Τόμος Α, κεφ. 1
ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
ΚΥΚΛΑΔΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
(23) Γενικά χαρακτηριστικά
- Αναπτύχθηκε την 3η ή 2η χιλιετία στα νησιά του Αιγαίου, πέριξ της Δήλου
- Περιορισμένες φυσικές πηγές, αρκετές όμως για μικρές κοινότητες
Λόγοι ανάπτυξης :
- Ο οψιανός, το πρώτο εμπορεύσιμο υλικό
- Ύπαρξη πολύτιμων μετάλλων
- Ιδιαίτερη γεωγραφική θέση – ανάμεσα στην Ηπειρωτική Ελλάδα και την Κρήτη
- Ανάπτυξη του πρώτου στόλου καθώς και λιμανιών για ανεφοδιασμό
- Ο χώρος λειτούργησε ως φυσική γέφυρα κι εξέλιξη του Μυκηναϊκού κόσμου
Πρωτοκυκλαδική Περίοδος
Η μεγαλύτερη ακμή των Κυκλάδων ως αυτόνομο πολιτιστικό κέντρο
Μέσο Κυκλαδική : στενή εμπορική σχέση με την Κρήτη
Ύστερο Κυκλαδική 1η φάση : Εκμινωισμός των Κυκλάδων
Ύστερο Κυκλαδική 3η φάση : Κατάκτηση των Κυκλάδων από τους Μυκηναίους
Αύξηση των οικισμών
Χρήση κιβωτιόσχημων τάφων
Μαρμάρινα αγγεία – Κυκλαδικά ειδώλια
Πρωτοκυκλαδική Περίοδος
(24) Τα περισσότερα ειδώλια βρέθηκαν σε τάφους και συνδέονται με ταφικά έθιμα ή δοξασίες όπως :
Α) κτήμα του θανόντος (για να τον υπηρετεί ή να τον προστατεύει)
(25) Β) προσφορά εξευμενισμού των θεοτήτων
Γ) προβολή της ιδέας της γονιμότητας (μέσω απεικόνισης γυναικείων γεννητικών οργάνων και της εγκυμοσύνης)
(το όλο θέμα παραμένει ανοιχτό)
Προς το τέλος της ΠΚ περιόδου :
Α) εγκατάλειψη οικισμών και οχύρωση άλλων
Β) δημιουργήθηκαν στενότερες σχέσεις με τα παράλια της Μικράς Ασίας μέσω της κεραμικής
Μεσοκυκλαδική Περίοδος :
Α) Συγκέντρωση των κατοίκων σε έναν κύριο οικισμό
Β) ανάπτυξη των οικισμών αυτών και συγκέντρωση πλούτου
Γ) οχύρωσή τους
Δ) εντονότερες εμπορικές σχέσεις με Μυκήνες – Κνωσό – Μίλητο
Ε) Εισαγωγή ελλαδικών και μινωικών αγγείων
Ύστερο Κυκλαδική Ι :
Α) πλήρης καταστροφή των μεσοκυκλαδικών οικισμών (από σεισμούς)
Β) ανοικοδόμηση στην Αγ. Ειρήνη
Γ) ευρεία αρχιτεκτονική ανάπτυξη και πολιστική αναγέννηση (εκμινωισμός Κυκλάδων)
Δ) εισαγωγή μινωικών στοιχείων (άδυτο, φωταγωγός, πολύθυρο, κέρατα καθοσιώσεως, μινωική γραφή)
(26) Κρήτες :
Αποικισμός ?
Υποδούλωση ?
Έντονη πολιτιστική επίδραση?
Κυκλάδες + Μινωικά στοιχεία = Μυκηναϊκός πολιτισμός
Πληροφορίες από τον οικισμό της Θήρας (1600 π.Χ. από την έκρηξη του ηφαιστείου)
(27) Ύστεροκυκλαδική ΙΙ :
- Ανοικοδόμηση σε Μήλο και Κέα
- Εισαγωγή αγγείων από Κρήτη
- Πολλές ελλαδικές επιδράσεις
Ύστεροκυκλαδική ΙΙΙ :
- Κατάκτηση από τους Μυκηναίους
- Εξαφάνιση της μινωικής κεραμικής
- Μυκηναϊκό μέγαρο και ιερό
(27) ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
Γενικά :
Α) Ο πρώτος μεγάλος Αιγαιακός πολιτισμός
Β) Ιδιαίτερα καλή γεωγραφική θέση
Γ) Ίχνη ανθρώπου από τη Νεολιθική περίοδο
Πρωτομινωική περίοδος :
Α) Ομαλή μετάβαση στη Χαλκοκρατία (διείσδυση νέων πληθυσμών – εξοικείωση με μεταλλουργία)
(29) Β) αρχικά μικρές κοινότητες οικογενειακού πυρήνα
Γ) Κύρια ενασχόληση η αγροτική
Δ) Πυκνή κατοίκηση στην κεντρική και ανατολική Κρήτη (σπίτια αδιάγνωστα που δείχνουν να ενώνονται μεταξύ τους)
Ε) Σημαντικός ο ρόλος του εμπορίου στην ανάπτυξη οικισμών
Στ) Σταδιακή ανάπτυξη του πλούτου, ανάλογη με αυτήν του ελλαδικού χώρου
(30) Ύπαρξη εξειδικευμένων τεχνιτών
- αρχικά δε ζουν από την τέχνη τους
- αργότερα συντηρούνται από τα ανάκτορα
- πλεόνασμα στην παραγωγή, κοινωνική ευμάρεια
- κοινωνική ανισότητα
- ραγδαία ανάπτυξη της επεξεργασίας μετάλλου
(31) Η συγκέντρωση πλούτου
Η κοινωνική διαστρωμάτωση
Η ανάπτυξη της μεταλλοτεχνίας και άλλων τεχνών
Δημιούργησε την Κεντρική διοίκηση που δημιούργησε τα πρώτα ανάκτορα.
Μεσομινωική περίοδος
Τα πρώτα ανάκτορα :
- Κνωσός – Φαιστός – Μαλίων
- (μεταγενέστερα) Χανιά – Ζάκρος
- Βρίσκονται σε θέσεις παλαιοτέρων οικισμών (επιτόπια εξέλιξη κοινοτήτων0
- Εξέλιξη των τοιχογραφιών και της κεραμικής
- Επιρροή από ανάκτορα και ιερά της Μεσοποταμίας και της Αιγύπτου (πολλές ομοιότητες στα ανάκτορα, τη γραφή και τις πρώτες ύλες)
Λειψή η εικόνα των πρώτων ανακτόρων λόγω καταστροφής τους από σεισμούς ή ανοικοδόμηση.
(33) Η εμφάνισή τους δηλώνει :
- παγίωση της διοικητικής και κοινωνικής ιεραρχίας
- αύξηση της ευμάρειας
- εντατική καλλιτεχνική παραγωγή
- εξωστρέφεια στις σχέσεις της Κρήτης με Κυκλάδες – Ανατολή – Αίγυπτο
ΥΣΤΕΡΟΜΙΝΩΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ – Μέγιστη ακμή
- Χτίζονται τα νέα ανάκτορα σε διάφορες περιοχές (ομοιογενή)
- Συστηματικό εμπόριο με Κυκλάδες σε βαθμό εκμινωισμού τους
- Σχέση της δυτικής Κρήτης με την Πελοπόννησο
- Εξαγωγή εμπορευμάτων σε ελλαδικούς χώρους
- Ίδρυση αποικιών
- Σημαντικός ο στόλος
(34) Ανάπτυξη των Τεχνών και η σημασία τους στο εμπόριο
- Διοικητικός έλεγχος από τα ανάκτορα – επαύλεις – αγροικίες
- Ανάπτυξη εξειδικευμένης βιοτεχνίας
(35)
- Κεραμική : γεωμετρικά, φυτικά, θαλασσινά θέματα
- Ειδωλοπλαστική : πήλινα ειδώλια, ανθρωπόμορφα και ζωόμορφα
- Μεταλλοτεχνία : ξίφη, εγχειρίδια, αιχμές, αγγεία, σκεύη
- Λιθοτεχνία : φωλεόσχημα και καλυκόσχημα αγγεία
- Σφραγιδογλυφία : με πολύτιμους ή ημιπολύτιμους λίθους
- Κοσμηματοποιΐα - ελεφαντουργία
- Ζωγραφική : εξαιρετικές τοιχογραφίες
Ανταλλαγή αντικειμένων και καλλιτεχνών
Στενές σχέσεις με την Αίγυπτο
Η Μινωική εξάπλωση είχε ως αποτέλεσμα :
- ανάπτυξη
- ασφάλεια
- πρώτες ύλες
- αγορές εξαγωγής
- κοινό πολιτιστικό Αιγαιακό υπόβαθρο
ΜΙΝΩΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ (36)
- Σημαντική επιρροή στην εικονογράφηση σφραγίδων και τοιχογραφιών
- Διαμόρφωση χώρων λατρείας (σε κορυφές βουνών ή σε σπηλιές)
- Διάφορα ευρήματα
Άγνωστη η σημασία : των διάφορων γιορτών
Του μυκηναϊκού θρησκευτικού υπόβαθρου
Καταστροφή των Νέων Ανακτόρων :
- από φυσικούς ή ανθρώπινους παράγοντες
- εξαφάνιση της μινωικής κεραμικής
- εγκατάλειψη της αποικίας των Κυθήρων στους Μυκηναίους
- χτίζονται περίβολοι γύρω από τα σπίτια (37)
Οικία των Κεράμων : από τα κεραμίδια που σώθηκαν
Οργάνωση κεντρικής εξουσίας
ΟΙ ΜΥΚΗΝΑΙΟΙ ΣΤΗΝ ΚΝΩΣΟ
1450 π.Χ : Εγκατάσταση νέας δυναστείας στην Κνωσό
Τάφοι πολεμιστών -> στρατιωτική αριστοκρατία -> πλούσια
Κτερίσματα
1370 π.Χ. : Τελειωτική καταστροφή των ανακτόρων
Παύση εισαγωγής πολύτιμων πρώτων υλών
Απλοποιείται η διακόσμηση στα αγγεία
Πολλές θέσεις επανακατοικούνται (κυρίως Χανιά)
Δημιουργείται μεγάλη ανάπτυξη
Μεγάλο εργαστήρι κεραμικής
(38) Δημιουργία αυτόνομων βασίλειων
Μετακινήσεις πληθυσμών
Συρρίκνωση της βιοτεχνίας
ΕΛΛΑΔΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
Α. ΠΡΩΙΜΗ ΧΑΛΚΟΚΡΑΤΙΑ (38)
- Οικισμοί σε χαμηλούς λόφους κοντά στη θάλασσα
- Εκμετάλλευση των μετάλλων για κατασκευή αντικειμένων
- Δημιουργούνται οι πρώτες οργανωμένες κοινότητες
{Λέρνα: σπίτια περίκεντρα – αμυντικός περίβολος
Οικία των Κεράμων : κάποιο είδος οργάνωσης κεντρικής εξουσίας}
- Καταστροφές αμφισβητούμενης προέλευσης
Β. ΜΕΣΗ ΧΑΛΚΟΚΡΑΤΙΑ
- Ομαλή μετάβαση
(39) – Καινοτομίες τεχνολογικού χαρακτήρα (κεραμικός τροχός, διάτρηση λίθου,
Σύνθετος μεταλλευτικός κλίβανος)
- Διαφοροποίηση κεντρικής – νότιας με βόρεια + Αιγαίο
- Ίδιες τοποθεσίες οικισμών
- Πτώση του βιοτικού επιπέδου
- Έλλειψη οργάνωσης – χαλάρωση κοινοτικών σχέσεων
Τάφοι : Κιβωτιόσχημοι
Οι νεκροί σε συνεσταλμένη στάση
Εγχυτρισμοί (ταφή σε πίθους)
Τύμβοι (σπάνιοι και μνημιώδεις)
{Εξαιρούνται οι Μυκηναϊκοί}
ΥΣΤΕΡΗ ΧΑΛΚΟΚΡΑΤΙΑ – ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ (40)
Λακοειδείς τάφοι :
Σπάνια εκτός Μυκηνών
Λάκκοι μεγάλου μεγέθους και βάθους
Δάπεδο στρωμένο με χαλίκι και πλευρές με κτιστούς λίθους
Στέγη από σχιστολιθικές πλάκες
Επίχωση πάνω από τη στέγη – μερικές επιτύμβιες στήλες
Πολλαπλές ταφές (έως 5)
Διαφωνία ως προς την προέλευσή τους.
(41) Ταφικός περίβολος Β : από τον Παπαδημητρίου – 1952
Αρχαιότερος = Φτωχότερος
24 τάφοι – 40 ταφές
Πλούσια Μιναϊκά και Αμαυρόχρωμα αγγεία
Μινωικά και κυκλαδικά αγγεία
Μερικά πολύτιμα αγγεία
Ταφικός περίβολος Α : από τον Σλήμαν 1876
Έξι βαθείς ταφικοί λάκκοι + κιβωτιόσχημοι
Χωρίς ταφικό περίβολο – εκτός Ακροπόλεως / τμήμα νεκροταφείου (αργότερα εντάχθηκαν στην πόλη μέσω της επέκτασης + Πύλης των Λεόντων)
Πλούσια πολύτιμα ευρήματα
Βασιλική χρήση
Αναπτυγμένο καλλιτεχνικό επίπεδο – Δυσερμήνευτος πλούτος
(42) Διαχρονικά αίτια (αύξηση πληθυσμού, νέες δομές κ.λ.π.)
Εισηγμένες τεχνικές και αντικείμενα σε συνδυασμό με την επιτόπια παράδοση
ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΜΥΚΗΝΑΪΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ (43)
Έντονη μινωική επιρροή
ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ :
Θολωτοί Τάφοι :
Δρόμος -> Ταξικός θάλαμος (θόλος)
Ανάλογα με τη θέση και οι διαστάσεις του τάφου
(44) Πρόσοψη ταφικού θαλάμου
Εκφορικός τρόπος χτισίματος – σχήμα κυψέλης – καλύπτεται από τύμβο
{Θησαυρός του Ατρέα : Πρόσοψη με ανάγλυφους κίονες και ημικίονες, κουφιστικό τρίγωνο με ανάγλυφες ζώνες}
Περιοχές : Μυκήνες, Μεσσηνία, Λακωνία, Ορχομενός, Βόλος, Ακαρνανία
Προέλευση : Άγνωστη
Συλημένοι οι περισσότεροι, αλλά πλούσια τα ευρήματα στους υπόλοιπους
Τάφοι αξιωματούχων ή ευγενών : Θαλαμοειδείς, λαξεμένοι και όχι κτιστοί – οικογενειακοί
ΑΚΡΟΠΟΛΕΙΣ :
Α’ τύπος : Οχύρωση περιορισμένης έκτασης με σπίτια ευγενών
Β’ τύπος : Οχύρωση για όλον τον πληθυσμό
Γ’ τύπος : Οχύρωση του ανακτόρου και όχι της πόλης
Τείχος σύμφωνα με το Κυκλώπειο σύστημα.
ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΑΝΑΚΤΟΡΩΝ (48)
- Διοικητικά και οικονομικά κέντρα (μέσα από αρχεία, πινακίδες – έμμεσες πληροφορίες
- Εμπόριο : Λόγω συγκεντρωτικής διοίκησης, αύξηση του πληθυσμού και πολιτισμική ομοιογένεια
(49) Μυκηναϊκή Κοινή Περίοδος :
Επικάλυψη όλων των άλλων παραδόσεων
Έντονη διάδοση αντικειμένων και χαρακτηριστικών, πιθανή ύπαρξη εμπορικών σταθμών (Μέση Ανατολή)
Ισχυρή επιρροή – όχι όμως πολιτική
Οικονομικές επαφές που παρέσυραν τα ανάκτορα όταν κατέρρευσαν
ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ ΤΩΝ ΑΝΑΚΤΟΡΩΝ
Διάφορες θεωρίες
Πιθανά τα οικονομικά αίτια
Χωρίς καθολική κατάρρευση
ΣΥΝΟΨΗ :
Ανάπτυξη Κυκλάδων : οικισμοί -> εμπόριο -> οχυρώσεις -> καλλιτεχνία
Ενδιάμεσος ρόλος σε πολιτισμούς, γεωγραφία, στόλο
Μινωικός : αστικοποίηση – εμπόριο – τέχνη
Μυκηναϊκός : εξέλιξη των οικισμών σε ανακτορικά κέντρα
Χρήση της Γραμμικής Β, εμφάνιση της ελληνικής γλώσσας
Πολιτική ενοποίηση του Αιγαιακού χώρου
Κοινό ελληνικό παρελθόν
ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΤΕΧΝΗ της ΕΠΟΧΗΣ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ στο ΑΙΓΑΙΟ
(54) Κεραμική : Η πιο διαδεδομένη τέχνη της αρχαιότητας
Αγγεία : σε οικισμούς και νεκροταφεία
Ολόκληρα ή σπασμένα (όστρακα)
Το πιο διαδεδομένο εύρημα
Τεχνική : Πηλός ως πρώτο τεχνικό υλικό (χώμα, αέρας, γη, φωτιά – Ίωνες φιλόσοφοι)
(56) Συλλογή – καθαρισμός – κοπάνισμα χώματος – τοποθέτηση σε στέρνα με νερό – έλεγχος προσμείξεων)
Α. Χειροποίητη κεραμική ή κατασκευή με δακτύλιους
Β. Χρήση κεραμικού τροχού (Κρήτη – Καμαραϊκά αγγεία)
Μέση Χαλκοκρατία Ηπειρωτική Ελλάδα – Μινυακά)
Αποτέλεσμα
- περισσότερο γωνιώδη αγγεία
- μεγαλύτερη ποικιλία
- παγίωση ορισμένων σχημάτων
- πολλαπλασιασμό της παραγωγής
- εμφάνιση εξειδικευμένων τεχνιτών
Μορφολογία
1. Ανάλογα με τη χρήση :
Α) χρηστικά σκεύη : καλύπτουν καθημερινές οικιακές ανάγκες
Β) τελετουργικά σκεύη : θρησκευτικές τελετές
Γ) πολυτελή σκεύη : δημόσιες συγκεντρώσεις
2. Ανάλογα με το σχήμα :
Α) αποθηκευτικά : αμφορείς, ψευδόστομοι αμφορείς, πίθοι, στάμνοι
Β) προχυτικά : (πρόχος = κανάτα) ανάλογα με το στόμιο
Γ) αγγεία πόσης : κύπελα, κύλικες, σκύφοι
(57) Διακόσμηση :
- συχνή διαφοροποίηση ανάλογα με τις χρονικές φάσεις ενός οικισμού ή πολιτισμού (εργαλείο χρονολόγησης, τεκμήριο εμπορικών συναλλαγών)
(60) ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
- Κρήτη + Κυκλάδες : χρηστικά αγγεία
Μελανές και ερυθροκάστανες με εγχάρακτη διακόσμηση
- Σέσκλο : + αγγεία με γραπτή διακόσμηση με γεωμετρικά μοτίβα (Μέση Νεολιθική)
- Διμήνι : κεραμική με σπειροειδή κοσμήματα - μελανή και ερυθρή
(Ύστερη Νεολιθική) ζώνες από πολλαπλές γραμμές - βαφή
ΠΡΩΙΜΗ ΧΑΛΚΟΚΡΑΤΙΑ
Κυκλάδες :
- Λίγες τοπικές παραλλαγές λόγω συχνής θαλάσσιας επικοινωνίας και έντονης αλληλεπίδρασης με νησιά.
- (61) Σκουρόχρωμα επιχρισμένα αγγεία με εγχάρακτη διακόσμηση και εικονιστικές παραστάσεις με κωπήλατα πλοία (κρατηρίσκοι, πυξίδες, τηγανόσχημα)
- Μεταλλικά πρότυπα – σύσφιξη σχέσεων με την Ανατολή
Κρήτη : Διάφοροι ρυθμοί ανά περιοχές (ρυθμός του Πύργου, ρυθμός του Αγ. Ονούφριου)
(62) Βασιλική :
- ιδιαίτερη ανάπτυξη στην Πρώιμη εποχή
- ιδιόμορφη, πολύχρωμη κηλιδωτή, με εξωτερικό καστανέρυρθρο αλείφωμα (ερυθρά ή μελανά)
(63) - Αγγεία με λευκά μοτίβα (ανατ. Κρήτη)
- Βερνικωτή κεραμική
- Εμφάνιση του τροχού
ΜΕΣΗ ΧΑΛΚΟΚΡΑΤΙΑ (64)
- Καθιερώνεται σταδιακά ο τροχός
- Παγιώνονται διάφορες κατηγορίες διακοσμητικών ρυθμών
- Καταργείται η πολυμορφία
Α. Καμαραϊκή κεραμική – Κρήτη
Β. Στιλβωμένη και Κυκλαδική Λευκή – Κυκλάδες
Γ. Μινυακή + Αμαυρόχρωμη – Ηπ. Ελλάδα
(65) Τα σχήματα διαχωρίζουν τα πρωτοκυκλαδικά στιλβωμένα από τα μεσοκυκλαδικά (φιάλη ΠΚ – σκύφος ΜΚ)
ΜΚ Περίοδος :
- σταματά η εγχάραξη ως διακόσμηση
- εκλεπτύνεται ο πηλός των αγγείων
- στίλβωση – στιλπνότητα
- ψήσιμο σε κόκκινο (οξυγόνο – οξειδωτική ατμόσφαιρα)
- ψήσιμο σε μελανό (χωρίς οξυγόνο – αναγωγική ατμόσφαιρα)
Κυκλαδική Λευκή : Υπόλευκο φόντο στα αγγεία
Καμπυλόγραμμα αμαυρά μελανά μοτίβα
(66) Δίχρωμη τεχνική : Παραλλαγή του παραπάνω
Πολυχρωμία (παραλλαγή του Καμαραϊκού)
Καμαραϊκή : δημιούργημα των παλαιών Ανακτόρων της Κρήτης
Λεπτότητα πηλού – πολυχρωμία
Αντίθεση στο μελανό φόντο
Εφευρετική διακόσμηση
Κάλυψη με στιλπνό, μαύρο επίχρισμα
Ερυθρά, πορτοκαλί, κίτρινα και λευκά μοτίβα
Εξειδικευμένα κεραμικά εργαστήρια
(67) Μινυακά αγγεία : κυρίως σε γκρι χρώμα (λίγα κίτρινα)
Σαπωνοειδής υφή
Γωνιώδη σχήματα (ως μεταλλικά σκεύη)
Κυρίως τροχήλατα
Ερώτημα α) : εισαγωγή από τα παράλια της Μ. Ασίας?
Ερώτημα β) : επιτόπια εξέλιξη από ελλαδική σύζευξη?
Αμαυρόχρωμα αγγεία : πιθανή επιρροή από τη Λευκή Κυκλαδική
Κυρίως χρηστικά
Γραμμικά μοτίβα με θαμπή μελάνη και βαφή μικρής έκτασης
ΜΧ : - Ανταλλαγές στον τομέα της κεραμικής μεταξύ των περιοχών που δέχονται αλληλεπιδράσεις
- Τα περισσότερα αγγεία είναι τροχήλατα
- Σκούρες ή ανοιχτόχρωμες επιφάνειες
Κρήτη : στιλπνά, σκουρόχρωμα, πολύχρωμη διακόσμηση
Ηπ. Ελλάδα : Τεφρά, μινυακά και ανοιχτόχρωμα αμαυρά αγγεία με θαμπά, μαύρα μοτίβα.
Κυκλάδες : Στιλβωμένα, καλυμμένα ολόκληρα με βαφή
Ανοιχτόχρωμα, με υπόλευκο χρώμα πηλού
ΥΣΤΕΡΗ ΧΑΛΚΟΚΡΑΤΙΑ (68)
- Αλλαγή τεχνοτροπίας στο Αιγαίο
- Καταργείται το σκοτεινό φόντο
- Επικρατεί η γραπτή, στιλπνή διακόσμηση
- Η Κυκλαδική αρχίζει να μιμείται τη Μινωική
- Πρωτοπορία της Κρήτης, με επιβολή της τεχνοτροπίας του «σκοτεινού επί ανοιχτού» (χελώνιο μοτίβο) – «Φυτικός ρυθμός» (Μινωική θαλασσοκρατία)
- Ο Μινωικός θαλάσσιος ρυθμός επηρεάζει με τα θέματά του την Ηπειρωτική Ελλάδα και την Αίγινα. (70)
- Στις Κυκλάδες δεν τα μιμούνται κι έτσι τα εισάγουν
- Στην Ηπειρωτική Ελλάδα τα μικρά σκεύη είναι στιλπνά
Ανακτορικός ρυθμός : Τρίωτοι πίθοι (3 κάθετες λαβές, τεράστιο μέγεθος και τεκτονικά, γεωμετρικά μοτίβα)
Μινωικά αγγεία : φυσιοκρατικός χαρακτήρας και κίνηση
(71) Ελλαδικά αγγεία : συμμετρικά και στατικά
Εφυραϊκή κύλικα : δείγμα μυκηναϊκής , φέρει ένα μόνο κόσμημα σε κάθε πλευρά, ενώ το υπόλοιπο αγγείο μένει ακόσμητο
Στη συνέχεια έχουμε έντονη δραστηριότητα των Μυκηναίων που καταλαμβάνουν την Κνωσό και υποκαθιστούν το μινωικό εμπόριο
- τα αγγεία εξάγονται στα παράλια της Μ. Ασίας
- το σχήμα τυποποιείται
- άψυχη και μονότονη διακόσμηση που περιορίζεται σε μια ζώνη με επάλληλες ταινίες πάνω και κάτω
(72) Εξαίρεση αποτελεί ο Εικονιστικός ρυθμός που εμφανίζεται το 14ο αι. Στο τέλος της μυκηναϊκής περιόδου :
- σχήμα ο αμφοροειδής κρατήρας
- διακόσμηση με άρματα που οδηγούν ανθρώπινες μορφές
- μοτίβα : ψάρια, σχηματοποιημένα φυτά κ.α.
- μερικά έχουν νεκρικούς συμβολισμούς
- αρχικά, κατασκευάζονται περιορισμένα στην Πελοπόννησο και κατόπιν σε πολλά άλλα κέντρα
Μετά την καταστροφή των Μυκηναϊκών ανακτόρων :
- Διασπάται η μυκηναϊκή κοινή
- Χάνεται η ομοιομορφία στην κεραμική
(73) ΜΕΣΗ ΤΗΣ ΥΕ ΙΙΙ Γ
- Αναπτύσσονται τοπικά εργαστήρια
- Δημιουργούνται περίτεχνοι, εμπνευσμένοι ρυθμοί
Πυκνός ρυθμός : αγγεία, ασφυκτικά καλυπτόμενα από μοτίβα (Close style)
Ρυθμός του πολύποδος : σχηματοποιημένα θέματα με κύριο το χταπόδι (Octopus style)
Κροσσωτός ρυθμός : πυκνές, καλλιγραφικές γραμμές (Κρήτη)
Ρυθμός της σιταποθήκης ή του σιτοβολώνα : απλές παράλληλες ή οριζόντιες γραμμές (Granary style – Μυκήνες)
(74) Λάρνακες : πήλινες σαρκοφάγοι
Α) κιβωτιόσχημοι
Β) λουτηροειδείς
Και οι δύο είναι εικονογραφημένοι με νεκρά ή ευρύτερου περιεχομένου θέματα
ΛΙΘΟΤΕΧΝΙΑ (76)
Περιλαμβάνει εργαλεία, αγγεία, σκεύη έως και ειδώλια
Τεχνική : χαλκός-πυριτόλιθος-σμίλες από οψιανό
Τρυπάνια για την αφαίρεση του εσωτερικού
Λευκαντικά μέσα (άμμος ή Σμύριδα Νάξου)
Αιγαιακός χώρος :
- Η κοίλανση προηγείτο της εξωτερικής σχηματοποίησης
- Λείανση του εξωτερικού και στίλβωμα με ελαιόλαδο
- Ο πυρήνας που αφαιρούνταν, πετιόταν ή φυλασσόταν ανάλογα με το υλικό
- Τα κλειστά σχήματα κατασκευάζονταν σε δύο τμήματα
- Πρόσθετα – συχνά μεταλλικά – συμπλήρωναν το αγγείο
- Καμιά φορά καλυπτόταν με ανάγλυφα ή πολύτιμα μέταλλα
Χρήση : δώρα ή διακοσμητικά αντικείμενα
Κυκλάδες : πολλά και επιτυχημένα δημιουργήματα
Λιτό σχήμα – κατάλευκο μάρμαρο
(77) Κρήτη :
- Πρωτοπορία και στη λιθοτεχνία
- φωλεόσχημα (σχήμα φωλιάς)
- καλυκόσχημα (με κάθετες εγχαράξεις μοιάζουν με κάλυκα άνθους)
- εμπνευσμένα από την Αίγυπτο
- αναπτύχθηκαν σημαντικά στη Νεοανακτορική εποχή
(81) Ηπειρωτική Ελλάδα :
Αγγεία : Λίγα, επηρεασμένα από τους Μίνωες
Επιτύμβιες στήλες : Εμφανίστηκαν στις Μυκήνες από αμμόλιθο με ανάγλυφη διακόσμηση
(82) Μεταλλοτεχνία :
Περιλαμβάνει : πληροφορίες για κοιτάσματα μετάλλων και την εξόρυξή τους
Μεταλλουργικές μεθόδους επεξεργασίας
Διαμόρφωση των τελικών αντικειμένων
Προέλευση και τεχνικές :
Γενικά : Αναγκαστική εισαγωγή τους από περιφερειακές περιοχές υπό μορφή ταλάντων (πλάκες σε σχήμα βοδινού δέρματος)
Χαλκός :
- σπάνια βρίσκεται καθαρός στη φύση
- κυρίως σε ένωση με άλλα μέταλλα
- ανάγκη διαδικασίας τήξης ανάλογα με τις προσμείξεις για το διαχωρισμό του μετάλλου
(83) Κραμάτωση :
- σύντηξη μετάλλων – δημιουργία κραμάτων
- η τήξη του χαλκού πιθανόν να ανακαλύφθηκε τυχαία
- η κραμάτωση προήλθε από άλλες περιοχές (Βουλγαρία, Ρουμανία, Τρωάδα)
Στάδια επεξεργασίας του χαλκού
1. Εξόρυξη
2. Λειοτρίβηση
3. Τήξη
4. Εξευγενισμός
5. Διαμόρφωση
Η κατεργασία του ξεκίνησε από τη Χαλκολιθική εποχή
Κασσίτερος : νεφελώδης η προέλευσή του – μάλλον Αφγανιστάν
Μπρούντζος : μείγμα χαλκού και αρσενικού ή κασσίτερου
Ορείχαλκος : μείγμα χαλκού και ψευδάργυρου
(84) Μέση Χαλκοκρατία : Χρήση χαλκού και κασσίτερου
Ύστερη Χαλκοκρατία : προσθήκη μόλυβδου για εγχυτότητα
Χρυσός και Άργυρος : ευκολότερη επεξεργασία
Συνήθως απαντώνται ως κράματα και χρήζουν διαδικασία κάθαρσης
Χρυσός + άργυρος = ήλεκτρον (όχι το κεχριμπάρι)
Άργυρος + μόλυβδος = γαληνίτης
Η επεξεργασία των μετάλλων γινόταν :
- Υπό την επίβλεψη των ανακτόρων
- Υπό την προστασία των θεών
Παρ’ όλο που τα περισσότερα ευρήματα χάθηκαν , η Κρήτη πρωτοπορούσε. Και μετά ήρθαν οι Μυκήνες.
(85)- Ένθετη τεχνική : όπλα που λόγω της διακόσμησής τους ανήκουν στον
Εικαστικό χώρο (μυκηναϊκά εγχειρίδια)
- Ένθεση ή ζωγραφική με μέταλλα : απόδοση εικονιστικών θεμάτων με χρήση μετάλλου διαφορετικού χρώματος
- (86) Λιοντάρι, Νείλος, αγώνες με ζώα : θέματα από Μέση Ανατολή και Αίγυπτο
- Κυνηγετικές σκηνές : Μυκηναϊκά θέματα
(86) Η μεταλλουργία αναπτύχθηκε στις αρχές της Ύστερης Χαλκοκρατίας. Μετά το 1400 π.Χ. η ένθετη διακόσμηση υπάρχει μόνο στα αγγεία (τεχνική που μεταφέρουν οι Μυκηναίοι στην Κύπρο)
- (89) Τεχνική της σφυρηλάτησης : σφυρηλατούνται μεταλλικά ελάσματα για να λάβουν το κατάλληλο σχήμα και διακόσμηση
- Βρέθηκαν μέσα σε τάφους ενδύματα καλυμμένα με χρυσά ελάσματα, δισκάρια κλπ
- Έκκρουστη τεχνική : αφού είχε χαραχτεί στην πίσω πλευρά το μοτίβο, σφυρηλατούνταν τα ελάσματα
Χρυσές προσωπίδες : Ελάσματα με τα χαρακτηριστικά του νεκρού που κάλυπταν το πρόσωπό του. Δείγματα μεγάλης πλαστικής, απαντάται μόνο στις Μυκήνες και 1000 χρόνια αργότερα στη Μακεδονία. (90)
(91) Σφυρήλατα αγγεία : Λιγοστά, εξαιρετικής τέχνης δείγματα με μεταλλικά πρότυπα από το Αίγυπτο.
(94) Η μεταλλοτεχνία συνεχίστηκε στην Ηπειρωτική Ελλάδα.
Υπάρχουν λίγα σωζόμενα ευρήματα σε ελάχιστους ασύλητους τάφους.
- Περίκληστη τεχνική : δημιουργούνται κυψέλες στην προς διακόσμηση επιφάνεια μέσα στις οποίες λιώνεται χρωματιστό σμάλτο .
(95) Κοσμηματοποιΐα :
- νεολιθική περίοδος : χάντρες από λίθο, πηλό ή όστρεα είδη
- πρωτομινωική περίοδος : από χρυσό ή άργυρο (ταινίες κεφαλής, αλυσίδες, περόνες, διαδήματα, περίαπτα)
- Κυκλάδες : ψέλλια, ενώτια, διάδημα
- Ηπειρωτική Ελλάδα : περιδέραια
(και εδώ πάντως πρωτοπορούν οι Κρήτες)
(97) Χάλκινα ειδώλια : από τήξη κηρού
Αναθήματα σε ιερά
(98) Ναυάγιο Χελιδονίας : βρέθηκαν μέταλλα και τεχνίτες
Μετά την εξασθένηση της Αιγύπτου, παίρνει η μπάλα και τις Μυκήνες.
Τοιχογραφίες : Εμφανίζονται με την ανάπτυξη των Μινωικών ανακτόρων
Πορεία εξέλιξης : αρχικά απλό στρώμα άργιλου ως προστασία από την υγρασία
(99) Κνωσός : Θεωρείται η γενέτειρα της τοιχογραφικής τέχνης. Οι τοιχογραφίες της προηγούνται και τα θέματά της αποτέλεσαν οδηγό για τους επόμενους.
Ηπειρωτική Ελλάδα : Η τοιχογραφία έφτασε με τις μινωικές καινοτομίες
Πιθανά στοιχεία από θρησκευτικές πεποιθήσεις και
Τελετουργίες που υιοθέτησαν οι Μυκηναίοι
Κατόπιν, οι Μυκήνες ανέπτυξαν πρωτοβουλία στο θρησκευτικό τομέα και επηρέασαν την Κρήτη (ονόματα θεοτήτων)
(100) Κρητο-Μυκηναϊκός συγκρητισμός :
- σύνθεση μινωικών και ελλαδικών στοιχείων που δημιούργησαν το 12θεο (Μυκήνες) + χθόνιες θεότητες (Μίνωες)
(119) Σφραγίδες :
- συχνό εύρημα ανασκαφών
- η χρήση τους ξεκινά από τη Νεολιθική περίοδο έως σήμερα
- δεν είχαν απόλυτα σφραγιστική χρήση. Πιθανόν να χρησιμοποιούνταν για διακόσμηση υφασμάτων, ή βαφή προσώπου και σώματος.
Εποχή του Χαλκού
- τρόπος διασφάλισης αντικειμένου
- χρήση τους ως αποτροπαϊκό (φυλαχτά)
- η ανάπτυξη της σφραγιδογλυφίας ξεκινά με την εμφάνιση του κρητικού ανακτορικού συστήματος
- η πλήρης άνθισή τους συνέπεσε με τα Νέα Ανάκτορα και τις Μυκήνες
Υλικά :
- αρχικά, μαλακά υλικά (πηλός, ξύλο, κόκκαλο)
- κατόπιν μικρογραφική γλυπτική σε σκληρούς λίθους
- χρυσός το 16-12ο π.Χ. αι. Για σφραγίδες και δαχτυλίδια
(120) Τεχνική :
- τρυπάνια που κινούνταν με δοξάρι -> τρυπάνια ταχείας περιστροφής
Επεξεργασία :
- απόσπαση από τον πυρήνα του λίθου
- χάραξη του τελικού σχήματος
- σκάλισμα της παράστασης
- διάνοιξη της οπής ανάρτησης
- λείανση
Πολλές σφραγίδες αποτελούν δείγματα εξαιρετικής μικρογλυπτικής (πιθανή χρήση μεγεθυντικού φακού)
(121) Χρυσά δαχτυλίδια :
- διαφορετική επεξεργασία
- χύτευση του μετάλλου σε μήτρα ή
- σφυρηλάτηση και εγχάραξη λεπτομερειών
Κρήτη – Πρώιμη Χαλκοκρατία :
- από την πολυμορφία στην τυποποίηση
- ποικίλες μορφές σφραγίδων (επίκεντρο η μορφή και όχι η εικόνα)
- αργότερα, πολύπλοκες διακοσμητικές συνθέσεις
(122) Μέση Χαλκοκρατία : σταθεροποιούνται τα σχήματα
Σφραγίδες και γραφή : άμεση σύνδεση σφραγιδογλυφίας και γραφής
Συμβαδίζουν και συμπληρώνουν την Ιερογλυφική
Πολλά σφραγιδοαντικείμενα συνόδευαν κιβώτια ή έγγραφα
Επαγγελματικές σφραγίδες
Θέματα : Αφηγηματικός χαρακτήρας με φυσιοκρατικά θέματα από τους Μινωίτες που απεικονίζουν εικονογραφικές σκηνές
(123) Ταλισμανικές (μαγικές) σφραγίδες : χρησιμοποιούνταν ως φυλαχτά. Γρήγορη τεχνική με τροχήλατη λεπίδα
Ύστερη Χαλκοκρατία :
- Μυκηναϊκά και Μινωικά εργαστήρια
- Φακοειδείς και μεγαλόσχημες σφραγίδες και σφραγιστικά δαχτυλίδια
- Αύξηση του αριθμού -> εντατικοποίηση της παραγωγής
- Πολυτιμότητα του υλικού > αντικείμενα γοήτρου και αξιώματος
Κρήτη :
- δε φαίνεται το είδος διοίκησης από τις σφραγίδες
- δημιουργούν πολλά ερωτηματικά : α) Κνωσός ως διοικητικό κέντρο ή β) τέσσερα διοικητικά κέντρα
- σφραγίδες αριστουργήματα (Ζάκρος, Αγ. Τριάδα κ.α. )
Ηπειρωτική Ελλάδα : Ταφικός Α κύκλος
- σφραγίδες γυναικών
- λατρευτικές και θρησκευτικές σκηνές δακτυλιδιών (πομπές, θεϊκή μορφή, επίκλησή της)
- δύσκολη ερμηνεία τους
(128) Μικροτεχνία :
Ελεφαντόδοντο : e-re-pa σημαίνει το ίδιο το ζώο και το δόντι του. Γνωστή η κατεργασία του από την αρχή της εποχής του Χαλκού
Προέλευση : λόγω της εξαφάνισης του ζώου από την Ελλάδα, γινόταν εισαγωγή του υλικού ως πρώτη ύλη.
(129) Τεχνική : Μυκηναϊκή επίδραση.
- επιλογή υλικού – πριόνισμα – απόξεση επιφάνειας – σύνδεση των τμημάτων – στίλβωση – χρωματισμός – επιχρύσωση (όπου χρειαζόταν). Εργαλεία ίδια με αυτά της σφραγιδογλυφίας
Χρώματα : Όλα φυσικά – γαιώδους προελεύσεως (εξαίρεση το αιγυπτιακό κυανό)
Τεχνική : Νωπογραφίες. Αρχικά, χάραξη με αιχμηρό εργαλείο ενώ βρεχόταν ο τοίχος όπου χρειαζόταν.
Πρωιμότερα στάδια εικονογραφίας :
- συνδέεται με τη σφραγιδογλυφία
- η θεματολογία είναι αλληλεπίδραση πολλών παραδόσεων
(101) Απεικόνιση της φύσης : οι πρώτες παραστάσεις ζώων ή ανθρώπων ξεκινούν με τα Νέα Ανάκτορα.
(104) Απεικόνιση Ανθρώπινων δραστηριοτήτων :
- σχεδόν σε φυσικό μέγεθος
- κοινά γνωρίσματα με την αιγυπτιακή ζωγραφική
- τα θέματα συνδέονται με θρησκευτικές τελετουργίες και κοσμικές δραστηριότητες (που μπερδεύονται καμιά φορά μεταξύ τους)
(106) Απεικόνιση Πομπών :
- σαφέστερος ο θρησκευτικός χαρακτήρας
- προσφιλές θέμα σε πολλές περιοχές (πομπές γυναικών – πομπές αρμάτων)
(108) Μινωικές : διακρίνονται ηλικιακές διαφορές, κοινωνικές και φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά
Μυκηναϊκές :
- συμβατική μίμηση του θέματος
- περισσότερο στρατιωτικός χαρακτήρας / λιγότερο φυσιολατρικός
- λιτές, στατικές, χωρίς συνθετική δύναμη και κίνηση
Θρησκευτικό Κέντρο των Μυκηνών :
- Παρουσιάζει εξαίρεση ως προς τη συνθετική πρωτοτυπία
- Υπάρχει ταύτιση θέματος και λατρευτικής χρήσης του χώρου
(111) Μυκηναία : γυναικεία, μεγαλόπρεπη μορφή, θεωρείται καθήμενη ενώ στο δεξί χέρι της κρατά περιδέραιο
(113) Κροκοσυλλέκτριες : καταδεικνύει τις διαφορές μεταξύ Μινωικής και Μυκηναϊκής τεχνοτροπίας
Μικρογραφίες : από 20 έως 60 εκ. Που λειτουργούσαν ως ζωφόροι (τοιχογραφία των πλοίων κ.α.)
(115) Ανάγλυφες τοιχογραφίες : λόγω καμπυλότητας στη διάπλαση, δημιουργούν κάποια αίσθηση βάθους (αιγυπτιακή τεχνική)
(118) Οι τοιχογραφίες αποκαλύπτουν την εμβέλεια του Κρητο-Μυκηναϊκού πολιτισμού. Η αναπαράσταση της ζωής βρισκόταν πέρα από τη νεκρική χρήση και για την τέρψη των ζωντανών.
ΣΥΝΟΨΗ :
Πρωτοπορία της Κνωσού, πλούσια εξέλιξη των Κυκλάδων υπό τους Κρήτες
Μαθητεία των Μυκηναίων και εξέλιξή τους
Κρήτη : Ευρεία διάδοσή του ως υλικό
Ηπ. Ελλάδα : ποικιλία και δεξιοτεχνία
(130) Αιγυπτιακές και ανατολικές επιδράσεις
(131) Φαγεντιανή : χρησιμοποιείται για αγγεία και αγαλματίδια
Σκεύη ιερών, ανακτόρων και πλούσιων τάφων
Χάθηκε με την κατάρρευση των Ανακτόρων
ΣΥΝΟΨΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ
Καμαραϊκά αγγεία στα Παλαιά Κρητικά Ανάκτορα σε συνδυασμό με τοιχογραφίες
Λίθινα ανάγλυφα ρυτά ως σκεύη τελετουργίας και τοιχογραφίες.
Λαμπρή ένδυση των ανθρώπων
Κυκλάδες : Αγγεία μέσα στα σπίτια με ζωγραφισμένα δωμάτια
Μυκηναϊκά ανάκτορα : Κίνηση στα εργαστήρια και τις αποθήκες, καταγραφή της σοδειάς και των πρώτων υλών.
Εμπορικές συναλλαγές, διαφορετικές τεχνοτροπίες.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου