
Νέες μορφές μυθιστορήματος =/= νατουραλισμός - θετικισμός:
α. μυθιστόρημα της ψυχολογικής ανάλυσης
Λεπτομερέστερη περιγραφή του εσωτερικού κόσμου των ηρώων.
Το σημαντικό δεν είναι πλέον τα αίτια και το αποτέλεσμα των πράξεων, αλλά τι σκέφτονται και τι αισθάνονται.
Ο περιβάλλων χώρος λειτουργεί ως σύμβολο.
Επίσης, έμφαση στην κοινωνική ανάλυση.
Χατζόπουλος
β. ιδεολογικό μυθιστόρημα
Ενδιαφέρον για τις κοινωνικές συνθήκες και τις απαραίτητες αλλαγές στο κοινωνικό πεδίο.
Παρουσίαση κοινωνικών συγκρούσεων.
Θεοτόκης
Ενδιαφέρον για τις κοινωνικές συνθήκες και τις απαραίτητες αλλαγές στο κοινωνικό πεδίο.
Παρουσίαση κοινωνικών συγκρούσεων.
Θεοτόκης
ΜΕΤΑΓΕΝΕΣΤΕΡΟΙ ΠΟΙΗΤΕΣ & ΠΕΖΟΓΡΑΦΟΙ
Ξανθόπουλος, Χατζόπουλος, κλπ.
Κινούνται περισσότερο στον αστικό ρεαλισμό.
Ο Ξενόπουλος αδιαφορεί για την ηθογραφία της γενιάς του ΄80 και ενδιαφέρεται για την αστική γενιά.
Ο Χατζόπουλος είναι συμβολιστής, γράφει υπαινικτικά για ρευστά συναισθήματα και καταστάσεις. Αποδίδει δε στο έργο του ασάφεια, υποβολή και μουσικότητα.
Δέλτα, Δραγούμης.. εκφραστές του ελληνοκεντρικού πνεύματος, ηθικοδιδακτικά έργα, διαπλοκή του δοκιμιακού/φιλοσοφικού λόγου με τον μυθιστορηματικό.
Βουτηράς.. θέματα από τον εργατικό κόσμο των πόλεων, πεζογραφία παράδοξου, ονείρου, προσπάθεια διαφυγής από το αναπόδραστο της μοίρας.
ΠΟΙΗΣΗ
Παρνασσισμός:Δέλτα, Δραγούμης.. εκφραστές του ελληνοκεντρικού πνεύματος, ηθικοδιδακτικά έργα, διαπλοκή του δοκιμιακού/φιλοσοφικού λόγου με τον μυθιστορηματικό.
Βουτηράς.. θέματα από τον εργατικό κόσμο των πόλεων, πεζογραφία παράδοξου, ονείρου, προσπάθεια διαφυγής από το αναπόδραστο της μοίρας.
ΠΟΙΗΣΗ
Από τον φθίνοντα Ρομαντισμό στον Παρνασισσισμό
Η βασική κατεύθυνση στην ποίηση είναι η προσγείωση των ρομαντικών ιδανικών σε μια καθημερινότητα πεζή, αλλά όχι απαραίτητα δυσάρεστη (Προβελέγγιος: ο τελευταίος ρομαντικός).
Πυρήνας: ο Παλαμάς.
Η φαντασία δίνει το προβάδισμα στην καθημερινότητα, χρησιμοποιείται η απλή γλώσσα και η τεχνοτροπία προέρχεται από τον γαλλικό Παρνασσισμό.
Ονομάστηκε επίσης και "Νέα Αθηναϊκή Σχολή" επειδή βρίσκεται στον αντίποδα της Α' Αθ.Σχ.
Διαφορές:
α. χρήση δημοτικής αντί της καθαρεύουσας
β. Παρνασσισμός αντί του ρομαντισμού
γ. απλότητα αντί της εκζήτησης του ύφους.
Η βασική κατεύθυνση στην ποίηση είναι η προσγείωση των ρομαντικών ιδανικών σε μια καθημερινότητα πεζή, αλλά όχι απαραίτητα δυσάρεστη (Προβελέγγιος: ο τελευταίος ρομαντικός).
Πυρήνας: ο Παλαμάς.
Η φαντασία δίνει το προβάδισμα στην καθημερινότητα, χρησιμοποιείται η απλή γλώσσα και η τεχνοτροπία προέρχεται από τον γαλλικό Παρνασσισμό.
Ονομάστηκε επίσης και "Νέα Αθηναϊκή Σχολή" επειδή βρίσκεται στον αντίποδα της Α' Αθ.Σχ.
Διαφορές:
α. χρήση δημοτικής αντί της καθαρεύουσας
β. Παρνασσισμός αντί του ρομαντισμού
γ. απλότητα αντί της εκζήτησης του ύφους.
Τεχνοτροπία που γεννήθηκε από μια ομάδα Γάλλων ποιητώ που γύρω στο 1866 αντιδρώντας στις συναισθηματικές υπερβολές του ρομαντισμού κηρύττει την αξία του δόγματος αυτοδυναμίας της τέχνης (τέχνη για την τέχνη).
Σημασία στη φόρμα του ποιήματος, στη ρυθμική και μελωδική στιχουργία και την καλλιέργεια έντεχνων στροφικών συμπλεγμάτων.
Προκρίνουν τη φόρμα του σονέτου.
Στρέφονται προς το α/ε παρελθόν.
"Έλληνες Παρνασσιστές":
Στα χνάρια των Γάλλων. Αντιδρούν στις γλυκερότητες των ρομαντικών (Παράσχος).
Επιθυμούν να δημιουργήσουν κάτι καινούργιο δίνοντας έμφαση στο απλό και το καθημερινό. Επίσης σημασία στην αισθητικής της φόρμας.
Η ποίησή τους αποπνέει αίσθηση γαλήνης και ισορροπίας και ότι είναι η καταλληλότερη για να εκφράσει τις συναισθηματικές διακυμάνσεις αλλά και τις φιλοσοφικές σκέψεις.΄
Έμπνευσή τους αποτελούν συχνά σκέψεις της στιγμής για απλά πράγματα.
Έντονη χιουμοριστική και σατιρική διάθεση.
Δραστηριότητα 10: Ποια τα βασικά χαρακτηριστικά σύμφωνα με Γ. Αράγη ως ενδεικτικά του νέου τρόπου ποιητικής γραφής;
Σάτιρα, καθημερινότητα, φλερτ, σωματοποιημένος (όχι εξιδανικευμένος ή άυλος) έρωτας.
Γίνεται διακριτή η ηθογραφική διάσταση.
Γλώσσα απλή και λιτή, φόρμες πειθαρχημένες.
Ωστόσο, ο δημοτικισμός και η σημασία για το "αληθινό" δεν αποκλείουν εντελώς τις ρομαντικές ιδέες και πραγματώσεις.
ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ
Σχηματικός διαχωρισμός σε 3 πεδία:
α. λυρισμός του εγώ -- απομόνωση, μελαγχολία, απαισιοδοξία
β. λυρισμός του εμείς -- εθνικά ιδεώδη, επικός τόνος
γ. λυρισμός του όλοι -- παγκόσμια μηνύματα. Ο ποιητής εμβαθύνει στη λειτουργία της ποίησης για να εκφράσει την ουσία της ύπαρξής τους και του κόσμου (ο Ποιητής Μύστης).
Χαρακτηριστικό ποίησής του: ο δυϊσμός -- ζεύγη αντιθέσεων (Ελλάδα-κόσμος, ζωή στη φύση-ζωή στην πόλη, πίστη-απιστία, έντονη δράση-απόμερη ζωή, θέση-άρνηση).
Πατριωτική έξαρση.
Έμπνευση από δημοτικό τραγούδι (15σύλλαβος)
Τιμή σε ποιητικούς προγόνους
Από τον Παρνασσισμός κρατάει μόνο τη μορφική επεξεργασία.
Συνθέτει έξοχα σονέτα.
Πιο έκδηλη η επιρροή του Συμβολισμού.
Αντιμετώπιση ποίησης ως μέσο υποβολής ιδεών, θετικισμός, ρεαλισμός.
Ποιητής-μύστης που μπορεί να συλλάβει έννοιες και οράματα που μένουν ασύλληπτα για τον υπόλοιπο κόσμο.
Συμβολισμός:
Βασίζεται στην έννοια του μυστηρίου, το οποίο κυριαρχεί σε φύση και άνθρωπο και είναι η ουσία της πραγματικότητας.
Τα ποιήματα επιδιώκουν να προκαλέσουν συναισθήματα και σκέψεις παρά να περιγράψουν.
Η εικόνα υποδηλώνει την ψυχική κατάσταση. Ποίηση μη περιγραφική, ποίηση τραγούδι, υπαινικτική, υποβλητική, ρευστή, μουσική. "Λόγος που πάει να γίνει τραγούδι".
Θεματική: τέχνη ως καταφύγιο από τις δοκιμασίες της ζωής, μυστικισμός, η πνευματική αντιμετώπιση της ύπαρξης του ανθρώπου, συναίσθηση της θνητότητας, δύναμη του ερωτισμού.
Συνοπτικά χαρακτηριστικά Παλαμά:
α. δημοτικιστής
β. τον απασχολούσε η λειτουργία της ποίησης, πίστευε ότι ο ποιητής είχε το δικαίωμα να χρησιμοποιεί τη γλώσσα όπως αυτός θέλει.
γ. τεχνοτροπία Παρνασσισμού (σε έκφραση και μορφή) και Συμβολισμού.
δ. συνθέτει ετερόκλητα στοιχεία, ενίοτε έντονη εθνικιστική ρητορική.
ε. μοναχικότητα, τόνος μελαγχολίας στο σύνολο του έργου του.
Επίσης, μεταφυσικές αναζητήσεις για την έκφραση της ουσίας του κόσμου, εθνικός, διεθνικός.
α. λυρισμός του εγώ -- απομόνωση, μελαγχολία, απαισιοδοξία
β. λυρισμός του εμείς -- εθνικά ιδεώδη, επικός τόνος
γ. λυρισμός του όλοι -- παγκόσμια μηνύματα. Ο ποιητής εμβαθύνει στη λειτουργία της ποίησης για να εκφράσει την ουσία της ύπαρξής τους και του κόσμου (ο Ποιητής Μύστης).
Χαρακτηριστικό ποίησής του: ο δυϊσμός -- ζεύγη αντιθέσεων (Ελλάδα-κόσμος, ζωή στη φύση-ζωή στην πόλη, πίστη-απιστία, έντονη δράση-απόμερη ζωή, θέση-άρνηση).
Πατριωτική έξαρση.
Έμπνευση από δημοτικό τραγούδι (15σύλλαβος)
Τιμή σε ποιητικούς προγόνους
Από τον Παρνασσισμός κρατάει μόνο τη μορφική επεξεργασία.
Συνθέτει έξοχα σονέτα.
Πιο έκδηλη η επιρροή του Συμβολισμού.
Αντιμετώπιση ποίησης ως μέσο υποβολής ιδεών, θετικισμός, ρεαλισμός.
Ποιητής-μύστης που μπορεί να συλλάβει έννοιες και οράματα που μένουν ασύλληπτα για τον υπόλοιπο κόσμο.
Συμβολισμός:
Βασίζεται στην έννοια του μυστηρίου, το οποίο κυριαρχεί σε φύση και άνθρωπο και είναι η ουσία της πραγματικότητας.
Τα ποιήματα επιδιώκουν να προκαλέσουν συναισθήματα και σκέψεις παρά να περιγράψουν.
Η εικόνα υποδηλώνει την ψυχική κατάσταση. Ποίηση μη περιγραφική, ποίηση τραγούδι, υπαινικτική, υποβλητική, ρευστή, μουσική. "Λόγος που πάει να γίνει τραγούδι".
Θεματική: τέχνη ως καταφύγιο από τις δοκιμασίες της ζωής, μυστικισμός, η πνευματική αντιμετώπιση της ύπαρξης του ανθρώπου, συναίσθηση της θνητότητας, δύναμη του ερωτισμού.
Συνοπτικά χαρακτηριστικά Παλαμά:
α. δημοτικιστής
β. τον απασχολούσε η λειτουργία της ποίησης, πίστευε ότι ο ποιητής είχε το δικαίωμα να χρησιμοποιεί τη γλώσσα όπως αυτός θέλει.
γ. τεχνοτροπία Παρνασσισμού (σε έκφραση και μορφή) και Συμβολισμού.
δ. συνθέτει ετερόκλητα στοιχεία, ενίοτε έντονη εθνικιστική ρητορική.
ε. μοναχικότητα, τόνος μελαγχολίας στο σύνολο του έργου του.
Επίσης, μεταφυσικές αναζητήσεις για την έκφραση της ουσίας του κόσμου, εθνικός, διεθνικός.
ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΥ
Α. ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ:
1. Δημήτρης Βικέλας (1835-1908)
"Λουκής Λάρας" (197) -- Δραστηριότητα 5: Γιατί θεωρείται ότι με το αφήγημα αυτό καθιερώνεται ο ρεαλιστικός τρόπος γραφής στον ελληνικό πεζό λόγο;
Βασικό θέμα η αντιδιαστολή του ηρωισμού με το εμπορικό πνεύμα.
Γείωση ρομαντικών εθνικών οραμάτων από την επιλογή της επιβίωσης, έστω και με κάποιες ενοχές από τον αφηγητή.
Μετάβαση από το ιδανικό στο πραγματικό μέσω της προώθησης των αξιών της σκληρής εργασίας, πειθαρχίας καισυνοχής. Ρεαλισμός Βικέλα και ως αποτέλεσμα της ηθικοδιδακτικής του τάσης.
Αναφέρεται σε πραγματικά γεγονότα, τα οποία μεταπλάθονται δημιουργικά.
Ύφος αφήγησης: ντοκουμενταρίστικο. αναπαράσταση ελληνικής ζωής με ακρίβεια και σαφήνεια.
Γλώσσα: απλή και λιτή και με κάποιο προσωπικό ιδίωμα.
Καμία διάθεση εξωραϊσμού ή απόκρυψης στον τρόπο που ο αφηγητής παρουσιάζει τον εαυτό του και τα ελαττώματά του.
2. Γεώργιος Βιζυηνός (1849-1896)
"Το μόνον της ζωής μου ταξείδιον" (208) -- Δραστηριότητα 6: Αιτιολογήστε την άποψη: Εκείνο που τον ξεχωρίζει από τους άλλους είναι η ενασχόλησή του με τον εσωτερικό κόσμο των ηρώων του που προέχει της εξωτερικής πραγματικότητας που μοιάζει απατηλή. Η πραγματικότητα επομένως, δεν συμβαδίζει με τις σκέψεις, επιθυμίες ή καταστάσεις που βιώνουν οι ήρωες των διηγημάτων του.
Χαρακτηριστικό δείγμα αντιφάσεων μεταξύ εξωτ. πραγματικότητας και εσωτ. επιθυμιών και φαντασιώσεων.
Τα - παραπλανητικά ως προς την αξιοπιστία τους - παραμύθια του παππού είχαν διαμορφώσει και τις δικές του επιθυμίες (πήγε Κων/λη για να σαγηνεύσει μια βασιλοπούλα με τη ραφτική του). Η "άλλη πραγματικότητα" των αφηγήσεων είναι αρκετά αληθινή για τον ίδιο. Ήταν η ένδειξη του τρόπου που μεγάλωσε παριστάνοντας το κορίτσι για να μη τον κάνουν γενίτσαρο, έμαθε να πλέκει και να βιώνει τις ιστορίες της γιαγιάς του, ιστορίες που τον συντηρούσαν στις δυσκολίες καλλιεργώντας του την υπομονή και την καρτερικότητα σε τέτοιο βαθμό ώστε το φανταστικό να ενισχύεται μέσα του ως αληθινό βίωμα.
3. Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης (1851-1911)
"Όνειρο στο κύμα" (242) -- Δραστηριότητα 8: Πώς επιτυγχάνεται αφηγηματικά η αντίθεση μεταξύ ευτυχισμένης παιδικής/εφηβικής ηλικίας και δυστυχισμένης ωριμότητας.
Αντίθεση παιδικής ηλικίας (άγνοια, συνύπαρξη και ευτυχισμένη διαβίωση) και ωριμότητας (γνώση με τίμημα την απώλεια της αθωότητας, επιλογή, δυστυχία).
3 αφηγηματικές τεχνικές:
α. θαμιστική αφήγηση - αφηγείται μία φορά αυτό που συνέβη ν φορές.
β. παρομοιώσεις που δηλώνουν τη σχέση του ανθρώπου με τα φυσικά φαινόμενα.
γ. κτητικές παρομοιώσεις που δηλώνουν την ευρύτητα των ορίων του κόσμου του ήρωα.
Περιγραφή της κοπέλας: με απόδοση στοιχείων από το εκκλησιαστικό άσμα ασμάτων.
Η ακριβής αιτία της μεταστροφής: απροσδιόριστη λόγω αμφισημιών αφήγησης.
Από την προοπτική του ώριμου αφηγητή: η κατάληξη της μοίρας (δεν θυσιάστηκε μόνο η κατσίκα, αλλά και η δική του ευρύτητα των ορίων του κόσμου).
Παραδόξως η γνώση συνδέεται με περιορισμό και οπισθοχώρηση αντί για πρόοδο.
4. Γιάννης Ψυχάρης (1854-1929)
"Το ταξίδι μου" (256) -- Δραστηριότητα 1: Ποιες απόψεις για τη γλώσσα παρουσιάζονται και με ποιοςν τρόπο προωθούνται στον αναγνώστη;
Τονίζει τη διαφορά μεταξύ φωνητικής απόδοσης των λέξεων και του νοήματός τους, θέλοντας να καταδικάσει την τυπολατρία των καθαρευουσιάνων.
Παραβολή, για να δείξει ότι η ποιότητα της επικοινωνίας δεν εξαρτάται από τη χρήση ωραίων τύπων, αλλά από τη σωστή χρήση της γλώσσας.
Χιουμοριστικό επεισόδιο (αληθοφανές αλλά φανταστικό) για να προβληματίσει σχετικά με την επικοινωνιακή σύγχυση της καθαρεύουσας.
Μια άλλη βασική ιδέα: η γλώσσα αναπτύσσεται με την ελευθερία της σκέψης και δράσης και εξελίσσεται παράλληλα με την πνευματική εξέλιξη των ανθρώπων.
5. Ανδρέας Καρκαβίτσας (1865-1922)
"Ο ζητιάνος" (261) - Δραστηριότητα 7 (Καρκαβίτσας + Θεοτόκης Πίστομα): Να αιτιολογήσετε τη νατουραλιστική προοπτική των δύο:
Και τα δύο ηθογραφικά νατουραλιστικά κείμενα αφού περιγράφουν ρεαλιστικά και φωτογραφικά αγροτικές κοινωνίες της ελλ. υπαίθρου με τις σκοτεινές πλευρές τους.
Ήρωες: απλοί όμως αποκτηνωμένοι, είτε αντάρτες και εγκληματίες.
Βασικό θέμα και στα δύο: πώς τα ένστικτα εξουσιάζουν τη ζωή των ανθρώπων.
Ζητιάνος: δουλοπρέπεια, απληστία, κουτοπονηριά, δεισιδαιμονία κατοίκων χωριού.
Πίστομα: αγριότητα ανθρώπων, εγκληματικό ένστικτο.
Με κριτική ματιά οι δυσκολίες της ζωής και η αδυναμία του κρατικού μηχανισμού.
Η κοινωνική κριτική στο Πίστομα μόνο στην αρχή του διηγήματος, ενώ στον Ζητιάνο διάχυτη σε όλο το απόσπασμα.
Αναπόδραστη σύνδεση μοίρας ανθρώπου με τη φύση (κληρονομική διαδοχή χαρακτηριστικών, περιβαλλοντική επίδραση και επιβολή αρχέγονου νόμου της επιβίωσης του ισχυρού).
Και στα δύο: αποστασιοποιημένη αφήγηση, εκτενής χρήση διαλόγου για επίτευξη παρασατατικότητας και πρόκριση του γλωσσικού ιδιώματος των ηρώων. Ειδικά στο Θεοτόκη: οικονομία λόγου, κοφτός τόνος, καμιά συναισθηματική έξαρση => ενίσχυση νατουραλιστικής προοπτικής. Στον Καρκαβίτσα επιτυγχάνεται με την αυτούσια παράθεση στον σχολιασμό από τον αφηγητή της συμπεριφοράς των χωρικών απέναντι στον ντεμή αγά.
6. Γρηγόριος Ξενόπουλος (1867-1951)
"Ο τρελλός με τους κόκκινους κρίνους" (270)
7. Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου (1867-1906)
"Το σκούντημα" (285) -- Δραστηριότητα 9: Διερευνήστε αν αποτελεί τυπικό δείγμα της πεζογραφίας της περιόδου.
Και παρουσίαση ενός επίκαιρου θέματος της εποχής και ευρύτερος κοινωνικός σχολιασμός ("χρονογράφημα" ή "σκίτσο").
Εστιάζει στην αστική κοινωνία της Κων/λης την οποία ελέγχει κριτικά ως προς τις προλήψεις σχετικά με την αποκατάσταση των θηλυκών μέσω του γάμου.
Όχι γυναικεία στόχευση, αλλά ψυχολογία του πλήθους.
α. Ρεαλιστικός τρόπος αφήγησης, αμεσότητα χάρη στη χρήση διαλόγων, προσπάθεια ερμηνείας φαινομένων => διερεύνηση καθημερινής ανθρώπινης συμπεριφοράς.
β. ειρωνική διάθεση απέναντι στην προγενέστερη ρομαντική εξιδανίκευση, που αγγίζει τα όρια του κυνισμού.
γ. σημασία του Τύπου πάλι με ειρωνική διάθεση για κύρος και παντοδυναμία του.
Ωστόσο, μέσω της ειρωνείας.. προβάλλει το μήνυμα ότι τα φαινόμενα είναι συχνά απατηλά. Το πώς ερμηνεύονται εξυπηρετούν στο να εφησυχάζουν συνειδήσεις και ευθυνοφοβίες.
Κοινωνική ματιά, κοινός τόπος και με άλλους εκπροσώπους της περιόδου (πόσο σύνθετο είναι το θέμα της αντίληψης της πραγματικότητας.
Η Παπαδοπούλου ψυχογραφεί τους ήρωές της κάνοντας άνοιγμα προς μια εσωτερική προοπτική. Γι' αυτό και αξιοπρόσεκτη περίπτωση της περιόδου.
Κοινωνική ματιά, παιγνιώδες ύφος (αντιστοιχία με έργο Ξενόπουλου).
8. Κωνσταντίνος Χατζόπουλος (1868-1920)
"Πύργος Ακροπόταμου" (290)
9. Κωνσταντίνος Θεοτόκης (1872-1923)
"Το πίστομα"
Β. ΠΟΙΗΣΗ:
1. Γεώργιος Σουρής (1853-1919)
"Φασουλής φιλόλοφος" (305)
2. Νίκος Καμπάς (1857-1932)
"Τα άσματά μου" (307)
"Η εντολή" (307)
"Αναχωρών εξ Ελλάδος" (308)
Δραστηριότητα 11: Να αναλύσετε τον γειωμένο τόνο τους (θεματική, μορφολογία, τεχνοτροπία) που δείχουν την επικείμενη αλλαγή του ποιητικού κλίματος της εποχής.
Απομάκρυνση από τις αυθαιρεσίες της ρομαντικής φαντασίας και από την ψυχρότητα της καθαρευουσιάνικης γλώσσας.
Τόνος παιγνιώδης και πολύ συχνά σατιρικός. Ματιά προσγειωμένη στο καθημερινό, σε στιγμιότυπα. Εκφράζει σκέψεις και συναισθήματα απαλλαγμένα από τις εξάρσεις και τη μεγαλοστομία της προηγούμενης περιόδου.
Τροπή βλέμματος και ψυχής προς απλά και συγκεκριμένα πράγματα και αισθήματα.
Προσεγμένη μορφή και στιχουργία (χαρακτηριστικό τεχνικής Παρνασσισμού).
Οικονομία λόγου. Δημοτική, ενίοτε και προσέγγιση σε καθαρεύουσα.
Αναφορά σε απλά στιγμιότυπα ή σκέψεις.
Περιβάλλον: ο κλειστός αστικός χώρος (απουσία φύσης).
Διαβάζονται είτε ως ειρωνικό σχόλιο, είται ως ένας ελαφρύς αυτοσαρκασμός.
3. Γεώργιος Δροσίνης (1859-1951)
"Η υπναρού" (309)
"Τα μάγια της αγάπης" (310)
Δραστηριότητα 12 (Σουρής - Δροσίνης): Πώς εκφράζεται η σατιρική διάθεση στα δύο και τι στοχεύει:
Σουρής -- Η σάτιρά του υποκινούνταν από τη διάθεση να τραβήξει την προσοχή και να προκαλέσει το μειδίαμα, χωρίς περισσότερες αξιώσεις. Στόχος οι φιλόσοφοι, οι δάσκαλοι, οι μορφωμένοι, υποβιβάζει την αξία της γνώσης (του πνεύματος), δίνοντας έμμεσα προτεραιότητα στις υλικές ανάγκες (ορθολογιστικό πνεύμα περιόδου). Ματαιοπονία της φιλομάθειας και της ποιητικής δημιουργίας. Γηρατειά => αίσθηση χαμένου. Αυτοσαρκασμός.
Δροσίνης -- Εμφανίζεται πιο στυλίστας. Σάτιρα με χαριτωμένο τρόπο κόρης καλής οικογένειας η οποία είναι συνεχώς κοιμισμένη. Κρυπτοειρωνικό σχόλιο για την αυστηρή έμφαση στην επεξεργασία της μορφής που συναντάται στα ποιήματα της περιόδου. Σάτιρα ήδη εμφανής από τον τίτλο. Θέμα δοσμένο με παιγνιώδη αλλά επικριτική διάθεση. Αντιπροσωπεύουν αυτούς που δεν ανησυχούν για τις επιπτώσεις της συμπεριφοράς τους αντιμετωπίζοντας τα πάντα με γέλιο. Εδώ όμως το αστείο είναι εις βάρος τους.
4. Κωστής Παλαμάς (1859-1943)
"Η φτώχεια" (312)
"Αγορά" (312)
"Φοινικιά" (313)
"Ασκραίος" (315)
"Δωδεκάλογος του Γύφτου" (317) -- Μεγάλη σύνθεση χωρισμένη σε 12 λόγους σε ποικίλους ρυθμούς. Στίχος σε ελεύθερο τροχαϊκό.
Ο γύφτος συμβολίζει τον ποιητή/καλλιτέχνη που ζει εξόριστος από την κοινωνία και αρνείται όλα τα είδωλα και τους θεσμούς της κοινωνίας, επιδιώκοντας να αναγεννήσει τον κόσμο. Ο υπερ-καλλιτέχνης, προσωπείο του υπερανθρώπου του Νίτσε.
Το βιολί = το σύμβολο της μουσικής που ο ποιητής συνδέει με την τέχνη τους.
Ιστορικό πλαίσιο: παραμονές άλωσης Κων/λης, όμως σύνδεση με τη σύγχρονή του εποχή => πολυδιάστατο ως προς τους στόχους του.
Δραστηριότητα 13: Ποια βασικά ζητήματα της Παλαμικής ποίησης εμφανίζονται στο ποίημα, σχολιασμός:
Επιδίωξη για μια σύνθεση των αντιθετικών στοιχείων. Ο γύφτος-άνθρωπος-ποιητής με τη συνδρομή της αγάπης (τσιγγάνα) θα πραγματοποιήσει τα οράματα και κρυφές επιθυμίες του.
Τα δυο άτομα (αρσενικό-θηλυκό), σώμα-ψυχή, Λόγος-Ρυθμός, αφηρημένα ιδεώδη εκφρασμένα μέσω ποίησης => θα συνενωθούν δημιουργώντας τη νέα ζωή, τη νέα ποίηση που θα είναι τραγούδι. Η ολοκλήρωση θα αφανίσει κάθε αδύναμο στοιχείο.
Επίσης έμφαση στη μουσικότητα της ποίησης (απώτερος σκοπός: η δημιουργία μουσικής).
Τέλος, η επιρροή του Νίτσε, εκφράζεται μεταφορικά ως δίψα για δημιουργία: η αληθινή αγάπη συνδέει δύο εκλεκτούς και προοιωνίζεται η γέννηση αψεγάδιαστων παιδιών.
"Πινδαρικός ύμνος" (322)
"Ο Σάτυρος και το γυμνό τραγούδι" (323)
"Ο πιο τρανός καημός μου" 327
"Η ψυχή και η λύρα" (328)
5. Ιωάννης Πολέμης (1832-1924)
"Διπλός πόνος" (329)
6. Κώστας Κρυστάλλης (1868-1894)
"Ο τρύγος" (330)
"Ήθελα να' μουν τσέλιγγας" (331)
Δραστηριότητα 2 (Σουρής - Πολέμης - Κρυστάλλης): Πόσο ενδεικτική της περιόδου είναι η γλώσσα των ποιημάτων;
- Σουρής: Γλώσσα λιτή και απλή. Καθαρεύουσα διακριτή στο 2ο τετράστιχο
- Πολέμης: Επίσης απλή και κατανοητή γλώσσα δημοτική με κάποιους τύπους καθαρεύουσας
- Κρυστάλλης: πολλές λέξεις από αγροτικό λεξιλόγιο, αξιοποιεί τη διάλεκτο και την προφορά των χωρικών. Γλώσσα δημοτική αλλά λέξεις άγνωστες στους κατοίκους της πόλης. Χρήση προστακτικής, προφορικής σύνταξης. Εκφραστικός πλούτος που μοιάζει να αντικατοπτρίζει την ευφορία της φυσικής ζωής.
Συμπέρασμα: όχι σαφείς οι γλωσσικοί διαχωρισμοί, υφολογική συνύφανση διαφορετικών τύπων στην ποίηση της γενιάς του 1880.
7. Ιωάννης Γρυπάρης (1870-1942)
"Εστιάδες" (333) -- Δραστηριότητα 14: Σχολιασμός θεματικής - τεχνοτροπίας:
Ανήκει στη σειρά Ελεγεία από τη συλλογή Σκαραβαίοι και Τερρακότες.΄
Θέμα: αναφέρεται στη ρωμαϊκή παράδοση για την απρονοησία των Εστιάδων (Εστιάδες: αγνές κοπέλες καλών οικογενειών που αναλάμβαναν να διατηρούν άσβεστη τη φλόγα στο ναό της Εστίας στην αρχαία Ρώμη. Αφοσιωμένες στο καθήκον τους και ένα σφάλμα τους θα σήμαινε μεγάλες συμφορές για την πόλη).
Ποίημα αρχαιόθεμο, με επιμελημένη μορφή (Παρνασσιακή τεχνοτροπία), ωστόσο περισσότερο συμβολιστικό, λόγω της υποβλητικής του ατμόσφαιρας, του κεντρικού συμβολισμού του και των προσεκτικά επιλεγμένων λέξεων (κυρίως επιθέτων) για την απόδοση συναισθηματικών καταστάσεων. Οι Εστιάδες συμβολίζουν την απρονοησία της νεότητας και τα καταστροφικά αποτελέσματά της (στ. 21-22 και τελευταίο 4στιχο, όπου διευθύνεται σημασιολογικά από την έννοια της χαμένης ευκαιρίας).
"Λουκής Λάρας" (197) -- Δραστηριότητα 5: Γιατί θεωρείται ότι με το αφήγημα αυτό καθιερώνεται ο ρεαλιστικός τρόπος γραφής στον ελληνικό πεζό λόγο;
Βασικό θέμα η αντιδιαστολή του ηρωισμού με το εμπορικό πνεύμα.
Γείωση ρομαντικών εθνικών οραμάτων από την επιλογή της επιβίωσης, έστω και με κάποιες ενοχές από τον αφηγητή.
Μετάβαση από το ιδανικό στο πραγματικό μέσω της προώθησης των αξιών της σκληρής εργασίας, πειθαρχίας καισυνοχής. Ρεαλισμός Βικέλα και ως αποτέλεσμα της ηθικοδιδακτικής του τάσης.
Αναφέρεται σε πραγματικά γεγονότα, τα οποία μεταπλάθονται δημιουργικά.
Ύφος αφήγησης: ντοκουμενταρίστικο. αναπαράσταση ελληνικής ζωής με ακρίβεια και σαφήνεια.
Γλώσσα: απλή και λιτή και με κάποιο προσωπικό ιδίωμα.
Καμία διάθεση εξωραϊσμού ή απόκρυψης στον τρόπο που ο αφηγητής παρουσιάζει τον εαυτό του και τα ελαττώματά του.
2. Γεώργιος Βιζυηνός (1849-1896)
"Το μόνον της ζωής μου ταξείδιον" (208) -- Δραστηριότητα 6: Αιτιολογήστε την άποψη: Εκείνο που τον ξεχωρίζει από τους άλλους είναι η ενασχόλησή του με τον εσωτερικό κόσμο των ηρώων του που προέχει της εξωτερικής πραγματικότητας που μοιάζει απατηλή. Η πραγματικότητα επομένως, δεν συμβαδίζει με τις σκέψεις, επιθυμίες ή καταστάσεις που βιώνουν οι ήρωες των διηγημάτων του.
Χαρακτηριστικό δείγμα αντιφάσεων μεταξύ εξωτ. πραγματικότητας και εσωτ. επιθυμιών και φαντασιώσεων.
Τα - παραπλανητικά ως προς την αξιοπιστία τους - παραμύθια του παππού είχαν διαμορφώσει και τις δικές του επιθυμίες (πήγε Κων/λη για να σαγηνεύσει μια βασιλοπούλα με τη ραφτική του). Η "άλλη πραγματικότητα" των αφηγήσεων είναι αρκετά αληθινή για τον ίδιο. Ήταν η ένδειξη του τρόπου που μεγάλωσε παριστάνοντας το κορίτσι για να μη τον κάνουν γενίτσαρο, έμαθε να πλέκει και να βιώνει τις ιστορίες της γιαγιάς του, ιστορίες που τον συντηρούσαν στις δυσκολίες καλλιεργώντας του την υπομονή και την καρτερικότητα σε τέτοιο βαθμό ώστε το φανταστικό να ενισχύεται μέσα του ως αληθινό βίωμα.
3. Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης (1851-1911)
"Όνειρο στο κύμα" (242) -- Δραστηριότητα 8: Πώς επιτυγχάνεται αφηγηματικά η αντίθεση μεταξύ ευτυχισμένης παιδικής/εφηβικής ηλικίας και δυστυχισμένης ωριμότητας.
Αντίθεση παιδικής ηλικίας (άγνοια, συνύπαρξη και ευτυχισμένη διαβίωση) και ωριμότητας (γνώση με τίμημα την απώλεια της αθωότητας, επιλογή, δυστυχία).
3 αφηγηματικές τεχνικές:
α. θαμιστική αφήγηση - αφηγείται μία φορά αυτό που συνέβη ν φορές.
β. παρομοιώσεις που δηλώνουν τη σχέση του ανθρώπου με τα φυσικά φαινόμενα.
γ. κτητικές παρομοιώσεις που δηλώνουν την ευρύτητα των ορίων του κόσμου του ήρωα.
Περιγραφή της κοπέλας: με απόδοση στοιχείων από το εκκλησιαστικό άσμα ασμάτων.
Η ακριβής αιτία της μεταστροφής: απροσδιόριστη λόγω αμφισημιών αφήγησης.
Από την προοπτική του ώριμου αφηγητή: η κατάληξη της μοίρας (δεν θυσιάστηκε μόνο η κατσίκα, αλλά και η δική του ευρύτητα των ορίων του κόσμου).
Παραδόξως η γνώση συνδέεται με περιορισμό και οπισθοχώρηση αντί για πρόοδο.
4. Γιάννης Ψυχάρης (1854-1929)
"Το ταξίδι μου" (256) -- Δραστηριότητα 1: Ποιες απόψεις για τη γλώσσα παρουσιάζονται και με ποιοςν τρόπο προωθούνται στον αναγνώστη;
Τονίζει τη διαφορά μεταξύ φωνητικής απόδοσης των λέξεων και του νοήματός τους, θέλοντας να καταδικάσει την τυπολατρία των καθαρευουσιάνων.
Παραβολή, για να δείξει ότι η ποιότητα της επικοινωνίας δεν εξαρτάται από τη χρήση ωραίων τύπων, αλλά από τη σωστή χρήση της γλώσσας.
Χιουμοριστικό επεισόδιο (αληθοφανές αλλά φανταστικό) για να προβληματίσει σχετικά με την επικοινωνιακή σύγχυση της καθαρεύουσας.
Μια άλλη βασική ιδέα: η γλώσσα αναπτύσσεται με την ελευθερία της σκέψης και δράσης και εξελίσσεται παράλληλα με την πνευματική εξέλιξη των ανθρώπων.
5. Ανδρέας Καρκαβίτσας (1865-1922)
"Ο ζητιάνος" (261) - Δραστηριότητα 7 (Καρκαβίτσας + Θεοτόκης Πίστομα): Να αιτιολογήσετε τη νατουραλιστική προοπτική των δύο:
Και τα δύο ηθογραφικά νατουραλιστικά κείμενα αφού περιγράφουν ρεαλιστικά και φωτογραφικά αγροτικές κοινωνίες της ελλ. υπαίθρου με τις σκοτεινές πλευρές τους.
Ήρωες: απλοί όμως αποκτηνωμένοι, είτε αντάρτες και εγκληματίες.
Βασικό θέμα και στα δύο: πώς τα ένστικτα εξουσιάζουν τη ζωή των ανθρώπων.
Ζητιάνος: δουλοπρέπεια, απληστία, κουτοπονηριά, δεισιδαιμονία κατοίκων χωριού.
Πίστομα: αγριότητα ανθρώπων, εγκληματικό ένστικτο.
Με κριτική ματιά οι δυσκολίες της ζωής και η αδυναμία του κρατικού μηχανισμού.
Η κοινωνική κριτική στο Πίστομα μόνο στην αρχή του διηγήματος, ενώ στον Ζητιάνο διάχυτη σε όλο το απόσπασμα.
Αναπόδραστη σύνδεση μοίρας ανθρώπου με τη φύση (κληρονομική διαδοχή χαρακτηριστικών, περιβαλλοντική επίδραση και επιβολή αρχέγονου νόμου της επιβίωσης του ισχυρού).
Και στα δύο: αποστασιοποιημένη αφήγηση, εκτενής χρήση διαλόγου για επίτευξη παρασατατικότητας και πρόκριση του γλωσσικού ιδιώματος των ηρώων. Ειδικά στο Θεοτόκη: οικονομία λόγου, κοφτός τόνος, καμιά συναισθηματική έξαρση => ενίσχυση νατουραλιστικής προοπτικής. Στον Καρκαβίτσα επιτυγχάνεται με την αυτούσια παράθεση στον σχολιασμό από τον αφηγητή της συμπεριφοράς των χωρικών απέναντι στον ντεμή αγά.
6. Γρηγόριος Ξενόπουλος (1867-1951)
"Ο τρελλός με τους κόκκινους κρίνους" (270)
7. Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου (1867-1906)
"Το σκούντημα" (285) -- Δραστηριότητα 9: Διερευνήστε αν αποτελεί τυπικό δείγμα της πεζογραφίας της περιόδου.
Και παρουσίαση ενός επίκαιρου θέματος της εποχής και ευρύτερος κοινωνικός σχολιασμός ("χρονογράφημα" ή "σκίτσο").
Εστιάζει στην αστική κοινωνία της Κων/λης την οποία ελέγχει κριτικά ως προς τις προλήψεις σχετικά με την αποκατάσταση των θηλυκών μέσω του γάμου.
Όχι γυναικεία στόχευση, αλλά ψυχολογία του πλήθους.
α. Ρεαλιστικός τρόπος αφήγησης, αμεσότητα χάρη στη χρήση διαλόγων, προσπάθεια ερμηνείας φαινομένων => διερεύνηση καθημερινής ανθρώπινης συμπεριφοράς.
β. ειρωνική διάθεση απέναντι στην προγενέστερη ρομαντική εξιδανίκευση, που αγγίζει τα όρια του κυνισμού.
γ. σημασία του Τύπου πάλι με ειρωνική διάθεση για κύρος και παντοδυναμία του.
Ωστόσο, μέσω της ειρωνείας.. προβάλλει το μήνυμα ότι τα φαινόμενα είναι συχνά απατηλά. Το πώς ερμηνεύονται εξυπηρετούν στο να εφησυχάζουν συνειδήσεις και ευθυνοφοβίες.
Κοινωνική ματιά, κοινός τόπος και με άλλους εκπροσώπους της περιόδου (πόσο σύνθετο είναι το θέμα της αντίληψης της πραγματικότητας.
Η Παπαδοπούλου ψυχογραφεί τους ήρωές της κάνοντας άνοιγμα προς μια εσωτερική προοπτική. Γι' αυτό και αξιοπρόσεκτη περίπτωση της περιόδου.
Κοινωνική ματιά, παιγνιώδες ύφος (αντιστοιχία με έργο Ξενόπουλου).
8. Κωνσταντίνος Χατζόπουλος (1868-1920)
"Πύργος Ακροπόταμου" (290)
9. Κωνσταντίνος Θεοτόκης (1872-1923)
"Το πίστομα"
Β. ΠΟΙΗΣΗ:
1. Γεώργιος Σουρής (1853-1919)
"Φασουλής φιλόλοφος" (305)
2. Νίκος Καμπάς (1857-1932)
"Τα άσματά μου" (307)
"Η εντολή" (307)
"Αναχωρών εξ Ελλάδος" (308)
Δραστηριότητα 11: Να αναλύσετε τον γειωμένο τόνο τους (θεματική, μορφολογία, τεχνοτροπία) που δείχουν την επικείμενη αλλαγή του ποιητικού κλίματος της εποχής.
Απομάκρυνση από τις αυθαιρεσίες της ρομαντικής φαντασίας και από την ψυχρότητα της καθαρευουσιάνικης γλώσσας.
Τόνος παιγνιώδης και πολύ συχνά σατιρικός. Ματιά προσγειωμένη στο καθημερινό, σε στιγμιότυπα. Εκφράζει σκέψεις και συναισθήματα απαλλαγμένα από τις εξάρσεις και τη μεγαλοστομία της προηγούμενης περιόδου.
Τροπή βλέμματος και ψυχής προς απλά και συγκεκριμένα πράγματα και αισθήματα.
Προσεγμένη μορφή και στιχουργία (χαρακτηριστικό τεχνικής Παρνασσισμού).
Οικονομία λόγου. Δημοτική, ενίοτε και προσέγγιση σε καθαρεύουσα.
Αναφορά σε απλά στιγμιότυπα ή σκέψεις.
Περιβάλλον: ο κλειστός αστικός χώρος (απουσία φύσης).
Διαβάζονται είτε ως ειρωνικό σχόλιο, είται ως ένας ελαφρύς αυτοσαρκασμός.
3. Γεώργιος Δροσίνης (1859-1951)
"Η υπναρού" (309)
"Τα μάγια της αγάπης" (310)
Δραστηριότητα 12 (Σουρής - Δροσίνης): Πώς εκφράζεται η σατιρική διάθεση στα δύο και τι στοχεύει:
Σουρής -- Η σάτιρά του υποκινούνταν από τη διάθεση να τραβήξει την προσοχή και να προκαλέσει το μειδίαμα, χωρίς περισσότερες αξιώσεις. Στόχος οι φιλόσοφοι, οι δάσκαλοι, οι μορφωμένοι, υποβιβάζει την αξία της γνώσης (του πνεύματος), δίνοντας έμμεσα προτεραιότητα στις υλικές ανάγκες (ορθολογιστικό πνεύμα περιόδου). Ματαιοπονία της φιλομάθειας και της ποιητικής δημιουργίας. Γηρατειά => αίσθηση χαμένου. Αυτοσαρκασμός.
Δροσίνης -- Εμφανίζεται πιο στυλίστας. Σάτιρα με χαριτωμένο τρόπο κόρης καλής οικογένειας η οποία είναι συνεχώς κοιμισμένη. Κρυπτοειρωνικό σχόλιο για την αυστηρή έμφαση στην επεξεργασία της μορφής που συναντάται στα ποιήματα της περιόδου. Σάτιρα ήδη εμφανής από τον τίτλο. Θέμα δοσμένο με παιγνιώδη αλλά επικριτική διάθεση. Αντιπροσωπεύουν αυτούς που δεν ανησυχούν για τις επιπτώσεις της συμπεριφοράς τους αντιμετωπίζοντας τα πάντα με γέλιο. Εδώ όμως το αστείο είναι εις βάρος τους.
4. Κωστής Παλαμάς (1859-1943)
"Η φτώχεια" (312)
"Αγορά" (312)
"Φοινικιά" (313)
"Ασκραίος" (315)
"Δωδεκάλογος του Γύφτου" (317) -- Μεγάλη σύνθεση χωρισμένη σε 12 λόγους σε ποικίλους ρυθμούς. Στίχος σε ελεύθερο τροχαϊκό.
Ο γύφτος συμβολίζει τον ποιητή/καλλιτέχνη που ζει εξόριστος από την κοινωνία και αρνείται όλα τα είδωλα και τους θεσμούς της κοινωνίας, επιδιώκοντας να αναγεννήσει τον κόσμο. Ο υπερ-καλλιτέχνης, προσωπείο του υπερανθρώπου του Νίτσε.
Το βιολί = το σύμβολο της μουσικής που ο ποιητής συνδέει με την τέχνη τους.
Ιστορικό πλαίσιο: παραμονές άλωσης Κων/λης, όμως σύνδεση με τη σύγχρονή του εποχή => πολυδιάστατο ως προς τους στόχους του.
Δραστηριότητα 13: Ποια βασικά ζητήματα της Παλαμικής ποίησης εμφανίζονται στο ποίημα, σχολιασμός:
Επιδίωξη για μια σύνθεση των αντιθετικών στοιχείων. Ο γύφτος-άνθρωπος-ποιητής με τη συνδρομή της αγάπης (τσιγγάνα) θα πραγματοποιήσει τα οράματα και κρυφές επιθυμίες του.
Τα δυο άτομα (αρσενικό-θηλυκό), σώμα-ψυχή, Λόγος-Ρυθμός, αφηρημένα ιδεώδη εκφρασμένα μέσω ποίησης => θα συνενωθούν δημιουργώντας τη νέα ζωή, τη νέα ποίηση που θα είναι τραγούδι. Η ολοκλήρωση θα αφανίσει κάθε αδύναμο στοιχείο.
Επίσης έμφαση στη μουσικότητα της ποίησης (απώτερος σκοπός: η δημιουργία μουσικής).
Τέλος, η επιρροή του Νίτσε, εκφράζεται μεταφορικά ως δίψα για δημιουργία: η αληθινή αγάπη συνδέει δύο εκλεκτούς και προοιωνίζεται η γέννηση αψεγάδιαστων παιδιών.
"Πινδαρικός ύμνος" (322)
"Ο Σάτυρος και το γυμνό τραγούδι" (323)
"Ο πιο τρανός καημός μου" 327
"Η ψυχή και η λύρα" (328)
5. Ιωάννης Πολέμης (1832-1924)
"Διπλός πόνος" (329)
6. Κώστας Κρυστάλλης (1868-1894)
"Ο τρύγος" (330)
"Ήθελα να' μουν τσέλιγγας" (331)
Δραστηριότητα 2 (Σουρής - Πολέμης - Κρυστάλλης): Πόσο ενδεικτική της περιόδου είναι η γλώσσα των ποιημάτων;
- Σουρής: Γλώσσα λιτή και απλή. Καθαρεύουσα διακριτή στο 2ο τετράστιχο
- Πολέμης: Επίσης απλή και κατανοητή γλώσσα δημοτική με κάποιους τύπους καθαρεύουσας
- Κρυστάλλης: πολλές λέξεις από αγροτικό λεξιλόγιο, αξιοποιεί τη διάλεκτο και την προφορά των χωρικών. Γλώσσα δημοτική αλλά λέξεις άγνωστες στους κατοίκους της πόλης. Χρήση προστακτικής, προφορικής σύνταξης. Εκφραστικός πλούτος που μοιάζει να αντικατοπτρίζει την ευφορία της φυσικής ζωής.
Συμπέρασμα: όχι σαφείς οι γλωσσικοί διαχωρισμοί, υφολογική συνύφανση διαφορετικών τύπων στην ποίηση της γενιάς του 1880.
7. Ιωάννης Γρυπάρης (1870-1942)
"Εστιάδες" (333) -- Δραστηριότητα 14: Σχολιασμός θεματικής - τεχνοτροπίας:
Ανήκει στη σειρά Ελεγεία από τη συλλογή Σκαραβαίοι και Τερρακότες.΄
Θέμα: αναφέρεται στη ρωμαϊκή παράδοση για την απρονοησία των Εστιάδων (Εστιάδες: αγνές κοπέλες καλών οικογενειών που αναλάμβαναν να διατηρούν άσβεστη τη φλόγα στο ναό της Εστίας στην αρχαία Ρώμη. Αφοσιωμένες στο καθήκον τους και ένα σφάλμα τους θα σήμαινε μεγάλες συμφορές για την πόλη).
Ποίημα αρχαιόθεμο, με επιμελημένη μορφή (Παρνασσιακή τεχνοτροπία), ωστόσο περισσότερο συμβολιστικό, λόγω της υποβλητικής του ατμόσφαιρας, του κεντρικού συμβολισμού του και των προσεκτικά επιλεγμένων λέξεων (κυρίως επιθέτων) για την απόδοση συναισθηματικών καταστάσεων. Οι Εστιάδες συμβολίζουν την απρονοησία της νεότητας και τα καταστροφικά αποτελέσματά της (στ. 21-22 και τελευταίο 4στιχο, όπου διευθύνεται σημασιολογικά από την έννοια της χαμένης ευκαιρίας).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου