ΕΠΟ 22 - Ευρωπαϊκή Φιλοσοφία: Παράλληλα Κείμενα

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

ΚΕΦ. 1ο ΠΡΟΣΩΚΡΑΤΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ (δεν προϋποθέτει Δημιουργό)

1.1.1 ΠΡΟΣΩΚΡΑΤΙΚΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ = Πανεπιστήμονες (φιλοσοφία=επιστήμη)

Προσωκρατικοί= πρωτοφιλόσοφοι, έθεσαν θεμέλια φιλοσοφίας/επιστήμης

Αναζητούν: α. Ουσία, β. Καταγωγή, γ. Δομή, δ. Εξέλιξη σύμπαντος κόσμου

1.1.2 ΘΑΛΗΣ (π. 624-546)

Θαλής ο Μιλήσιος= αρχηγέτης ευρωπαϊκής φιλοσοφίας, πρώτος Έλληνας φιλόσοφος

• Απαρχή του κόσμου: το ύδωρ
• Μεταβολή ενότητας κόσμου: μεταμόρφωση νερού (στερεό, υγρό, αέριο)

Φιλοσοφία:

• Όλα πλήρη θεών ή δαιμόνων

• Αθανασία ψυχής
• Κινητικές δυνάμεις λίθων (μαγνήτες)= ζωικές λειτουργίες ψυχής τους
• Επηρέασε επιστήμη μαθηματικών (γεωμετρίας): γεωμετρικά σχήματα ως αντικείμενο μελέτης και μαθηματικού στοχασμού βασισμένου στην απόδειξη (νέος ρόλος)
• Επηρέασε Αλχημεία Αναγέννησης (κοσμολογική του θεωρία περί αναγωγής όλων των υλών στην πρωταρχική ύλη απ΄όπου προήλθε το σύμπαν)

1.1.3. ΑΝΑΞΙΜΑΝΔΡΟΣ (π. 610-546)

Αναξίμανδρος ο Μιλήσιος= πρώτος φιλόσοφος που έγραψε σε πεζό λόγο

• Απαρχή του κόσμου: άπειρον
• Μεταβολή ενότητας κόσμου: Υλικά γέννησης όντων= υλικά αποσύνθεσής τους (φυσική κοσμική αναγκαιότητα, κοσμοδικία)

Φιλοσοφία:

• Απειρότητα κόσμων (σύγχρονη επιστήμη)
• Αρχική συμπαντική ύλη: απέραντη, άμορφη, σε αδρανή αλλά δυνητική κατάσταση, σε αέναη κίνηση, θεϊκή, αθάνατη, ανώλεθρη (αφθαρσία σύμπαντος)

• Επηρέασε επιστήμη Γεωγραφίας (συνέταξη πρώτο χάρτη οικουμένης)
• Πατέρας μαθηματικής αστρονομίας, εφευρέτης οργάνων
• Βιολογικές απόψεις για καταγωγή και εξέλιξη ειδών (προάγγελος Δαρβίνου)
• Επηρέαση Αλχημεία Αναγέννησης (αυτοδημιουργία, αποσύνθεση και αναδημιουργία σύμπαντος)

1.1.4 ΑΝΑΞΙΜΕΝΗΣ (π. 585-525)

Αναξιμένης ο Μιλήσιος= πεζή ιωνική διάλεκτο

• Απαρχή κόσμου: αήρ (θεϊκός, άπειρη, απροσδιόριστη μάζα)
• Μεταβολή: μάνωσις (αραίωση) και πύκνωσις

Φιλοσοφία:

• Αέρας= ζωογόνος, έμψυχη αρχή των πάντων
• Σύμπαν= έμψυχο, θεϊκό, πνοή/πνεύμα αέρα

Επηρέασε Αλχημεία Αναγέννησης κ επιστήμη φυσικής (αναγωγή  ποιότητας σε ποσότητα)

1.1.5 ΠΥΘΑΓΟΡΑΣ και ΠΥΘΑΓΟΡΕΙΟΙ (π. 580-507)

Πυθαγόρας ο Σάμιος: ίδρυσε θρησκευτική-φιλοσοφική αδελφότητα, εταιρεία, τους Πυθαγόρειους (ακολούθησαν 900 χρόνια δραστηριοποίησής τους)

• Απαρχή κόσμου: Αριθμοί (αιώνιοι), 10= τετρακτύν της δεκάδος: ιερή και αιώνια πηγή της φύσης
• Μεταβολή: δυιστικό, μαθηματικό πρότυπο (προσδιοριστικές αρχές κόσμου= πέρας (όριο) και άπειρον (ακαθόριστο)

Φιλοσοφία:

• Αθανασία ψυχής, κύκλος μετενσωματώσεων
• Σκοπός ανθρώπου: η τελική απελευθέρωση και εκμηδένιση (ένωση με συμπαντικό θεϊκό πνεύμα, «εις τας μακάρων νήσους»)
• «Κόσμος»= όνομα από Πυθαγόρα
• Θεωρία αριθμών – Θεωρία Μουσικής

• Επηρέασαν επιστήμη μαθηματικών και έννοια μαθηματικής απόδειξης
• Οριοθέτησαν σχέσεις μαθηματικών και φυσικής επιστήμης.
• Πυθαγορισμός επηρέασε  Κοπέρνικο, Κέπλερ και Γαλιλαίο
• Πυθαγόρεια ιατρική (4 χυμοί σώματος) επηρέασε Παράκελσο

1.1.6 ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ (π. 540-580)

Ηράκλειτος ο Εφέσιος: φιλοσοφία του ως αποκάλυψη-ομολογία συμπαντικού λόγου

Συμπαντικός λόγος= το κοσμικό Είναι των όντων

• Απαρχή κόσμου: αιωνίως αείζωον πυρ
• Μεταβολή: Κυκλική και αιώνια (πύρινος ανεμοστρόβιλος) Όλα τα όντα της πολλαπλότητας= μεταβολές του πυρός

Φιλοσοφία:

• Λόγος= παγκόσμια λογική (ανα-λογίες)
• Εν πάντα είναι (παγκόσμια ενότητα)
• Ο κόσμος δεν δημιουργήθηκε ποτέ
• Τα πάντα ρει: αέναη μεταβολή
• Συνύπαρξη γίγνεσθαι και Είναι (γίγνεσθαι= μεταβολή του σταθερού και αιωνίως Είναι)
• Ο πρώτος που πρεσβεύει αρχαιοελληνική εξωηθική θεώρηση των πάντων

• Επηρέασε εκκλησιαστικούς Πατέρες Μεσαίωνα (παρερμηνεύτηκε)
• Επηρέασε Αλχημεία
• Επηρέασε Hegel (διαλετική έλλογη ιστορική πραγματικότητα και αρχή περί της ταυτότητας μέσα στην ετερότητα), Νίτσε (θεωρία περί αιώνιας επιστροφής του ομοίου, εξωηθική προοπτική), Χάιντεγκερ (υιοθετεί ηρακλείτειο λόγο ως ακρυπτότητα και αποκάλυψη της αλήθειας των όντων), τον Μαρξ και Λένιν (είδαν Ηράκλειτο ως πατέρα διαλεκτικού υλισμού τους).
• Προάγγελος θεωρίας πύρινης Μεγάλης Έκρηξης και Μεγάλης Σύνθλιψης σύγχρονης αστροφυσικής επιστήμης

1.1.7 ΠΑΡΜΕΝΙΔΗΣ (π. 515-440)

Παρμενίδης ο Ελεάτης, έγραψε ποίημα όπου περιγράφει οδούς πειστικής Αληθείας (φιλόσοφοι) και αναληθούς Δόξης/Γνώμης (θνητοί άνθρωποι)

• Απαρχή κόσμου: φως-σκοτάδι
• Μεταβολή: απορρίπτει γίγνεσθαι (ψευδαίσθηση πολλαπλότητας και μεταβολής)

Φιλοσοφία:

·         Αληθινή φύση κόσμου/πραγματικότητα = εόν (ον) σε αντιδιαστολή με το μη ον/μη είναι (μηδέν). Τα πάντα είναι ενωμένα, όμοια και αδιαίρετα στο εόν.

·         Μόνο το ον υπάρχει και οδηγεί στη γνώση. Το μη-ον είναι ανύπαρκτο και δεν οδηγεί στην αλήθεια.

·         Οδός της Δόξης: καθοδήγηση από αισθήσεις= σύγχυση είναι/μη-είναι: δυιστική αντίληψη

• Επηρέασε νεώτερη φιλοσοφία (Ορθολογιστές/Ιδεαλιστές: αιώνιο, αμετάβλητο παρμενίδειο ον)
• Επηρέασε Χάιντεγκερ (Είναι καθεαυτό, θεωρία περί του Είναι, ταύτιση παρμενίδειο Είναι με το περιέχον μηδέν της υπαρξιακής φιλοσοφίας του, αλήθεια= μη λήθη του Είναι).

1.1.8 ΕΜΠΕΔΟΚΛΗΣ (π. 495-445)

Εμπεδοκλής ο Ακραγαντίνος, ποιητικός λόγος: Περί φύσεως και Καθαρμοί

• Απαρχή κόσμου: 4 κοσμικά στοιχεία/ριζώματα= γαία, ύδωρ, αήρ, πυρ (αγέννητα, αιώνια, αθάνατα)
• Μεταβολή: μίξιν (ανάμειξη) και διάλλαξιν (χωρισμός) κοσμικών στοιχείων. Κοσμικές υλικές δυνάμεις: Φιλότης – Νείκος = διπλή, κυκλική και αιωνίως επαναλαμβανόμενη πορεία όντων μέσα στο συμπαντικό θεϊκό Σφαίρον και τη χαοτική Δίνη από το έν στα πλέονα.

Φιλοσοφία:

• Το ον δεν γεννιέται και δεν πεθαίνει
• Κύκλος μετενσωματώσεων, στόχος: τελική κάθαρση περιπλανώμενου πνεύματος

• Επηρέασε Αλχημεία Αναγέννησης, γένεση νέας χημείας, Νίτσε, Σοπενάουερ, Φρόυντ

1.1.9 ΑΝΑΞΑΓΟΡΑΣ (π. 500-428)

Αναξαγόρας ο Κλαζομένιος, έφερε πρώτος φιλοσοφία στην Αθήνα

• Απαρχή κόσμου: σπέρματα (άπειρα, απειροελάχιστα, αόρατα, ανόμοια) + νους (κινητική αρχή κόσμου: άρχισε περιχώρησιν)
• Μεταβολή: σύμμιξις και διάκρισις όντων από προϋπάρχονται αιώνια σπέρματα (όχι γένεση και φθορά)

Φιλοσοφία:

• Αρχή «ομοιομέρειας»= μέσα στο καθετί μετέχει το καθετί

Επηρέασε νέα χημεία και σύγχρονη αστροφυσική θεωρία

1.1.10 ΛΕΥΚΙΠΠΟΣ (π. 480-400) και ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ (π. 460-370)

Ατομικοί φιλόσοφοι

• Απαρχή κόσμου: άτομα+κενό (άτομα που κινούνται εντός του κενού)
• Μεταβολή: Άτομα όμοια ποιοτικά, αλλά όχι ποσοτικά και χωρικά ως προς σχήμα, μέγεθος, διάταξη, κίνηση, απόσταση, θέση= πολλαπλότητα

Φιλοσοφία:

• Μη ον= κενό
• Άτομα= όχι κενό (αγέννητα, άφθαρτα, άπειρα, απαθή)
• Υλιστική θεώρηση ψυχής
• Αέναες συγκρούσεις και κινήσεις ατόμων= πολλαπλότητα
• Συγκέντρωση ατόμων= δίνη= κόσμος
• Άπειροι κόσμοι

• Επηρέασαν Gassendi, Leibniz, Marx & Engels (διαλεκτικός υλισμός), Γαλιλαίο, Hobbes, Descartes (ποιότητα σε σχέση με ποσότητα, μηχανιστική ερμηνεία φαινομένων)
• Νεώτερη και σύγχρονη ατομική φυσική και χημική θεωρία.

Α. ΜΟΝΙΣΜΟΣ

• Θαλής ο Μιλήσιος (ύδωρ)
• Αναξίμανδρος (άπειρον)
• Αναξιμένης (αήρ)
• Ηράκλειτος (πυρ)
• Παρμενίδης (έον)

Β. ΠΟΛΥΑΡΧΙΣΜΟΣ (ή ΠΛΟΥΡΑΛΙΣΜΟΣ)

• Πυθαγόρας (αριθμοί)
• Εμπεδοκλής (4 ριζώματα + Φιλότης/Νείκος)
• Αναξαγόρας (σπέρματα + νους)
• Λεύκιππος/Δημόκριτος (άτομα + κενόν)

Συμπαντικές αρχές= υλικές υπαρκτές οντότητες (ταύτιση ύλης-πνεύματος)

Κοσμολογία (όχι κοσμογονία)= ευταξία στο χάος συμπαντικής ύλης (όχι δημιουργία εκ του μηδενός)

ΚΕΦ. 2^ο ΣΟΦΙΣΤΕΣ ΚΑΙ ΣΩΚΡΑΤΗΣ

2.1. ΣΟΦΙΣΤΕΣ

Σοφιστικό κίνημα: 5^ος αιώνας, Αθήνα

Νέα ανάγκη εποχής: αναπροσαρμογή παιδείας/διδασκαλίας

Νέα ερωτήματα: περί ύπαρξης απόλυτης πραγματικότητας, αλήθεια και γνώση

Χαρακτηριστικά σοφιστικής κίνησης:

• Εριστικός/δημιουργικός διάλογος
• Ρητορική δεινότητα/επιχειρηματολογία
• Εγκυκλοπαιδισμός
• Πολυμάθεια
• Αφμισβήτηση συμβατικών αξιών (νόμω κι όχι φύσει)
• Υποκειμενισμός
• Σχετικισμός
• Σκεπτικισμός
• Μηδενισμός
• Αμοραλισμός
• Αγνωστικισμός
• Αθεϊσμός

2.1.1 ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ (π. 490-420)

Από τα Άβδηρα της Θράκης, έγραψε Αλήθεια ή Καταβάλλοντες

Ανθρωποκεντρική φιλοσοφία

• Άνθρωπος ως πάντων χρημάτων μέτρον
• Εισαγωγή απόλυτου υποκειμενισμού/σχετικισμού (όχι αντικειμενική αλήθεια= οντολογικός και γνωσιολογικός σχετικισμός)
• Αγνωστικισμός (θρησκείες= νόμω συμβατικές)
• Ηθική: μετοχή στην αιδώ και στη δίκην ηθικοπολιτικού κώδικα πόλης (αν και συμβατικός νόμω)
• Ανθρώπινοι νόμοι= νόμω όχι φύσει (ακραίος σκεπτικισμός), κοινωνικό συμβόλαιο
• Ρητορική: για κάθε θέμα υπάρχουν πάντα δύο αντιμαχόμενες απόψεις= δόγμα των δισσών (διπλών) λόγων: εριστική αρχή λόγου-αντίλογου

2.1.2 ΓΟΡΓΙΑΣ (π. 483-376)

Από τους Λεοντίνους Σικελίας: σημάδεψε ανάπτυξη ρητορικής.

Γοργίας: πρώτος Ευρωπαίος μηδενιστής (Νίτσε)

Περί του μη όντος ή περί φύσεως, προσπαθεί να αποδείξει τα αξιώματα:

• Δεν υπάρχει τίποτα
• Κι αν υπάρχει, δεν δύναται να το σκεφτεί/γνωρίσει κανείς
• Κι αν υπάρχει κι είναι δυνατό να γίνει γνωστό, δεν μπορεί να ανακοινωθεί διαμέσου της γλώσσας

Ρητορική:

• Λογική απόδειξη παράδοξων θέσεων (προσπαθεί να αποδείξει ότι κάθε Προσωκρατική φιλοσοφία είναι εσφαλμένη)

• Προσδίδει μηδενική οντολογική αξία στην πραγματικότητα
• Προσδίδει μηδενική γνωσιολογική αξία στη γλώσσα και στον λόγο
• Προσδίδει μηδενική γνωσιολογική αξία στη νόηση και στις αισθήσεις
• Αναγνωρίζει δύναμη ρητορικού λόγου παρόλο που δεν είναι αληθής, αφού δεν υπάρχει αντικειμενικό κριτήριο αλήθειας (μέγας δυνάστης λόγος + πειθώ)
• Η υποβολή ως ισχυρό μέσο επιβολής στους ανθρώπους
• Ρητορικά σχήματα γοργίεια: αντιθέσεις, παρηχήσεις, συντακτικές αντιστοιχίες, λεκτική και φραστική μουσικότητα, ομοιοκαταληξίες κ.α.

Σοφιστικό κίνημα: ελληνικός Διαφωτισμός Αρχαιότητας (κατά Hegel).

Επηρέασε: Hobbes, Locke, Rousseau (κοινωνικό συμβόλαιο), Hume (αρνήθηκε κοινωνικό συμβόλαιο ως νόμω κι όχι φύσει), Νίτσε, Σαρτρ, Φουκώ, Derrida (μηδενισμός, αμοραλισμός, αθεϊσμός, αποδομισμός)

2.2 ΣΩΚΡΑΤΗΣ (470-399) αντίβαρο στο σοφιστικό κίνημα

• Αντικειμενική αλήθεια, γνώση, ηθική (καθολικές έννοιες και αξίες)
• Πρώιμοι πλατωνικοί διάλογοι= απορητικοί (δεν φτάνουν σε συμπέρασμα)
• Σωκρατική ειρωνεία: φιλοσοφικός έλεγχος των σοφών για να αποδείξει ότι δεν είναι ο ίδιος σοφός. Αποδεικνύει το αντίθετο.
• Διαλεκτική μέθοδος: διάλογος ερωτάν και αποκρίνεσθαι, θέση-αντίθεση-σύνθεση
• Μαιευτική μέθοδος: προσέγγιση γενικής και καθολικής σταθερής αλήθειας μέσω διαλεκτικών ερωταποκρίσεων (ο άνθρωπος γνωρίζει την αλήθεια εντός του – θεωρία της αναμνήσεως του Πλάτωνα)

Ηθική φιλοσοφία Σωκράτη:

• Στόχος: αναζήτηση και εξαγωγή καθολικών ορισμών
• Μέθοδος: επαγωγική (επακτικοί λόγοι)
• Γνώση = αρετή
• Γνώση + αρετή = ευδαιμονία (αρετή= έμπρακτη γνώση αγαθού, άρα διδακτή)
• Γνώση καλού= εκ φύσεως πράξη
• Πράξη κακού= άγνοια (γνωστικό σφάλμα κακής κρίσης)
• Δεν δέχεται ηθική ακράτεια, παρά μόνο την ηθική εγκράτεια

Επηρέασε τον ύστερο Ευρωπαϊκό Ιδεαλισμό και Ορθολογισμό, Kierkegaard, Gabriel Marcel, φαινομενολογία Husserl

ΚΕΦ. 3^ο ΠΛΑΤΩΝ (428-348)

3.1.1. ΟΝΤΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΓΝΩΣΙΟΛΟΓΙΑ (συμπληρωματικές)

Οντολογική αρχή: θεωρία ιδεών ή ειδών

• α. κόσμος γίγνεσθαι (αισθητών, γένεση/φθορά) – λιγότερο πραγματική (μικρότερο βαθμό μετοχής στην πραγματικότητα, μιμήματα των Ιδεών)
• β. κόσμος Είναι (ιδεών, Είναι των όντων) – ύστατη πραγματικότητα (τέλεια πρότυπα πραγμάτων, παραδείγματα όλων των όντων)
• ανώτατη Ιδέα= Αγαθό, πιο γοητευτική= Κάλλους
• άνοδος στη γνώση δια του ερωτεύεσθαι

Γνωσιολογική θεωρία: διττή διάκριση (και πάλι)

• α. επιστήμη (αληθινή γνώση Ιδεών/Ειδών, δια της νόησης)
• β. δόξα (απλή γνώμη για αισθητά όντα, δια των αισθήσεων)
• αισθητά όντα: οντολογικώς ανεπαρκή (μετέχουν λίγο στην πραγματικότητα)= αντιφατικές αισθητηριακές κρίσεις= απλές γνώμες
• αισθήσεις: κατάλληλες για αισθητά, αλλά ανεπαρκείς πηγές αληθινής γνώσης Ιδεών/Ειδών
• Ιδέα Αγαθού= εικόνα του ηλίου (αιτία των όντων)

Σχήματα οντολογικής και γνωσιολογικής θεωρίας: Εικόνα της γραμμής κ σπηλαίου.

Εικόνα της γραμμής: Βαθμός μετοχής οντολογικών αντικειμένων στην αλήθεια και στο ον.

• οντολογικό τμήμα νοητού γένους – επιστήμη

α. νόησις=ανώτατο νοητό τμήμα ιδεώ/ειδών, διαλεκτική, τρόπος παραγωγικός

β. διάνοια=κατώτερο νοητό τμήμα μαθηματικών υποθέσεων (λογική)

• οντολογικό τμήμα ορατού γένους – δόξα

α. πίστις= ανώτερο ορατό τμήμα φυσικών αισθητών όντων

β. εικασία= κατώτατο ορατό τμήμα εικόνων (σκιών, ειδώλων πραγμάτων)

Οντολογική και γνωσιολογική άνοδος ανθρώπου από το λιγότερο πραγματικό στο όντως πραγματικό.

3.1.2 ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ

Οντολογικός δυισμός: ψυχή-σώμα

Θεωρία τριμερούς ψυχής (φύση ψυχής)

• λογιστικόν (λογική)
• θυμοειδές (βούληση, συναίσθημα)
• επιθυμητικόν (ανάγκες/ηδονές)

Θεωρίες περί της αθανασίας της ψυχής και της αναμνήσεως.

Θεωρία μετενσωμάτωσης: οντολογική γέφυρα αισθητού και αιώνιου κόσμου Ιδεών

Γνώση= ανάμνησις δια του ερωτεύεσθαι

3.1.3 ΗΘΙΚΗ

Πλατωνική ηθική στο γενικότερο πλαίσιο αρχαιελληνικής ηθικής ευδαιμονισμού.

Ανώτατο αγαθό και τέλος ζωής= ευδαιμονία

Ευδαιμονία= ανώτατη καλλιέργεια ψυχής, ανώτατη ανάπτυξη ηθικής και λογικής φύσης = σοφία + ανώτερη ηδονή (φρόνιμες ηδονές μέτρου) – δια της αρετής

Γνώση Ιδεών + γνώση αισθητών: ηθικός βίος= πρακτικός βίος

Ευδαιμονία: μέτρο + ωραίο (καλό) + αλήθεια

Κίνητρο ανεύρεσης: ο έρως

Ευδαιμονικός άνθρωπος= αληθινά ενάρετος (σωκρατική ταύτιση γνώσης-αρετής)

Σωκρατική άποψη περί εγκρατείας (κανείς δεν κάνει το κακό εν γνώσει του)

Προϋπόθεση ατομικής ευδαιμονίας= συλλογική ευδαιμονία

Σοφία, ανδρεία, σωφροσύνη = δικαιοσύνη (ευ πράττειν= ευδαιμονία)

3.1.4 ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Σκοπός πολιτικής= ευδαιμονία όλων των πολιτών

Ορθή πολιτεία= πολιτεία της γνώσης (φιλοσοφική γνώση + πολιτική δύναμη)

Τρεις τάξης όχι βάση καταγωγής, αλλά Είναι, αξίας και φυσικής ειδικότητας (στη βάση της ψυχολογίας α. λογιστικόν, β. θυμοειδές, γ. επιθυμητικόν)

• φύλακες (φιλόσοφοι-βασιλείς) σοφία
• επίκουροι (στρατιωτικοί) ανδρεία
• δημιουργοί (εργαζόμενοι, βιοτικές ανάγκες πολιτείας) σωφροσύνη

Ο καθένας πράττει τα αυτού= δικαιοσύνη= ευ πράττειν= δημόσια ευδαιμονία

Δεύτερη καλύτερη εναλλακτική λύση: κυβέρνηση των νόμων

3.1.5 ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ

Αισθητική φιλοσοφία:

α. θεωρία περί του ωραίου= θετική στάση: εκτίμηση φυσικής ομορφιάς, έρως οδηγεί στις Ιδέες, δια του έρωτος οδηγεί στην οντολογία= το ωραίο ως αντικειμενικά πραγματικό (μέθεξη στην Ιδέα του ωραίου). Καθαυτή ομορφιά= άυλη, Ιδέα

β. θεωρία περί τέχνης= αρνητική στάση: τέχνη=μίμηση αισθητηριακής πραγματικότητας που είναι μίμηση Ιδεών, άρα τέχνη= μίμηση μιμήσεως (δύο βαθμούς κάτωθεν της αλήθειας – οντολογική αιτία απόρριψης τέχνης (πεδίο εικασίας/δόξας, μακριά από την επιστήμη). Έργο τέχνης: κίνδυνο για λογικό, πάθη, απομάκρυνση από Ιδέες. Αποδοχή μορφών τέχνης που υπηρετούν και εκφράζουν την αλήθεια.

3.1.6 ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΠΛΑΤΩΝΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Αρχαιότητα: Νεοπλατωνισμός, Αυγουστίνος

Χριστιανισμός Μεσαίωνα: εκχριστιανισμός Πλάτωνα

Αναγέννηση: Ficino (παραμερίστηκε ο αριστοτελικός σχολαστικισμός)

17^ος αιώνας: πλατωνιστές Καίμπριτζ (ιδέα περί φυσικής ηθικής κ θρησκείας)

Νεότερη και σύγχρονη φιλοσοφία: πατέρας Ιδεαλισμού (θετικές και αρνητικές επιδράσεις), επηρέασε ευρωπαϊκό Ορθολογισμός και Ιδεαλισμό: Descartes, Spinoza, Leibniz, Berkeley, Kant, Fichte, Schelling, Hegel, Schopenhauer, Kierkegaard

Διαφωνούν με Πλάτωνα: Nietzsche, Heidegger

Γνώση αντικειμενικής μορφής Αγαθού: επηρέασε δυτική ευρωπαϊκή ηθική

Επηρέασε εξέλιξη αισθητικής. Η πλατωνική απεμπόλιση της τέχνης, όμως, ΔΕΝ επηρέασε ευρωπαϊκή φιλοσοφία (υιθετήθηκε η άποψη του Αριστοτέλη)

ΚΕΦ. 4^ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ (384-322)

4.1.1 ΛΟΓΙΚΗ Όργανον, Κατηγορίαι, Περί ερμηνείας, Αναλυτικά πρότερα, Αναλυτικά ύστερα, Τοπικά, Σοφιστικοί έλεγχοι - Λογική Αριστοτέλη= μεθοδολογία κ όργανο επιστημών

• α. παραγωγή (από το γενικό στο μερικό)
• β. επαγωγή (από μερικό στο γενικό)

Γνώση: α. γνώση του ότι (άμεση γνώση αισθητηριακής αντίληψης, ότι είναι), β. στη γνώση του διότι (επιστημονική αποδεικτική γνώση των καθόλου, γιατί είναι)

4.1.2 ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ, Μετά τα φυσικά: αρνητική κριτική στη μεταφυσική του Πλάτωνα (άρνηση Επέκεινα και δυισμού σώματος-ψυχής και μεταθανάτιας ύπαρξης)

Μελετά τον υπαρκτό αισθητό σύμπαν κόσμο (όπως Προσωκρατικοί), το ον ως είναι. Αναζητά ουσία, βαθύτερο Είναι όντων:

• γραμματικά: υποκείμενο πρότασης (ουσια-στικό)
• υποκείμενο θεμελιακό Είναι: σταθερό, ανεξαρτήτως αλλαγών όντος
• ουσιώδη φύση του όντος (ταυτότητα)

Διακρίνει δύο είδη ουσίας:

• πρώτας ουσίας: όλα τα καθ΄ έκαστον αισθητά όντα
• δεύτερας ουσίας: όλα τα καθόλου (καθολικές έννοιες) – είδη/γένη

Ιεραρχία αντίθετη από Πλάτωνα: ατομικά όντα= πραγματικά, καθολικές αφηρημένες κατηγορίες= λιγότερο πραγματικές.

• Ουσία: αληθινό όντως ον: ύλη και είδος (μορφή) [κρατά λέξη «είδος» από τον Πλάτωνα ως πυρήνα, όμως, των πραγμάτων κι όχι στο επέκεινα] είδος ή μορφή πάντα ένυλον (διαμορφώνει ύλη)
• Συμβεβηκότα: ποσόν, ποιόν, προς τι, πού, πότε, κείσθαι, έχειν, ποιείν, πάσχειν
• Κίνηση, μεταβολή, φθορά, γένεση: πέρασμα από δυνατότητα σε πραγματικότητα. Εντελέχεια ύλης: τελολογική τάση, η ύλη έχει εντός της το τέλος της (σκοπό). Ύλη= δυνάμει όν (δυνατότητα), Ύλη+Μορφή= ενεργεία ον (πραγματικότητα)

Μεταφυσικές αιτίες/αρχές για μορφοποίηση ύλης:

• Υλικό αίτιο = ύλη
• Ειδικό ή μορφικό αίτιο = μορφή
• Ποιητικό αίτιο = το όθεν η αρχή της μεταβολής
• Τελικό αίτιο = ου ένεκα, τελολογική αρχή σκοπού για το οποίο υπάρχει το ον (το πιο σημαντικό: απαντά στο ερώτημα «γιατί υπάρχουν τα όντα»)

Εφαρμογή τελολογίας Αριστοτέλη στο σύμπαν: αναγωγή όλων των αιτίων του κόσμου στο τελικό αίτιο (αδύνατη η αιτιολόγηση επ΄ άπειρον) = πρώτο κινούν ή ακίνητον ή νοήσεως νόησιν, θεός (έσχατη μεταφυσική αιτία που κινεί τον κόσμο, αμιγής νόηση που σκέφτεται τον εαυτό της) – μεταφυσική αναγκαιότητα (όχι δημιουργός). Σύμπαν=ζωντανός οργανισμός με τελικό σκοπό σκέψη του εαυτού του

4.1.3 ΗΘΙΚΗ, Ηθικά Νικομάχεια

Ευδαιμονιστική ηθική. Σκοπός της ανθρώπινης ζωής είναι η ευδαιμονία.

Δεν μπορεί να υπάρχει επ’ άπειρον ακολουθία αγαθών σκοπών: αναζητά ύψιστο φυσικό αγαθόν τέλος που είναι τέλειον και αυτάρκες= ευδαιμονία

Τρεις βασικοί σκοποί-τρόποι βίου:

• Ηδονικός (δούλοι, κτήνη)
• Πολιτικός (τιμής, δόξας, δεν συνιστά δικό μας σκοπό)
• Θεωρητικός βίος (υπέρτατο ιδεώδες ευδαιμονικού βίου)

Τι είναι ευδαιμονία:

Ενέργεια/λειτουργία που χαρακτηρίζει άνθρωπο= λογική

Υψηλότερος βαθμός= κατ’ αρετήν έλλογη ενέργεια

Ηθική ενάρετη πράξη αφορά την έλλογη φύση του ανθρώπου

Ευδαιμονία= μέγιστου βαθμού λογική και ενάρετη δραστηριότητα

Ηδονή= επισφράγισμα ευδαιμονίας

Υλικά αγαθά= μέσα, προϋπόθεση

Αρετή= επαινετή έξη (προκύπτει από επίπονη ασκηση πρακτικής και διδασκαλίας)

Πρακτική συνήθεια: έθος, συνεχή επανάληψη: έξις, καλλιέργεια χαρακτήρα: ήθος, επιστήμη: ηθική

• Ηθικές αρετές (με διαρκή επανάληψη/εθισμό)= έξη από ελεύθερη προαίρεση, μεσότητα (ανδρεία, σωφροσύνη, ελευθεριότης, μεγαλοπρέπεια, μεγαλοψυχία, πραότης, αλήθεια, ευτραπελία, φιλία, αιδώς, νέμεσις, δικαιοσύνη)

• Διανοητικές αρετές (με διδασκαλία, χρόνο, εμπειρία)= τέχνη, φρόνησις (πρακτική σοφία, καθορίζει όλες τις ηθικές αρετές), επιστήμη, νους, σοφία (ύψιστη αρετή)

Θεωρία περί της μεσότητας: Αρετή= μεσότητα δύο ακροτήτων κακιών, της ελλείψεως και της υπερβολής

Ευδαιμονικότερος βίος= θεωρητικός βίος φιλοσόφου

4.1.4 ΠΟΛΙΤΙΚΗ, Πολιτικά, ανώτατη πρακτική επιστήμη (προέκταση ηθικής)

Άνθρωπος είναι εκ φύσεως πολιτικό ζώον: Ηθικό τέλος= ευδαιμονία: Πολιτικό τέλος= δημόσιο ευ ζην

Διακρίνει δύο κατηγορίες πολιτευμάτων:

• Ορθά πολιτεύματα (εξουσία προς κοινό συμφέρον): α. βασιλεία, β. αριστοκρατία, γ. πολιτεία (ιδεώδες κατά Αριστοτέλη)
• Παρεκβατικά πολιτεύματα (εξουσία προς ίδιον συμφέρον): α. τυραννία, β. ολιγαρχία, γ. δημοκρατία (οχλοκρατική εξουσία)
•  

4.1.5 ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ, Περί ποιητικής

Τέχνη: μίμηση της πραγματικότητας, όπου αναπαριστάται η ιδεώδη και καθολική φύση των πραγμάτων, λελογισμένη γνώση, φιλοσοφική (αντίθετα από Πλάτωνα)

Ύψιστη τεχνών: τραγωδία= μίμημις πράξεως σπουδαίας (σοβαρής) και τελείας (ως πλήρες οργανικό σύνολο με ενότητα πλοκής, ευσύνοπτο και ευμνημόνευτο μέθεθος) ηδυσμένω λόγω δρώντων και ου δι’ απαγγελίας

Σκοπός: κάθαρση των δύο τραγικών συναισθημάτων, ελέου (βαθύς οίκτος) και φόβου (για τη μοίρα του ίδιου του θεατή) – ψυχολογικός τελικός σκοπός τραγωδίας: απομάκρυνση συγκινησιακών παθών, κάθαρση

3.1.6 ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

• Αριστοτελισμός= μεσαιωνική χριστιανική σκέψη: Ακινάτης, Siger, Bonaventura
• Αλχημιστές
• Αναγέννηση: παραμερισμός αριστοτελικού σχολαστικισμού, πλατωνισμός
• Μεταβυζαντινή Ανατολή: αριστοτελισμός
• Επηρέασε: Bacon (μεθοδολογία), Copernicus, Leibniz, Heidegger (οντολογικός υπαρξισμός)
• Ανάπτυξη επιστημών (ταξινόμηση, θεμελίωση εμπερικής μεθόδου)
• Πατέρας βιολογίας και λογικής (τυπική λογική: επιστημονικό πρότυπο αποδεικτικής μεθόδου εμπειρισμού, αντικαταστάθηκε 19^ο αιώνα από «διαλεκτική λογική» Ηράκλειτου και Hegel)
• Επηρέασε Ορθολογιστές: Descartes, Spinoza, Leinbiz (ορισμός ουσίας)
• Πολιτική: Ακινάτης, Dante, Mακιαβέλλι, Μαρξ, δημοκρατικά ιδεώδη
• Αισθητική: εκθειασμός τέχνης επηρέασε Ευρώπη

ΚΕΦ. 5^ο ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΥΣΤΕΡΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ

5.1. ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ: πρακτική ηθική φιλοσοφία

• Λογική (γνωσιολογία, φιλοσοφία της γλώσσας)
• Φυσική (μελέτη σύμπαντος κόσμου)
• Ηθική (μελέτη ιδεώδους αγαθού ανθρώπινου βίου)

Αλήθεια + γνώση φυσικού κόσμου: Ευδαιμονισμός+ εμπειρισμός+ υλισμός

5.1.1 ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΟΙ – ηδονική αταραξία

Ηθική θεωρία: Φιλοσοφία= πρακτικό μέσο εξασφάλιση ευδαιμονικής ζωής

Σκοπός ανθρώπου= ευδαιμονία

Ηδονή= ανώτερο αγαθό/πάθος, δηλ. κριτήριο αλήθειας για επιλογή/αποφυγή πράξης

• Ενεργητικές ή δυναμικές ηδονές (ικανοποίηση επιθυμιών)
• Παθητικές, στατικές ή καταστασιακές: αταραξία, έλλειψη πόνου – ανώτερες (αμιγείς: δίχως κίνητρο επιθυμίας)

Ψυχικές ηδονές ανώτερες των σωματικών

Ηδονή= απαλλαγή από πόνο και ταραχή ψυχής (όχι άσωτες ηδονές)

Αταραξία= αληθινή ηδονή (προϋπόθεση: φρόνηση)

Λογική θεωρία: κανονική γνωσιολογία (διδάσκει κανόνα, ορθό μέτρο-κριτήριο αλήθειας που οδηγεί στη γνώση)

Δυνατή η βέβαιη γνώση. Ακραίος εμπειρισμός

Θεμελίωση κρίσεων σε τρία κριτήρια αλήθειας (κανόνες):

• Αισθήσεις (εντυπώσεις πάντα αληθείς, ίσως αλλοίωση από ενδιάμεσο αέρα)
• Πάθη (συναισθήματα, ένστικτα)
• Προλήψεις (προϋπάρχουσες γενικές έννοιες εντός μας, μετά τη γέννησή μας)

Φυσική θεωρία:

Ατομική θεωρία Λεύκιππου-Δημόκριτου (κόσμος= άτομα + κενό)

Άπειρα άτομα κινούνται τυχαία με ίση ταχύτητα σε άπειρο κενό.

Πρωτεύουσες ιδιότητες ατόμων: σχήμα, μέγεθος, βάρος

Ακραίος υλισμός: τα πάντα ως υλικά σώματα (+ ψυχή, + θεό). Άρνηση θείας πρόνοιας και αθανασίας ψυχής= όχι φόβος θανάτου (όπου υπάρχουμε εμείς δεν υπάρχει θάνατος, κι όπου υπάρχει θάνατος δεν υπάρχουμε εμείς)

Γνωσιολογικό χαρακτηριστικό εναργείας: σαφήνεια και ευκρίνεια σκέψης

Επηρέασαν Gassendi, Newton, Lock, Voltaire, Descartes, Husserls, Bentham, Mill, εμπειρισμό, αισθησιοκρατία, Μαρξ κ Λένιν, Νίτσε

5.1.2 ΣΤΩΙΚΟΙ – ενάρετη ευδαμονική απάθειαν

(ιδρυτής: Ζήνων Κιτιέας, α. αρχαία Στοά, β. μέση Στοά, γ. νέα Στοά)

Τελικός σκοπός στωικής φιλοσοφίας= ηθικός (να μάθει κανείς να ζεί ευδαιμονικά: αδύνατον χωρίς γνώση λογικού σύμπαντος)

Στωική λογική: Διαλεκτική (τυπική λογική), Γραμματική, Σημασιολογία, Γνωσιολογία (εμπειρισμός: πηγή γνώσης η αισθητηριακή εμπειρία), Φιλοσοφία της γλώσσας, Ρητορική

• Ψυχή= άγραφο χαρτί όπου καταγράφονται οι εντυπώσεις (φαντασίαι) + επαναλήψεις = γενικές έννοιες πραγμάτων (προλήψεις)
• Κριτήριο αλήθειας= καταληπτικάς φαντασίας (αξιόπιστες γνωστικές εντυπώσεις)
• Διέκριναν το τυγχάνον (εξωτερικό αντικείμενο), από σημαίνον (φωνή που εκφέρουμε όταν μιλάμε γι΄ αυτό) και σημαινόμενον ή λεκτόν (νόημα)
• Θεμελίωσαν προτασιακή λογική: πλήρης πρόταση= θεμέλιο λογικής, έγκυρα επιχειρήματα= 5 αναπόδεικτοι τύποι (που δεν χρήζουν απόδειξης)

Στωική φυσική: μονιστικός υλιστικός πανθεϊσμός (κόσμος= ζωντανό ον, θεός)

• Ενεργητική αρχή= λόγος ή θεός
• Παθητική αρχή= ύλη
• Θεϊκό σύμπαν= δημιουργικό πυρ (πνεύμα). Διαφοροποίηση από Ηράκλειτο: δέχονται θεωρία εκπυρώσεως και παλιγγενεσίας.
• Ρύθμιση κόσμου από ειμαρμένη (θεία πρόνοια)= αιτιοκρατική εξήγηση κόσμου

Στωική ηθική: ιδεώδες ανθρώπινου βίου= ευδαιμονία

- Τρόπος επίτευξης: ομολογουμένως τη φύσει ζην (σε ομόλογη συμφωνία με φύση)

- Προϋπόθεση: γνώση λογικού σύμπαντος

- Βάση ευδαιμονικής ζωής: αρετή (μοναδικό αγαθόν)

-Πάθη= ψευδείς κρίσεις, ασύμφωνες με λογική ψυχή που οδηγούν στη δυστυχία.

-Στωικός: απάθεια (λογική ζωή, απαλλαγή από πάθη)

- Ηθικά αρμόζουσες πράξεις: καθήκοντα

-Υψηλή κατηγορία καθηκόντων σοφών: κατορθώματα

Επηρέασαν: χριστιανική ηθική Πατέρων, Kant (καθήκον, αρετή), Νίτσε (αιώνια επιστροφή του ομοίου, πεπρωμένο), Frege (θεωρία νοήματος)

5.1.3 ΣΚΕΠΤΙΚΟΙ – γαλήνια αταραξία (μέσω εποχής)

Αμφιβολία βέβαιης/έγκυρης γνώσης κόσμου: ασυμβίβαστη ισοσθένεια φαινομένων κ ανθρώπινων κρίσεων: Εποχή= μη τοποθέτηση ή αναστολή κρίσης= Ψυχική αταραξία

Τελικός σκοπός: συνεχή διερεύνηση/αναζήτηση γνώσης (όχι αρνητική αμφιβολία)

Αρχαίος σκεπτικισμός= πυρρώνειος και ακαδημεικός

Πυρρώνειος σκεπτικισμός (Πύρρων ο Ήλειος): Σέξτος Εμεπιρικός (2^ος -3^ος αιώνας)

• Αταραξία: γαλήνια απεξάρτηση από πεποιθήσεις μέσω διαρκούς αναζήτησης γνώσης.
• Εποχήν ή αφασίαν: μη τοποθέτηση/αναστολή κρίσης.
• Ισοσθένεια ως προς αλήθεια/ψεύδος: τα πράγματα φαίνονται άλλοτε έτσι, κι άλλοτε αλλιώς
• Κοινός τρόπος ζωής, ζώντας αδοξάστως (χωρίς δογματισμό)

Ακαδημεικός σκεπτικισμός (Αρκεσίλαος, Καρνεάδης: αρχηγοί Ακαδημίας Πλάτωνα)

• Σωκρατική διαλεκτική μέθοδος ερωταποκρίσεων βασιζόμενη στην εναντιότητα των λόγων (επιχείρημα+ισοδύναμο αντεπιχείρημα=εποχήν)
• Αμφισβήτηση στωικής καταληπτικής φαντασίας ως κριτήριο αλήθειας (καμία αισθητηριακή εντύπωση δεν μπορεί να είναι βέβαιη και γνωστική.
• Σοφός: επέχει κρίσης
• Η εποχή δεν οδηγεί σε απραξία: επιλογή του πιο εύλογου, του υποκειμενικά πιο πειστικού, αληθοφανές

Επηρέασε: Gassendi, Descartes, Hume

Διαφορά σύγχρονου σκεπτικισμού από αρχαίο: όχι ενδιαφέρον για ηθική επίτευξη ψυχικής αταραξίας, ναι στη συνεχή έρευνα της γνώσης.

5.2 ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΥΣΤΕΡΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ

1^ος -5^ος αιώνας μ.Χ.: όχι δημιουργία νέων φιλοσοφιών, διερεύνηση υπαρχουσών

Νεοπλατωνισμός, εκπρόσωπος: Πλωτίνος

Μεταφυσικό σύστημα Πλωτίνου: 4 υποστασιακές αρχές (3 νοητές) με ιεραρχία:

• Εν αγαθόν (δημιούργησε εξ απορροής νοητό νου) – πηγή κ τελικός σκοπός όντων. Ενατένιση δια της έκστασης. Έξοδος από ατομικό εαυτό μέσω περιφρόνησης αισθητηριακού κόσμου (μουσικοί, εραστές, φιλόσοφοι).
• Νοητός νους (δημιούργησε κοσμική ψυχή)
• Κοσμικήν ψυχήν (δημιούργησε αισθητό κόσμο)
• Αισθητός κόσμος

Επηρέασε Χριστιανισμό (Αυγουστίνο κ Βοήθιο). Aναβίωσε κατά την Αναγέννηση. Eπέδρασε σε νεώτερους φιλοσόφους: Hegel (σχήμα «μονής-προόδου-επιστροφής» ψυχής και νου προς το έν: θέση-αντίθεση-σύνθεση), Spinoza, Leibniz.

ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΠΟ 22

ΠΛΑΤΩΝΑΣ

Η αρχαία έννοια ευδαιμονίας

Σωκράτης:

• Σχέση γνώσης περί της αρετής (σωφροσύνη/ανδρεία) με ηθική.
• Έννοια ηθικής πιο γενική από έννοια ηθικής μετα-καντιανής σκέψης.
• Ηθική= συνολική ποιότητα ανθρώπινης ζωής
• Κίνητρο Σωκράτη: καθαρά πρακτικό = βελτίωση ιδιωτικής/δημόσιας ζωής
• Ηθική «ευδαιμονική» (διαφορά με μετα-καντινή σκέψη)

Στόχος σωκρατικής ερώτησης: απλά καθημερινά προβλήματα ως κίνητρο φιλοσοφικής συζήτησης και σκέψης

Σωκρατική αρετή: συγκεκριμένη κατάσταση ψυχής (όχι απλή εφαρμογή γενικών κανόνων). Πράξεις καλές = χαρακτήρας καλός. Αρετή: ανδρεία, σωφροσύνη, δικαιοσύνη, φιλία, οσιότης, σοφία

Ύφος ηθικής διαμορφώνεται από γενικές απόψεις ψυχολογίας: οι υγιείς άνθρωποι έχουν φυσική τάση προς προσωπική ευδαιμονία.

Προϋπόθεση πράξης: γενικότερο πλαίσιο σκοπιμότητας εκτελεστή της (κίνητρο)

Πράξεις με ηθική αξία προϋποθέτουν γνώση, συνδέονται με γενικό στοχαστικό πλαίσιο εκτελεστή. Πραγματική γνώση = θετική ηθική αξία αποφάσεων (ηθική καλοσύνη σε άμεση σχέση με την ευδαιμονία)

Γνώση: αναγκαία και επαρκής συνθήκη ηθικής πράξης για κάθε ψυχολογικά υγιή (όλοι θέλουν το προσωπικό τους καλό)

Ακράτεια: παρόλο που κάποιος γνωρίζει το καλό πράττει το κακό = θέμα γνώσης κατά Σωκράτη. Φύση αληθινής γνώσης= αλήθεια. Μια καλή πράξη προωθεί το γενικό μας καλό (μακροπρόθεσμο καλό οργανισμού)

Μόνη πηγή κινήτρων: πλαίσιο σκοπιμόητητας (στόχος=γενικό καλό, επομένως είναι αδύνατον να πράξουμε κάτι αν δεν θεωρούμε ότι προωθεί το γενικό μας καλό).

ΓΝΩΣΙΟΛΟΓΙΑ, ΟΝΤΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

ΑΝΑΜΝΗΣΗ

Γνωσιολογικές επιπτώσεις αθανασίας ψυχής: λήθη ενσωμάτωσης, μάθηση=ανάμνηση

Ανακάλυψη = αναγνώριση  (μεταφυσική συγγένεια ανθρώπου με φύση)

Ευαισθητοποίηση ψυχής= αποδοχή ότι δεν γνωρίζει= γνωσιολογική ετοιμότητα.

ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΔΟΞΑ

Τρεις γνωσιολογικές καταστάσεις: απλή γνώμη (κατώτερη), σωστή γνώμη (αληθής δόξα) και γνώση

Απλή γνώμη: ένδειξη ψυχολογική, προσωπική, μορφή συναισθήματος= ψυχολογική ένδειξη ανάμνησης – όχι γνώση.

Σωστή γνώμη (με βάση θεωρίας ανάμνησης)= ανεξάρτητη ένδειξη αλήθειας (σωστή κατεύθυνση)

Γνώση: μετά λόγου

Χαρακτηριστικά γνώσης: α. η αλήθεια αντικείμενο της γνώσης, β. αυτός που γνωρίζει μπορεί να εξηγήσει.

Σύνολο μερικών αληθειών = σύστημα αλήθειας

Αμοιβαία συμφωνία απόψεων= όχι εγγύηση αλήθειας

Υπάρχει κάτι, κάποια οντότητα, με το οποίο έχουμε έρθει σε γνωσιολογική επαφή κι έχουμε αποκτήσει την πρώην γνώση. Οντότητα = ιδέα

Πρώην γνώση= όχι αισθήσεις, νόηση

Ιδέες= νοητές οντότητες (όχι νοητικά κατασκευάσματα), νοηματικά μεγέθη -εφόσον συλλαμβάνονται με το νου- με οντολογική υπόσταση

Σχέση γνώσης προϋποθέτει δύο: τον γνώστη και το αντικείμενο της γνώσης (ιδέες: επιτρέπουν κρίσεις)

Οι Ιδέες αιτίες των αισθητών: α. γνωσιολογικές αιτίες (επιτρέπουν γνώση για αισθητά), β. οντολογικές αιτίες (προτεραιότητα ως προς τα αισθητά, ιδέες: οντολογικά υπεύθυνες για ιδιότητες αισθητών – τίποτα δεν μπορεί να υπάρχει αν δεν υπάρχει ως κάτι ιδιαίτερο, χωρίς, δηλαδή, ιδιότητες.

Έλλειψη σαφήνειας αισθητών για την φύση των ιδιοτήτων τους= οντολογική ανεπάρκεια= αντιφατικές κρίσεις

Αισθήσεις= όχι πηγή αληθινής γνώσης, περιορισμένη γνωσιολογική συμβολή, αλλά:

• α. μέσο γνωριμίας με τον κόσμο,
• β. μαρτυρία ασταθής= ερωτηματικά= ερεθίζουν νόηση= ιδέες/γνώση (ενεργοποίηση νόησης μέσω των αισθήσεων)

ΨΥΧΗ ΚΑΙ ΣΩΜΑ

αισθήσεις= επαφή με αισθητά  -έδρα αισθητών= σώμα

νόηση= επαφή με ιδέες  - έδρα νόησης= ψυχή

μετοχή αισθητών/αντικειμένων στις ιδέες (δομικές σχέσεις)

στον «Πρωταγόρα»: αποκλείεται να συμβεί η ακράτεια

στην «Πολιτεία»: η ακράτεια είναι γεγονός

Τρία μέρη ψυχής: α. επιθυμητικόν (σωματικές ηδονές, προσωρινή/άμεση ευχαρίστηση), β. λογιστικόν (διανοητικό: γνώση, μακροπρόθεσμο γενικό καλό), γ. θυμοειδές (τιμή/προστασία, σύμμαχος διανοητικού)

Απόψεις ηθικής φύσεως (και όχι μεταφυσικής)

Δίκαιο άτομο: ισορροπία τριών μερών ψυχής

Πολιτεία, Πλάτωνα

Σχέση ανάμεσα σε ανθρώπινη ψυχολογία και διαμόρφωση κράτους (οργάνωση ζωής)

Ιδεατή Πολιτεία (διανοητικό κατασκεύασμα Πλάτωνα): ιδιότητες τάξεων= ιδιότητες μερών ψυχής

• παραγωγοί – επιθυμητικόν – σωφροσύνη
• φύλακες – θυμοειδές – ανδρεία
• κυβερνήτες – λογιστικόν (φιλόσοφοι) – σοφία

Μέσο ταξινόμησης= παιδεία (όχι ρόλος φύλου/καταγωγής) με ευθύνη κράτους

Βασικό κριτήριο= απόδοση στα μαθηματικά

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ (Ηθικά Νικομάχεια – Πολιτικά)

ΗΘΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Ηθική φιλοσοφία κατά τον Αριστοτέλη: επιστήμη που δεν απαιτεί ακρίβεια μαθηματικών αφού χαρακτηρίζεται από ρευστότητα.

Θεμέλιος λίθος Αριστοτελικής ηθικής: έννοια «ευδαιμονίας» ως τέλος/σκοπός

ΕΥΔΑΙΜΟΝΙΑ: τέλος αύταρκες, σύνολο ανθρώπινου βίου, αυτοσκοπός (ηθική ποιότητα υπό προοπτική διάρκειας και συνέχειας) – εκρρέει από δραστηριότητα που ελέγχεται από το ανώτερο μέρος της ψυχής, το λόγο

Λόγος= ΦΡΟΝΗΣΗ (ηθική κρίση ή αίσθηση)

Έλλογη φύση φρόνησης= κέντρο ηθικότητας

Φρόνηση= συνειδητή ηθική απόφαση και πράξη (αίσθηση, σύλληψη και κατανόηση ηθικής κατάστασης μιας πράξης), διανοητική αρετή (ικανότητα για κρίση), προϋποθέτει ηθική αρετή

ΗΘΙΚΗ ΑΡΕΤΗ: προδιάθεση, έξη,  «βιωματική προ-κατάληψη» που καθιστά δυνατή τη φρόνηση

Εξάρτηση ηθικής γνώσης (φρόνησης) από χαρακτήρα πράττοντος. (απομάκρυνση από σωκρατική σκέψη: κατοχή ηθικής γνώσης=ορθή πράξη)

Ηθική αίσθηση: επιτακτική

Ηθική ποιότητα πράττοντος φανερώνεται μόνο με τις πράξεις του (κι όχι στην πρόθεση ή τα συναισθήματά του)

Όχι κανόνες στην αριστοτελική ηθική, αλλά παραδείγματα (τα «καθόλου» δεν είναι τελειωτικά συμπεράσματα, επιδέχονται διόρθωση) καθοδήγηση, όχι υπαγόρευση

Ακράτεια (κατά Αριστοτέλη): αδυναμία εναρμόνισης ηθικών έξεων με το πρόσταγμα του «λόγου»

Αρετή= «μέσον» ανάμεσα σε δύο ακρότητες, μεσότητα που κατορθώνεται υπό την εποπτεία της φρόνησης (ηθικής γνώσης)

Ηθική έξη επεξηγεί νόημα ηθικής ευθύνης (η ηθική έξη καταδεικνύει εξάρτηση υποκειμένου από πόλη, παιδαγωγικό και ηθικό περιβάλλον του)

Συνάφεια ΗΘΙΚΗΣ-ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ: πόλη ως προϋπόθεση δημιουργίας ηθικών ανθρώπων. Τρεις συνιστώσες αυτής της συνάφειας:

• πόλη: εξασφαλίζει «ευ ζην», δηλαδή, ηθική τελείωση του ανθρώπου. («Ο άνθρωπος είναι ζώο πολιτικό»= τελειώνεται ηθικά εντός πολιτικής κοινότητας
• Τελειότητα πολιτικής οργάνωσης= ηθική ποιότητα πολιτών
• Ρόλος παιδείας= προετοιμασία πολιτών ηθικά αγαθών= ηθική παιδεία

Πολιτικά, Αριστοτέλη

Αρχές πολιτικής θεωρίας:

• Η πόλη οφείλει να είναι αυτάρκης
• Πολίτης= θεμέλιος λίθος πόλης (αξιολογεί, διαχειρίζεται πολιτική εξουσία)
• Οι θεσμοί διατηρούν ανεξαρτησία τους απέναντι σε πρόσωπα που τους αντιπροσωπεύουν κι εκπροσωπούν το νόμο

Είδη πολιτευμάτων και τα αρνητικά τους:

• Βασιλεία (εξουσία του ενός) – μοναρχία
• Αριστοκρατία (εξουσία των ηθικά και γνωστικά αρίστων) – ολιγαρχία
• Δημοκρατία (εξουσία συνόλου πολιτών) – οχλοκρατία

Κριτική στην πλατωνική Πολιτεία:

Ζητούμενο Πολιτείας= πόλη ως απόλυτη ενότητα (κατάργηση οικογένειας, κοινοκτημοσύνη παιδιών, πολίτης ως υπηρετικό όργανο πολιτείας)

Ρήξη Αριστοτέλη: πόλη= πολλότητα (δεν αρνείται αυτάρκεια και εσωτερική ενότητα πόλης που διασφαλίζεται από την παιδεία, αλλά η πόλη δεν δικαιούται να άρει διαφορετικότητα πολιτών, όχι σύνολο ομοίων = σύγχρονη δημοκρατία)

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΙΚΗ ΗΘΙΚΗ

α. Ο άνθρωπος τελειώνεται ηθικά εντός πολιτικής κοινότητας,

β. ηθική και οντολογική εξάσκηση «θεωρητικού βίου»

Θεωρητικός βίος: συνεχής εξάσκηση «θεωρίας»= ύψιστη δυνατή ευδαιμονία

Θεωρία: αναφέρεται στα αιώνια όντα όχι στα ανθρώπινα πράγματα (ανεξάρτητη από ηθικές έξεις)

Πολλές ερμηνείες. Η απάντηση είναι κεφαλαιώδους σημασίας: κρίνεται κατά πόσο η ανθρώπινη ευτυχία εξαρτάται από συγκεκριμένη δραστηριότητα (θεωρητικός βίος), η ευδαιμονία μπορεί να επιτευχθεί ερήμην των ηθικών αρετών/φρόνησης που ορίζουν τη σχέση μας με τους άλλους.

Σημειώσεις της Γ.Α.Β. για την ΕΠΟ22-2013