Τόμος Β’
Κεφάλαιο 7 – Η παρακμή της ελληνικής
επιστήμης
Τα Αίτια της Παρακμής της Ελληνικής Επιστήμης
Μετά τον 3ο μ.Χ. αι. η ελληνική επιστήμη άρχισε να παρακμάζει. Η δραστηριότητα των λογίων περιορίζεται στη συγγραφή σχολίων, επιτομών και εκλαϊκισμού των κλασικών έργων, που πέρασε στους Άραβες και μετά στην Ευρώπη.
7.1 Τα Αίτια της Παρακμής της Ελληνικής Επιστήμης (256)
Τα Αίτια της Παρακμής της Ελληνικής Επιστήμης
Μετά τον 3ο μ.Χ. αι. η ελληνική επιστήμη άρχισε να παρακμάζει. Η δραστηριότητα των λογίων περιορίζεται στη συγγραφή σχολίων, επιτομών και εκλαϊκισμού των κλασικών έργων, που πέρασε στους Άραβες και μετά στην Ευρώπη.
7.1 Τα Αίτια της Παρακμής της Ελληνικής Επιστήμης (256)
Η ιστορία της ελληνικής επιστήμης μετά τον 3ο
μ.Χ. αι αποτυπώνει μια φθίνουσα παραγωγή νέων ιδεών, ενώ η επιστημονική
δραστηριότητα αναλώνεται σε σχολιαστικά υπομνήματα και εξηγήσεις των έργων του
παρελθόντος. Η δημιουργικότητα μερικών και το δημιουργικό τους πνεύμα είναι
απλά η εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα.
Ο σχολιασμός των έργων δεν ήταν καινούρια δραστηριότητα. Πολλοί παλαιότεροι είχαν ασχοληθεί μαζί του. Η έκταση όμως που αποκτά κατά τη διάρκεια των αιώνων είναι πρωτόγνωρη κι εκφράζει μια άλλη νοοτροπία που διατηρήθηκε μέχρι τον 17ο αι.
Γιατί όμως συνέβη αυτό;
Σημαντικοί παράγοντες, είναι οι πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές που συνέβησαν στον ελληνιστικό κόσμο κατά τη διάρκεια της Ρωμαϊκής κατοχής. Κατά την ελληνιστική περίοδο η επιστήμη ήταν υπόθεση των αυλικών που υποστηρίζονταν από βιβλιοθήκες και βασιλικές χορηγίες. Κάποια στιγμή, οι βασιλείς σταμάτησαν να ενισχύουν οικονομικά, οι πόλεμοι, η βαριά φορολογία, η παρακμή της αγροτικής οικονομίας και η εκμετάλλευση που έφερνε η ρωμαϊκή ηγεμονία έθεσαν τέλος στην ευημερία των ελληνιστικών κρατών. Η βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας κάηκε όταν πολιορκούσε την πόλη ο Καίσαρας.
Βέβαια, όλα αυτά δεν ήταν οι μόνοι λόγοι. Η επιστήμη ήταν ανέκαθεν έργο λίγων ατόμων.
7.1.1 Η Διακοπή της Προφορικής Παράδοσης (257)
Ο σχολιασμός των έργων δεν ήταν καινούρια δραστηριότητα. Πολλοί παλαιότεροι είχαν ασχοληθεί μαζί του. Η έκταση όμως που αποκτά κατά τη διάρκεια των αιώνων είναι πρωτόγνωρη κι εκφράζει μια άλλη νοοτροπία που διατηρήθηκε μέχρι τον 17ο αι.
Γιατί όμως συνέβη αυτό;
Σημαντικοί παράγοντες, είναι οι πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές που συνέβησαν στον ελληνιστικό κόσμο κατά τη διάρκεια της Ρωμαϊκής κατοχής. Κατά την ελληνιστική περίοδο η επιστήμη ήταν υπόθεση των αυλικών που υποστηρίζονταν από βιβλιοθήκες και βασιλικές χορηγίες. Κάποια στιγμή, οι βασιλείς σταμάτησαν να ενισχύουν οικονομικά, οι πόλεμοι, η βαριά φορολογία, η παρακμή της αγροτικής οικονομίας και η εκμετάλλευση που έφερνε η ρωμαϊκή ηγεμονία έθεσαν τέλος στην ευημερία των ελληνιστικών κρατών. Η βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας κάηκε όταν πολιορκούσε την πόλη ο Καίσαρας.
Βέβαια, όλα αυτά δεν ήταν οι μόνοι λόγοι. Η επιστήμη ήταν ανέκαθεν έργο λίγων ατόμων.
7.1.1 Η Διακοπή της Προφορικής Παράδοσης (257)
Με την προφορική παράδοση δεν έχουμε
ασχοληθεί ιδιαίτερα. Πρέπει όμως να πούμε πως παράλληλα με τα γραπτά έχουμε και
μια προφορική παράδοση επικοινωνίας. Άλλωστε, τα κείμενα της αρχαίας επιστήμης
ήταν γραμμένα με τρόπο που εξυπηρετούσε αυτήν την προφορική παράδοση, διότι η
ερευνητική παράδοση πρέπει να συνοδεύεται από εκπαιδευτική δραστηριότητα.
Όσο η προφορική παράδοση υπήρχε, τα πράγματα πήγαιναν καλά. Όταν όμως απέμειναν τα βιβλία σκέτα, η αφομοίωση του έργου των παλαιότερων άρχισε να γίνεται δύσκολη. Με αυτά τα δεδομένα, σημαντικοί λόγιοι όπως ο Πρόκλος είχαν μεν τα κείμενα, δεν είχαν όμως την προφορική παράδοση που τα συνόδευε. Έτσι, κρίθηκε αναγκαία η συγγραφή σχολίων που επεξηγούσαν κι ανέλυαν σκοτεινά σημεία των κειμένων, σύμφωνα πάντα με το σχολιαστή.
7.1.2 Ο Νεοπλατωνισμός και ο Χριστιανισμός (258)
Όσο η προφορική παράδοση υπήρχε, τα πράγματα πήγαιναν καλά. Όταν όμως απέμειναν τα βιβλία σκέτα, η αφομοίωση του έργου των παλαιότερων άρχισε να γίνεται δύσκολη. Με αυτά τα δεδομένα, σημαντικοί λόγιοι όπως ο Πρόκλος είχαν μεν τα κείμενα, δεν είχαν όμως την προφορική παράδοση που τα συνόδευε. Έτσι, κρίθηκε αναγκαία η συγγραφή σχολίων που επεξηγούσαν κι ανέλυαν σκοτεινά σημεία των κειμένων, σύμφωνα πάντα με το σχολιαστή.
7.1.2 Ο Νεοπλατωνισμός και ο Χριστιανισμός (258)
Νεοπλατωνισμός : φιλοσοφικό ρεύμα που άκμασε
στην Αλεξάνδρεια, την Αθήνα και αλλού. Είχε φυσικά ως βάση τον Πλάτωνα, συμπεριέλαβε
όμως και άλλες δοξασίες.
Νεοπυθαγορισμός : αντίστοιχο αλλά μικρότερο σε εμβέλεια, είχε τις βάσεις του τον Πυθαγόρα.
Και τα δύο ρεύματα είχαν να κάνουν με τη φιλοσοφία της αποκάλυψης. Αυτό σημαίνει πως οι βαθύτερες αλήθειες δεν αποκτώνται με την έρευνα, την εμπειρία και την παρατήρηση ή τον ορθό λόγο, αλλά αποκαλύπτονται από το θεό. Κατά τους οπαδούς του Νεοπλατωνισμού, τα έργα των σοφών του παρελθόντος ήταν προϊόντα τέτοιας αποκάλυψης άρα εκεί έπρεπε να αναζητηθεί η αλήθεια. Με βάση αυτό, η αναζήτηση της αλήθειας γινόταν μέσα από τη μελέτη, την εμβάθυνση και το σχολιασμό των παλαιότερων έργων. Η έρευνα της φύσης και η μαθηματική έρευνα βαθμιαία εξασθένησαν και τελικά διακόπηκαν.
Χριστιανισμός : από ιουδαϊκή αίρεση έγινε σημαντική θρησκευτική δύναμη και τελικά, επίσημη θρησκεία του κράτους. Ο ρόλος του είναι αντικείμενο διχογνωμίας. Άλλοι λένε πως αποτέλεσε μέγιστο εμπόδιο στην ανάπτυξη της επιστήμης, άλλοι πως δεν είχε καμιά αρνητική επίδραση. Εμείς θα πούμε μόνον ότι οι πρώτοι Πατέρες της Εκκλησίας είχαν διαφορετικές στάσεις απέναντι στην αρχαία κληρονομιά. Ενθάρρυναν τη στοιχειώδη εκπαίδευση ως αναγκαία για τη μελέτη και διάδοση της Βίβλου. Επίσης, η επεξεργασία και υπεράσπιση του χριστιανικού δόγματος εναντίον άλλων φιλοσοφικών τάσεων (απολογητική) υποχρέωνε στη μελέτη των λογικών εργαλείων της ελληνικής φιλοσοφίας. Τέλος, δεν έλειψαν και οι λόγιοι που συνέβαλαν στο να μείνει ζωντανή η επιστημονική παράδοση σε δύσκολους καιρούς ενώ η διάσωση της αρχαίας ελληνικής κληρονομιάς οφείλεται κατά πολύ στους βυζαντινούς μοναχούς.
Ο χριστιανισμός πρεσβεύει την αποκάλυψη της αλήθειας, οπότε ισχύουν και για αυτόν όσα και για το Νεοπλατωνισμό. Η ανάδειξή του σε θρησκεία του κράτους συχνά δημιούργησε ένα εχθρικό περιβάλλον για τους εθνικούς, το οποίο οδήγησε και σε διωγμούς. Όπως συνέβη με το κλείσιμο της νεοπλατωνικής ακαδημίας Αθηνών από τον Ιουστινιανό, ή με τη δολοφονία της Υπατίας, τελευταίας εκπροσώπου των Αλεξανδρινών μαθηματικών.
7.3 Επίλογος : Η Διάδοση της Ελληνικής Επιστήμης (268)
Νεοπυθαγορισμός : αντίστοιχο αλλά μικρότερο σε εμβέλεια, είχε τις βάσεις του τον Πυθαγόρα.
Και τα δύο ρεύματα είχαν να κάνουν με τη φιλοσοφία της αποκάλυψης. Αυτό σημαίνει πως οι βαθύτερες αλήθειες δεν αποκτώνται με την έρευνα, την εμπειρία και την παρατήρηση ή τον ορθό λόγο, αλλά αποκαλύπτονται από το θεό. Κατά τους οπαδούς του Νεοπλατωνισμού, τα έργα των σοφών του παρελθόντος ήταν προϊόντα τέτοιας αποκάλυψης άρα εκεί έπρεπε να αναζητηθεί η αλήθεια. Με βάση αυτό, η αναζήτηση της αλήθειας γινόταν μέσα από τη μελέτη, την εμβάθυνση και το σχολιασμό των παλαιότερων έργων. Η έρευνα της φύσης και η μαθηματική έρευνα βαθμιαία εξασθένησαν και τελικά διακόπηκαν.
Χριστιανισμός : από ιουδαϊκή αίρεση έγινε σημαντική θρησκευτική δύναμη και τελικά, επίσημη θρησκεία του κράτους. Ο ρόλος του είναι αντικείμενο διχογνωμίας. Άλλοι λένε πως αποτέλεσε μέγιστο εμπόδιο στην ανάπτυξη της επιστήμης, άλλοι πως δεν είχε καμιά αρνητική επίδραση. Εμείς θα πούμε μόνον ότι οι πρώτοι Πατέρες της Εκκλησίας είχαν διαφορετικές στάσεις απέναντι στην αρχαία κληρονομιά. Ενθάρρυναν τη στοιχειώδη εκπαίδευση ως αναγκαία για τη μελέτη και διάδοση της Βίβλου. Επίσης, η επεξεργασία και υπεράσπιση του χριστιανικού δόγματος εναντίον άλλων φιλοσοφικών τάσεων (απολογητική) υποχρέωνε στη μελέτη των λογικών εργαλείων της ελληνικής φιλοσοφίας. Τέλος, δεν έλειψαν και οι λόγιοι που συνέβαλαν στο να μείνει ζωντανή η επιστημονική παράδοση σε δύσκολους καιρούς ενώ η διάσωση της αρχαίας ελληνικής κληρονομιάς οφείλεται κατά πολύ στους βυζαντινούς μοναχούς.
Ο χριστιανισμός πρεσβεύει την αποκάλυψη της αλήθειας, οπότε ισχύουν και για αυτόν όσα και για το Νεοπλατωνισμό. Η ανάδειξή του σε θρησκεία του κράτους συχνά δημιούργησε ένα εχθρικό περιβάλλον για τους εθνικούς, το οποίο οδήγησε και σε διωγμούς. Όπως συνέβη με το κλείσιμο της νεοπλατωνικής ακαδημίας Αθηνών από τον Ιουστινιανό, ή με τη δολοφονία της Υπατίας, τελευταίας εκπροσώπου των Αλεξανδρινών μαθηματικών.
7.3 Επίλογος : Η Διάδοση της Ελληνικής Επιστήμης (268)
Διακρίνουμε τρεις βασικές οδούς μετάδοσης :
- Η απευθείας μετάδοση προς τη δυτική Ευρώπη. Τον πρώτο καιρό δεν υπήρχε πρόβλημα πρόσβασης των Ρωμαίων λογίων στην ελληνική επιστήμη. Η διγλωσσία ήταν διαδεδομένη και υπήρχε πλήθος ελλήνων δασκάλων που μετέδιδαν την ελληνική παιδεία. Επίσης, άρχισαν να εμφανίζονται οι πρώτες μεταφράσεις από τα ελληνικά στα λατινικά, που πολλαπλασιάζονταν όσο έφθιναν τα ελληνικά. Αναπτύχθηκε η συγγραφή εγκυκλοπαιδειών και εκλαϊκευτικών συμπιλημάτων. Με την πάροδο των ετών οι συγγραφείς έπαψαν να βασίζονται σε ελληνικές πηγές και στηριζόντουσαν σε προηγούμενα έργα, ουσιαστικά επαναλαμβάνοντάς τα.
- Η κατεύθυνση προς την Ανατολή : η επίδραση του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού είχε ξεκινήσει από τις εκστρατείες του Μ. Αλεξάνδρου. Σημαντικό ρόλο έπαιξε η θρησκεία, ειδικά ο Νεστοριανισμός, που πρέσβευε την ανθρώπινη φύση του Χριστού. Κύριο αντικείμενο των σχολών αυτών ήταν οι βιβλικές σπουδές και η θεολογία, μελετούνταν όμως ο Αριστοτέλης και άλλοι. Μεγάλος αριθμός κειμένων μεταφράστηκε στα συριακά. Με αυτή τους τη δραστηριότητα, οι Νεστοριανοί επηρέασαν την πνευματική ζωή της Περσίας, συμβάλλοντας στη διάδοση της ελληνικής παιδείας. Όλο αυτό πέρασε στους Άραβες. Με την ανάπτυξη του Ισλάμ αφομοιώθηκαν λαοί και πολιτισμοί και μέσα σε αυτά είχαμε τη μετάφραση στα αραβικά μεγάλου αριθμού ελληνικών κειμένων είτε από τα συριακά, είτε από τα ελληνικά.
- Η Βυζαντινή οδός : το Βυζάντιο αντιστάθηκε στο Ισλάμ για 800 χρόνια. Τα αρχαία κείμενα διασώθηκαν απευθείας στην ελληνική, πρόκειται όμως για κείμενα που επέλεξαν οι βυζαντινοί, όχι όλα. Περιορίστηκαν τέλος, στην πιστή αντιγραφή και όχι στην ανακάλυψη νέων αποτελεσμάτων, όπως έκαναν οι Άραβες.
- Η απευθείας μετάδοση προς τη δυτική Ευρώπη. Τον πρώτο καιρό δεν υπήρχε πρόβλημα πρόσβασης των Ρωμαίων λογίων στην ελληνική επιστήμη. Η διγλωσσία ήταν διαδεδομένη και υπήρχε πλήθος ελλήνων δασκάλων που μετέδιδαν την ελληνική παιδεία. Επίσης, άρχισαν να εμφανίζονται οι πρώτες μεταφράσεις από τα ελληνικά στα λατινικά, που πολλαπλασιάζονταν όσο έφθιναν τα ελληνικά. Αναπτύχθηκε η συγγραφή εγκυκλοπαιδειών και εκλαϊκευτικών συμπιλημάτων. Με την πάροδο των ετών οι συγγραφείς έπαψαν να βασίζονται σε ελληνικές πηγές και στηριζόντουσαν σε προηγούμενα έργα, ουσιαστικά επαναλαμβάνοντάς τα.
- Η κατεύθυνση προς την Ανατολή : η επίδραση του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού είχε ξεκινήσει από τις εκστρατείες του Μ. Αλεξάνδρου. Σημαντικό ρόλο έπαιξε η θρησκεία, ειδικά ο Νεστοριανισμός, που πρέσβευε την ανθρώπινη φύση του Χριστού. Κύριο αντικείμενο των σχολών αυτών ήταν οι βιβλικές σπουδές και η θεολογία, μελετούνταν όμως ο Αριστοτέλης και άλλοι. Μεγάλος αριθμός κειμένων μεταφράστηκε στα συριακά. Με αυτή τους τη δραστηριότητα, οι Νεστοριανοί επηρέασαν την πνευματική ζωή της Περσίας, συμβάλλοντας στη διάδοση της ελληνικής παιδείας. Όλο αυτό πέρασε στους Άραβες. Με την ανάπτυξη του Ισλάμ αφομοιώθηκαν λαοί και πολιτισμοί και μέσα σε αυτά είχαμε τη μετάφραση στα αραβικά μεγάλου αριθμού ελληνικών κειμένων είτε από τα συριακά, είτε από τα ελληνικά.
- Η Βυζαντινή οδός : το Βυζάντιο αντιστάθηκε στο Ισλάμ για 800 χρόνια. Τα αρχαία κείμενα διασώθηκαν απευθείας στην ελληνική, πρόκειται όμως για κείμενα που επέλεξαν οι βυζαντινοί, όχι όλα. Περιορίστηκαν τέλος, στην πιστή αντιγραφή και όχι στην ανακάλυψη νέων αποτελεσμάτων, όπως έκαναν οι Άραβες.
ollthatjazz
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου