ΕΛΠ 22 - τομ. Α', κεφ. 1 - Συνοπτικά

Κεφ. 1

ΠΡΟΣΩΚΡΑΤΙΚΟΙ

ΘΑΛΗΣ:

• Η Γη στηρίζεται στο νερό
• Το νερό αρχή των πάντων
• Επιρροές από Όμηρο – Ησίοδο – αιγυπτιακές επιρροές
• Όλα προήλθαν από το νερό
• Όλα αποτελούνται απο νερό
• Ή και τα δύο
• Το νερό παύει να είναι θεός και αναγνωρίζεται μόνο ως φυσικό σώμα
• Ο κόσμος είναι γεμάτος θεούς (=ζωντανός και έμψυχος, γεγονός που πιστοποιεί η κίνηση)
• Ψυχή και ζωή καλύπτουν ένα φάσμα μεγαλύτερο από όσο φαίνεται > υλοζωισμός: θεωρεί το φυσικό στοιχείο (ύλη + ενέργεια) δομικό στοιχείο του κόσμο. Ανήγαγε τα πολλαπλά φαινόμενα του κόσμου σε μια απρόσωπη, μοναδική ή ενιαία αρχή > ο πρώτος φυσικός.

ΑΝΑΞΙΜΑΝΔΡΟΣ:

• «Περί φύσεως»: το πρώτο φιλοσοφικό έργο γραμμένο σε πεζό λόγο
•  Άπειρο: α. α + πέρας (το χωρίς  όρια στον χώρο /περιορισμό)
•               β.  α + περάω (το αδιαπέραστο, το ποιοτικά ακαθόριστο)
• Άπειρο: αδιαφοροποίητη ύλη (στοιχεία και ιδιότητες σε λανθάνουσα κατάσταση > η αρχική κατάσταση του κόσμου
• Άπειρο: Θεϊκές ιδιότητες (αθάνατον – ανώλεθρον – θείον) 
• Φλόγα – αέρας / συμπυκνώθηκε η Γη / φλόγινη σφαίρα / εξεράγη > ουράνια σώματα.
• Γη:  κυλινδρική με πλάτος 3πλάσιο του βάθους
• Μετέωρη, ισορροπεί ακίνητη στο κέντρο του σύμπαντος
• Αποξήρανση της Γης --> εμφάνιση ζωής μέσα στη στη λάσπη
• 1η μορφή ζωής ιχθυόμορφη > ζώα > άνθρωπος
• Σπέρματα εξελικτικής διαδικασίας
• Για να περιγράψει τη συνεχή εναλλαγή αντίθετων δυνάμεων: η υπεροχή μιας ουσίας = "αδικία" --> αντίδραση (τιμωρία του ενόχου) --> αποκατάσταση ισότητας.
• Άρα: ο νόμος της φύσης = η δικαιοσύνη (πρώιμη μορφή αρχής της αιτιότητας)
• Ερμηνεία κοσμικού γίγνεσθαι με ορθολογικό τρόπο
• Αξιοθαύμαστες αφαιρέσεις
• Ριζική αποθεοποίηση των φυσικών φαινομένων. 

ΑΝΑΞΙΜΕΝΗΣ:

• Αρχή του κόσμου (μία-μοναδική-άπειρη) --> αήρ
• Οι ουσίες (φωτιά-άνεμος-σύννεφα-νερό-γη-πέτρες) δημιουργήθηκαν με την αραίωση/πύκνωση του αέρα (=ανεξάντλητη πηγή του γίγνεσθαι)
• Ταυτίζει την ψυχή με τον αέρα (=πνεύμα-πνοή)
• Αέρας -  πνεύμα-πνοή = συνώνυμοι όροι
• Η πρώτη προσωκρατική ψυχολογική θέση
• Η σύγκριση πνεύματος (=ψυχή) και κοσμικού αέρα, πιθανότατα αυτή που τον οδήγησε στην υιοθέτηση του αέρα ως αρχή του κόσμου
• Με τη σύνδεση μακρόκοσμου (κόσμος) - μικρόκοσμου (άνθρωπος) πρόβαλλε μια ενιαία προοπτική κατανόησης κόσμου και ανθρώπου
• Η Γη σχηματίστηκε από τη συμπύκνωση του αέρα (πλατιά-επίπεδη-αβαθής) και στηρίζεται στον αέρα.
• Οι υγροί ατμοί από τα υγρά μέρη της Γης --> πλανήτες
• Το πρώτο συστηματικό μονιστικό σύστημα στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία.

ΠΥΘΑΓΟΡΑΣ:

• Στον Κρότωνα Κάτω Ιταλίας ίδρυσε μια ηθικοθρησκευτική κοινότητα-αδελφότητα (εταιρεία) με φιλοσοφικά και πολιτικά ενδιαφέροντα.
• Τα μέλη ζουν ασκητικά ακολουθώντας κανόνες βίου (= θεωρητικές και πρακτικές οδηγίες) α. ακούσματα (μεταδίδονταν προφορικά) β. σύμβολα (μέσω αυτών αναγνωρίζονταν μεταξύ τους)
• Τελετουργικά - βαθιά φιλία - αυξανόμενη πολιτική επιρροή - αντιπαλότητες - βίαια επεισόδια.
• Πυθαγόρας: προφορική διδασκαλία - κύρος - ασυνήθιστες ψυχικές δυνάμεις - ετερόκλητες κριτικές από συγχρόνους του.
• Πεποιθήσεις: -- Η ψυχή είναι αθάνατη και μεταμορφώνεται σε άλλα είδη ζώων (παντού βρίσκεται κλεισμένη μια ψυχή) -- Όλα όσα συμβαίνουν επαναλαμβάνονται περιοδικά -- Όλα τα έμψυχα πρέπει να θεωρούνται συγγενικά.
• Δίδαξε τη μετενσάρκωση (όχι τυχαία αλλά μετά από κρίση, εξού και ο ασκητικός βίος: διαιτητικοί περιορισμοί - σεβασμός ζωής - μέτρο - αντιηδονιστική στάση) --> νησιά μακάρων (αστρική αθανασία ψυχής)
• Ο φυσικός κόσμος διαπερνιέται από μυστικές ακατάληπτες δυνάμεις.
• Οπαδοί: α. ακουσματικοί -- β. μαθηματικοί (μουσική, μαθηματικά, αριθμοί, αρμονία / κοσμικής σημασίας, τετρακτύς)
• Το σύμπαν χαρακτηρίζεται από τάξη και ορθολογικότητα

ΦΙΛΟΛΑΟΣ:

• Επίσης από Κρότωνα
• Διεύρυνε τη πυθαγόρεια θεωρία για τον αριθμό. Μόνο αν τα πράγματα είναι μετρήσιμα μπορούμε να τα σκεφτούμε και να τα γνωρίσουμε
• Ο κόσμος και καθετί εντός του αποτελείται από άπειρα (= άρτιοι) και περαίνοντα (= περιττοί)
• Άπειρα και περαίνοντα: οι πρώτες αρχές όλων των πραγμάτων τα οποία μόνο με την αρμονία μπορούν να συνταιριάξουν.
• Απέρριψε τον γεωκεντρισμό βάζοντας στο κέντρο του κόσμου την εστία, μια κεντρική φωτιά γύρω από την οποία περιστρέφονται όλα τα ουράνια σώματα.

Οι Πυθαγόρειοι προσπάθησαν να ερμηνεύσουν τον κόσμο με βάση τις σχέσεις των αριθμών.
Πέρας + άπειρον (όριο και άπειρο) = τα βασικά αντίθετα στοιχεία του κόσμου που αποτελούν τη ρίζα όλων των άλλων αντιθέτων (πέρας-άπειρον, περιττόν-άρτιον, εν-πλήθος, δεξιόν-αριστερόν, άρρεν-θήλυ, ηρεμούν-κινούμενον, ευθύ-καμπύλον, φως-σκότος, αγαθόν-κακόν, τετράγωνον-ετερομήκες)
Η ψυχή θεωρήθηκε ένα είδος αρμονίας, ένας αριθμητικός λόγος.


ΑΛΚΜΑΙΩΝ:

• Από Κρότωνα, πιθανόν μη Πυθαγόρειος
• Η ψυχή είναι αθάνατη γιατί κινείται συνεχώς, όπως τα ουράνια σώματα.

ΑΡΧΥΤΑΣ:

• Είδε στα μαθηματικά το κλειδί στην κατανόηση της φύσης, αλλά και στις ανθρώπινες σχέσεις και ήθη.

Ο πυθαγορισμός παρέμεινε ζωντανός για 900 περίπου χρόνια εξαιτίας της έντεχνης ενσωμάτωσης των μηνυμάτων των καιρών.
Εντυπωσιακό το ενδιαφέρον για τον Πυθαγόρα από την Ακαδημία του Πλάτωνα.


 ΞΕΝΟΦΑΝΗΣ:

• Από Κολοφώνα Ιωνίας στην Κάτω Ιταλία
• Έγραψε έμμετρα
• Όλα αποτελούνται και προέρχονται από το νερό και τη γη.
• Η ζωή γεννήθηκε από τη λάσπη (Αναξίμανδρος). Απόδειξη τα απολιθώματα.
• Αμφισβήτησε την εγκυρότητα της ανθρώπινης γνώσης, θεωρώντας την περιορισμένη. Οι ανθρώπινες κατακτήσεις είναι απλώς γνώμες.
• Άσκησε έντονη κριτική στην παραδοσιακή εικόντα του θείου (Όμηρος-Ησίοδος) στηρίζοντας την κριτική του σε διπλή ανθρωπολογική βάση: α. στην ηθική (κατέκρινε το ότι οι θεοί παρουσιάζονταν ανήθικοι και με ανθρωπόμορφα χαρ/κά -- β. εθνολογία (οι διάφορες φυλές αποδίδουν στους θεούς τα δικά τους ειδικά χαρακτηριστικά και τα ζώα θα έκαναν το ίδιο αν μπορούσαν)
• Γενικότερη κριτική των παραδοσιακών θρησκ. πρακτικών (π.χ. μαντικής)
• Μονοθεϊστική η εικόνα του θείου που παρουσιάζει: ένας-μοναδικός-ανόμοιος με τους ανθρώπους (απαλλαγμένος από ανθρώπ. γνωρίσματα και πάθη, χωρίς να του αρνιέται την σωματική υπόσταση) - ακίνητος-κινεί τα πάντα με το νου.
• Το θεόν του συνδέθηκε από πολλούς με το εόν του Παρμενίδη
• Ποιητής, φιλόσοφος, ραψωδός, στοχαστής, γόνιμο κριτικό πνεύμα, επεδίωξε να θεμελιώσει τις υποθέσεις του σε στέρεες βάσεις, αναγνωρίζοντας ταυτόχρονα τα όρια των υποθέσεων αυτών.

ΑΚΜΗ


ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ:

• Ελάχιστες αξιόπιστες μαρτυρίες, αντίθετα, πολλά ανεκδοτολογικά περιστατικά
• Περιγράφει τη φιλοσοφία του ως "αναζήτηση στον εαυτό του"
• Τα κείμενα/αφορισμοί του είναι ρήσεις και αποφθέγματα
• Ύφος ιδιόρρυθμο και αινιγματικό > "ο Σκοτεινός"
• Έμμεσος ο τρόπος που αποκαλύπτει  τη σκέψη του, δίνει απλώς σημάδια, τα οποία οι αναγνώστες καλούνται να εννοήσουν με τον ορθό τρόπο
• Φιλοσοφία: ως μια έκφραση του "λόγου" που διέπει και κατευθύνει τα πάντα (το ότι δεν τον καταλαβαίνουν το αποδίδει στην αδυναμία τους να εννοήσουν τον ίδιο τον λόγο)
• Λόγος = ομιλία - προφορική έκφραση - ρυθμιστική αρχή που διέπει το σύνολο της πραγματικότητας συνδέοντας με σχέσεις αναλογίας όλα τα όντα > η αιώνια καθολική σχέση που ρυθμίζει την πραγματικότητα, όπως αυτή εκφράζεται γλωσσικά
• Λόγος: το κοινό στοιχείο που ενυπάχει σε όλα τα επιμέρους όντα > ενότητα των πάντων (ακούγοντας όχι εμένα αλλά τον λόγο, είναι σοφό να ομολογείτε ότι τα πάντα είναι ένα)
• Κόσμος, κίνηση -- Ο λόγος διέπει τα πάντα αλλά δεν αποκαλύπτεται (η φύση αγαπάει να κρύβεται). Η ανακάλυψη των νόμων της απαιτεί τη δική μας κοπιώδη προσπάθεια.
• Ο κόσμος υπάρχει προαιώνια (όχι αποτέλεσμα δημιουργίας ή γένεσης) σε μορφή φωτιάς που δυναμώνει και εξασθενεί εναλλάξ διανύοντας κυκλική πορεία (ηρακλείτειο πυρ = μια κοσμολογική σταθερά που αέναα μεταβάλλεται, μεταμορφώνεται, κινείται)
• Συνδέει τη διαρκή μεταβολή με σταθερές παραμέτρους (αλληλοδιαπλοκή εταιρότητας - διαφοράς με ταυτότητα - ενότητα).
• Αντίθετα -- Κίνηση και μεταβολή υπόκεινται σε νόμους. Ενοποιητική αρχή: ο λόγος.
• Για τον Ηράκλειτο δεν πρόκειται για αντίθετα στην ουσία, αλλά για συμπληρωματικά και εναλλασσόμενα μεγέθη και σταθερές, που υπόκεινται σε μια αντιθετική αρμονία (παλίντονος αρμονίη), η οποία είναι ανώτερη από τη φανερή και δεν εκφράζεται πάντα ως αρμονία αλλά και ως πόλεμος (= η άλλη όψη της αρμονίας: μια κοσμική σταθερά που διέπει και συνδέει τα αντίθετα, παράγοντας μέσω συγκρούσεων και αλληλεπιδράσεων νέες ισορροπίες).

ΠΑΡΜΕΝΙΔΗΣ

• Κάτω Ιταλία (επιρροές από Πυθαγόρα - Ξενοφάνη)
• Η φιλοσοφία του η πλέον πρωτότυπη - δυναμική - επαναστατική
• Επιχειρεί να συλλάβει εκείνο το στοιχείο που ενοποιεί τον κόσμο, αναζητώντας το μέσα στην ίδια την οντότητα των πραγμάτων (όλα τα όντα + πράγματα: είναι)
• Το ποίημα -- Γράφει έμμετρα (ως αποτέλεσμα θείας αποκάλυψης προσδίδοντας της την ανάλογη δεσμευτικότητα;) Υπόθεση 1ου μέρους: Ο ποιητής πάνω σε άρμα με άλογα που καθοδηγείται απο κόρες του Ήλιου οδηγείται σε μια ανώνυμη θεά, η οποία αφούτων χαιρετά, του λέει ότι είναι ανάγκη να μάθει τα πάντα: την αλήθεια, μα και τις δόξες των ανθρώπων, που δεν είναι πίστη αληθινή. -- Ο λόγος της θεάς χωρίζεται σε 2 τμήματα: α. Αλήθεια (διασώθηκε στο μεγαλύτερο μέρος της) -- β. Δόξα (διασώθηκαν μόνο 44 στίχοι)
• Αλήθεια -- Έχοντας κατηγορήσει τις ανθρ. δόξες, η θεά στρέφεται στα φαινόμενα (δοκούντα = το αντικείμενο αυτών των γνωμών) και προστάζει τον ποιητή να τα συλλάβει ως όντα (η εισαγωγή του "είναι" > οντολογία)
• Είναι: το συδέει με τα φαινόμενα και τον κόσμο, δηλώνοντας το πιο βαθύ χαρακτηριστικό του, το ότι ο κόσμος + όντα + φαινόμενα > είναι, το οποίο είναι παραμένει αμετάβλητο.
• Το είναι αντιδιαστέλλεται προς το μηδέν, το οποίο απορρίπτει (μόνο η οδός του είναι είναι η οδός της πειθούς, γιατί ακολουθεί την αλήθεια). Η οδός του είναι είναι η μόνη αληθινή, αφού μόνο το είναι μπορεί να αποτελέσει αυθεντικό αντικείμενο του νοείν (νόηση = μια ικανότητα που δεν εξαρτάται από τις αισθήσεις, αλλά δεισδύει στη βαθύτερη ουσία των πραγμάτων. Το νοείν είναι αυτό που συλλαμβάνει το είναι).
• Πάνω στην οδό του είναι υπάρχουν 4 σήματα που προειδοποιούν για τυχόν εκτροπές από αυτή την οδό. Αυτά τα σήματα κάνουν λόγο για το εόν ( = αγέννητο - ανώλεθρο, όμοιο - αδιαίρετο, ακίνητο - τέλειο). Το εόν δεν μπορεί να δημιουργηθεί εκ του μηδενός, ούτε να καταστραφεί, ούτε παρουσιάζει διαφοροποιήσεις και μετατροπές. Το εόν είναι μοναδικό και συνεχές. Το εόν είναι μια έννοια που συμπυκνώνει μέσα της την ύπαρξη των όντων του κόσμου και ταυτίζεται με το είναι, το μοναδικό αντικείμενο της Αλήθειας που υπογραμμίζει την ενότητα και συνέπεια που διέπουν τον κόσμο.
• Δόξα -- Η θεά, που παρουσιάζεται από τον Παρμενίδη ως πηγή της φιλοσοφίας του και ως "υποβολέας" του έργου του, κατηγορεί τους ανθρώπους που κατατάσσουν τα όντα σε μορφές φωτός και νύχτας. Στη συνέχεια, περιγράφει το διάκοσμον ( = η γένεση και η τωρινή κατάσταση του κόσμου μετά την ανάμειξη και σύνδεση μορφών φωτός και νύχτας). Ενώ στις γνώμες των ανθρώπων φως και νύχτα είναι διακριτά, στο σύστημα του Παρμενίδη αναμειγνύονται και μεταμορφώνονται σε κοσμικές δυνάμεις που από κοινού κυβερνούν τον κόσμο και ενυπάρχουν μέσα σε κάθε φαινόμενο.
• Στη Δόξα αναπτύσσεται για πρώτη φορά ένα δυϊστικό σύστημα, δύο αρχές (αντί της μίας των προηγούμενων) που δημιουργούν και διέπουν τον κόσμο με τη συνεργασία και ανάμειξή τους.
• Ακόμα και οι νεκροί δεν είναι μηδέν, αλλά μετέχουν στο είναι, αναμένοντας την επιστροφή τους στον ορατό κόσμο.
• Αλήθεια και Δόξα -- Τα όντα είναι.  Ο μονισμός της Αλήθειας αφορά το είναι των όντων χωρίς να αρνείται την πολλαπλότητά τους. Την ενότητά τους διαπιστώνει το νοείν. Στην Αλήθεια παραβλέπει τα γνωρίσματα των επιμέρους όντων και ασχολείται αποκλειστικά με το είναι τους. Στη Δόξα ασχολείται με την προέλευση και την ειδική σύστασή τους. (Αλήθεια > μονισμός > αμετάβλητο είναι === Δόξα > δυϊσμός > κοσμικό γίγνεσθαι)
• Άρα: Ο μονισμός της Αλήθειας και ο δυϊσμός της Δόξας δεν βρίσκονται σε αντίθεση, αλλά αλληλοσυμπληρώνονται και συδέονται στενά, αφού προσεγγίζουν τον κόσμο και τα όντα του από δύο διαφορετικές οπτικές γωνίες: του αμετάβλητου είναι και του κοσμικού γίγνεσθαι.
• Επίδραση - επίγονοι -- η Αλήθεια επηρέασε όσο κανένα άλλο κείμενο προσωκρατικούς - Πλάτωνα - Αριστοτέλη, ο Πλάτων τον εκτιμούσε απεριόριστα. Τον Μέλισσο τον επηρέασε αν και δεν ήταν Ελεάτης και άρα δεν είναι δόκιμο να εντάσσεται στη λεγόμενη Ελεατική σχολή (και ο όρος σχολή τον 5ο αι. πΧ επίσης μη δόκιμος), ήθελε να φιλοσοφήσει, χρησιμοποίησε όρους του Παρμενίδη, όμως τα κείμενά του δείχνουν ότι δεν τους είχε κατανοήσει ουσιαστικά. Ο Ζήνων (επίσης της Ελεατικής σχολής) χρησιμοποίησε την παρμενίδεια συλλογιστική προκειμένου να αναπτύξει τις θεωρίες του ( την εις άτοπον απαγωγή, ρητό αντικείμενο της αριστοτελικής λογικής). Καταλυτική η επίδραση στον κοσμογονικό και κοσμολογικό στοχασμό. Μετά από αυτόν η κοσμογονία εκλείπει αφού ο κόσμος παύει να αντιμετωπίζεται ως αποτέλεσμα γένεσης. Στην κοσμολογία, οι κοσμικές μεταβολές περιγράφονται πλέον ως αποτέλεσμα ένωσης - μείξης - αλληλεπίδρασης κάποιων βασικών  στοιχείων που υπάρχουν αιώνια και τον συγκροτούν. Τα στοιχεία αυτά (όπως και ο ίδιος ο κόσμος στο σύνολό του) είναι αγέννητα - αμετάβλητα στην ουσία τους - ανώλεθρα, χαρακτηριστικά που είχε αποδώσει ο Παρμενίδης στο είναι του.

ΕΜΠΕΔΟΚΛΗΣ

• Σικελία, επιρροές από πυθαγορισμό - Παρμενίδη, έγραψε σε ποιητικό λόγο
• Έργα: α. Περί φύσεως (περιγράφει το δοσμικό γίγνεσθαι ως αποτέλεσμα αλληλοεπίδρασης, μείξης και διαχωρισμού 4 βασικών στοιχείων (ριζώματα) -- β. Καθαρμοί (πτώση της ψυχής, κάθαρση και επιστροφή στην αρχική κατάσταση αθωότητας)
• Ριζώματα -- Απορρίπτει τη γένεση και τη φθορά (Εμπεδοκλής) ερμηνεύοντάς τα ως μείξη και χωρισμό αγέννητων στοιχείων.
• Οι κοσμικές μεταβολές και φαινόμενα αναγάγονται στα ριζώματα (= γη, νερό, φωτιά, αέρας. Πρόκειται για 4 βασικές, θεμελιώδεις και ισοδύναμες υποστάσεις, με χαρ/κά όμοια με εκείνα του εόν του Παρμενίδη. Είναι δυναμικά στοιχεία που αναμειγνύονται και διαπλέκονται, δημιουργούν τα όντα και καθορίζουν τις κοσμικές μεταβολές, χωρίς όμως να χάνουν την ταυτότητά τους)
• Φιλότητα - Νείκος -- Οι δύο κοσμικές δυνάμεις (επίσης αγέννητες και αιώνιες) που διέπουν τις σχέσεις των 4 ριζωμάτων.
• Ο κοσμικός κύκλος -- Το κοσμικό γίγνεσθαι περιγράφεται ως μια αιώνια και συνεχή διάνυση μιας κυκλικής πορείας χωρίς αρχί και τέλος. Ορόσημα: ο θεϊκός σφαίρος και η χαοτική δίνη (δίνος) -- Φάση 1: πλήρης επικράτηση φιλότητας -- Φάση 2: Το νείκος εισέρχεται στον σφαίρο > διαμάχη, αποσύνθεση, διάλυση > δίνη > ριζώματα: διακρίνονται και αποχωρίζονται. Εδώ ανήκει ο κόσμος μας. Φάση 3: Ολοκληρωτική αποσύνθεση εξαιτίας της καθολικής κυριαρχίας του νείκους. Φάση 4: Επαναφορά κυριαρχίας της φιλότητας > επανασυγκρότηση του γαλήνιου σφαίρου.
• Δαιμονολογία -- Καθαρμοί: Οι περιπέτειες ενός δαίμονα υπό την επίδραση του νείκους > παράπτωμα > χάνει αθωότητα και καθαρότητα > περιπλάνηση > μετενσάρκωση > κάθαρση, εξαγνισμός > επιστροφή της ψυχής στην κατάσταση του αθάνατου δαίμονος. (πυθαγορισμός)
• Γνωσιοθεωρία -- Θεωρία για την αίσθηση που άσκησε μεγάλη επίδραση: Γνωρίζουμε "τα όμοια μέσω ομοίων"

ΑΝΑΞΑΓΟΡΑΣ

•  Προσπάθεια ανανέωσης της ιωνικής φυσιολογίας και συνδυασμού της με επιτεύγματα Μ. Ελλάδας (Παρμενίδης, Εμπεδοκλής)
• Ο φυσικός κόσμος -- Άρνηση γένεσης και φθοράς (Παρμενίδης). Άρνηση επίσης δυνατότητας δημιουργίας όντων από τη μίξη των 4 ριζωμάτων. 
• Πιστεύει ότι η κάθε επιμέρους υπόσταση θα πρέπει να υπήρχε εξαρχής στον κόσμο.
• Στο καθετί υπάρχει μέρος από το καθετί, αποτελώντας μια περιεκτική μικρογραφία της πολυμορφίας του σύμπαντος.
• Η πρωτοκοσμική κατάσταση χαρακτηρίζεται ως κατάσταση αδιάκριτης μείξης των σπερμάτων.
• Ο νους -- Άπειρος - Αυτοκυβέρνητος - Δεν έχει αναμειχθεί με τίποτα, αλλά μόνος με τον εαυτό του - Όσα έχουν ψυχή ελέγχονται από το νου.
• Ο νους επιτελεί λειτουργία αντίστοιχη της φιλότητας και του νείκους (Εμπεδοκλής). Είναι η κινητική αιτία που καθορίζει τον τρόπο μείξης και διάκρισης των βασικών και αναλλοίωτων φυσικών υποστάσεων.
• Του αποδίδει υλικές ιδιότητες (λεπτότητα, καθαρότητα) > περιορισμένη η διάκρηση ύλης - πνεύματος > περιορίζει την κοσμολογική λειτουργία του στην εκκίνηση της περιστροφικής κοσμικής κίνησης, η οποία όμως συνεχίζεται και επεκτείνεται βάσει δικών της νόμων > απογοήτευση Σωκράτη για το περιορισμένο του ρόλου του.

ΑΤΟΜΙΚΟΙ

• Λεύκιππος - Δημόκριτος
• Άτομα - κενό -- Επίσης απόρριψη γένεσης και φθοράς (Εμπεδοκλής - Αναξαγόρας)
• Οι αλλαγές που παρατηρούμε στον κόσμο ως αποτέλεσμα αναδιατάξεων των συστατικών και αναλλοίωτων στοιχείων των πραγμάτων.
• Αποδέχονται την ταύτιση μηδενός - κενού, ωστόσο θεωρούν κίνηση και μεταβολή βέβαιη και αδιαμφισβήτητη.
• Πρώτοι απορρίπτουν την έννοια της απόλυτα συμπαγούς πραγματικότητας αποδεχόνενοι την ύπαρξη του κενού ως προϋπόθεση για την κίνηση των ατόμων ( = των θεμελιωδών δομικών στοιχείων)
• Δημιουργούν ένα δυϊστικό σύστημα μιας πραγματικότητας όπου υπάρχουν μόνο άτομα και κενό. (Άτομα: ά-τομος=αδυναμία της επ' άπειρον τομής των υλικών σωμάτων.)
• Ιδιότητες ατόμων -- συμπαγείς, πλήρεις, αδιαπέραστες μονάδες ύλης που εμπεριέχουν μέρη κενού ή μη όντος ούτε διακρίνονται σε μέρη.
• Το δυικό τους σύστημα δεν περιλαμβάνει κινητικές δυνάμεις > οι διάφορες μορφές που παίρνει η ύλη ανάγονται στα ίδια τα άτομα και την εσωτερική τους σύσταση. Τα άτομα δεν διαφέρουν στην υλική τους υπόσταση παρά μόνο ως προς το σχήμα-τάξη-θέση (κατάσταση). Οι ατομικοί αναφέρονται σε διαφορές μεγέθους.
• Τα άτομα κινούνται διαρκώς στο κενό. Καθώς συγκρούονται μεταξύ τους, τα όμοια συνδέονται μεταξύ τους και παραμένουν μαζί, τα ανόμοια αλλάζουν κατευθύνσεις. Το σύνολο ατόμων που έχουν ενωθεί σε σύμπλεγμα δημιουργεί τα σώματα που μας περιβάλουν, αλλά και ολόκληρους κόσμους.
• Γνώση -- Υπάρχουν δύο μορφές γνώσης: α. η σκοτεινή (αισθήσεις) και β. η γνήσια, η οποία δεν εξαρτάται από την αίσθηση ( = αποτέλεσμα αλληλεπίδρασης αντικειμένου και αισθητηριακού μηχανισμού του κάθε ανθρώπου και άρα συμβατική, επιφανειακή και ανίκανη να εισχωρήσει σε βάθος στην ουσία των πραγμάτων), αλλά βασίζεται στην νόηση, η οποία επίσης ανάγεται σε κινήσεις των ατόμων της ψυχής.
• Ηθική -- Η δημοκρίτεια ηθική αποβλέπει κυρίως στην ευτυχία (ευδαιμονία = ευθυμία) του κάθε ανθρώπου., προτίνοντας μια ισορροπημένη κατάσταση μετρημένης διαβίωσης, που παίρνει υπόψη τις ικανότητες του καθενός, βρίσκεται σε αρμονία με το περιβάλλον και αποφεύγει τις υπερβολές > μέτρον άριστον > προετοιμάζει την αριστοτελική ηθική της μεσότητος.