ΕΠΟ 20 - Εικαστικές τέχνες στην Ευρώπη, τόμος Β', Κεφ. 1

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ: Γ.Α.Β., 2014, ΕΠΟ 20 – Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΤΕΧΝΩΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ (της Γ.Α.Β.)

ΤΟΜΟΣ Β΄

ΕΙΚΑΣΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

ΑΠΟ ΤΟΝ 18^ο ΩΣ ΤΟΝ 20^ο ΑΙΩΝΑ

ΜΕΡΟΣ Α΄

ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΙΚΑΣΤΙΚΩΝ ΤΕΧΝΩΝ 19^ο ΚΑΙ 20^ο ΑΙΩΝΑ

ΚΕΦ.1^ο ΟΙ ΕΙΚΑΣΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ ΤΟΝ 19^ο ΑΙΩΝΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

1.1. Ο 19^ος αιώνας: Ιστορική, πολιτική και κοινωνική κατάσταση Ευρώπης

Νέες κατευθύνσεις τέχνης= κράτη που διαμόρφωσαν πολιτική σκέψη νεότερης εποχής (Αγγλία, Γαλλία)

·         Γαλλική Επανάσταση κ περίοδος Διευθυντηρίου= αύξηση δύναμης μεσαίας τάξης

·         Ναπολέων Βοναπάρτης: διέλυσε μοναρχίες Ευρώπης.

Κατάρρευση Ναπολέοντος: συντηρητικές δυνάμεις, επαναστάσεις 1830, 1848.

Ηγέτες επαναστάσεων: αστική τάξη. Αίτημα: συμμετοχή στην άσκηση εξουσίας

·         Αφύπνιση εθνικών συνειδήσεων σε χώρες υπό εχθρική κατοχή (εθνικές επαναστάσεις)

·         Βιομηχανική ανάπτυξη: μεταβολή συνθηκών ζωής σε πόλεις. Μετακίνηση αγροτικού πληθυσμού σε πόλεις= νέες κοινωνικές δομές, ανάπτυξη αστικής τάξης, βιομηχανικό προλεταριάτο

1.2. Ρομαντισμός και νεοκλασικισμός

Εισαγωγή

Ρομαντισμός: φιλοσοφικό κ φιλολογικό κίνημα που δημιουργήθηκε ως αντίδραση προς την πνευμαντική κίνηση του Διαφωτισμού κ κλασικισμού 18^ου αιώνα.

·         Υποκειμενική νοοτροπία, ατομική ελευθερία, υπεροχή του Εγώ

·         Αποθεώνεται η φύση, το ένστικτο, ο ατομικός ή συλλογικός ηρωισμός, ο αγώνας ενάντια σε καταπίεση

·         Νοσταλγία για παρελθόν (μυθολογία, ιστορία πολιτισμών, θρησκεία, θρύλοι, δημοτική ποίηση)

·         Όχι ενιαία τεχνοτροπία. Υποκειμενισμός: ελευθερία εικαστικής έκφρασης= πολυφωνία

Α. Μελέτη τεχνοτροπιών παρελθόντος (ρομανική, γοτθική τέχνη, ζωγραφική Μιχαήλ Άγγελου, μανιερισμός, μπαρόκ, Ρούμπενς)

Β. στροφή προς ελληνική κ ρωμαϊκή Αρχαιότητα (νεοκλασικισμός)

Francisco Goya  – ζωγράφος

·         Μελέτησε Greco (μανιερισμός), Velasquez (μπαρόκ), Tiepolo (ροκοκό)

·         «Σύμπλεγα σε μπαλκόνι» (επιρροή Tiepolo)

·         «Οι εκτελέσεις της 3^ης Μαΐου 1808»: νέα αντίληψη στην τέχνη= ηρωοποίηση ηττημένων

Έντονο συγκινησιακό στοιχείο, νυχτερινό δραματικό φως, ζωηρά χρώματα, ρευστή, πλατιά πινελιά: χαρακτηριστικά μπαρόκ + τονισμός ανθρωπιάς/πόνου ηττημένων

·         Χαρακτικά με τεχνική ακουατίντας (γραμμές οξυγραφίας+φωτοσκιάσεις)

Σειρά «Καπρίτσια»: κριτική στα κοινωνικά κ πολιτικά ήθη της εποχής

«Δεινά του πολέμου»: αντίδραση καλλιτέχνη στη βία κ στην καταπίεση

·         Προσωπικά οράματα κ εφιάλτες (ελευθερία έκφρασης)

Ο ρομαντισμός στην Αγγλία

Συμβολή αγγλικής ζωγραφικής στην τοπιογραφία

William Blake (ποιητής, οραματιστής, ζωγράφος)

·         Χαρακτικά για εικονογράφηση ποιημάτων του πχ «Παλαιός των Ημερών» εξώφυλλο βιβλίου του «Ευρώπη, μια προφητεία»: συμβολικός διαβήτης (μεσαιωνικές απεικονίσης Κυρίου ως Αρχιτέκτονας του Σύμπαντος), μυώδης Θεός (σαν του Μιχαήλ Άγγελου)

·         Βάση: φαντασία (κι όχι σχεδίαση εκ του φυσικού).

·         Έργο «Ναβουχοδονόσορας» (χαρακτικό): περιφρόνηση ορθού λόγου, κτηνώδης φιληδονία

Τοπιογραφία: άντληση από παράδοση ή από παρατήρηση φύσης

William Turner

·         Επιδράσεις από ολλανδική θαλασσογραφία κ Γάλλους τοπιογράφους (Πουσσέν/Λορρέν)

·         Παρουσιάζει κύρια χαρακτηριστικά ρομαντισμού: δραματικό-φαντασμαγορικό μεγαλείο φύσης (ακόμα και καταστροφικά της αποτελέσματα στη ζωή του ανθρώπου)

·         Κίνηση, τάση εντυπωσιασμού, συγκίνηση ρομαντικού λυρικού ποιήματος

·         Έργο: «Ατμόπλοιο μέσα στη χιονοθύελλα»

John Constable

·         Βάση: παρατήρηση φύσης (απόδοση με αφοσίωση επιστήμονα)

·         Σχεδιασμός τοπίων εκ του φυσικού (σχέδια πιο τολμηρά από ολοκληρωμένα έργα, το κοινό όχι ακόμα έτοιμο για να δεχθεί γρήγορη εντύπωση ως αυτόνομο έργο)

·         Έργο: «Το κάρο με το σανό», απλότητα, ειλικρίνεια, χωρίς προσπάθεια εντυπωσιασμού

·         Ζωγραφίζει τη φύση όπως τη βλέπει= ρήξη με παράδοση δραματικής εντύπωσης)

·         Συντέλεσε στη ριζοσπαστική ανανέωση Ευρωπαϊκής τέχνης που ξεκίνησε από ζωγραφική Μανέ κ Ιμπρεσσιονιστών κ κατέληξε στο μοντέρνο κίνημα

Ο νεοκλασικισμός στη Γαλλία

Νεοκλασικισμός (εντός των πλαισίων του Ρομαντισμού): τάση επιστροφής σε μορφές τέχνης της αρχαιότητας (ανακάλυψη χαμένων αυθεντικών έργων αρχαίας Ελλάδας)

Winckelmann: θεωρητικός νεοκλασικισμού, «Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Τέχνης» (για πρώτη φορά χρησιμοποιείται ο όρος «Ιστορία της τέχνης» (επιστήμη)

Γαλλική Επανάσταση: α. άνεργοι οι καλλιτέχνες της Αυλής/αριστοκρατίας, β. έργα κατεστραμμένα (καλλιτέχνης: στόχος πολιτικών παρερμηνειών) = θεματογραφία με πηγές στην ιστορία κ ύφος αρχαίας ελληνικής/ρωμαϊκής τέχνης

Χαρακτηριστικά νεοκλασικισμού:

·         Έμφαση σε σχέδιο

·         Καθαρά, σκληρά περιγράμματα

·         Ψυχρό χρώμα

·         Θεματολογία: πρωτοποριακή, ιστορικά κ σύγχρονα θέματα, αλληγορικός τρόπος απόδοσης

·         Τεχνοτροπία: πρότυπα παρελθόντος

Jacques-Louis David

Παρακολούθησε γεγονότα από πριν έναρξη Γαλλικής Επανάστασης έως πτώση Ναπολέοντα

Καλλιτεχνική παιδεία: Ρώμη (=κέντρο θεωρητικών κ καλλιτεχνών νεοκλασικισμού)

·         Εκφράζει πνεύμα εποχής: κατεξοχήν ιστορικά θέματα με διδακτικό περιεχόμενο (συσχέτιση με σύγχρονη πολιτική κατάσταση)

·         Επιρροή από Corneille και «ταμπλο-βιβάν» εποχής (αυτοσχέδια θεατρικά συμβάντα εμπνευσμένα από αρχαία Ελλάδα/μυθολογία): ηρωικά πρότυπα νέας πολιτικής και πολιτισμικής αναγέννησης

·         «Όρκος Ορατίων», πρότυπο: πατέρας που θυσιάζει γιους του στη Δημοκρατία και στην πατρίδα (πηγή: ρωμαϊκή ιστορία),

- Σύνθεση σα σε ανάγλυφο (γνώσεις αρχαίας τέχνης), αρχιτεκτονικά στοιχεία + ενδυμασίες: αρχαιολογική ακρίβεια.

- Καθαρά/σκληρά στοιχεία πίνακα, απλά περιγράμματα, λίγο χρώμα

·         Πορτρέτα αρχηγών επανάστασης, σχεδιασμός ενδυμάτων πολιτών Δημοκρατίας

·         «Δολοφονία του Μαρά», γεγονός από επικαιρότητα, αμεσότητα αστυνομικού δελτίου

Βάθος: ουδέτερο

Μορφή νεκρού: σα γλυπτό (φωτισμός)

Λευκά σεντόνια: σύμβολο θανάτου

Δραματική λιτότητα + στάση μορφής = αναλογίες με παραστάσεις Χριστού (Pieta)

Jean-Auguste-Dominique Ingres (μαθητής David)

Αρχαία ελληνική τέχνη + τέχνη ώριμης Αναγέννησης (Ραφαήλ) + καλλιτεχνικά επιτεύγματα

·         Πεμπτουσία ζωγραφικής: σχέδιο

·         «Λουομένη του Βαλπενσόν», εξωτισμός Ανατολής, ακαδημαϊκή τελειότητα σχεδίου, φίνες αποχρώσεις γυμνού (σαν πορσελάνη): σχεδόν μουσικό αποτέλεσμα

Ο γαλλικός ρομαντισμός

Επιδράσεις ρομαντικών ζωγράφων: Βενετοί ζωγράφοι, Ρούμπενς, Μιχαήλ Άγγελος, Κόνσταμπλ, Τέρνερ, λατρεία για χρώμα

Theodore Gericault

·         Αγάπη για: George Byron, Walter Scott, Μιχαήλ Άγγελο, Ρούμπενς

·         Έντονος συναισθηματισμός, περιφρόνηση κινδύνου, αγάπη για περιθωριακούς της ζωής

·         «Σχεδία της Μέδουσας», θέμα ναυαγίου/καταστροφής, φυσικής/ηθικής κατάρρευσης, απελπισίας, ελπίδα για σωτηρία, υστερική χαρά (επίκαιρη τραγωδία με πολιτικές προεκτάσεις: μοντερνισμός θέματος, αιχμηροί πολιτικοί υπαινιγμοί, έρευνα από το ζωγράφο), μεγαλειώδης σύνθεση (θυμίζει έργα μπαρόκ).

- Τοποθέτηση μορφών κ στοιχείων έργου σε δύο διαγωνίους

- Σκοτεινή χρωματική κλίμακα (σκούρο κόκκινο, πράσινο): κιαροσκούρο Καραβάτζιο

- Ωμός ρεαλισμός στην απόδοση των σωμάτων: επίδραση Καραβάτζιο

- Γυμνό σώμα= φορέας εκφραστικής δύναμης: επίδραση Μιχαήλ Άγγελο

Eugene Delacroix

·         Αντιπροσωπευτικός τύπος ρομαντικού: με φαντασία, συναισθηματικός, ιδιότροπος, μοναχικός + πνευματική καλλιέργεια, απαισιοδοξία

·         Επαναστάτης: δεν δεχόταν τα κριτήρια της Ακαδημίας (δηλαδή, την επιμονή στο σωστό σχέδιο κ τη μίμηση κλασικών αγαλμάτων)

- Ακαδημία: προτίμηση σε Πουσσέν, Ραφήλ

- Ντελακρούά: προτίμηση σε ζωγράφους Βενετίας, Ρούμπενς

·         χρώμα>σχέδιο, φαντασία>γνώση

·         «Αραβικό ιππικό σε επίθεση», έμπνευση: ταξίδι στη Β. Αφρική

Απουσία: α. διαύγειας σε περιγράμματα, β. φωτοσκίασης, γ. κλασικής πόζας, δ, διδακτικού θέματος

·         Επιδιώκει: έντονη στιγμή, ρομαντική ατμόσφαιρα, στην ένταση συμμετέχει η φύση

·         «Θάνατος του Σαρδανάπαλου»: μανιφέστο ρομαντισμού στη ζωγραφική

- Πλούσιο χρώμα, διαγώνια τοποθέτηση κλίνης, θεατρικές στάσεις/εκφράσεις= μπαρόκ

- Χρωματική πανδαισία, σαν είδος πολυτελέστατης νεκρής φύσης, μουσική Βάγκνερ

1.3. Ρεαλισμός – Ιμπρεσιονισμός

Εισαγωγή

Πτώση Ναπολέοντος μέχρι 1848: συνταγματική μοναρχία στη Γαλλία, Λουδοβίκος Φίλιππος Α΄

·         Εκδημοκρατισμός δημόσιας ζωής, πολιτική εξουσία στους αστούς

Πρόοδος σε εμπόριο, βιομηχανία, τεχνολογία.

Αγγλία, Γερμανία, Αμερική: νέα εποχή διαδέχεται την παλαιά τάξη πραγμάτων= συγκέντρωση πληθυσμού σε μεγάλες πόλεις

·         Πολιτισμός υλιστικών αξιών: όχι απήχηση ρομαντικών έργων (όχι καλλιτεχνική παιδεία)

·         Έργο τέχνης= αντικείμενο συναλλαγής, αξία έργου= συνάρτηση του ρεαλισμού του

·         Ρεαλισμός: γνωστός από΄εποχή μπαρόκ (Ισπανοί, Ολλανδοί: σκηνές καθημερινής ζωής)

·         Από μέσα 19^ου αιώνα, δύο τάσεις ρεαλισμού γαλλικής ζωγραφικής:

α. Ακαδημαϊκή: σκηνές από μυθολογία/ιστορία, έντονη συναισθηματική φόρτιση

β. Τοπία ή άλλα θέματα: φύση, ζωή αγροτών, σκηνές καθημερινής ζωής, απλότητα (νατουραλισμός), διέξοδος από πόλεις σε φυσικό τρόπο διαβίωσης

Η ζωγραφική του τοπίου στα μέσα του 19^ου αιώνα στη Γαλλία

Ζωγραφική τοπίων= μοναδικό είδος καλλιτεχνικής έκφρασης ομάδας Barbizon

·         Πρώτα σχέδια στην ύπαιθρο, ολοκλήρωση στο εργαστήρι

·         Προσέγγιση θέματος με ειλικρίνεια (διαχωρισμός από ακαδημαϊκούς κ κανόνες κλασικής τοπιογραφίας)

Jean Francois Millet

·         Θέματα από ζωή αγροτών

·         Δύναμη, αξιοπρέπεια, μεγαλείο (σύγκριση με Σίβυλλες Cappella Sistina)

·         Προβολή με συμβολικό τρόπο σχέσης ανθρώπων-γης κ κοπιαστικής εργασίας

·         «Σταχτομαζώχτρες», σύμβολο μόχθου αγροτών, έργο επαναστατικό, σύνδεση με σοσιαλιστικά διδάγματα Proudhon.

Jean-Baptiste-Camille Corot

·         Διαφορετική αντίληψη τοπίου από σχολή Barbizon: νοσταλγική διάσταση

·         Δομή σύνθεσης: αρχές τοπιογραφιών γαλλικού 17^ου αιώνα

·         Δομή τοπίου: προάγγελος Σεζάν κ κυβισμού, «Άποψη της Βολτέρα»

Ο ρεαλισμός του Gustave Courbet

·         Ονομάτισε τη νέα τάση ως «ρεαλισμό», έγραψε μανιφέστο ρεαλισμού: σκοπός είναι η απόδοση της φύσης όπως ακριβώς είναι, σύμφωνα με την εκτίμηση του ζωγράφου

·         «Κηδεία του Ορνάν», κοινότοπο θέμα, σύνθεση απλή, αλλά εντυπωσιακή. Ρυθμική κίνηση: κυματιστή μορφή ομάδας που παρακολουθεί. Μοντέλα= φίλοι Κουρμπέ (ατομικά χαρακτηριστικά), απουσία κάθε έννοιας κλασικής σύνθεσης, ενότητα ζωγραφικών αξιών

·         «Καλημέρα, κύριε Κουρμπέ», απλοϊκό θέμα. Μορφές που υποκλίνονται στη μεγαλοφυία καλλιτέχνη, ντύσιμο ζωγράφου: ελεύθερο, άνετο. Στόχος: να ταράξει αστική τάξη, αξία ελευθερίας στην καλλιτεχνική έκφραση

Ο ρόλος της φωτογραφίας και των γιαπωνέζικων χαρακτικών (= εξέλιξη ζωγραφικής)

Φωτογραφία:

·         Αρχικά φωτογραφία για πορτρέτα. Αργότερα ανακάλυψη στιγμιαίας φωτογραφίας (παράλληλα με ιμπρεσιονισμό)

·         Φωτογραφικό εσταντανέ (στιγμιαία εικόνα από απροσδόκητη γωνία): προσπάθεια ζωγράφων να αποδώσουν την εντύπωση της στιγμής με άλλους/διαφορετικούς τρόπους

Γιαπωνέζικα έγχρωμα χαρακτικά:

·         Γνωστά από χαρτιά περιτυλίγματος εμπορευμάτων από Ανατολή (έργα γνωστών Γιαπωνέζων καλλιτεχνών: Hiroshige, Hokusai, Utamaro)

·         Τάση γιαπωνέζικης τέχνης: Ukiyo-e («εικόνες του κόσμου/ζωής που κυλάει»)

·         Επιπεδότητα, διακοσμητικό χρώμα (επίπεδες επιφάνειες χρώματος), τυχαία «σελίδωση», εκφραστικό σχέδιο (έξω από ευρωπαϊκές συμβάσεις)

·         Θέματα: απόψεις φύσης, σκηνές από θέατρο κ.α.

·         Επηρεάστηκαν οι: Manet, ιμπρεσιονιστές, Van Gogh, Gaugin

Edouard Manet:

Αρχή μοντέρνας ζωγραφικής.

·         Ζωγραφική ελεύθερη από ψεύτικες συμβατικότητες

·         Ακολουθεί ρυθμούς ζωής, ανατρεπτική ματιά

·         Τεχνική παράδοξη, πρωτότυπη, γεμάτη δάνεια από παλιά ζωγραφική

·         Manet + ιμπρεσιονιστές: ακολουθούν ιδέες Κουρμπέ (αναθεώρηση βασικών αρχών ζωγραφικής με επιστημονική ακρίβεια): αδύνατο να ζωγραφίσουν φύση όπως είναι= εστίαση στην εντύπωση

- Ακαδημία: διδάσκει σκιοφωτισμό

- Φύση: όχι τόσο ομαλή κλιμάκωση από σκοτάδι στο φως

- Manet: Εγκατάλειψη παραδοσιακές μεθόδους διαβάθμισης χρωμάτων

·         «Σαλόνι των απορριφθέντων» 1863

·         Έργο: «Γεύμα στη χλόη», ανορθόδοξα στοιχεία (γνωστά μοντέλα: γυμνά): μοντέρνα απόδοση έργου Ραφαήλ «Η κρίση του Πάρη» και του Giorgone «Υπαίθριο κονσέρτο»

- Αναγεννησιακά έργα: αλληγορικό περιεχόμενο.

Manet: όχι βαθύτερες ερμηνείες θέματος (ελευθερία καλλιτέχνη, καθαρά αισθητικό αποτέλεσμα)

- Κατάργηση ημιτονίων κ διαβαθμίσεις χρωμάτων, άμεσο πέρασμα από φως σε σκιά:

α. διαχωρισμός από ιλουζιονιστική αντιμετώπιση Αναγέννησης κ μπαρόκ,

β. κοντά σε αισθητική γιαπωνέζικης στάμπας (ζωγραφική δύο διαστάσεων)

- Έργο τέχνης= δικούς του νόμους, διαφορετικούς από πραγματικότητα (αντίληψη που θα παίξει ρόλο στην εξέλιξη των μοντέρνων κινημάτων)

·         Έργο: «Το μπαλκόνι», μελέτη αντιθέσεων ανάμεσα σε φως ήλιου κ σκοτάδι σε δωμάτιο

Έμπνευση από έργο Γκόγια «Σύμπλεγμα στο μπαλκόνι».

Αντίθεση Manet: όχι παραδοσιακός τρόπος απόδοσης προσώπων. Όχι εντύπωση στερεού σώματος, επιπεδότητα.

Η ζωγραφική του Μανέ μετά το 1870

·         Επίδραση από ιμπρεσιονιστές: διάχυτο φως, διαύγεια ατμόσφαιρας, καθαρά χρώματα

·         Κύριο ενδιαφέρον του Μανέ παραμένει, όμως, η ανθρώπινη μορφή

·         Έργο: «Ο Μονέ εργάζεται μέσα στη βάρκα του» (άποψε Μονέ: δημιουργία στην ύπαιθρο)

Μορφές σε πρώτο επίπεδο, λαμπρότητα ατμόσφαιρας, όγκο από χρώμα κι όχι από περιγράμματα

·         Έργο: «Μπαρ στο Φολί Μπερζέρ», φαντασμαγορία νυχτερινής ζωής, ζωντάνια χώρου, μελαγχολία/κούραση προσώπου, διάχυτο φως, αντανακλάσεις στον καθρέφτη: λάμψη, όχι διάλυση φόρμας, μορφές σχεδόν μνημειακές. (Από τα ωραιότερα έργα.)

Ιμπρεσιονισμός – Claude Monet

Ιμπρεσιονισμός (1874-1886): πρώτη καλλιτεχνική επανάσταση μετά από ιταλικό Quattrocento

Εκπρόσωποι: Monet  (ποιητικός τοπιογράφος), Degas, Renoir, Pissarro

Όνομα κινήματος: α΄ έκθεση (Ανώνυμη Εταιρεία Καλλιτεχνών, Ζωγράφων, Χαρακτών και Γλυπτών) στο εργαστήριο του φωτογράφου Nadar (συμβολή φωτογραφίας: νέο στιλ ζωγραφικής)

- Έργο Monet: «Εντυπώσεις», αφορμή σε δημοσιογράφο να ειρωνευτεί «Κύριοι ιμπρεσιονιστές»

Ειρωνεία για την ανυπαρξία ιδεολογικού προγράμματος = τίτλος τεχνοτροπίας: ιμπρεσιονισμός

·         Ζωγραφική εξ ολοκλήρου στην ύπαιθρο (Σχολή Μπαρμπιζόν: άρχιζε στην ύπαιθρο, ολοκλήρωνε στο εργαστήριο)

Μεταβολές φωτός σε ατμόσφαιρα, φυσικό περιβάλλον, αρχιτεκτονικές επιφάνειες, αντικείμενα: έργο επί τόπου (αλλαγές σε συνήθειες κ τεχνικές ζωγράφων)

·         Σύλληψη στιγμιαίας εντύπωσης φύσης: ταχύτητα ζωγραφικής, γρήγορες πινελιές, σημασία στο σύνολο κι όχι στη λεπτομέρεια= πίνακες φωτεινοί (αντίθετα από ζωγραφική ρομαντισμού ή ρεαλισμού)

·         Απουσία ιδεολογικού προγράμματος, μανιφέστων, πάθους

·         Απεικόνιση τοπίων κ θεμάτων από καθημερινή πραγματικότητα στο Παρίσι

·         Έργο Monet: «Impression: soleil levant» (Εντύπωση: ανατολή), καταχνιά πρωινού, θαμπά περιγράμματα, υγρή ατμόσφαιρα, αίσθηση τρίτης διάταξης: διαγώνια διάταξη βαρκών, ασάφεια υλικής υπόστασης πραγμάτων= ποιητική/μουσική ατμόσφαιρα

·         Έργο Monet: «Σταθμό Σαιν-Λαζάρ», φως από γυάλινη οροφή + σύννεφα ατμού, σχήματα βαγονιών μέσα από ομίχλη: εντύπωση από καθημερινή ζωή και τίποτα άλλο.

·         Κατηγορήθηκαν για προχειρότητα, αλλά ο καλλιτέχνης δεν αφήνει τίποτα στην τύχη…

Auguste Renoir:

·         Τέχνη ιμπρεσινισμού: ηδονιστική

·         Αγάπη για ζωή κ ανθρώπους, αφοσίωση στη γυναίκα

·         Κυρίαρχη η ανθρώπινη μορφή, έκφραση στιγμιαίας χαράς κ απόλαυσης

·         Έργο: «Χορός στο Μουλέν ντε λα Γκαλέτ», πληθωρικός πίνακας, εναλλαγή φωτός-σκιάς, λεπτομέρειες (με ελεύθερο τρόπο)  μόνο στα πρόσωπα μπροστά, ανάλυση μορφών με ηλιακό φως και αέρα.

Camille Pissarro:

·         Χαρακτηριστικό ιμπρεσιονιστικό έργο: «Boulevard des Italiens, πρωί με τον ήλιο», εντύπωση βουλεβάρτου στο Παρίσι μέσα στον ήλιο

Edgar Degas:

·         Θαύμαζε Ένγκρ κ τελειότητα γραμμής νεοκλασικών ζωγράφων

·         Ερασιτέχνης φωτογράφος: μελέτη κίνησης, ειδικά αλόγων

·         Ασύμμετρη διάταξη, περίεργες οπτικές γωνίες (επίδραση φωτογραφίας, γιαπωνέζικων χαρακτικών): έργα με μπαλαρίνες, «Περιμένοντας το σύνθημα»: περίπλοκες στάσεις μπαλαρινών (μόνο μία φαίνεται ολόκληρη)

·         Ενασχόληση με γλυπτική: γυναικείες μορφές (χορεύτριες ή λουόμενες) από πηλό (μετά το θάνατό του φιλοτεχνήθηκαν με μπρούτζο)

James McNeill Whistler (Αμερικανός):

·         Σύνδεση με ιμπρεσιονιστές: περιφρόνηση σε ακαδημαϊκά θέματα

·         Στη ζωγραφική όχι σημασία το θέμα, αλλά το πώς μεταφέρεται με σχήματα κ χρώματα

·         Έργο: «Διάταξη σε γκρίζο και μαύρο: προσωπογραφία της μητέρας του καλλιτέχνη», αρμονία χρωμάτων και σχημάτων, επανάληψη γκρίζου/μαύρου= αίσθηση εγκαρτέρησης μεγάλης ηλικίας και μοναξιάς

Ο γλύπτης Auguste Rodin:

Η γλυπτική, γενικά, ακολουθεί τους γνωστούς παραδοσιακούς τρόπους έκφρασης: Αρχαιότητα, Μεσαίωνα, Αναγέννηση, μπαρόκ, ροκοκό

Auguste Rodin: ξέφυγε από ακαδημαϊκά πρότυπα (αν και λάτρης κλασικής γλυπτικής/Μιχαήλ  Άγγελου)

·         Στην κατηγορία των ιμπρεσιονιστών: δεν έδινε στα έργα του το ανάλογο φινίρισμα

·         Προτομή «Γλύπτη Ζυλ Νταλού»: επιφάνειες που απορροφούν και αντανακλούν το φως (ιμπρεσιονιστικός τρόπος)

·         «Χέρι του Θεού», ακατέργαστο τμήμα του έργου: εντύπωση πως το θέμα παίρνει σχήμα μέσα από το υλικό αυτή τη στιγμή.

·         Διαφορά από ιμπρεσιονιστές: περιφρονούσε κοινοτοπίες καθημερινής ζωής (θέμα ιμπρεσιονιστών)

·         Ναι σε διάφορες, τυχαίες στάσεις και συνθέσεις χωρίς μήνυμα

·         Έκφραση συναισθημάτων= κοντά στο νέο κίνημα του συμβολισμού

1.4. Τα τελευταία χρόνια του 19^ου αιώνα

Εισαγωγή

Όχι κυρίαρχος ο ιμπρεσιονισμός (αν και καθιερωμένος)

Τρεις μεγάλες προσωπικότητες ανοίγουν νέους δρόμους σε καλλιτεχνική πορεία αιώνα:

Cezanne, Van Gogh, Gauguin

Georges Seurat και νεοϊμπρεσιονισμός

1886: τελευταία έκθεση ιμπρεσιονιστών: άνοιγμα σε πολυδιάστατη αντιμετώπιση ορατής πραγματικότητας, εμφάνιση διάφορων τάσεων (όχι μόνο ένα κίνημα, όπως γινόταν μέχρι τότε)

Ζωρζ Σερά: ιδρυτής νεοϊμπρεσιονισμού (κριτική ιμπρεσιονισμού)

·         Έργο: «Λούμενοι στην Ανιέρ», ίδιο λαμπρό φως ιμπρεσιονιστών, αλλά μνημειακότητα, ακινησία, αίσθηση διαχρονικού (ναι μικρές πινελιές, όχι φευγαλέα εντύπωση, όχι διάλυση των μορφών)

·         Συμφιλίωση μεθόδων ιμπρεσιονισμού με λογική/πειθαρχία μαθηματικής τάξης.

·         Σκίτσα στην ύπαιθρο, ολοκλήρωση στο εργαστήρι

·         Αργότερα: από μικρές πινελιές σε μικρές κουκκίδες καθαρού χρώματος, όπως ψηφιδωτά

·         Μέθοδος: ντιβιζιονισμός ή πουαντιγισμός

·         Έργο: «Η γέφυρα στην Κουρπεβουά», ολοκλήρωση ανάμειξης χρωμάτων στο μάτι/νου του θεατή.

Paul Cezanne:

·         Έρευνα σχημάτων μέσα στη ζωγραφική επιφάνεια

·         Αναγνώρισε αδυναμίες ιμπρεσιονισμού: διάλυση φόρμας= διάλυση ζωγραφικής

·         Αποκατέστησε όγκο/στερεότητα αντικειμένου,  όχι μαθηματική προοπτική Αναγέννησης

·         Ζήτημα: σωστή χρήση χρώματος (=σχεδιασμός)

- Φλωρεντινή Αναγέννηση/Πουσσέν/νεοκλασικισμός: έμφαση στο σχέδιο,

- Τισιανός/Ρούμπενς/Ντελακρουά: έμφαση στο χρώμα

·         Σωστός συνδυασμός χρωμάτων= αρμονία (όχι ανοιχτή ή σκούρα ζωγραφική, μόνο σχέσεις τόνων)

·         Φόρμα: κάθετι στη φύση είναι κυβικό ή κυλινδρικό (απαραίτητη η μελέτη γεωμετρικών σχημάτων)

·         Κανόνες οργάνωσης πίνακα Σεζάν:

α. κύρια περιγράμματα μορφών με μολύβι ή κάρβουνο (σημασία γραμμής στη διαμόρφωση επιπέδων),

β. τονισμός γραμμών με μπλε-γκρίζο χρώμα,

γ. οργάνωση μικρών χρωματικών επιπέδων με ψυχρά/ουδέτερα χρώματα

·         Αρχή: τα ζεστά χρώματα έρχονται μπροστά, τα ψυχρά υποχωρούν= δημιουργία όγκου χωρίς παραδοσιακά μέσα

·         Πινελιά μικρή, κανονική, με παράλληλες, διαγώνιες κατευθύνσεις (χρωματικά επίπεδα)

·         Μοντέρνα αντιμετώπιση χώρου (ομοιότητες με βυζαντινή ζωγραφική):

- Όχι μοναδικό σημείο οράσεως αναγεννησιακής προοπτικής

- Ναι πολλαπλά σημεία οράσεως

- Προσαρμογή κλίμακας όχι σύμφωνα με προοπτική, αλλά με απαιτήσεις σύνθεσης (παραμορφώσεις αντικειμένων με ορισμένο σκοπό)

·         Έργο: «Όρος Σαιντ-Βικτουάρ, όπως φαίνεται από την Μπελβύ», τοπίο Προβηγκίας, τονισμός δομής τοπίου κ γεωμετρικότητας φύσης. Λουσμένο στο φως (ιμπρεσιονιστικό), αλλά στέρεο κ συγκεκριμένο, αίσθηση τάξης κ ηρεμίας, πινελιές ρυθμισμένες, τέλεια ισορροπημένη σύνθεση

·         Προσωπογραφίες. Πρόσωπο ως πλαστικό θέμα:

·         Αναζήτηση ισορροπίας τρισδιάστατης απεικόνισης αντικειμένου και επίπεδης επιφάνειας πίνακα

·         Έργο: «Κυρία Σεζάν», αρμονία χρώματος-φόρμας, καθαρογραμμένες φόρμες= εντύπωση αξιοπρέπειας, γαλήνης

·         Νεκρές φύσεις. Οργάνωση σύνθεσης που διατηρεί τρισδιάστατο χαρακτήρα της, χωρίς να παραβιάζει αλήθεια δισδιάστατης δομής πίνακα. Κοντά σε αφηρημένη ζωγραφική. Προτίμηση σε καρπούς ως διαχρονικά σχήματα. Σχέση χρώματος με πλάσιμο μορφών.

·         Παραμορφωτική απόδοση αντικειμένων λόγω διαφόρων οπτικών γωνιών (πρόδρομος κυβισμού)

·         Έργο: «Νεκρή φύση»

- χρώμα-μορφή,

- όγκος στοιχείων= από ζεστά σε ψυχρά χρώματα

·         Επηρέασε τέχνη 20^ου αιώνα

Συμβολισμός

Τέλη 19^ου αιώνα: η τέχνη θα έπρεπε να εισχωρήσει κάτω από την επιφάνεια, όχι καθαρά αντικειμενική, ναι έκφραση πνευματικών αξιών (άποψη και του ρομαντισμού: η φαντασία δίνει μορφή στα συναισθήματα). Mανιφέστο συμβολισμού: ποιητής Moreas

[Έρευνα στοιχείων έκφρασης/διερεύνηση ατομικών συναισθημάτων= τέχνη στα τέλη 19^ου αιώνα]

Vincent van Gogh:

Τέχνη βαν Γκογκ: γεγονότα ζωής, απογοητεύσεις, ταραγμένος συναισθηματικός κόσμος, μοναξιά

·         Ηθικές αξίες τέχνης (κηρύγματα πατέρα του)

·         Στο Παρίσι γνώρισε ιμπρεσιονιστική ζωγραφική: λαμπερή παλέτα

·         Χρώμα= εκφραστική δύναμη (πεποίθηση ζωγράφου). Συμβολικές αξίες χρώματος/σχεδίου

·         Κάθε πίνακας= σταθμός στην προσωπική του αναζήτηση (ταπεινός, αυτοδίδακτος)

·         Έκφραση πάθους Βαν Γκόγκ: τεχνική ιμπρεσιονισμού κ Σερά

·         Έργο: «Δωμάτιο του καλλιτέχνη στην Αρλ»

- Στόχος: όχι η σωστή αναπαράσταση

- Χρώματα/σχήματα: αποτύπωση συναισθημάτων καλλιτέχνη ή άλλων

- Μεγάλα χρωματικά πλάνα: θυμίζουν Γκωγκέν

- Σταθερά περιγράμματα που τα ενώνουν: επίδραση από γιαπωνέζικα χαρακτικά

·         Έργο: «Καφενείο τη νύχτα», ψυχολογική ένταση, συμβολικές αξίες χρώματος/σχεδίου (κόκκινο/πράσινο= πάθη ανθρωπότητας, παχιές/έντονες πινελιές= βίαιη μετάβαση από οπτική εμπειρία στην εικαστική απόδοση, εκδήλωση πάθους)

·         Χαρακτηριστικά Βαν Γκογκ:

- δυνατό σχέδιο

- ιδιάζουσα απόδοση της προοπτικής

- ένταση χρωμάτων

- βιαιότητα εκτέλεσης

Paul Gauguin:

Κοσμικός, φιλόδοξος, χρηματιστής, αυτοδίδακτος.

Μετά από προτροπή του Πισσαρό υιοθέτησε την ιμπρεσιονιστική τεχνική (αργότερα: την έκρινε ακατάλληλη για εικαστική απόδοση σκέψης και αναζήτησε κατάλληλη τεχνοτροπία)

·         Πηγές τέχνης: ανθρώπινη συνείδηση

·         Προορισμός τέχνης: εξέταση εσωτερικής ζωής ανθρώπινης ύπαρξης

·         Εξωτικά θέματα, λαμπερά χρώματα με επίπεδο, «πλακάτο» τρόπο

·         Έργο (συμβολικό): «Όραμα μετά το κήρυγμα ή Η πάλη του Ιακώβ με τον άγγελο», πρώτη συνειδητοποίηση αρχών τέχνης Γκωγκέν:

- Διαχωρισμός πραγματικών + φανταστικών γεγονότων (μεγάλες αντιθέσεις σε κλίμακα, προοπτική κ χρώμα)

- Μυστικιστική διάθεση (καπέλα, σταυρωμένα χέρια, γονατισμένες μορφές. Δέντρο: διαίρεση έργου)

- Γιαπωνέζικη επίδραση (επίπεδες φόρμες με σκούρα περιγράμματα, επιφάνειες καθαρού χρώματος, απουσία σκιών, σχέδιο μορφών: Χοκουσάι)

- Αντινατουραλιστικά χρώματα: απλοποίηση φόρμας/χρώματος (παρουσιάζει τα ουσιώδη)

·         Ταξίδι Γκωγκέν για Ταϊτή. Μακριά από προσποιητή και επιπόλαιη ευρωπαϊκή τέχνη= έργα άγρια και πρωτόγονα

·         Έργο: «Te rerioa» (Ονειροπόληση μέρα μεσημέρι), παράξενη, εξωτική θεματολογία, απλοποίηση γραμμών, νέο πνεύμα. Έργο: «Το πνεύμα του νεκρού που κοιτάζει» (φιλοσοφικό συμβολικό έργο). Διαφαίνεται πίσω από στοιχείο εξωτισμού: μακρόχρονη ευρωπαϊκή παράδοση

Edvard Munch:

- Η μετάβαση από νατουραλισμό (φυσική απόδοση θέματος) σε συμβολισμό συνέβη στη Γαλλία

- Άλλες χώρες: μοναχικοί καλλιτέχνες, πχ Νορβηγός Edvard Munch

·         Αδιαφορία για αισθητική ιμπρεσιονισμού, έκφραση συναισθήματος με χρώμα + γραμμή

·         Σύνδεση έργου του με θεατρικό συγγραφέα Ίψεν (σχεδίαζε σκηνικά).

·         Έμμονες ιδέες ζωγράφου για αρρώστια, θάνατο κ σχέσεις δύο φύλων= τέλειο παράδειγμα για Freud (επαναστατικές θεωρίες για υποσυνείδητο κ ψυχανάλυση)

·         Έργο: «Κραυγή» (κραυγή αγωνίας χωρίς ήχο, νερά ως ηχώ της κραυτής), ψυχολογική ένταση έργου: αυθαίρετη χρήση κόκκινου, κίτρινου κ πράσινου

Αντίδραση των παραπάνω ζωγράφων σε κύμα προόδου «βιομηχανοποίησης».

Art Nouveau

(Jugendstill, modern style, επιρροή από αγγλικό Arts-and-Crafts Movement του Μορρις)

Μεγάλο καλλιτεχνικό κίνημα (αρχιτεκτονική, βιομηχανικό σχέδιο, βιοτεχνία, γραφικές τέχνες, εκδόσεις βιβλίων/περιοδικών, σχεδιασμός επίπλων/υφασμάτων, κεραμεική, μόδα)

·         Προσπάθεια εφαρμογής φιλοσοφικής θεωρίας Ruskin: αληθινή τέχνη= όμορφη+χρήσιμη

·         Επιστροφή σε πρότυπα απλότητας και ομορφιάς (πχ εποχή Μεσαίωνα)

·         Κύριο χαρακτηριστικό: τάση για σύνθεση πολλών μορφών τέχνης με βάση αισθητική δυναμικής γραμμικής κίνησης, στροφή σε μελέτη φύσης κ απόδοση όψεων κίνησής της (λουλούδια με μακριούς μίσχους, θαλάσσια φυτα που κινούνται κλπ)

·         Πηγή έμπνευσης= μορφές τέχνης παλαιότερων εποχών: Μεσαίωνας, γαλλικού ροκοκό, μοτίβα από εικονογραφημένα χειρόγραφα/ κοσμήματα ιρλανδικής τέχνης, κινέζικα/γιαπωνέζικα κεραμικά.

·         Κύρια χαρακτηριστικά τεχνοτροπίας: Επιπεδότητα, δυναμισμός γραμμής, κίνηση

·         Έκφραση διάθεσης μελαγχολίας, αυτοανάλυσης, πλήξης, fin de siècle (τέλος αιώνα)

Aubrey Beardsley (ζωγράφος):

·         Ασπρόμαυρα σχέδια, αστείρευτη φαντασία, εικονογράφηση βιβλίων Oscar Wilde (έκφραση παρακμιακής περιόδου «τέλους αιώνα») πχ Σχέδια για «Σαλώμη» (O. Wilde)

·         Έμμονες ιδέες σχετικές με ερωτισμό, παρακμή, κακό

·         Έκφραση θεμάτων με κομψό, εξεζητημένο, διακοσμητικό τρόπο