ΕΛΠ 22 - Η αρχαία ελληνική ιατρική

Τόμος Β'

Κεφάλαιο 6 – Η Αρχαία Ελληνική Ιατρική

 

6.1  H Πρώιμη περίοδος (218)

Η αρχή της ελληνικής ιατρικής δε μπορεί να τοποθετηθεί χρονικά. Ιατρικές αναφορές έχουμε στις παλαιότερες πηγές μας, όπως τα Ομηρικά έπη. Σε αυτά όπως και σε άλλα κείμενα περιγράφονται και παλαιότερες πράξεις, ενώ αναφέρονται ιδιότητες και καταστάσεις του ανθρώπινου σώματος και της ψυχής.
Η ιατρική δε μπορεί να περιοριστεί στα όρια της επιστήμης ή ως σύνολο θεωρητικών γνώσεων. Ήταν και είναι απόλυτα συνδεδεμένη με πρακτικές που έχουν στόχο την ίαση και την ανακούφιση των αρρώστων. Τέτοιου είδους φορείς στην Ελλάδα ήταν:
- Οι Λαϊκοί Θεραπευτές : άνθρωποι που προμήθευαν με βότανα ασθενείς και γιατρούς, οι λεγόμενοι ‘ριζοτόμοι’ και ‘φαρμακοπώλαι’. Πολλές φορές έδιναν και οι ίδιοι οδηγίες, εκτελούσαν θεραπείες και αρκετοί είχαν σημαντικό κύρος.
- Ασκληπιεία : ιεροί χώροι αφιερωμένοι στον Ασκληπιό ή και σε άλλους θεούς ή ήρωες. Οι άρρωστοι που πήγαιναν εκεί ακολουθούσαν διάφορες διαδικασίες όπως δεήσεις, θυσίες, λουτρά, κ.α. Τελικό στάδιο ήταν η εγκοίμιση, ο ύπνος δηλαδή σε ειδικό χώρο, όπου εμφανιζόταν ο θεός κι εκτελούσε τη θεραπεία ή έδινε οδηγίες στον άρρωστο. Έτσι τουλάχιστον μας πληροφορούν οι πηγές. Το κύρος των Ασκληπιείων ήταν πολύ μεγάλο κι έχαιραν του απόλυτου σεβασμού και θαυμασμού.
- Επιστήμονες γιατροί : τα ομηρικά έπη αναφέρουν αρκετούς διάσημους γιατρούς και τον Ασκληπιό φυσικά. Εμείς όμως ονομάζουμε έτσι τους ‘επιστήμονες’ γιατρούς που εμφανίζονται μαζί με την αρχαία ελληνική φιλοσοφία, τον 6ο ή 7ο αι. Τότε δημιουργούνται και οι δυο παλαιότερες ιατρικές σχολές, της Κνίδου και της Κω, στην οποία ανήκε και ο Ιπποκράτης.

 6.2  Ιπποκρατική Ιατρική (221)

 
Η ύπαρξη του Ιπποκράτη είναι αναμφισβήτητη και αναφέρεται σε κλασικά κείμενα. Από αυτές φαίνεται πως είχε τεράστιο κύρος και ήταν το πρότυπο του σοφού γιατρού. Το χαρακτηρισμό ‘πατέρας της Ιατρικής’ τον διατηρεί συνεχώς από τότε. Για τη ζωή του δεν ξέρουμε πολλά, παρά μόνον πως γεννήθηκε στην Κω το 460 π.Χ., ανήκε στο γένος των Ασκληπιαδών (μακρινός απόγονος του Ασκληπιού), οι γονείς του λέγονταν Ηρακλείδης και Φαιναρέτη, ενώ γιατροί ήταν οι δυο γιοι του (Δράκων και Θεσσαλός) όπως και ο γαμπρός του, Πόλυβος. Ταξίδεψε σε πολλά μέρη και πέθανε στη Λάρισσα το 380 π.Χ.

6.2.1  Η ‘Ιπποκρατική Συλλογή’

Πρόκειται για ένα σύνολο κειμένων που αποδίδονται στον Ιπποκράτη και τα οποία συγκροτήθηκαν σε συλλογή από τους Αλεξανδρινούς, οπότε και δόθηκαν οι τίτλοι που παραμένουν αναλλοίωτοι μέχρι σήμερα. Γενικώς παραδεχόμαστε πως δε γράφτηκαν όλα τα κείμενα από τον Ιπποκράτη, ίσως και κανένα. Από το περιεχόμενό τους μάλλον γράφτηκαν και από πολλούς, διαφορετικούς συγγραφείς. Πάντως, όλα τα κείμενα βρίσκονται σε ένα κοινό κλίμα όσον αφορά την κοσμοθεωρία, τις βασικές αντιλήψεις για τον κόσμο, τον άνθρωπο, την αρρώστια και τη θεραπεία.

Η συλλογή περιλαμβάνει 60 περίπου έργα, τα οποία αντιστοιχούν σε διάφορους κλάδους της σημερινής ιατρικής ή σε επιστήμες που σχετίζονται με αυτήν. Υπάρχουν έργα που αναφέρονται στη δομή και λειτουργία του οργανισμού, σε ασθένειες κ.α.
 
6.2.2  Ιπποκρατική Ιατρική και Φιλοσοφία (223)

Η Ιπποκρατική συλλογή εκφράζει απόψεις και αντιλήψεις που χαρακτηρίζονται φιλοσοφικές, με την έννοια της φυσικής φιλοσοφίας. Υπάρχουν αναφορές και σε άλλους κλάδους, όπως η ηθική, η οποία αναφέρεται στην ιατρική και τη στάση του γιατρού απέναντι στον άρρωστο.
Περί Αρχαίης Ιητρικής : ο συγγραφέας αντιμάχεται τις φιλοσοφικές αντιλήψεις της εποχής του και τις θεωρεί ακατάλληλες για την ιατρική, την οποία χαρακτηρίζει ως ‘τέχνη’. Βέβαια, οι επικρίσεις του αφορούν συγκεκριμένες αντιλήψεις και ο ίδιος διατυπώνει άλλες φιλοσοφικές απόψεις για τον ανθρώπινο οργανισμό. Θα τις δούμε παρακάτω. Ένα μεγάλο μέρος του έργου, έχει να κάνει με τις ιατρικές μεθόδους που πρέπει να ακολουθεί κάθε γιατρός για να αποκτήσει τις απαραίτητες γνώσεις.
Οι αντιλήψεις των Ιπποκρατικών κειμένων, σχετίζονται με σύγχρονους ή παλαιότερους φιλόσοφους.

Οι Πυθαγόρειοι και η Ιατρική

Κάποιες αντιλήψεις των Πυθαγόρειων επηρέασαν σημαντική την ανάπτυξη της ελληνικής ιατρικής. Τα Ιπποκρατικά κείμενα δίνουν μεγάλη σημασία στη διατροφή και τον τρόπο διαβίωσης, όπως και οι Πυθαγόρειοι. Επίσης, η σημασία των ακέραιων αριθμών αντικατοπτρίζεται στο γεγονός πως τα Κείμενα αναφέρονται σε ορισμένες ημέρες μετά την έναρξη της αρρώστιας, οι οποίες είναι κρίσιμες για την πορεία του αρρώστου. Κυριότερος Πυθαγόρειος γιατρός ήταν ο Αλκμαίων ο Κροτωνιάτης, που έγραψε συγγράμματα και υποστήριξε πρώτος τον κεντρικό ρόλο του εγκεφάλου.

6.2.3  ‘Συστατικά’ του Κόσμου και ‘συστατικά’ του ανθρώπου

Το ερώτημα της έσχατης πραγματικότητας και τα τελικά συστατικά του κόσμου, απασχόλησε την ελληνική φιλοσοφία από τον 6ο αι. Είδαμε πως ο Εμπεδοκλής ο Ακραγαντίνος (που ήταν και γιατρός) ήταν αυτός που μίλησε για τα ‘ριζώματα’ και ανέπτυξε τη θεωρία των τεσσάρων στοιχείων (η γη, ο αέρας, η φωτιά, το νερό).
Δεύτερη ομάδα ‘συστατικών’ που αφορούν τώρα το ανθρώπινο σώμα, είναι οι χυμοί. Η σχετική αντίληψη που επικράτησε είναι από το Περί φύσιος ανθρώπου.
Οι χυμοί είναι τέσσερις :
-Αίμα : Το αίμα αυξάνεται την άνοιξη.
-Φλέγμα : βλεννώδεις και παρόμοιες εκκρίσεις. Αυξάνεται το χειμώνα.
-Ξανθή χολή : χολώδη υγρά. Αυξάνεται το καλοκαίρι
-Μαύρη χολή : δεν έχουμε κάτι που να της αντιστοιχεί σήμερα αλλά αυξάνεται το φθινόπωρο.

Κοινά χαρακτηριστικά του κόσμου και του ανθρώπου, είναι οι τέσσερις βασικές ποιότητες :
-θερμό
-ψυχρό
-ξηρό
-υγρό
Μια ποιότητα είναι κάτι που αντιλαμβανόμαστε άμεσα με τις αισθήσεις μας.
Όπως θα είδατε, τα στοιχεία, οι χυμοί και οι βασικές ποιότητες, αποτελούν τετράδες. Στα Ιπποκρατικά κείμενα υπάρχουν κι άλλες, όπως τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα οι τέσσερις εποχές του έτους, οι τέσσερις ηλικίες του ανθρώπου, τα τέσσερα βασικά όργανα (εγκέφαλος, καρδιά, ήπαρ, σπλήνας). Η τετράδα είναι σημαντική στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία, ιδιαίτερα στον Πυθαγόρα.

Υπάρχουν διάφορες συνδέσεις ανάμεσα σε στοιχεία, χυμούς και ποιότητες. Το τελικό σχήμα των συνδυασμών αυτών οφείλεται στο μεταγενέστερο Γαληνό, χωρίς να έρχεται σε αντίφαση με τα Ιπποκρατικά κείμενα. Στο σχήμα του εγχειριδίου βλέπουμε αντιστοιχία μεταξύ στοιχείου και χυμού. Επίσης, κάθε χυμός συνδέεται με ένα κύριο όργανο. Κάθε στοιχείο και χυμός συνδέεται με δύο από τις βασικές ποιότητες που χαρακτηρίζουν και το στοιχείο και το χυμό.

Ζεύγη αντιθέτων : σύμφωνα με τα παραπάνω δημιουργούνται ζεύγη αντιθέτων. Θερμό – ψυχρό και ξηρό – υγρό. Αυτό επεκτείνεται και στα στοιχεία με τους χυμούς. Μπορούμε έτσι να υποστηρίξουμε πως η Ιπποκρατική θεώρηση του κόσμου και του ανθρώπου βασίζεται σε ζεύγη αντιθέτων ενώ οι τετράδες βγαίνουν από τους μεταξύ τους συνδυασμούς. Αυτό αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι ο συγγραφέας επικεντρώνεται σε ένα μόνο ζεύγος κάθε φορά.

6.2.4  Στοιχεία, Χυμοί και Ποιότητες στην υγεία και στην αρρώστια (227)

Οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ στοιχείων, χυμών και ποιοτήτων καθορίζουν την υγεία και την αρρώστια. Όταν όλα είναι αρμονικά, είμαστε υγιείς, όταν είναι δυσαρμονικά αρρωσταίνουμε.
Η Ιπποκρατική ιατρική στρέφεται περισσότερο στους χυμούς και στις μεταξύ τους αλληλεπιδράσεις.
- η θεωρία των χυμών διατηρήθηκε και μεταδόθηκε με σαφήνεια στους μεταγενέστερους.
- η εικόνα αυτή συμβαδίζει περισσότερο με τις σημερινές αντιλήψεις, αν δεχτούμε πως οι χυμοί αποτελούν τη χημική σύσταση του ανθρώπου. Δείτε το απόσπασμα του Περί φύσιος ανθρώπου.

Κράσις = ή κρήσις ιωνικά. Σημαίνει την ανάμειξη. Στη νεότερη ιατρική ο όρος είναι ιδιοσυγκρασία. Όταν βλέπουμε αυτόν τον ορισμό, λαμβάνουμε υπόψη μας την ανάμειξη υγρών, όπου τα μέρη δε διακρίνονται πλέον μεταξύ τους και προκύπτει ομοιόμορφο αποτέλεσμα.
Μείξις = η ανάμειξη στερεών σωμάτων στην οποία διακρίνονται τα αναμειγμένα μέρη.

Σε κάθε άνθρωπο επικρατεί κι ένας χυμός, που καθορίζει σημαντικά τις ιδιότητες και τις αρρώστιες του. Επίσης, κάθε εποχή αυξάνεται και διαφορετικός χυμός. Οι μεταβολές αυτές προκαλούν διαφορετικές για κάποια εποχή, αρρώστιες.
Σε άλλα κείμενα το βασικό σχήμα αλληλεπίδρασης είναι μεταξύ νερού και φωτιάς. Στο Περί αρχαίης Ιητρικής ο συγγραφέας αναφέρεται σε πλήθος ‘εξειδικευμένων ποιοτήτων’ ή ‘εξειδικευμένων συστατικών’, όπως το πικρό, το γλυκό κτλ.

6.2.5  Ένα παράδειγμα Ιπποκρατικού Κειμένου : το βιβλίο Περί Ιερής Νόσου (228)

Με το όνομα ‘Ιερή Νόσος’ εννοούμε την επιληψία. Το βιβλίο αυτό θεωρείται πολύ σημαντικό επειδή:
1.αποκρούει την άποψη πως η νόσος αυτή προερχόταν από τους θεούς (εξ ου και το όνομα) και θεωρεί πως προέρχεται από φυσικά αίτια.
2.τοποθετεί τον εγκέφαλο ως κεντρικό όργανο για τη σωματική και ψυχική ζωή του ανθρώπου.
Ο συγγραφέας θέτει τις βάσεις για μια επιστημονική προσέγγιση. Από όσο ξέρουμε, η εγκεφαλοκεντρική αντίληψη διατυπώθηκε πρώτα από τον Αλκμαίωνα τον Κροτωνιάτη αλλά μεταδόθηκε στους νεώτερους μέσω της Ιπποκρατικής συλλογής. Ο συγγραφέας αρνείται πως η ασθένεια προέρχεται από τους θεούς και τη θεωρεί ασεβή αντίληψη, διότι από τους θεούς περιμένουμε το καλό και τη θεραπεία, όχι την αρρώστια.
Για να δούμε λοιπόν βαθύτερα τις απόψεις του συγγραφέα :
Ο ρόλος του φλέγματος : το φλέγμα συνδέεται με τον εγκέφαλο και προέρχεται από αυτόν. Ο εγκέφαλος πρέπει να καθαρθεί από το φλέγμα και αυτό γίνεται στην εμβρυακή ηλικία. Αν δε συμβεί αυτό, γεννιέται ένας άνθρωπος με φλεγματική ιδιοσυγκρασία και το φλέγμα ρέει και αποβάλλεται μετά τη γέννηση από διάφορα μέρη. Μπορεί να φθάσει στα αυτιά, στα μάτια , τη μύτη, το στόμα και να προκαλέσει αντίστοιχες ασθένειες. Αν αυτά συμβούν στην παιδική ηλικία, υπάρχει ελπίδα να καθαρίσει ο άνθρωπος και να βρει την υγειά του. αν όχι, θα έχει προβλήματα, με μεγαλύτερο αυτό της επιληψίας. Αυτά συμβαίνουν γιατί το φλέγμα παρεμβαίνει στην κίνηση του αέρα μέσα στο ανθρώπινο σώμα.
Η κίνηση του αέρα: με την εισπνοή ο αέρας πηγαίνει πρώτα στον εγκέφαλο, μετά στην κοιλιά, στον πνεύμονα και στις φλέβες κι από κει σκορπίζει μέσα στο σώμα. Ο αέρας που κατεβαίνει στην κοιλιά, απλώς τη δροσίζει.
Ο αέρας που πηγαίνει στον πνεύμονα, στις φλέβες, σε άλλες κοιλότητες και στον εγκέφαλο δίνει στον άνθρωπο τη δύναμη να σκέφτεται και στα μέλη του τη δύναμη να κινούνται.

Εξήγηση των συμπτωμάτων της επιληψίας : Το φλέγμα φράζει τις φλέβες κι εμποδίζει την κίνηση του αέρα. Έτσι, ο άρρωστος χάνει τη φωνή και τη φρόνησή του (τη συνείδηση θα λέγαμε σήμερα) γιατί ο αέρας δεν κυκλοφορεί στις φλέβες. Το αίμα μένει ακίνητο, έτσι τα χέρια εξασθενούν και συσπώνται. Αφού ο αέρας δε φθάνει στο στόμα, οι πνεύμονες αρχίζουν να βράζουν κι έτσι βγάζουμε αφρούς. Αφού ο αέρας έχει αποκλεισθεί, ο άρρωστος κλωτσάει, ενώ το αίμα κυλάει προς τα κάτω και προκαλεί σπασμούς και πόνους.
Το φλέγμα όμως, διακρίνεται επίσης σε ψυχρό και θερμό.

Ο κεντρικός ρόλος του εγκεφάλου: η μοναδική πηγή ηδονής και χαράς, λύπης και στενοχώριας. Χάρις σε αυτόν σκεφτόμαστε, βλέπουμε, ακούμε αλλά και χάρις σε αυτόν τρελαινόμαστε και παραφρονούμε. Όλα προκύπτουν από τον εγκέφαλο. Όταν πάθει κάτι αντίθετο με τη φύση του αρρωσταίνουμε, αλλιώς είμαστε καλά. Ο εγκέφαλος θεωρείται διερμηνέας, μας πληροφορεί για όλα τα φαινόμενα που έχουν την αρχή τους στον αέρα. Εκείνος στέλνει όλα τα μηνύματα στο σώμα.

6.2.6  H Έννοια της ‘Φύσης’ (232)

Ο όρος Φύσις ή Φύσεις έχει κεντρική θέση στα Ιπποκρατικά κείμενα κι έχει να κάνει με :
- ποια είναι τα βασικά (φυσικά) συστατικά του ανθρώπου
- ποιες είναι οι βασικές δυνάμεις του ανθρώπινου οργανισμού
- πως οι δυνάμεις αυτές καθορίζουν τη λειτουργία του
Ο συγγραφέας τονίζει ότι οι χυμοί ‘συνιστούν τη φύση του ανθρώπινου σώματος’. Όταν αλλού αναφέρεται πως ένα φαινόμενο όπως η επιληψία ‘έχει φύσιν’, εννοεί πως έχει φυσικά αίτια, αντίθετα με εκείνους που υποστήριζαν πως τη στέλνει ο θεός. Αυτό το γεγονός δε σημαίνει πως ο συγγραφέας προσπαθεί να εξηγήσει τα πράγματα μηχανιστικά. Τα φυσικά αίτια έχουν χαρακτήρα περισσότερο οργανικό ‘ζωντανό’.
Με την έννοια της φύσης και των φυσικών αιτίων συνδέεται η θεραπευτική δύναμη της φύσης. Δηλαδή, η φύση είναι αυτή που δίνει τη θεραπεία, όχι ο γιατρός, ο οποίος βοηθά και διευκολύνει το έργο της φύσης. Επίσης, η φύση ενός ανθρώπου καθορίζει αν αυτός πρέπει να γίνει γιατρός. Τέλος, ο συγγραφέας διαχωρίζει τις σκοπιμότητες της φύσης από τις σκόπιμες πράξεις των ανθρώπων.

6.2.7  Ο Άνθρωπος και ο Εξωτερικός Κόσμος (233)

Στα Ιπποκρατικά κείμενα ο άνθρωπος βρίσκεται σε συνεχή σχέση και αλληλεπίδραση με το περιβάλλον. Δείτε το παράδειγμα Περί αέρων, υδάτων, τόπων. Αναφέρει πως ανάλογα με τον τόπο, εμφανίζονται συγκεκριμένες ασθένειες σε συγκεκριμένους τύπους ανθρώπων. Εδώ, κύριο ρόλο παίζουν οι άνεμοι και ξαναείδαμε τη σημασία που δίνουν στον αέρα.
Μέσα από αυτό το απόσπασμα, ο συγγραφέας παρουσιάζει την εικόνα μιας μεγάλης ενότητας, ενός συνεχούς, όπου όλα συνδέονται μεταξύ τους. Το περιβάλλον επηρεάζει απευθείας τη σύσταση και τις ιδιότητες του ανθρώπινου οργανισμού.

6.2.8  Εμπειρία και Πείραμα στην Ιπποκρατική Συλλογή (324)

Τα Ιπποκρατικά κείμενα εντυπωσιάζουν, διότι οι συγγραφείς τους δείχνουν να διαθέτουν εξαιρετικές ικανότητες στην παρατήρηση και την περιγραφή φαινομένων. Επίσης, αξιοποιούν στο έπακρο τις παρατηρήσεις τους αυτές, έτσι ώστε να εκτιμήσουν τη λειτουργία του οργανισμού και να καθορίσουν τις απαραίτητες ιατρικές πρακτικές. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι η σχέση ενός τέτοιου συγγραφέα ταυτίζεται με αυτήν ενός σημερινού επιστήμονα. Πολλές παρατηρήσεις που εμφανίζονται κατηγορηματικά στα Ιπποκρατικά κείμενα δεν αντιστοιχούν στη σημερινή πραγματικότητα, όπως η αλλαγή του σχήματος ενός πήλινου αγγείου εξαιτίας του νοτιά. Επίσης, υπάρχουν αρκετές περιγραφές που μοιάζουν με πειράματα, αλλά αυτά δεν αναφέρονται ως κάτι από το οποίο προκύπτει γνώση. Η γνώση που κατέχει και μεταδίδει ο συγγραφέας είτε δε θεμελιώνεται, αλλά εκφράζεται δογματικά, είτε προκύπτει από βασικές αρχές για τη φύση των πραγμάτων. Η αναφορά του ‘πειράματος’ γίνεται πρακτικό επιχείρημα για να πεισθούν οι αμφισβητίες.

6.2.9  Η Νοσολογία της Ιπποκρατικής Συλλογής (235)

Στα Ιπποκρατικά κείμενα αναφέρονται αρκετά ονόματα ασθενειών. Αυτό όμως που ενδιαφέρει τους συγγραφείς τους δεν είναι το όνομα, (η διάγνωση) αλλά η πρόβλεψη της πορείας της (πρόγνωση). Αυτό το πετυχαίνουν με τη γνώση της ιδιοσυγκρασίας του αρρώστου, των διαφόρων συμπτωμάτων κ.α. Δηλαδή, η προσέγγιση είναι εξειδικευμένη στον άρρωστο, όχι στην ασθένεια.

6.2.10  Η Θεραπευτική της Ιπποκρατικής Συλλογής (235)

Και η θεραπευτική είναι εξειδικευμένη, λαμβάνοντας υπόψη τους παράγοντες της πρόγνωσης. Είναι κατά κύριο λόγο διαιτητική με την ευρεία έννοια της λέξης. Σημαντικό ρόλο παίζει η διατροφή του ασθενούς, αλλά και το είδος της κίνησης, τα λουτρά, κλπ. Ανάλογες οδηγίες λαμβάνουν και οι υγιείς για να μην αρρωστήσουν. Τα φάρμακα (βότανα κυρίως) παίζουν δεύτερο ρόλο. Συχνή είναι η χρήση καθαρτικών και εμετικών φαρμάκων (η θεωρία είναι πως διώχνουν τους χυμούς που προκαλούν τις αρρώστιες) και η αφαίμαξη. Κατά την Ιπποκρατική θεραπευτική, ο γιατρός δηλαδή περιμένει την κατάλληλη χρονική στιγμή για να δράσει. Η στάση αυτή κατηγορήθηκε μεταγενέστερα ως ‘στάση θανάτου’, αναβίωσε όμως συχνά μέσα στους αιώνες, ειδικά όταν οι γιατροί δεν ήταν σίγουροι για τις μεθόδους θεραπείας.

6.3  Ιατρικές και Βιολογικές θεωρίες στον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη (237)

Ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης δεν είναι βέβαια ιατρικοί συγγραφείς, εκφράζουν όμως πολλές σχετικές γνώμες.
Τίμαιος : συγκροτημένες αντιλήψεις για την ανθρώπινη φυσιολογία και τις λειτουργίες, αίτια και ανάπτυξη ασθενειών και δυνατότητες θεραπείας. Κεντρικό ρόλο παίζουν τα τέσσερα στοιχεία (γη, αέρας, νερό, φωτιά). Κάθε διαταραχή στις σχέσεις τους προκαλεί αρρώστια. Το ίδιο και η διαταραχή των χυμών. Μεγάλη σημασία για την υγεία έχει η ‘συμμετρία’ μεταξύ ψυχής και σώματος. Χωρίς αυτήν, η ψυχή προκαλεί νοσήματα στο σώμα και αντίστροφα. Η θεραπευτική του Τίμαιου βασίζεται σε αυτήν τη συμμετρία. Όσοι εργάζονται με το μυαλό πρέπει να ασκούνται κι όσοι ασκούνται πρέπει να μελετούν μουσική και φιλοσοφία. Ο Πλάτων είναι εδώ πολύ επιφυλακτικός στη χρήση φαρμάκων.

Αριστοτέλης:
-Περί γενέσεως και φθοράς : στοιχεία για τη φυσιολογία των ζωντανών οργανισμών και της θρεπτικές λειτουργίες.
-Περί ζώων ιστορίαι : συγκριτική ανατομία και φυσιολογία των ζώων
-Περί ζώων μορίων : σύσταση και δομή του σώματος των ζώων
-Περί ζώων κινήσεως : Ο τρόπος και τα αίτια της κίνησης των ζώων σε σχέση με τις κινήσεις του κόσμου
-Περί ζώων γενέσεως : απόψεις περί κληρονομικότητας
-Περί ψυχής : αναφέρεται στην ανθρώπινη ψυχή αλλά και στην ψυχή του οργανικού κόσμου
-Μικρά φυσικά : μικρές πραγματείες για τις αισθήσεις, την αντίληψη, τον ύπνο, τα όνειρα, την αναπνοή, τη ζωή και το θάνατο
Αυτό που χαρακτηρίζει για τον Αριστοτέλη το ζωντανό κόσμο είναι η ψυχή, οι δυνάμεις της οποίας είναι οι εξής :
-το θρεπτικόν / υπάρχει σε όλους τους οργανισμούς
-το ορεκτικόν / το έχουν και τα ζώα
-το αισθητικόν / το έχουν και τα ζώα
-το κινητικόν κατά τόπον / το έχουν τα ανώτερα ζώα
-το διανοητικόν / μόνον ο άνθρωπος το έχει
Η ψυχή του ανθρώπου αποτελείται από τρία μέρη :
- κατώτερο (αντιστοιχεί στη θρεπτική ψυχή των φυτών)
- ένα που αντιστοιχεί στο ορεκτικόν, το αισθητικόν και το κινητικόν κατά τόπον
- ανώτερη διανοητική ψυχή που την έχει κατ’ αποκλειστικότητα.
Οι απόψεις αυτές επηρέασαν όλους τους μεταγενέστερους συγγραφείς μέχρι και την Αναγέννηση.

6.4  Η Αρχαία Ελληνική Ιατρική μετά τον Ιπποκράτη (239)

Μετά τον Ιπποκράτη, το κύριο χαρακτηριστικό είναι η εμφάνιση ‘Σχολών’. Δηλαδή, ομάδες γιατρών που υποστηρίζουν διαφορετικές κάθε φορά απόψεις. Οι κυριότερες είναι :

6.4.1 Οι Δογματικοί

Υποστήριζαν πως ακολουθούσαν πιστά τον Ιπποκράτη. Είχαν στενή σχέση με τη φιλοσοφία και προσπαθούσαν να θεμελιώσουν την ιατρική θεωρητικά-φιλοσοφικά. Κατά τα άλλα δεν είχαν πολλές ομοιότητες και δύσκολα τους αποκαλούμε Σχολή. Σημαντικότεροι ήταν ο Διοκλής και ο Πραξαγόρας.
Διοκλής : μαθητής του Αριστοτέλη. Έδινε σημασία στην υγιεινή και τα έργα του δίνουν λεπτομέρειες για τη διατροφή και τον τρόπο ζωής που εξασφαλίζει υγεία.
Πραξαγόρας : παρόμοιες αντιλήψεις με τον προηγούμενο, συν του γεγονότος πως μελέτησε πρώτος το σφυγμό και τη σημασία του.

6.4.2  Ηρόφιλος – Ερασίστρατος (239)

Έδρασαν περίπου ταυτόχρονα στην Αλεξάνδρεια κι αναφέρονται κυρίως για τις μελέτες τους στην ανατομία. Περιέγραψαν με αρκετή ακρίβεια διάφορα εσωτερικά όργανα και ονόμασαν αρκετά μέρη τους. Νεώτεροι συγγραφείς αναφέρουν πως έκαναν ανατομίες σε ζωντανούς οργανισμούς, αλλά δε μπορούμε να είμαστε σίγουροι. Με αυτούς τους δύο όμως, η ανατομία αποκτά κεντρικό ρόλο.
Επίσης, με αυτούς απομακρυνόμαστε από την Ιπποκρατική ιατρική. Ο Ηρόφιλος χρησιμοποιεί τις αφαιμάξεις περισσότερο από όσο πρεσβεύει ο Ιπποκράτης. Ο Ερασίστρατος απομακρύνεται τελείως με την Ιπποκρατική ιατρική και διατυπώνει μια μηχανιστική εικόνα για τον ανθρώπινο οργανισμό. Κύριο λόγο παίζουν τα στερεά μέρη του οργανισμού (στερεοπαθολογία σήμερα).

6.4.3 Εμπειριστές (240)

Αυτοί δεν τρέφουν εκτίμηση για τη φιλοσοφία και τις θεωρίες. Είναι ο αντίποδας των δογματικών. Βάση της ιατρικής θεωρούν την εμπειρία του γιατρού, όταν παρακολουθεί την πορεία και τη θεραπεία της αρρώστιας. Δεν τους ενδιαφέρει η ανατομία του νεκρού σώματος. Αποκτούν επιρροή από το 200 π.Χ και ο πιο σημαντικός τους είναι ο Ηρακλείδης.

6.4.4 Μεθοδικοί (241)

Αναπτύχθηκε από Έλληνες γιατρούς στη Ρώμη που άρχισαν να κατοικούν εκεί από το 3ο π.Χ. αι. λόγω του πλούτου που υπήρχε εκεί, όπως και ζήτηση καλών γιατρών. Πρώτος διάσημος ο Ασκληπιάδης από την Προύσσα, μάλλον επηρεασμένος από τον Ερασίστρατο. Στις μηχανιστικές αντιλήψεις του σημαντικό ρόλο παίζουν τα άτομα με την έννοια του Δημόκριτου. Ο οργανισμός έχει πόρους ή σωλήνες μέσα στους οποίους περιπλανιούνται τα άτομα. Αν δεν υπάρχει σωστή αναλογία, τότε αρρωσταίνουμε.
Ο Ασκληπιάδης επηρέασε τους Μεθοδικούς, ιδρυτές τους όμως θεωρούνται ο Θεμίσων και ο Θεσσαλός. Για τους μεθοδικούς όλες οι αρρώστιες είναι αποτέλεσμα της συστολής ή διαστολής των πόρων.
Υπερβολική συστολή των πόρων : status strictus
Υπερβολική χαλάρωση των πόρων : Status laxus
Ενδιάμεση κατάσταση : status mixtus
Δεν ενδιαφέρονται για την ανατομία και τη φυσιολογία. Με την εξέταση διαπίστωναν την κατάσταση των πόρων. Η θεραπευτική τους είχε να κάνει με φυσικά μέσα και υγιεινή και διαιτητική αγωγή.
Άλλος μεθοδικός ήταν ο Σωρανός, που δίνει όμως μεγαλύτερο βάρος στην ανατομία κι αναγνωρίζεται ως σημαντικός μαιευτήρας – γυναικολόγος.

6.4.5  Πνευματικοί

Το πνεύμα το συναντάμε πολύ συχνά στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία από τους Προσωκρατικούς και μετά. Συγγενεύει με τον αέρα ή βρίσκεται μέσα στον αέρα κι έχει ζωοποιητικές ιδιότητες. Μπορούμε να πούμε ότι το πνεύμα είναι λεπτότερη και ανώτερη ύλη. Κατά τη ρωμαϊκή εποχή αποκτά σημαντική θέση στη φιλοσοφία των Στωικών.
Οι πνευματικοί γιατροί θεωρούν πως το πνεύμα παίζει κυρίαρχο ρόλο στον ανθρώπινο οργανισμό τόσο σωματικά, όσο και ψυχικά. Οι διαταραχές του είναι που προκαλούν τις διάφορες ασθένειες.  
Με αυτόν τον τρόπο οι πνευματικοί γιατροί χρησιμοποιούν μεθόδους υγιεινοδιαιτητικής αγωγής, καθώς το πνεύμα υπάρχει παντού (και στις τροφές και στο περιβάλλον). Η έκθεση στον αέρα ή στον ήλιο σημαίνει έκθεση σε διάφορες μορφές πνεύματος. Τα φάρμακα επηρεάζουν το ανθρώπινο πνεύμα.
Το γεγονός πως το πνεύμα βρίσκεται παντού έδωσε την ευκαιρία στους Πνευματικούς να συνδυάζουν αντιλήψεις διαφόρων σχολών, προετοιμάζοντας το δρόμο για τους Εκλεκτικούς.

6.4.6  Εκλεκτικοί (242)

Δεν αποτελούν ενιαία σχολή. Δεν έχουν συγκεκριμένη μέθοδο ή σύστημα. Παίρνουν στοιχεία από όλες τις σχολές, αυτά που θεωρούν χρήσιμα ή αποδεκτά. Εκλεκτικός μπορεί να θεωρηθεί ο Γαληνός.

6.5  Γαληνός (243)

Γεννήθηκε στην Πέργαμο σε πλούσια οικογένεια. Σπούδασε εκεί, στη Σμύρνη και την Αλεξάνδρεια, ιατρική, φιλοσοφία και ρητορική. Ήταν γιατρός στη Ρώμη και προσωπικός του Μάρκου Αυρήλιου και άλλων αυτοκρατόρων. Είναι γνωστές πολλές λεπτομέρειες για τη ζωή του, τόσο ως γιατρός, όσο και ως δημόσιο πρόσωπο. Βέβαια οι πληροφορίες προέρχονται από τον ίδιο και μάλλον τις έχει διογκώσει λίγο. Του άρεσε να αντιμάχεται τις απόψεις των άλλων γιατρών. Πέθανε κάπου μεταξύ 200 και 216. Άφησε μεγάλο συγγραφικό έργο. 130 έργα του σώζονται στα ελληνικά, ενώ άλλα σώζονται σε αραβικές και άλλες μεταφράσεις.
Ασχολείται με όλους τους τομείς της Ιατρικής. Κύρια πηγή του αναφέρει τον Ιπποκράτη που τον θεωρεί δάσκαλο, ενώ τον εαυτό του, άξιο συνεχιστή.
Ο Γαληνός συστηματοποίησε τις θεωρίες των τεσσάρων χυμών και των ποιοτήτων για να έχει η ιατρική του στέρεες φιλοσοφικές βάσεις, λογική δομή και καθόλου αντιφάσεις. Άλλωστε, η σαφήνεια και η λογική του ήταν που έκαναν το έργο του να έχει τόση απήχηση. Το έργο του αναφέρεται επίσης σε εμπειρικά δεδομένα, οι ανατομικές του γνώσεις τον βοηθούν σε αυτό. διενεργούσε ανατομές σε ζωντανά ζώα και κατέγραφε τις αντιδράσεις τους, πολλές φορές μπροστά σε θεατές. Η Ανατομία του έχει λειτουργικό χαρακτήρα. Δεν περιγράφει απλώς κάποιο όργανο, αλλά εξηγεί την κατασκευή του, τους λόγους της κατασκευής του και ποιο σκοπό εξυπηρετεί. Έτσι, θεμελιώνει φιλοσοφικά την ανατομία ενώ μεταφέρει εύκολα τις γνώσεις αυτές στον άνθρωπο. Κατά το 16ο αι. η ανάπτυξη της ανθρώπινης ανατομίας έδειξε πως σε πολλά σημεία ήταν λάθος κι αμφισβητήθηκε η αυθεντία του.

6.6  Η Επίδραση της Αρχαίας Ελληνικής Ιατρικής (246)

Η Αρχαία Ελληνική Ιατρική ήταν η βάση για την ανάπτυξη της δυτικής, μέχρι προσφάτως. Κυριαρχούσε σε όλη τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία κι έτσι επηρέασε όλα τα έθνη που την απάρτιζαν. Αργότερα, άμεσα ή έμμεσα, τα κείμενα και οι αντιλήψεις της φτάνουν στη δύση από το Βυζάντιο και τους άραβες. Από τον 11ο αι, όπου ιδρύονται στη Δύση διάφορες ιατρικές σχολές, αρχαία ελληνικά κείμενα, μαζί με αραβικά αποτελούν τα βασικά εγχειρίδια. Προς το τέλος του Μεσαίωνα, μεταφράζονται ακόμα περισσότερα έργα του Γαληνού και του Ιπποκράτη.
Στην Αναγέννηση έχουμε πάλι στροφή προς την Αρχαία Ελληνική Ιατρική.
Αυτά που κυριαρχούν είναι τα έργα του Γαληνού. Ο Ιπποκράτης αναγνωρίζεται βέβαια ως ο ‘πατέρας της Ιατρικής’, αλλά ο Γαληνός είναι αυτός που χρησιμοποιείται. Το ίδιο συμβαίνει και με τα βιβλία αράβων συγγραφέων, κι αυτοί όμως είναι επηρεασμένοι από τους Έλληνες.
Από την Αναγέννηση και μετά αρχίζουν οι αμφισβητήσεις και οι αντιδράσεις. Εμφανίζονται άλλα ιατρικά συστήματα τοποθετημένα σε τελείως άλλες βάσεις. Η διαμάχη διαρκεί μερικούς αιώνες μέχρι που το 19ο αι, όπου μπαίνουν οι βάσεις της σημερινής ιατρικής.

ollthatjazz