Ελπ 30 - Η μοντέρνα ποίηση και η Γενιά του '30

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11


ΕΝΝΟΙΕΣ-ΚΛΕΙΔΙΑ

• Μοντέρνα ποίηση
• Μοντερνισμός
• Σκοτεινότητα νοήματος
• Συναισθηματική αλληλουχία
• Υπαινικτικές παραπομπές
• Πολυγλωσσική ποιητική
• Μυθική μέθοδος
• Υπερρεαλισμός
• Αυτόματη γραφή
• Καθαρή ποίηση
• Πνευματικός εθνισμός
• Ελληνικότητα

11.1.1 Πώς βλέπουμε σήμερα τη "γενιά του '30"

- Πρόκειται για την πιο διάσημη και συγχρόνως την πιο δυσπροσδιόριστη ποιητική γενιά.
- Εμπνευστής του όρου, αλλά και της ίδιας της συλλογικής κίνησης ο Γ. Θεοτοκάς.
- Τα 4 χαρακτηριστικά της:
   α. η εκφραστική λιτότητα
   β. η χρήση του ελεύθερου στίχου
   γ. η γόνιμη σύνδεση με τις ευρωπ. αισθητικές αναζητήσεις (μοντερνισμός-υπερρεαλισμός)
   δ. η έμφαση στο νέο, στην αλλαγή, στη ρήξη με το παρελθόν.
- Δυσκολίες προσδιορισμού των χαρακτηριστικών της:
   α. ναι μεν ρήξη με παρελθόν, όμως και οικειοποίηση με λογοτεχνική παράδοση.
   β. δυσκολία ακόμα και στο ποιοι είναι οι ποιητές που συγκροτούν την γενιά. Αυτό οφείλεται και στην αμφίθυμη στάση των ίδιων απέναντι στην αναγνώριση της συμμετοχής τους σε μια συλλογική κίνηση.
   γ. Τόσο η ίδια η γενιά όσο και η γενικότερη λογοτεχνική παραγωγή του μεσοπολέμου  βρίσκεται υπό συνεχή κριτική και αναθεώρηση, κάτι που συνεπάγεται πολύ διαφορετικές και αλληλοσυγκρουόμενες οπτικές γωνίες.
- Διαπιστώσεις:
   α. Ο όρος δεν είναι ακριβής ή χρήσιμος ως γραμματολογικό εργαλείο
   β. Υπάρχει ανομοιογένεια στην γενιά (Σ. Ροζάνης: η "ανύπαρκτη" γενιά)
   γ. Τα ηλικιακά όρια της γενιάς είναι επίσης συγκεχυμένα.
   ==> Κοινός τόπος: Το αίτημα της ανανέωσης και του εκσυγχρονισμού.
- Τα μέλη:
   Σεφέρης (αρχηγέτης-πατριάρχης (Δ.Δημηρούλης), αρχιερέας (Μ. Μερακλής) της γενιάς.
   Ελύτης, Ρίτσος, Εμπειρίκος, Εγγονόπουλος.
   Άλλοι ποιητές που συσχετίζονται:
   Σκαρίμπας, Ντόρρος, Παπατσώνης, Κάλας, Οικονόμου, Βρεττάκος, Βαλαωρίτης, Αξιώτης κτλ.
   Στα πέριξ της γενιάς:
   Θέμελης, Καρέλλη, Βαφόπουλος, Καββαδίας κτλ.
   Στην πρώτη μεταπολεμική γενιά:
   Δημάκης, Βαρβιτσιώτης, Πολυδούρη κτλ.
- Τεχνοτροπικά χαρακτηριστικά:
   Κοινή διαπίστωση: η ανανέωση των εκφραστικών μέσων, με κυριότερη την εγκατάλειψη του παραδοσιακού έμμετρου στίχου.
   Επίσης, η "σκοτεινότητα", η "ελλειπτικότητα", η "άλλογη αλληλουχία των νοημάτων" και γενικότερα η "ανατρεπτική εκφραστική" που καλλιέργησαν.
   Διχασμένοι οι σχολιαστές: άλλοι υποστηρίζουν ότι η γενιά εισηγήθηκε τον μοντερνισμό, άλλοι ότι τον πολέμησε.
- Στόχοι-στρατηγική των ποιητών:
   α. η ιδεολογική θεώρηση των πραγμάτων
   β. απευθύνονταν σε "εθνικό ακροατήριο"
   γ. η οικειοποίηση και αναμόρφωση της παράδοσης
   δ. η καλλιέργεια μιας συλλογικής συνείδησης
   ε. η προβολή προγραμματικών "θέσεων"
- Οι απόψεις των σχολιαστών:
   α. μείξη μοντερνιστικών και παραδοσιακών στοιχείων
   β. συνομιλία με παράδοση
   γ. επιλεκτική υποστήριξη αξιών λογοτεχνικής παράδοσης, προκειμένου να εξυπηρετηθούν τα συμφέροντά τους.
- Η συμβολή της γενιάς:
   α. η αναμφισβήτητη ανανέωση της ελληνικής λογοτεχνίας
   β. το πνεύμα ευρωπαϊκού εκσυγχρονισμού που έφερε
   γ. τα έργα τους έχουν συγκροτήσει έναν λογοτεχνικό κανόνα, αναπληρώνοντας την απουσία νεοελληνικών κλασικών συγγραφέων.
- Αρνητικές όψεις:
   α. ελληνολατρεία
   β. απόδραση από την Ιστορία
   γ. εξιδανίκευση του "λαού"
- Άλλοι προσδιορισμοί:
   ταξική ταυτότητα, μικροαστική ιδεολογία, κοινή κοινωνική καταγωγή, ευκολίες ανόδου, εκπροσωπούσαν την άρχουσα τάξη, επεδίωκαν να γίνουν αποδεκτοί από το κατεστημένο, ταυτίστηκαν πλήρως με την πολιτική Εξουσία, "κλαμπ", "λέσχη", "κλίκα".

11.1.2 Τα αισθητικά πρότυπα: Αγγλοσαξονικός μοντερνισμός - Γαλλικός Υπερρεαλισμός

Η επιθυμία για αφομοίωση του μοντέρνου δεν θα βελτίωνε απλώς την ελληνική πνευματική παραγωγή, αλλά θα της επέτρεπε να ενταχθεί ισότιμα στην πνευματική ζωή της Ευρώπης.
- Οι 2 τρόποι απόπειρας συγχρονισμού με την Ευρώπη:
   α. στο επίπεδο της ενημέρωσης (μεταφράσεις-δοκίμια ευρωπαίων)
   β. με πρωτότυπη ποιητική παραγωγή, η οποία κατοχυρώνεται με την ηγεμονία του ελεύθερου στίχου.
   Η δραστική αλλαγή έρχεται με δύο εμβληματικά ποιητικά βιβλία:
   α) Μυθιστόρημα του Σεφέρη ... αφομοίωση αγγλοσαξονικού μοντερνισμού (Ανθολόγιο)
   β) Υψικάμινος του Εμπειρίκου ... αφομοίωση γαλλικού υπερρεαλισμού
- Η προσοικείωση του αγγλοσαξονικού μοντερνισμού και η "μυθική μέθοδος":
Τα βασικά χαρακτηριστικά του μοντερνιστικού προτύπου, όπως εισηγήθηκαν από τον Σεφέρη (Μυθιστόρημα):
   α. ο ελεύθερος στίχος
   β. η δραματικότητα (υποστηριγμένη από εκτενή χρήση ποιητικών "προσωπείων" (βλ. Καβάφης)
   γ. η χρήση καθημερινού μη "ποιητικού" λεξιλογίου
   δ. η "σκοτεινότητα" του νοήματος: μια ψυχολογική ανασύνθεση βασισμένη στην ενόραση με φιλοδοξία τη δημιουργία μιας ποιητικής γλώσσας που να προσεγγίζει την κατάσταση της μουσικής.
   ε. αποσπασματικότητα - ελλειπτικότητα στην συνθετική ανάπτυξη του έργου βασισμένη σε ψυχολογία/συναίσθημα και όχι σε λογικές αλληλουχίες.
   στ. ο πολυγλωσσισμός: μίξη προγενέστερων τύπων ελληνικής γλώσσας με ιδιωματικά/διαλεκτικά στοιχεία και σπάνιους όρους με τη μέθοδο του κολάζ.
   ζ. η "μυθική μέθοδος": όρος του Έλιοτ που σημαίνει τον αδιάκοπο παραλληρισμό σύγχρονου και αρχαίου κόσμου α) ως πλαίσιο οργάνωσης και β) ως αντίστιξη προς τον διαλυμένο, άρρωστο και ναρκωμένο ιστορικό παρόν. Αποτέλεσμα: καταργούνται πλαίσια, τόσο στα πρόσωπα (μυθικά/ιστορικά) όσο και στον χρόνο (παρελθόν/παρόν ==> "χρονικός συνταυτισμός").
- Γαλλικός υπερρεαλισμός και αυτόματη γραφή:
Εισηγητής ο Εμπειρίκος με Υψικάμινο ('πατριάρχης' ο Μπρετόν)
Σουρρεαλισμός: ψυχικός αυτοματισμός που εκφράζει την πραγματική λειτουργία της σκέψης, της απαλλαγμένης από λογική και προκαταλήψεις αισθητικές ή ηθικές. Δεν αρνείται την πραγματικότητα, αντίθετα την διευρύνει και την εμβαθύνει με το να συναιρεί συνειδητό με ασύνειδο κόσμο.
Στη λογοτεχνία, βασικό εργαλείο η αυτόματη γραφή: ο αμεσότερος τρόπος έκφρασης που βασίζεται στους απόκρυφους μηχανισμούς των ονείρων, με σκοπό να απελευθερωθεί η κατάσταση του ασυνείδητου. Ένα πειραματικό εγχείρημα που δεν στοχεύει στη δημιουργία "τέχνης" αλλά την θεσμική αλλαγή ως προς τη λειτουργία και των όρων παραγωγής της. Ο δέκτης μετατρέπεται σε δημιουργικό παραγωγό.
Οι υπερρεαλιστές δεν έρχονται ως ανανεωτές αλλά ως επαναστάτες (πρωτοπορίες): οργανωμένες ομάδες που έδρασαν στις αρχές του 20ου με προκλητική και συχνά βίαιη ρητορική και δράση και διάθεση για πειραματισμούς τέτοιας έντασης και έκτασης που καταρρίπτουν τα όρια καλλιτεχνικής και μη καλλιτεχνικής έκφρασης. Πρόθεση: η καταστροφή της τέχνης ως διακεκριμένης σφαίρας και η προβολή του απόλυτα απρόσωπου χαρακτήρα της έμπνευσης.
Στην Ελλάδα ο υπερρεαλισμός εισπράχθηκε μόνο ως αισθητική σχολή.

11.1.3 Η πρόσληψη του Μοντέρνου

Αρνητικές αντιδράσεις τόσο από κριτική και δημιουργούς (μίμηση φένων συρμών εις βάρος ελληνικών συμφραζομένων, σκανδαλιστική απουσία έλλογου νοήματος) όσο και από το κοινό το οποίο αδιαφορεί λόγω έλλειψης αισθητικής παιδείας.
- Αποτέλεσμα:
Παρά τις ηγεμονικές αξιώσεις της γενιάς του '30, οι ποιητές απομονώνονται και υιοθετούν μια ιδιαίτερα συντηρητική νοοτροπία όσον αφορά στις εκδηλώσεις του μοντέρνου (οι αλλαγές περιορίζονται στην ανανέωση των εκφραστικών μέσων που όμως συνδυάζεται με μια νοοτροπία ακαδημαϊσμού και σοβαροφάνειας).
Εξαιρέσεις: Σκαρίμπας (αντικομφορμιστής) και Ν. Κάλας (τα συνδύαζε όλα: θεωρητική γνώση, ερευνητική περιέργεια, εκφραστική τόλμη, πολιτική εγρήγορση και συγχρονισμό με ευρωπαϊκές μοντερνιστικές αναζητήσεις).
- Λόγοι που εξηγούν τις επιλογές της γενιάς:
   α. η ιστορική συγκυρία (δικτατορία Μεταξά, πόλεμος, Κατοχή)
   β. η οξύτατη κοινωνική και πνευματική τους απομόνωση
   γ. η συντηρητική τους νοοτροπία
- Το τίμημα:
   Το ελληνικό μοντέρνο περιορίζεται στην ανανέωση των εκφραστικών τρόπων και αποκόβεται από τις ευρύτερες (πνευματικές και κοινωνικές) ριζοσπαστικές διεκδικήσεις των ευρωπαϊκών μοντερνιστικών κινήσεων.

ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟΤΗΤΑ

11.2.1 Μοντερνισμός και πρωτοπορία

- Τα πιστεύω:
Οι νέοι συγγραφείς επιθυμούσαν όχι τόσο τη ρήξη με το παρελθόν, όσο με το λογοτεχνικό παρόν (δηλαδή με Καβάφη και Καρυωτάκη). Απέναντι στην "άρνηση" προβάλλουν τη δική τους ισχυρή κατάφαση:
πίστη στο μέλλον, στην ταχύτητα του κόσμου, στη ρώμη της νιότης, ατομικότητα, ελεύθερη βούληση, δημιουργική φιλοδοξία, στη δύσκολη τέχνη.
- Η αντίφαση:
Από τη μια ανυπόταχτοι, ανικανοποίητη, τυχοδιώκτες της ψυχής και του πνεύματος, από την άλλη, οι άγνωστοι ανεκδήλωτοι νέοι διανοούμενοι.
- Ο λόγος:
Η ιστορική στιγμή: μετά την επιστροφή του Βενιζέλου στην εξουσία, οι νέοι φιλελεύθεροι βενιζελικοί  δεν επιθυμούν να συγκρουστούν με το κατεστημένο - πνευματικό ή κοινωνικό, αυτό που διεκδικούν είναι ο ηγετικός τους ρόλος στην ανασυγκρότηση της πνευματικής ζωής μέσα από την εξασφάλιση ή διεύρυνση του λογοτεχνικού τους κύρους.
Σύνδεση με παρελθόν, έντονος συντηρητισμός, καμία ανατρεπτική πρόθεση, καμία εκδήλωση προκλητικής ή αντιαστικής συμπεριφοράς (=/= ευρωπαϊκές πρωτοπορίες).
- Άλλοι λόγοι:
   α. Μετά την μεταξική δικτατορία δεν μπορούσαν παρά να παραιτηθούν από το κοινωνικό πρόγραμμα του σουρρεαλισμού.
   β. Η γενιά δεν υιοθέτησε καμιά από τις 3 θεμελιακές αρχές του γαλλικού κινήματος:
       αυτόματη γραφή
       σύνδεση καλλιτεχνικής έκφρασης με πολιτική δράση
       άρνηση του πλαισίου παραγωγής/πρόσληψης/λειτουργίας της τέχνης.
   γ. Η ανυπαρξία προγραμματικών/θεωρητικών τοποθετήσεων των ελλήνων υπερρεαλιστών δηλώνει την δυσκολία τους να συμβιβάσουν τα δικά τους ενδιαφέροντα με τις υπερρεαλιστικές αρχές.
- Το συμπέρασμα:
Η ελληνική εκδοχή του υπερρεαλισμού θεωρήθηκε κοινωνικά ακρωτηριασμένη, που περιορίστηκε στο αίτημα της ατομικής απελευθέρωσης και στον αισθητικό ριζοσπαστισμός, λειτουργώντας έτσι ως αυστηρά καλλιτεχνική πρωτοπορία.

11.2.2 Το ζήτημα της "ελληνικότητας"

- Η συγκυρία:
Η καταρράκωση της Μεγάλης Ιδέας οδήγησε στη μετάθεση της φιλοδοξίας της "εθνικής αναγέννησης" από το πεδίο της εδαφικής επέκτασης σε εκείνο της πνευματικής ηγεμονίας του ελληνισμού ("πνευματικός εθνισμός": αναγνωρίζει το έθνος ως αφηρημένη μεταφυσική οντότητα, συνδέει την ιθαγένεια και γνησιότητα της τέχνης με την εμβάθυνση στην ελληνική γεωκλιματική ιδιαιτερότητα, προτείνει την ελληνική αυτογνωσία).
- Οι λογοτεχνικές εξελίξεις:
Οι θιασώτες του εθνισμού προωθούν ένα νεφελώδες αίτημα "ελληνικότητας" και συγχρόνως απαξιώνουν τις μοντερνιστικές αναζητήσεις ως προϊόντα μιμητικής ξενομανίας.
Οι πρώτες ποιητικές συλλογές Εμπειρίκου και Εγγονόπουλου επικρίθηκαν για μη ελληνικότητα.
Η πίεση οξύνεται σημαντικά στη διάρκεια της μεταξικής δικατατορίας:
άκρατος συντηρητισμός + εθνικιστικός λόγος περί πολιτισμού.
Οι δημιουργοί έπρεπε να αποδείξουν εμπράκτως την "ελληνική" τους συνείδηση.
Η νεωτερική ποίηση αντιμετωπίζεται ως προϊόν μιμητικής ξενοτροπίας.
Σεφέρης + Ελύτης: προσπαθούν να συγκεράσουν "ελληνικότητα" και ευρωπαϊκή παιδεία / νεωτερική τεχνοτροπία.
- Άποψη Ελύτη:
Ο Ελύτης θέτει το ζήτημα της ελληνικότητας ως υπόθεση προσαρμογής του "καθαρά ελληνικού υλικού" στους νεωτερικούς εκφραστικούς τρόπους.
- Άποψη Σεφέρη:
Η ιδεολογική εμμονή ως προγραμματική αρχή ή αξιολογικό κριτήριο στα καλλιτεχνικά ζητήματα εννέχει κινδύνους.
Η ελληνικότητα: περισσότερο αντικείμενο προβληματισμού παρά μια θεωρία προς εφαρμογή.
-1η εκδοχή περί ελληνικότητας:
Συγκερασμός μοντερνιστικών αντιλήψεων με το στερέωμα των εθνικών/λαϊκών αξιών.
-2η εκδοχή (αριστερής προέλευσης):
Η Αριστερά προτείνει το "λαϊκό" (=δημοτικό) τραγούδι ως πρότυπο για τη δημιουργία μιας λογοτεχνίας κατανοητής από τον λαό και ριζωμένης στα γνήσια εθνικά αισθήματα.
-3η εκδοχή:
Προβάλλεται ως αντίδοτο στον "νοσηρό" καρυωτακισμό ("αιγαιοπελαγίτικη ελληνικότητα")
=> Η επιμονή της κριτικής στον λόγο περί ελληνικότητας συνέβαλε στην καταξίωση αυτής της λογοτεχνικής παραγωγής στην ευρύτερη κοινή συνείδηση, αφού ενέταξε μια δύσκολη και εν πολλοίς "ξενότροπη" ποίηση στο κέντρο του εθνικού λογοτεχνικού κανόνα.

Σεφέρης

Ανανεώνει τον ποιητικό λόγο. Ο στίχος απελευθερώνεται από τις ποιητικές συμβάσεις και η γλώσσα (δημοτική) γίνεται απλούστερη. Ο ποιητής ασχολείται με τα προβλήματα του σύγχρονου ανθρώπου, είναι δεμένος με την ελληνική παράδοση και την ιστορία, ενώ βρίσκεται σε επικοινωνία με τη σύγχρονη ευρωπαϊκή λογοτεχνία.
Το "εγώ" γίνεται "εμείς". Η ποίησή του είναι απαισιόδοξη και μελαγχολική, ωστόσο αυτή η διάθεση δεν οδηγεί σε άρνηση ή καταστροφή.
Kεντρική φυσιογνωμία της γενιάς.
Με Στροφή , Μυθιστόρημα ανανεώνει τον ποιητικό λόγο (απελευθέρωση στίχου από μετρικές συμβάσεις- απλούστερη γλώσσα, έκφραση λιτή, τολμηρή). Ποίηση συλλογική μια ποίηση του εμείς αντίθετη με την ποίηση του εγώ της προηγούμενης δεκαετίας. 
Ασχολείται με τα προβλήματα του σύγχρονου ανθρώπου, δεμένος με την ελληνική παράδοση και ιστορία, βρίσκεται σε επικοινωνία με τη σύγχρονη ευρωπαϊκή λογοτεχνία («καθαρή ποίηση» των Γάλλων συμβολιστών Mallarme- Vallery / ποίηση του Elliot-Pound).
Εξερευνά τον ελληνικό μύθο και την ιστορία δίνοντας την αίσθηση της τραγικότητας του ανθρώπου. Αποτυπώνει την αγωνία του για την μοίρα της φυλής μας. Καταστροφή της Σμύρνης και ο ξεριζωμός των προσφύγων και το δράμα των παγκοσμίων πολέμων σφραγίζουν την ποίησή του (απαισιόδοξη μελαγχολική ). Γλώσσα καθαρά δημοτική.     

«Θυμήσου τα λουτρά που σε θανάτωσαν Ορέστεια του Αισχύλου στο Μυθιστόρημα γενικά ο μύθος των Ατρειδών, κατέχει κεντρική θέση στην ποίηση του Σεφέρη

Η τελευταια μερα –Μαρωνίτης στενή σχέση τέχνης και τεχνικής-+επιπεδα =ιστορικό παρόν δημόσιο και όντως ιστορικό (σκηνικό επίσημης κηδείας) / ιστορικό παρελθόν διακειμενικές αναφορές (Ιλιάδα-κεφαλοβρυσα όπου ο εκτωρας φανταζεται την ανδρομαχη σκλάβα, Θουκυδίδης-Ιστορία-αιχμαλωσια, ταπείνωση ως αποτελεσματα της σικελικής εκστρατείας , ανοιξη.. ραγιάδες=δημοτικό τραγουδι ενώ αισιοδοξο εδώ σακατεμενο)-

Ο βασιλιάς της Ασίνης (Ιλιάδα)- Ένας γέροντας στην ακροποταμιά- Έγκωμη (αρχαιολογικός χώρος της Κύπρου-αναδυση ονειρικης γυναικειας μορφής όχι απο θαλασσα αλλά απο γη-κράμα της αρχαιας θεοτητας του έρωτα και της θεοτοκου-εξιδανικευμενη όπως η Φεγγαροντυμενη του Σολωμου στον Κρητικο=συνθεση διαφορετικων εποχών του ελληνισμου που πρωτος επιχειρησε ο παλαμας στη φλογερα του βασιλια και ο σικελιανος στο πασχα των ελληνων)

Επί σκηνής Γ΄ = πραγματεύεται φανερά μιαν εκδοχή του μύθου των Ατρειδών,ζωντανεύοντας την τραγική Κλυταιμνήστρα –οι τελευταίοι στίχοι παραπέμπουν άμεσα στην αισχυλική ορέστεια αλλά και τα «εκδικητικά λουτρά»- (Κατα βαθος ειμαι ζητημα φωτος-Σεφερης/ Ειμαστε απο φως, δεν μας αγγιζει ο θανατος-Θέμελης/πώς λοιπόν μπορεί να μην εισαι φως;-Κακναβατος)

Στροφή -- Παραπέμπει στον όρο της μετρικής αλλά και της ευρύτερης στροφής παό την παραδοσιακή στη νεωτερική ποίηση. Τα παραδοσιακά εκφραστικά χαρακτηριστικά υπονομεύονται από την ειρωνεία, τη διάχυση του νοήματος, την τολμηρή στιχουργική επινοητικότητα. Κρυπτογραφικά (Παλαμάς).
Στέρνα -- Η πιο ολοκληρωμένη απόπειρα προς την "καθαρή ποίηση" (της απόλυτα καθαρισμένης από οποιοδήποτε μη ποιητικό στοιχείο ποίησης). Πυκνή συμβολική οργάνωση με ανεξάντλητα πεδία ερμηνευτικών δυνατοτήτων.
Μυθιστόρημα -- 24 μέρη (όπως οι ραψωδίες Ιλιάδας/Οδύσσειας). Θέμα: η Μικρασιατική καταστροφή, η σκληρή μοίρα του ελληνισμού σε διαχρονική κλίμακα. Διαρκής αντιπαραβολή α/ε και σύγχρονου ελληνικού κόσμου. Αξιοποίηση "μυθικής μεθόδου". Ενσωμάτωση υπαινικτικών παραπομπών αι αλλόγλωσσων χωρίων.
Τετράδιο Γυμνασμάτων -- Λυρικός λόγος. Αφηγηματική και κριτική διάθεση. Διάλογος ποιητή με αρχαία παράδοση οργανωμένος βάσει του μοντερνιστικού προτύπου.
Ημερολόγιο Καταστρώματος α' (τελευταία μέρα) -- Εμπειρία πολέμου ως ήδη συντελεσθέν βίωμα.
Ημερολόγιο Καταστρώματος β' -- Κατοχή. Σαν αφήγηση επικαιρότητας. Μεγάλη γκάμα διαθέσεων και τόνων. Ποικιλία θεματικών πυρήνων. Θέμα: οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει η ποιητική και πολιτική συνείδηση του "πρόσφυγα-ποιητή" στα χρόνια του πολέμου.
Κίχλη -- Συνθετικό ποίημα. Σκοτεινότητα. Πηγή έμπνευσης: η επίσκεψή του στην Κύπρο. 3 αποκαλύψεις για τον ποιητή: α. ένα ηδονικό αίσθημα επιστροφής στον μαγικό κόσμο των παιδικών του χρόνων β. αποκάλυψη μιας αυθεντικής αδιάσπαστης εκδοχής του ελληνισμού γ. το δραματικό βάρος της ιστορικής στιγμής.
Οι γάτες τ' Αι Νικόλα -- Αρμονική σχέση ανθρώπου με φυσικό του περίγυρο. Η προσήλωση την πραγμετικότητα επιτρέπει την ανάπτυξη μια ςπιο ιστορικής προσέγγισης στη διαπλοκή του μύθου με την ιστορία.
Ο δαίμων της πορνείας -- Καβαφικός τρόπος. Το περισσότερο ιδιωματικό και το πιο έντονα αφηγηματικό ποίημα του Σεφέρη.
Τα τρία κρυφά ποιήματα -- ποιήματα "κοντής ανάσας". Τόνος εξομολογητικός. Λιτά ποιητικά κείμενα. Ώριμος προσωπικός απολογισμός.
Επί Ασπαλάθων -- Επικαιρικό και πολιτικό. Αναφέρεται στη φοβερή μεταθανάτια τιμωρία όσων διαπράττουν αδικίες.

Ελύτης

Ποίηση αισιόδοξη, φωτεινή, εφηβική, όπου το Αιγαίο έχει κεντρική θέση. Περισσότερο αισιόδοξος και φωτεινός χωρίς να του λείπει ο προβληματισμός. Επηρεάστηκε καθοριστικά από τον υπερρεαλισμό (Paul Elyard). Ικανότητα να δαμάζει τις υπερρεαλιστικές εικόνες και να τους δίνει μορφή, τάξη και λογική.   
Άξιον εστί: έργο σταθμός, συνδυάζει γόνιμα στοιχεία της ελληνικής παράδοσης και της μοντέρνας ποιητικής (γλώσσα εκκλησιαστικής υμνογραφίας, έπη Ομήρου, ποιήματα Σολωμού).

Του Αιγαίου (ο έρωτας, το αρχιπελαγος)

Η τρελή ροδιά

Η πορτοκαλένια (όπως σε ξέρει το φιλί, κανένας δεν σε ξέρει)

Άξιον Εστί

Το Δοξαστικόν (εθνικη εμπειρια πολεμου ηττας και κατοχης αντιμετωπιζονται σαν τα παθη του Xριστου)

Mοντέρνα ποιηση έλλογη συγκινησιακή αλληλουχια, ιδιαίτερα επιμελημενη μορφικη οργανωση = ασυμβιβαστη με την εκρηκτικη εκφραστικη αυθορμησια του υπερρεαλισμου, διασπαρτες εικονες εκφραστικης τολμης στα ορια του αλογου

Η αυτοψία (κι όλο το δάσος να σαλεύει ακόμα πάνω στον ακιλήδωτο αμφιβληστροειδή)

Λακωνικόν (λοιπόν αυτος που γύρευα ειμαι)

Μικρή πράσινη θάλασσα = ορμή, ασιοδοξία, φύση και νεότητα-εκφραστική λιτότητα, ελεύθερος στίχος, συχνές επαναλήψεις μουσικότητα που παραπέμπει στο λυρισμό της παλαιότερης ποίησης-η ερωτική γυναικεία μορφή συνδέεται με τον ιωνικό πολιτισμό (παράλια Μ.Ασίας) και ιδιαίτερα με τη φιλοσοφία του Ηράκλειτου-το γεγονός της νοσταλγικής αναφοράς στη Σμύρνη και στις χριστιανικές εκκλησίες της απηχεί έμμεσα το επώδυνο ιστορικό γεγονός της Μικρασιατικής καταστροφής.

3 περίοδοι:
α. Κυριαρχούν η φύση και η μεταμόρφωση των πραγμάτων. Υπερρεαλισμός (Ήλιος ο πρώτος)
β. Μεγαλύτερη ιστορική και ηθική συνειδητοποίηση
γ. Φωτόδεντρο
δ. οι μεταγενέστερες συλλογές του

Προσανατολισμοί -- μια ποίηση φωτεινή, αισιόδοξη, εφηβική, όπου το Αιγαίο έχει κεντρική θέση. Υπερρεαλιστικές αντιλήψεις. Στιλπνή επεξεργασία των λέξεων. Επιμονή στην εικόνα, στην ονειρική ατμόσφαιρα της εφηβικής αθωότητας, στον χειρισμό της ερωτικής θεματικής. Μορφική οργάνωση που πειθαρχεί σε αυστηρές αρχές.
Ήλιος ο πρώτος -- στην ίδια κατεύθυνση. Εξυμνεί το κλίμα μιας καλοκαιρινής μέρας δίχως τέλος και πέρα από τον χρόνο. Απολογητικοί τόνοι.
Άσμα ηρωικό και πένθιμο -- Επιχειρεί να μυθοποιήσει την ιστορία του αλβανικού πολέμου. Ελευθερία, ελληνική φύση, ερωτική όρεξη, σεμνή ανδρεία.
Άξιον εστί -- Αποκρυσταλλώνει τις δύο όψεις του λυρισμού του: έπαρση, τύψη, διδαχή, εξομολόγηση. Στερεομετρικά οικοδομημένο. Επίπεδα: α. χώρος του υποκειμένου β. χώρος της ιστορίας γ. χώρος της μεταφυσικής. Ο ποιητής νικά τους πολεμίους του χάρη στην ταύτισή του με τον ελληνικό χώρο και την ιστορία του. Γλωσσικό υλικό: αναζωογοννημένες λέξεις 4 χιλιετιών. Επικοί τόνοι.
6 +1 τύψεις για τον ουρανό -- μερικά από τα τελειότερα και υψηλότερα λυρικά ή ελεγειακά ποιήματα της ελληνικής λαλιάς. Κρίθηκαν ως ώριμες εκφράσεις του "εσωτερικού λυρισμού" του Ελύτη.
Φωτόδεντρο -- Νέα τροπή στον λυρισμό του. Κρυπτικά νοήματα και μεταφυσικοί υπαινιγμοί. Τάση προς απλοποίηση (τραγούδι, απλοί στίχοι).
Θεματικά εστιάζει στο ζητούμενο της ατομικής "απελευθέρωσης".
Ο υπερρεαλιστικός λυρισμός του ανασυγκροτείται σε μια φυσική, πολιτική, μεταφυσική και ποιητική ιδεολογία.
Ποίηση ως σύστημα που φιλοδοξεί να απορροφήσει τόσο τη φιλοσοφία όσο και την πολιτική της εποχής της.



Νικόλας Κάλας


Ο μόνος από τους υπερρεαλιστές που αντιλαμβανόταν και υποστήριζε τον υπερρεαλισμός ως "πράξη¨, πέραν της όποιας καλλιτεχνικής ή αισθητικής δραστηριότητας.
Η μορφή είναι δευτερεύουσα υπόθεση.
Συνεχής επαφή με Παρίσι, εντυπωσιάζει τον Μπρετόν.
Απείχε από την ελληνική πνευματική ζωή. Ο πρώτος συνειδητά μοντέρνος ποιητής.
Πολλά από τα ποιήματά του έχουν έκδηλες συγγένειες με τον φουτουρισμό.
Ποίηση παιγνιώδης, εναντιώνεται στον λυρισμό και την παράδοση, αξιοποιεί παρηχήσεις, ψυχαναλυτικές αναφορές, ευρηματικά τεχνάσματα.

 

Εμπειρίκος

Επίσημος εκπρόσωπος του υπερρεαλισμού, πρώτος που χρησιμοποίησε την αυτόματη γραφή δίνοντας έναν πλούτο από εικόνες μέσα από τους χώρους του υποσυνείδητου. Ποίηση που δεν έχει ρυθμό και μέτρο, γλώσσα που περιέχει άφθονες λέξεις από την καθαρεύουσα  και ην επιστημονική ορολογία.
Ενδοχώρα απελευθέρωση από τον άκρατο υπερρεαλισμό. Μετά τον πόλεμο ολοκληρωτική απελευθέρωση του φροϋδικού ασυνείδητου.

Χειμερινά σταφύλια –τα δεινά μιας γυναίκας-παιδιού, όχι απόλυτα ακτανότητο (η μυγα που ματιάζει ένα διαμάντι) στοιχειωδης συγκινησιακη ακολουθια-(Ιππευων ονους αγαπων κυριες=άκρατα υπερρεαλιστικό, δυσδιακριτος αφηγηματικος αξονας)- Το ρήμα αγναντεύω (το μέλλον της ολόκληρο και το παρον μου) λιγοτερο υπερρεαλιστικο, εντονη ρυθμικοτητα, λυρικο λεξιλογιο, λογική και μορφική συνοχή, βασίζεται σε μια σειρά από μεταφορές μάλλον απλώς μοντέρνο.

Στέαρ (η πλάστιγξ κλείνει εκεί που προτιμάμε)

Στροφές στροφάλων (ω υπερωκεάνειον.. κυνηγητές εμείς της γοητείας των ονείρων). Απλό, ευρύχωρο, συγκρατηκά ολοκληρωμένο, είναι ύμνος της ελληνικής ναυσιπλοΐας.
Σε αντίθεση με την Υψικάμινο, η καθαρεύουσα υποχωρεί, η λογική αλληλουχία είναι αναγνωρίσιμη.

Αι λέξεις (Gloria, Gloria in excelsis)

Υψικάμινος -- δεν αποτελεί προϊόν υπερρεαλιστικού αυτοματισμού, αφού περιέχει μια ποίηση έντεχνα γραμμένη στην οποία οι κανόνες της ελληνικής σύνταξης εφαρμόζονται αυστηρά.
Οκτάνα -- Ερωτικό όραμα. Αποφεύγεται και η ελάχιστη αναφορά στην ελληνική και διεθνή πραγματικότητα.

Εγγονόπουλος

Στους εκφραστικούς τρόπους ακραίος υπερρεαλιστής, γλώσσα ιδιότυπη με αρκετά λόγια στοιχεία, βαθύς λυρισμός. Μπολιβάρ (Φεραίος, Ανδρούτσος μέχρι κατοχική αντίσταση) πιο διαλλακτικός υπερρεαλισμός.

(ζωγραφική ενάργεια στο έργο του)

Το καράβι του δάσους

Γυψ και φρουρά (μεγαλύτερος βαθμός σκοτεινότητας-πληρης συγκινησιακή σύνδεση όχι έλλογη, η τελευταία παρομοιωση

Τα γυαλινα τρυπανια μεσα στους εγκεφαλους των ποιητών- μη υπερρεαλιστική καταβολή, κάνει όλο το ποιήμα να είναι μια αναφορα στο νόημα της ποίησης ιδωμένο απο τους υπερρεαλιστές.

Ζει ο Μέγας Αλεξανδρος;

Πρωινό τραγούδι

Το χέρι (εις το παράθυρον του Αναπλιού) συχνες επαναληψεις στιχων, ερωτισμός με μελαγχολική νοσταλγια, εκφραστική λιτοτητα.
Μπολιβάρ -- ενθουσιώδεις κριτικές. Ελληνοκεντρικός πυρήνας. Η εθνική αντίσταση προβεβλημένη σε παγκόσμιο πλαίσιο σημασιολογείται ως γενικότερη επαναστατική ορμή. Συγκερασμός Οδυσσέα Ανδρούτσου με τον Μπολιβάρ: όχι ιστορικά τόσο αυθαίρετος. Έργο αινιγματικό.

Ρίτσος

Πολυγραφότερος, πολύστιχα ποιήματα γεμάτα εικόνες, εξαιρετικούς εκφραστικούς τρόπους, με συχνά πολιτικοκοινωνικό περιεχόμενο.
Επικρίσεις συχνά ρητορεύει, κάποια ποιήματα δυσανάλογα μεγάλα και περιέχουν περιττά στοιχεία, του λείπει η συνθετική ικανότητα.
Επιρροές: Καρυωτάκης, Μαγιακόφσκι, Υπερρεαλισμός, Συμβολισμός, Δημοτικό τραγούδι, Θεματική: τα προβλήματα του σύγχρονου ανθρώπου(μοναξιά, αλλοτρίωση, υπαρξιακά ερωτήματα, στέρηση ελευθερίας, αγώνας για καλύτερη ζωή, υπηρέτηση πολιτικοκοινωνικής ιδεολογίας) Η τιμή της πέτρας εναντιώνεται στην τιμή του χρυσού (Μαρωνίτης για το συνδυασμό σημαντικών και καθημερινών)

Επιτάφιος- 15συλλαβος, ομοιοκαταληκτο διστιχο λαϊκο μοιρολόι-έκφραση και σύνταξη απλες, εικονες στα πλαισια παραδοσιακής κατανοητής εκφρασης- Εαρινή συμφωνία –(κοβοντας χαμομηλια και βλεποντας τη θαλασσα θα ξαναπουμε την παιδικη μας δεηση) –

Θαλασσινο αποβροχο (αναμεσα απ’τη χαραμαδα του φιλιου σου)

Το κορίτσι που αναβλεψε (Τόσα χρόνια, τα μάτια μου ξένα είχαν βουλιάξει μέσα μου)

Τη Ρωμιοσυνη μην την κλαις  

Σχήμα της απουσίας (πιο τολμηρή σύλληψη εικονων-χρηση θαλάσσιας εικονοποιίας για να εκφραστεί το συναίσθημα του πένθους, ποιητική σύλληψη περίπλοκη και δυσνόητη η εικόνα των τελευταίων στίχων εντελώς ασυνήθιστη) (χιλιάδες μικροί σταυροί απ’τα πέλματα των θαλάσσιων πουλιών)
Τα κεντρικά χαρακτηριστικά της ποιητικής του:
. φροντίδα για την αναγνωσιμότητα. Απευθύνεται στον απλό αναγνώστη χωρίς να απαιτεί ειδική εξάσκηση.
. Έντονη καλλιτεχνική ανησυχία, ανεξάντλητη εφευρετικότητα, διαρκής πειραματισμός με νέες φόρμες.
. ιστορικότητα, επικαιρικότητα, αυτοβιογραφική φόρτιση.
. γλώσσα καθημερινή.
. πλούσιος λυρισμός με τάση προς αισθηματολογία.
. πεζολογικό ύφος της προφορικής κουνέντας, δραματική εξφορά, και κοφτή έκφραση.
. λυρικότητα, θεωρητική στοχαστικότητα.

1η περίοδος 1930-1936:
Στίχος καλοδουλεμένος αλλά και ειρωνικά διαβρωμένος. Επίδραση Καρυωτάκη και Βάρναλη. Συχνά σατιρικός, αυτοσαρκαστικός. Κοινωνική κριτική. Ψυχική απομόνωση. Κανένας αυθόρμητος ενθουσιασμός. Ηθική εξάντληση.
Επιτάφιος -- στα πρότυπα του δημοτικού τραγουδιού.

2η περίοδος 1936-1943:
Ελεύθερος στίχος. Εμφάνιση πρώτων υπερρεαλιστικών στοιχείων. Λυρική, μουσική διάθεση.

3η περίοδος 1944-1955:
Υποχωρεί ο μουσικός λυρισμός. Πικρός λόγος κάποτε σκληρός. Στοχαστικός τόνος. Σύντηξη των πιο ετεροθαλών εκφραστικών τρόπων. Επικαιρική θεματική (Κατοχή, Αντίσταση, εμφύλιος, ήττα, εξορία)

4η περίοδος 1956-1966:
Η πιο δημιουργική περίοδος. Κριτική διάθεση απέναντι στις πρακτικές της Αριστεράς. Συνειδησιακές συγκρούσεις.
3 κύκλοι: α. ο κύκλος των πραγμάτων β. ο κύκλος των χορικών γ. ο κύκλος της 4ης διάστασης: ως κορυφαία στιγμή στη δημιουργική εξέλιξη του Ρίτσου. Πρόκειται για εκτενείς μονολόγους στους οποίους οι μυθικές αναφορές διαπλέκονται με ιστορικές και αυτοβιογραφικές συνδηλώσεις. Γερασμένοι αντιήρωες στο γνώριμο καβαφικό μοτίβο που δηλώνεται με ζεύγη φρορά-χρόνος, παρόν-παρελθόν. αναχρονισμοί. Διαρκής δραματική αναμέτρηση. Ποίηση ως ανάλυση και στόχος της η γνώση.

5η περίοδος 1967-1990:
Νέοι εκφραστικοί τρόποι. Υπρρεαλιστικές τεχνικές. Επιστρέφει στο δημοτικό τραγούδι και το λαϊκό μοιρολόι.

ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΥ

1. Γιώργος Σεφέρης (1900-1971)

"Fog" (435)

"Μυθιστόρημα" (436)

"Η τελευταία μέρα" (438)

"Ο βασιλιάς της Ασίνης" (440)-- Εποχή γραφής: 1940. Κρίσιμη εποχή, επικρατεί ολοκληρωτισμός. Ανήκει στα Ημερολόγια Καταστρώματος. Ελεύθερος στίχος. Κυριαρχεί το "εμείς". Δίπλα στη θάλασσα, κάτω από τα ερείπεια των Μυκηνών και της Ακρόπολης, αναζητά επίμονα τον βασιλιά της Ασίνης. Ένα κενό κάτω από την χρυσή ταφική προσωπίδα για να εξηγήσει τη διάλυση και την τραγικότητα του σήμερα καταφεύγει σε νέες εξερευνήσεις πίσω στο παρελθόν. Ιστορικό κλίμα αγωνίας ανάμεικτη με αποφασιστικότητα και τόλμη. Δίνει νόημα συμβολικό στις Μυκήνες. Περικλείει την Ελλάδα αδιαίρετη στον χρόνο, χρόνο και ανθρώπινο στοιχείο. Υπάρχει αγωνία για τον σύγχρονο άνθρωπο. Ο Σεφέρης δεν είναι εύκολος ποιητής, ωστόσο δεν είναι σκοτεινός. Η γλώσσα του είναι δύσκολη, αυτή όμως πετυχαίνει να εκφράσει με μοναδική απλότητα (όχι ευκολία) τα νοήματα και τους προβληματισμούς. Ποίηση απαισιόδοξη και μελαγχολική. Αναλογίζεται την ανθρώπινη μοίρα, δεν οδηγεί σε άρνηση, διαφαίνεται ελπίδα. Φως κάτω από την άρνηση. Υπάρχει πίστη ελπιδοφόρα που απορρίπτει τον μηδενισμό.

"Κίχλη" (442)

"Ο δαίμων της πορνείας" (444)

"Οι γάτες τ' Αι-Νικόλα" (446)

"Επί Ασπαλάθων" (448)

2. Ανδρέας Εμπειρίκος (1901-1975)

"Χειμερινά σταφύλια" (450) -- Συλλογή Υψικάμινος. Γραμμένο σε πεζό. Γνήσια υπερρεαλιστική τεχνοτροπία. Αυτόματη γραφή. Άλογο. Πλούσιες και ευφάνταστες εικόνες χωρίς λογικό ειρμό. Απόλυτη απελευθέρωση σκέψης από λογική. Προβάλλονται έννοιες-κλειδιά, ενώ η ανορθόδοξη σύνθεση δημιουργεί ατμόσφαιρα γενικής ελευθερίας. Έχει ευκρινή ανάπτυξη θέματος, βίαιες συζεύξεις ανόμοιων στοιχείων. Στοιχειώδη συγκινισιακή αλληλουχία. Αισθήματα θλίψης και κάποιας ειρωνίας.

"Θρυλικόν ανάκλιντρον" (450)

"Κλωστήριον νυχτερινής ανάπαυλας" (450)

"Αφρός" (451)

"Στέαρ" (452)

"Στροφές στροφάλων" (452)

"Αι λέξεις" (455)

"Εις την οδόν των φιλελλήνων" (455)

"Του Αιγάγρου" (457)

"Μαντόναι ή Κυρίαι των πόλεων" (459)

3. Νίκος Εγγονόπουλος (1907-1985)

"Το καράβι του δάσους" (460) -- Υπερρεαλιστική ταυτότητα του ποιήματος τίτλο. Συνδυάζει δυο ασυμβίβαστα μεταξύ τους στοιχεία (καράβι και δάσος) ζωγραφικής ενάργειας του ποιητή. Διαυγείς εικόνες όχι λογικές αλλά υπερρεαλιστικές, περιέχουν μεγάλο βαθμό άλογου στοιχείου, επιχειρώντας αυθαίρετα συμπαραθέσεις ανόμοιων στοιχείων. Μολονότι δεν μπορούμε να συνδέσουμε διανοητικά τις φράσεις του ποιήματος, μπορούμε να τις συνδέσουμε συγκινησιακά. Οι τελευταίοι στίχοι μας δίνουν το κλειδί του νοήματος. Στόχος των υπερρεαλιστικών εικόνων που προηγούνται είναι να εκφράσει ο ποιητής τα φευγαλέα οράματα χαράς που έβλεπε ως παιδί στα μάτια των πουλιών.

"Γυψ και φρουρά" (461) -- Άσχετος τίτλος συμφωνεί με υπερρεαλισμό. Οι στίχοι είναι σκοτεινοί (μεγάλος βαθμός σκοτεινότητας). Ισορροπία ανάμεσα στο υπερρεαλιστικό και το συμβολικό, άλογο. Δίνει στους στίχους μεγάλη δραστικότητα. Δε συνδέεται διανοητικά η αλυσιδωτή παρομοίωση από την οποία αποτελείται το ποίημα. Ωστόσο, η συγκινησιακή σύνδεση είναι πλήρης. Μιλάει για την ομορφιά που ανακαλύπτουμε στα πιο ανόμοια πράγματα, που είναι η κύρια επιδίωξη του υπερρεαλισμού.
στ. και ίσως.. ποιητών: παρομοιάζει άλογη συμπαράθεση εικόνων των προηγούμενων στίχων
στ. με γυάλινα τρυπάνια στους εγκεφάλους των ποιητών: καταλαβαίνουμε ότι αναφέρεται στο νόημα της ποίησης από την υπερρεαλιστική σκοπιά.

"Μόλις σημάνουν τα μεσάνυχτα, ο Jef, το μέγα αυτόματον" (462)

"Μπολιβάρ" ένα ελληνικό ποίημα" (463)

"Η τελευταία εμφάνισις του Ιούδα του Ισκαριώτη" (469)

"Ποίηση 1948" (470)

"Περί ύψους" (470)

4. Νικόλαος Κάλας (1907-1988)

"Αθήνα 1933" (473)

"Ορέστης" (474)

"Ασπασία Γλυκοφιλούσα" (475)

"Πρωθύστερον" (476)

"Μεταφορές ενσωματώσανε τη σκέψη" (476)

5. Γιάννης Ρίτσος (1909-1990)

"Επιτάφιος" (478) -- Το ποίημα ανταποκρίνεται κυρίως στις επιταγές της ποίησης που προωθούσε τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αι. η μαρξιστική αριστερά. Είναι γραμμένο σε 15σύλλαβο στίχο, που είναι και ο στίχος του δημοτικού μας τραγουδιού. Η οργάνωση του ποιήματος σε ομοιοκατάληκτα ζεύγη στίχων παραπέμπει στο ομοιοκατάληκτο δίστιχο λαϊκό μοιρολόι. Αφηγητής του ποιήματος είναι μια μάνα που θρηνεί τον γιο της, ο οποίος σκοτώθηκε σε μια διαδήλωση καπνεργατών στη Θεσ/κη τον Μάη του 1936. Η έκφραση και η σύνταξη του ποιήματος είναι και αυτές απλές, κατά τα πρότυπα του δημοτικού τραγουδιού, ενώ οι εικόνες, παρά τη φρεσκάδα της φαντασίας τους, δεν ξεφεύγουν από τα πλαίσια της παραδοσιακής κατανοητής ποιητικής έκφρασης.
Μακροσκελές ποίημα με 8 δραματικούς μονολόγους. Όλοι εισάγονται με μια σύντομη σκηνική οδηγία σε πεζό λόγο. Γλώσσα: δημοτική με ιδιωματισμούς. Ο θρήνος της μάνας δεν περιορίζεται στην θλίψη και τον πόνο, εξελίσσεται στην ακλόνητη πίστη στον σκοπό για τον οποίο πέθανε ο γιος της. Για την μορφή της μάνας αντλεί στοιχεία από Βάρναλη που απεικονίζουν την Παναγία. Επιδράσεις από Καρυωτάκη. Επώδυνη προσήλωση και ορφανεμένη μάνα παραπέμπουν στον προφορικό θρήνο (Μεγ. Παρασκευή).

"Αναγκαία εξήγηση" (479)

"Εφηβεία" (479)

"Μια ασήμαντη ιστορία" (480)

"Ο χώρος του ποιητή" (480)

"Οι τάφοι των προγόνων μας" (482)

"Ο Ηρακλής κι εμείς" (482)

"Η απόγνωση της Πηνελόπης" (484)

"Η χαμένη Υπερβόρειος" (484)

"Η ζωή μας στις Φαρές" (485)

"Κλήσις" (486)

"Ιστορία" (487)

"Στην οδό που δεν ονομάστηκε οδός Παζολίνι" (487)

"Δευτερόλεπτα" (488)

6. Οδυσσέας Ελύτης (1911-1996)

"Επέτειος" (489)

"Η τρελή ροδιά" (491)

"Ήλιος ο πρώτος" (492)

"Άξιον εστί" (493)

"Η αυτοψία" (498)

"Το φωτόδεντρο" (499)

"Δώρο ασημένιο ποίημα" (502)

"Ο φυλλομάντης" (503)

"Θάνατος και ανάστασις του Κων/νου Παλαιολόγου" (505)

"Villa Natacha" (507)