ΕΠΟ 22 - Κείμενα Νεότερης και Σύγχρονης Φιλοσοφίας

KΕΙΜΕΝΑ ΝΕΟΤΕΡΗΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ

ΚΕΦ.1^ο LOCKE-BERKELEY: ΓΝΩΣΙΟΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ

1.1. JOHN LOCKE

Εκπροσωπος βρετανικού εμπειριστικού ρεύματος, Δοκίμιο για την ανθρώπινη ψυχή: εξετάζει πηγή, βεβαιότητα και όρια ανθρώπινης γνώσης (η απάντηση όμως του Locke προσβλέπει στην εμπειρία;)

1.1.1        ΠΗΓΗ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ

Σήμα κατατεθέν Locke: νους=tabula rasa

Σκοπιμότητα θέσης:

• εναντίον Ντεκάρτ (έμφυτη ιδέα Θεού και νου/ψυχής)
• εναντίον φιλοσόφων Cambridge (επενέργεια Θεού: έμφυτες αλήθειες)

Διακύβευση της έμφυτης ή μη γνώσης (όχι των έμφυτων ή μη εννοιών)

Locke:

• ναι στις έμφυτες γνωσιακές ικανότητες, όχι έμφυτες αρχές ως αποτέλεσμα
• αντίδραση στο επιχείρημα της καθολικής συναίνεσης (ό,τι απολαμβάνει καθολική ανθρώπινη συναίνεση είναι αληθές και έμφυτο):
• αρχές ταυτότητας και μη αντίφασης (λιγότερο αμφισβητούμενες): αν δεν είναι έμφυτες= μεγάλο μέρος της τυπικής λογικής όχι έμφυτο.
• Επιχειρήματα Locke:

α. παιδιά και ανόητοι= όχι γνώση τέτοιων λογικών αρχών,

β. αν αρχές= έμφυτες, τότε μαθηματική γνώση= έμφυτη (πλεοναστικό),

γ. αν έμφυτη γνώση τότε όλη η γνώση έμφυτη,

δ. αυταπόδεικτο λογικών αρχών= όχι έμφυτες (μη ρεαλιστικό πλεόνασμα αρχών στο νου)

1.1.2        ΟΡΙΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ

Όρια γνώσης= έκταση αληθών προτάσεων που δηλώνουν ιδέες

• Ιδέα= άμεσο αντικείμενο αντίληψης/σκέψης (όχι πλατωνική έννοια + συμπεριλαμβάνει αισθήματα/συναισθήματα)
• Διάκριση σε απλές και σύνθετες ιδέες

Απλές ιδέες και λογικές διεργασίες (αφαίρεσης, σύγκριση, συνειρμού) : εμπειρία

Σύνθετες ιδέες: σύνθεση απλών ιδεών

Παράμετροι:

·         Α. εμπειρία= αισθησιακή εμπειρία+αναστοχασμός (δεύτερη πρωταρχική πηγή γνώσης, περιλαμβάνει ιδέες αντίληψης, σκέψης, βούλησης): διεύρυνση όρου εμπειρίας (+αποτελέσματα νόησης)

·         Β. κατηγοριοποίηση σύνθετων ιδεών σε ιδέες τρόπων (εξάρτηση), σχέσεων (σύγκριση), υποστάσεων (αυθύπαρκτα/συγκεκριμένα πράγματα)

Θέμα υπόστασης: Υπόσταση= συλλογή ιδεών, ιδέες= όχι αυθύπαρκτες, άρα για την αυθυπαρξία των πραγμάτων υπάρχει κάτι περαιτέρω (δηλαδή για ιδέα φωτεινότητας υπάρχει ήλιος, για ήλιο κάτι άγνωστο…)

Ζήτημα κατηγοριοποίησης υποστάσεων: επίκληση ουσίας αναγκαίων κι όχι συμβεβηκότων χαρακτηριστικών των πραγμάτων (θεμελίωση υπόστασης στην ουσία τους)

Διχοτόμηση έννοιας ουσίας:

α. πραγματική ουσία (συγκρότηση ατομικής-σωματιδιακής σύνθεσης= άγνωστη, (πρόβλημα: τα σωματίδια έχουν ιδιότητες, το υπόστρωμα όχι)

β. ονομαστική ουσία (γενική ιδέα υποκειμένων ως αποτέλεσμα αφαιρετικής διαδικασίας ομοιοτήτων/διαφορών), περιθώρια κατηγοριοποίησης ανάλογα με χρήστη, πρόκριση εκείνων με τρέχουσα χρήση

Ζήτημα προσωπικής ταυτότητας ως πρόβλημα υπόστασης:

·         Άρνηση Λοκ ότι ίδιο σώμα ή ίδιος νους= ίδιο πρόσωπο

·         Επίλυση: διάκριση ανθρώπου (σώμα)-προσώπου (νου)

Πρόσωπο= έλλογη λειτουργία, ανάμνηση σκέψεων/πράξεων

Κριτήριο προσωπικής ταυτότητας= μνήμη

(Χιουμ: εγώ=συγκεκριμένη, παροδική αισθητηριακή αντίληψη, ιδέα υπόστασης= νοητική κατασκευή φαντασίας που ενώνει εντυπώσεις)

Λοκ: προσπαθεί να μην εμπλέξει λύση προσωπικής ταυτότητας σε νοητική/σωματική υπόσταση.

1.1.3        ΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ

Γνώση (αντίληψη συμφωνίας ή όχι ιδεών με πραγματικότητα) μέσω εμπειρίας: όχι και βέβαιη:

Διάκριση πρωτευουσών-δευτερευουσών ποιοτήτων (όπως Ντεκάρτ): όχι ίδια οντολογική αξία (κάποιες υπάρχουν και κάποιες όχι):

• Πρωτεύουσες ποιότητες: στερεότητα, έκταση, σχήμα, κίνηση, αριθμός, υφή, μάζα= προξενούν αντίστοιχες ιδέες. Γνώση που κατοχυρώνεται στην ομοιότητα ποιοτήτων με αντίστοιχες ιδέες.
• Δευτερεύουσες ποιότητες: απλές ιδέες αισθήσεων (προκύπτουν από προδιαθέσεις, υποκειμενικές) Αισθητηριακό μοντέλο: ιδέες με μεγαλύτερη ή μικρότερη αντιστοιχία στην πραγματικότητα (όχι γνωστή η αιτιακή επίδραση αντικειμένων στα αισθητήρια όργανα).

Γνώση:

Α. αλληλεπίδραση ιδεών= γνώση ως σχέση ιδεών (ενορατική/αποδεικτική)

Ενορατική γνώση=άμεση κατανόηση (βεβαιότητα)

Αποδεικτική γνώση=χρήση λογικής (βεβαιότητα)

Γνώση ύπαρξης αισθητών: σε καμιά από αυτές τις κατηγορίες (όχι βεβαιότητα)

Φυσικές επιστήμες: εκφράζουν πεποιθήσεις (όχι γνώση ουσιών, όχι βεβαιότητα)

Β. συμφωνία ιδεών-πραγμάτων= γνώση κόσμου μέσω αισθήσεων (αισθητηριακή)

Λοκ= λιγότερο εμπειριστής από ό,τι ο ίδιος προκρίνει: Βέβαιη γνώση= αλήθειες λογικής και μαθηματικών (Ντεκάρτ)

Αναμόρφωση έννοιας εμπειρίας: α. διεύρυνση έκτασής της, β. ελαχιστοποίηση συμμετοχής της στην βέβαιη γνώση.

1.2 GEORGE BERKELEY

Πραγματεία για τις αρχές της ανθρώπινης γνώσης

Τρεις διαλόγους μεταξύ Ύλα και Φιλόνου

Α. αδιέξοδες συνέπειες θεωρίας Λοκ

Β. εναλλακτική θεώρηση πραγμάτων μέσω εμπειρίας

1.2.1 ΑΦΗΡΗΜΕΝΕΣ ΓΕΝΙΚΕΣ ΙΔΕΕΣ

Γενικές έννοιες (καθόλου): όχι πάντα ισοδύναμες με σύνολο εμπειρικών πραγμάτων

Αντικρούει θεωρία Λοκ (γενικές ιδέες=γενικές έννοιες)

Ονομαστική ουσία Λοκ= αφαίρεση ιδιοτήτων από πράγματα

• α. ιδιότητα χωριστά από άλλη ιδιότητα (πχ χρώμα από έκταση)
• β. γενική ιδέα ιδιότητας από εκφάνσεις της (πχ ιδέα χρώματος από κίτρινο)
• γ. γενική ιδέα όντος από συγκεκριμένο (πχ άνθρωπος από Πέτρο)

Μπέρκλεϋ: και στις 3 περιπτώσεις η διεργασία νοητικής αφαίρεσης είναι ανύπαρκτη (επικαλείται ανθρώπινη εμπειρία, ενόραση/ενδοσκόπηση: πχ κανείς δεν μπορεί να σκεφτεί χρώμα δίχως έκταση)

Ιδέες (κατά Μπέρκλεϋ)= είδος εικόνων απ΄ όπου δεν μπορούν να αφαιρεθούν/προτεθούν στοιχεία

[Ενστάνσεις: α. ίσως Λοκ θεωρούσε ιδιότητα στο νου ΣΑΝ να ήταν χωριστή, β. τότε σε τι αναφέρονται οι απαραίτητες στην επικοινωνία γενικές έννοιες;]

- Επίθεση Μπέρκλεϋ σε φυσικές επιστήμες και έννοιες νευτώνειας φυσικής (επικίνδυνες αφαιρετικές γενικεύσεις από συγκεκριμένα φαινόμενα)

- Αρνείται γενική έννοια αριθμού και άπειρη διαιρετότητα ευθείας ως μαθηματικής κατασκευής

-Παραδέχεται ύπαρξη γενικών ιδεών που αντιστοιχούν σε γενικούς όρους γλώσσας, όχι σαν αποτέλεσμα αφαίρεσης αλλά με αναφορά στο συγκεκριμένο (πχ φιλόσοφος Αριστοτέλης): όχι ακραία νομιναλιστική πρακτική όπου γενικοί όροι= απλοί ήχοι

1.2.2 ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΙΔΕΑΛΙΣΜΟ

Όρος ιδέας: όμοιος με του Λοκ (σκέψεις + αισθήματα + συναισθήματα)= αντικείμενο νόησης (και όχι προσωποιημένο υποκείμενο)

Σύλληψη ιδεών από νοητικές υποστάσεις/υποκείμενα (αδιαμφισβήτητες)

Ερμηνεία κόσμου με βάση οντολογικό σχήμα υποκείμενα-ιδέες

• Αντικείμενα= συλλογή ιδιοτήτων/ιδεών/ποιοτήτων (αφετηρία: ιδέα Λοκ αντίληψης ιδιοτήτων μέσω ιδεών). Ιδιότητες όχι ανεξάρτητα από νου.
• Απόπειρα διαχωρισμού ύπαρξης-ιδιοτήτων= πράξη αφαίρεσης (αδύνατη)
• Ύπαρξη αντικειμένων= γίνονται αντιληπτά
• Απάντηση ενάντια σε οντολογικής αξίας διάκρισης ιδιοτήτων Λοκ: α. πλάνες αισθήσεων (σχετικότητα αντίληψης), β. αδυναμία έννοιας υλικού υποστρώματος ιδιοτήτων Λοκ (αδύνατη η γνώση του) + αδυναμία αφαίρεσης
• Κύριο επιχείρημα ενάντια στην ύλη: το υποκείμενο δεν νοεί ανεξάρτητα από τον εαυτό του (έχει αμφισβητηθεί ως αποτέλεσμα σύγχυσης αντικειμένου αναπαράστασης με το πράγμα)
• Άλλο επιχείρημα: μια ιδέα δεν μπορεί παρά να μοιάζει με άλλη ιδέα (αδύνατη η σύγκριση υλικής σύσταση με νοητικές ιδιότητες)

1.2.3 ΕΝΣΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΙΔΕΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ

• Θεωρία Μπέρκλεϋ= εξεζητημένη ιδέα αποκομμένη από καθημερινή προσέγγιση πραγμάτων

Απάντηση: σε πλήρη συμφωνία με κοινή λογική. Μεταφορά προβληματικής στο πεδίο της γνώσσας και του νοήματος (νόημα=όχι ύλη)

• Φυσική επιστήμη= εξάρτηση από ύλη, άρα όχι εφαρμογή σε επιστήμη

Απάντηση: ιδεαλιστική θεωρία δεν αμφισβητεί φυσική επιστήμη. Νόμοι= όχι σχέση υλικών πραγμάτων, αλλά περιγραφή κανονικοτήτων φαινομένων (φαινόμενα= αντιληπτικές ιδέες)

• Πηγή αιτιότητας= ύλη

Απάντηση: όχι υλική αιτιότητα, αλλά αιτιακή σηματοδότηση (φυσική γλώσσα). Φυσικοί νόμοι= εργαλεία διαμόρφωσης φυσικής γλώσσας

• Διαφορά φαντασίας-πραγματικότητας;

Απάντηση: ιδέες αντίληψης πραγματικότητας= όχι εξάρτηση από βούληση

Φαντασία= εξάρτηση από βούληση

• Εφόσον ιδέες αντικειμένων παράγονται από υποκείμενα, τότε πώς τα αντικείμενα επιβιώνουν όταν απουσιάζουν τα υποκείμενα;

Απάντηση: Αιτιακή παθητικότητα ιδεών. Δεν υπάρχει ιδέα χωρίς υποκείμενο και κανένα υποκείμενο δεν μπορεί να έχει αντίληψη όλων των ιδεών. Κόσμος απουσίας αντικειμένων δεν ταιριάζει με κόσμο αρμονικό. Τελολογική συλλογιστική: υπάρχει Θεός (όχι αντίστροφα, δεν ξεκινάει από Θεό για να στηρίξει αδιάλειπτη ύπαρξη αντικειμένων)

ΚΕΦ. 13^ο

MICHEL FOUCAULT: ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ, ΓΝΩΣΗ, ΕΞΟΥΣΙΑ

13.1 ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ

Οι λέξεις και τα πράγματα, 1966: ιστορία της σκέψης κατά την οποία οι λόγοι των στοχαστών υπακούουν σε λανθάνοντα δίκτυα κανόνων (όπως εμπλοκή ασυνείδητων δυνάμεων Φρόυντ στη διαμόρφωση του ατόμου):

• Υποκείμενο: όχι κύριο του εαυτού του, υπακούει σε δυνάμεις πέρα από τη συνειδητή του εμπειρία
• Αρχαιολογική μέθοδος: μέθοδος αποκάλυψης θετικού ασυνειδήτου γνώσης (που διαφεύγει του επιστήμονα, αλλά ωστόσο αποτελεί μέρος του λόγου του)

Λανθάνον σύστημα= επιστήμη (Φουκώ), ασυνείδητο (Φρόυντ)

Επιστήμη ανάκτησής του= αρχαιολογία (Φουκώ), ψυχανάλυση (Φρόυντ)

Αρχαιολογία= κανονιστικό πλαίσιο που διέπει και καθορίζει γνώση σε δεδομένη εποχή (σχετικό ιστορικό a priori: όροι δυνατότητας γνώσης κατά περίοδο)

·         Διαφορά με Καντ: καθολικά εφαρμόσιμες κατηγορίες νου, Φουκώ: σχετικές

·         Διαφορά με Καντ και Φαινομενολογία: προτεραιότητα σε υποκείμενο ως πεδίο συγκρότησης γνώσης. Φουκώ: ουσιώδεις περιορισμοί υποκειμένου

Ανάδειξη ιστορικότητας και πεπερασμένου χαρακτήρα ιδέας «ανθρώπου»:

• Άνθρωπος=έννοια πρόσφατη, παροδική ενασχόληση σύγχρονης σκέψης, επινόηση, πιθανή η «εξαφάνισή»= πιθανή εκτύλιξη χώρου εκ νέου σκέψης

Συμβατική υποδιαίρεση μεταμεσαιωνικής ιστορίας σε:

• Αναγέννηση: «επιστήμη» γύρω από σχολαστική θεωρία ομοιοτήτων
• Κλασική «επιστήμη»: γύρω από θεωρία αναπαράστασης και συστήματος σημείων
• Μοντέρνα «επιστήμη: ιστορικότητα και περατότητα ανθρώπου

-Κάθε δεδομένη στιγμή υφίσταται μόνο μία επιστήμη που καθορίζει συνθήκες δυνατότητας γνώσης: υποβάθμιση σημασίας ενδο-επιστημονικών ρήξεων, ασυμμετρία επιστημών= όχι πιθανότητα επιρροής μεταξύ τους

-Απόρριψη θεώρησης επιστήμης ως συνεχή προέλαση γνώσης.

Αρχαιολογία= μελετά ιστορικές ασυνέχειες, δομική περιγραφή και σύγκριση, αλλά αδυναμία εξήγησης αιτιών αλλαγής

Αρχαιολογία της γνώσης, 1969: άρνηση ύπαρξη υποκειμένου που προηγείται λόγου

• Υποκείμενο= ασυνεχής κατηγορία από διασπορά θέσεων μέσα σε ορισμένο σχηματισμό λόγου
• Σχηματισμοί λόγου ανά εποχή= θέσεις υποκειμένου
• Λόγος= όχι εκδήλωση υποκειμένου, αλλά σύνολο όπου προσδιορίζεται η διασπορά του υποκειμένου και η ασυνέχεια με τον εαυτό του, χώρος εξωτερικότητας ξεχωριστών τοποθετήσεων

13.2 ΓΕΝΕΑΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟΥ

Γενεαλογία= νέα μέθοδος Φουκώ στο Επιτήρηση και Τιμωρία, 1976 (δάνειο όρου από Νίτσε που αιτείται την επαναξιολόγηση όλων των ηθικών αξιών μέσω μελέτης συνθηκώ που τις γέννησαν)

• Προέλευση (φουκωική)= ανάλυση πλέγματος σύνθετων, πολλαπλών και πολύμορφων σχέσεων εξουσίας και γνώσης απαρχών πρακτικής.
• Εξουσία αδιαχώριστη από γνώση (αυτό δεν σημαίνει γνώση= εξουσία, αλλά ότι δεν υπάρχει σχέση εξουσίας χωρίς συγκρότηση γνώσης ή το αντίθετο)
• Γνωστικό υποκείμενο, αντικείμενα, μορφές και πεδία γνώσης= αποτελέσματα σχέσεων εξουσίας-γνώσης
• Εξουσία= πλήθος σχέσεων δύναμης που ενυπάρχουν στο χώρο που ασκούνται και είναι συστατικές της οργάνωσής τους [όχι εξουσία ως νοούμενης ή μεταφυσικής υπόστασης (όπως είναι οι θεσμοί, μηχανισμοί/τρόποι καθυπόταξης κλπ)]
• Η εξουσία έρχεται από παντού.
• Υποκείμενο= προϊόν σύγχρονης πειθαρχικής εξουσίας (όχι αυτόνομη οντότητα)
• Πειθαρχική εξουσία= γκάμα μοντέρνων λόγων που συγκροτούν σώματα ως άτομα και τα προμηθεύουν με χειρονομίες και επιθυμίες. Παραγωγική του ανθρώπινου υποκειμένου (το υποκείμενο συγκροτείται από εξουσία)
• Γενεαλογία= εξήγηση συγκρότησης υποκειμένου μέσα σε ιστορικό πλαίσιο. Γενεαλογία του ατόμου τόσο ως αντικειμένου όσο και ως υποκειμένου της σχέσης εξουσίας-γνώσης.

Επιτήρηση και Τιμωρία: το άτομο ως αντικείμενο σχέσεων εξουσίας γνώσης

• Μελέτη νεωτερικών και προνεωτερικών σωφρονιστικών πρακτικών.

Προνεωτερική τιμωρία: στο σώμα, πόνος

Νεωτερική τιμωρία: αναμόρφωση και ένταξη, μεταστροφή προς νέα μορφή ζωής (ψυχολογικός έλεγχος)

• Σύγχρονος τρόπος σωφρονισμού: δίνει την ιστορική δυνατότητα ανόδου των ανθρωπιστικών επιστημών και ανάδειξης ζητήματος ατομικότητας (όχι άμεση σχέση αιτίας-αποτελέσματος). Διάχυση γνώσης-εξουσίας= παρέχει άτομα ως αντικείμενο ανθρωπιστικών επιστημών.

Ορισμένη πολιτική απέναντι στο σώμα= αναγκαιόητα για αντικειμενικοποίηση σώματος ώστε να καθυποταχθεί.

Σχήμα: Γέννηση φυλακής= δίκτυο εμπλοκής ανθρωπιστικών επιστημών= διαπλοκή γνώσης-εξουσίας= γενεαλογία του ατόμου

Σώμα= αντικείμενο πειθαρχικής εξουσίας= αντικείμενο επιστημονικής προσοχής

Σώμα= τόπος σχέσης εξουσίας-γνώσης. Εξουσία κατευθύνεται προς άυλη ψυχή μέσω σώματος.

Υλικότητα εξουσίας: φτάνει στα μόρια των ατόμων, παράγει γνώση:

• Ελέγχει άτομα
• Παράγει μορφές ατομικότητας

Πειθαρχία=

·         διαδικασία εξατομίκευσης, παράγει/κατασκευάζει τα άτομα

·         εξατομικεύει την ίδια στιγμή που κανονικοποιεί (διαδικασία εξέτασης= ισχύς+ανεύρεση αλήθειας= ελέγχει συμπεριφορά, κατευθύνει)

·         η φύση και διάρκεια της τιμωρίας καθορίζεται από ειδήμονες (ψυχίατροι, επιτροπές κλπ) και λιγότερο από δικαστές

·         εξέταση: τοποθετεί άτομο σε πεδίο καταγραφής (αρχεία, ταξινόμηση), μετατροπή ατόμου σε «περίπτωση» (αντικείμενο γνώσης, λαβή για εξουσία)

·         πειθαρχικές τεχνικές (εξέταση, ιεραρχική παρατήρηση, κανονιστική κύρωση)= τεχνικές επιτήρησης κοινωνίας (κριτές=πανταχού παρόντες: επιβάλουν καθολικότητα του κανονικού)

Ιστορία της σεξουαλικότητας, 1978: επέκταση γενεαλογικής προσέγγισης ατόμου

• Επιστήμες σεξουαλικότητας σε σύνδεση με τεχνικές εξουσίας κοινωνιών
• Σεξουαλική καταπίεση= επιφανειακό φαινόμενο. Σημαντικό: έκρηξη λόγων που δημιουργούν έννοια σεξουαλικότητας και μαζί νέες δυνατότητες ελέγχου
• Κατηγοριοποίηση σεξουαλικής δυσλειτουργίας (όπως η εγκληματολογία κατηγοριοποιεί κοινωνική δυσλειτουργία)= εξουσία-γνώση
• Επιπλέον έλεγχος: ατόμων από τον εαυτό τους μέσω αυτής της κατηγοριοποίησης (γνώσης) – ενδοσκοπική αναζήτηση «κρυμμένης» αλήθειας (έργο επιστήμης), έλεγχο ατόμων ως αυτοδιαμορφούμενα υποκείμενα της γνώσης για τον εαυτό τους.
• Σχέση εξουσίας-γνώσης= μηχανισμός παραγωγής «αλήθειας»

Διολίσθηση Φουκώ από τάση σύγχρονων μορφών κοινωνικού ελέγχου σε πειθαρχική δύναμη ως απόλυτα κυρίαρχη= φτωχότερη αντίληψη ατόμου: επισκιάζει θέση Φουκώ για εξουσία που λέει:

• Εξουσία για Φουκώ= όχι απολύτως αρνητική δύναμη
• Αντίσταση, αντι-λογος εγείρονται εκεί που οι σχέσεις εξουσίας-γνώσης είναι άκαμπτες και έντονες= όλες οι σχέσεις εξουσίας είναι εν δυνάμει αναστρέψιμες και ασταθείς
• Τόπος επιβολής κυριαρχίας= τόπος αντίστασης
• Ο λόγος μεταφέρει και παράγει εξουσία, ενώ ταυτόχρονα την υπονομεύει

Έμφαση Φουκώ σε πειθαρχικές πρακτικές εις βάρος άλλων που απαρτίζουν κοινωνική σφαίρα.

Στροφή Φουκώ σε πιο θετική εννοιολόγηση ατόμων ως δυναμικών δραστών που διπαλάθουν τους εαυτούς τους= θεωρία της αντίστασης, «ηθική ως επιμέλεια εαυτού» στο επίπεδο των καθημερινών πρακτικών του ατόμου.

Ηθική του εαυτού= θεώρηση Καντ ως στάσης κριτικής και δημιουργίας του εαυτού μας μέσα στην αυτονομία μας (Φουκώ: ενάντια σε μεθόδους κανονικοποίησης).

• ρήξη Φουκώ με ορθολογιστικές και ουσιοκρατικές καταβολές θέσης Καντ,
• έμφαση στην αισθητική αυτοδιάπλαση του ατόμου και της ζωής του ως έργο τέχνης:
• εξερεύνηση πλειάδας ταυτοτήτων (όχι ανάκτηση ουσιώδους εσωτερικής ταυτότητας)

Σημειώσεις της Γ.Α.Β. για την ΕΠΟ22-2013