Παρασκευή 30 Σεπτεμβρίου 2011

ΕΛΠ 22 - Ημερολόγιο Πορείας 4

Λίγα λόγια για τον πρόλογο του Α' τόμου:

Χρειάστηκε να γυρίσω αρκετές φορές στην αρχή του κειμένου μέχρι να εξοικειωθώ με τον τρόπο γραφής των ακαδημαϊκών υπευθύνων της ενότητας. Μου φάνηκε πως μιλούσαν για σχετικά απλά πράγματα με κάπως στριφνή διατύπωση. Λέγοντας "απλά", δεν εννοώ βέβαια το αντικείμενο της θεματικής που όπως δείχνουν τα πράγματα, μάλλον πρόκειται για βουτιά σε πολύ βαθιά νερά... Αναφέρομαι στα πρακτικά θέματα και δυσκολίες που αντιμετώπισαν οι συγγραφείς του βιβλίου στην συγκομιδή, ταξινόμηση και ερμηνεία των κειμένων προς μελέτη. Ας τα πάρουμε όμως από την αρχή.

Έκταση προλόγου: 12 σελίδες (17-29).

Το πρώτο μέρος ασχολείται με τα κριτήρια της ιστορικής συνέχειας που επιτρέπουν την ομαλή παρακολούθηση της εξέλιξης της φιλοσοφικής σκέψης ανά τους αιώνες. Ως βασικά κριτήρια εκλαμβάνονται η γλωσσική συνέχεια, η πολιτισμική παρουσία μέσα στον χρόνο, η αίσθηση της κοινής καταγωγής μέσα σε ένα κοινό γεωγραφικό και ιστορικό πλαίσιο αναφοράς, μέσα στο οποίο διαμορφώθηκε η εθνική συνείδηση γενικότερα και η φιλοσοφική σκέψη ειδικότερα, μιας και αυτό είναι το θέμα μας.

Στη συνέχεια, γίνεται μια εννοιολογική ανάλυση πάνω στη διαφορά μεταξύ της φιλοσοφίας και της ιστορίας της φιλοσοφίας. Ενώ η πρώτη επικεντρώνεται στις αναζητήσεις και αναλύσεις φιλοσοφικών προβλημάτων, η δεύτερη ασχολείται με το γενικότερο πλαίσιο, μέσα στο οποίο αναπτύχθηκαν οι διάφορες φιλοσοφικές θεωρίες. Αντικείμενο της ενότητας είναι η ανάδειξη των κυριότερων σταθμών της ιστορικής εξέλιξης της ελληνικής φιλοσοφίας μέσα από αντιπροσωπευτικούς εκπροσώπους των διαφόρων φιλοσοφικών ρευμάτων και σχολών.

Ακολουθεί ένας δεύτερος διαχωρισμός, μεταξύ της ιστορίας της φιλοσοφίας και της ιστορίας των ιδεών, ο οποίος δεν μπορεί να θεωρηθεί απόλυτος. Ενώ η πρώτη προσεγγίζει την κάθε περίοδο με καθαρά φιλοσοφικά κριτήρια, η δεύτερη στρέφεται στην ιστορική διαμόρφωση των εννοιών μέσα στον χρόνο, τον τόπο και το πολιτισμικό τους πλαίσιο. Η νεότερη και σύγχρονη περίοδος της φετινής ενότητας προσεγγίζεται από την σκοπιά της ιστορίας των ιδεών.

Ένας τρίτος διαχωρισμός επισημαίνεται μεταξύ της ιστορίας της φιλοσοφίας και της ιστορίας των επιστημών. Αυτό το κομμάτι έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, μιας και μιλάει για τη διαπλεκόμενη σχέση μεταξύ των δύο. Όταν γεννιέται ένα ερώτημα φιλοσοφικής χροιάς ονομάζεται ανοικτό. Με ανοικτά ερωτήματα ασχολήθηκαν οι πρώτοι φιλόσοφοι, που αφορούσαν π.χ. στην δημιουργία του κόσμου, την ύπαρξη ή όχι του θεού κτλ. Όταν προσδιορίζονται οι χρησιμοποιούμενες έννοιες και οι μέθοδοι προκειμένου να δοθεί απάντηση στο εκάστοτε φιλοσοφικό ερώτημα, τότε το ερώτημα αυτό παύει να θεωρείται ανοικτό και γίνεται κλειστό. Εκεί, αναλαμβάνει τα ηνία η επιστήμη, η οποία ασχολείται με κλειστά ερωτήματα. Και ενώ θα λέγαμε ότι εδώ ολοκληρώνεται η διαδικασία, κάτι συναρπαστικό συμβαίνει και ο κύκλος ξεκινάει από την αρχή: Όταν η επιστήμη φτάνει στο όριο των ερευνών της, όταν "αγγίζουν τον απώτερο ορίζοντα" όπως πολύ γλαφυρά αναφέρει το βιβλίο, τότε ξαναγεννιέται ο φιλοσοφικός προβληματισμός, ανοίγοντας εκ νέου το κλειστό ερώτημα!

Ένα ακόμα σημείο που επισημαίνουν οι συγγραφείς είναι πως σε αυτά τα φιλοσοφικά ταξίδια, σημασία δεν έχουν τόσο οι απαντήσεις, όσο τα ίδια τα ερωτήματα και η προσπάθεια να τα διερευνήσουμε και να συλλάβουμε τις απαντήσεις που βρίσκονται κοντύτερα στην αλήθεια. Η φιλοσοφία λοιπόν έρχεται πριν από την επιστήμη και συνεχίζει και μετά από αυτήν, εξαιτίας του αφηρημένου της θεματολογίας της.

Ο πρόλογος ολοκληρώνεται με την απαρίθμηση των κριτηρίων, βάσει των οποίων επιλέχτηκε το διδακτικό μας υλικό:
α. Επιλογή μόνο των κύριων εκπροσώπων της ελληνικής φιλοσοφικής σκέψεης, καθώς και τα κυριότερα έργα τους. Εδώ, γίνεται και μια αναφορά στην απουσία γυναικών φιλοσόφων, όχι επειδή δεν υπάρχουν, αλλά επειδή δεν έχουν ερευνηθεί επαρκώς.
β. Τα εγχειρίδια δεν επικεντρώνονται στις βιογραφίες, αλλά στη φιλοσοφική σκέψη των Ελλήνων φιλοσόφων.
γ. Αυτές οι φιλοσοφικές απόψεις δεν μελετώνται μεμονωμένα, αλλά σε συνάρτηση με τις ιστορικές αλληλεξαρτήσεις.
δ. Δεν θα εξεταστούν όλοι οι επιμέρους τομείς της φιλοσοφίας (λογική, ηθική, μεταφυσική, γνωσιολογία, φιλοσοφία της γλώσσας, φιλοσοφία του νου κτλ.), αλλά μόνο οι περιοχές που αποτέλεσαν τα θεμέλια της φιλοσοφίας του κάθε στοχαστή (γνωσιολογικές, μεταφυσικές, ηθικές και πολιτικές θεωρίες τους).
ε. Επιλογή μόνο των κυρίων θεματικών αξόνων που μελέτησαν, οι βασικές γραμμές των θεωριών τους, μερικά μόνο επιχειρήματα που χρησιμοποίησαν και μια πρώτη αποτίμηση των συνεπειών των θεωριών αυτών στην εξέλιξη της ελληνικής φιλοσοφίας.

Τα εγχειρίδια είναι γραμμένα από πολλούς συγγραφείς, ως εκ τούτου, τα κείμενα μπορεί να διαφέρουν ως προς την φιλοσοφική προοπτική, το ύφος γραφής, τα κριτήρια επιλογής των κειμένων. Για να επιτευχθεί η ενότητα, χρειάστηκε να γίνουν αλλαγές και να χρησιμοποιηθεί κοινή φιλοσοφική ορολογία.

Τα κείμενα είναι γραμμένα στη νέα ελληνική. Πολλά έχουν αποδοθεί στα νέα ελληνικά από τους ίδιους τους συγγραφείς. Σε αρκετά κείμενα χρησιμοποιούνται με πλάγιους χαρακτήρεις κάποιοι όροι, όπως αυτοί έχουν διατηρηθεί στην αρχαία ή μεσαιωνική τους εκδοχή, αφήνοντας ανοικτό το πλαίσιο ερμηνείας τους. Είναι σημαντικό να έχουμε υπ' όψη ότι πολλά από τα κείμενα αυτά είναι μεταφορές των πρωτοτύπων από τρίτους, κυρίως των έργων της Αρχαιότητας αλλά και μεταγενέστερων, και ως εκ τούτου, χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στο πώς ερμηνεύονται και αξιολογούνται οι διάφορες φιλοσοφικές θεωρίες στα κείμενα αυτά, αν εντοπίζονται αναχρονισμοί, προκαταλήψεις κτλ.

Ο πρόλογος κλείνει με την αναφορά στη διάρθρωση του τόμου (σκοπός, προσδωκόμενα αποτελέσματα, έννοιες-κλειδιά, σύνοψη, ερωτήσεις) και στον οδηγό για περαιτέρω μελέτη με βιβλιογραφία ερευνητών, οι οποίοι προτείνουν τις δικές τους ερμηνείες για τις φιλοσοφικές θεωρίες των Ελλήνων στοχαστών.

Έχοντας ολοκληρώσει τον Vegetti (2o κεφ.) και τον πρόλογο του α' τόμου, μένει να κοιτάξω ακόμα το cd (ενότητα 2) και από Δευτέρα θα ξεκινήσω κανονικά με την ύλη του εγχειριδίου. Μέχρι την 1η ΟΣΣ πρέπει να έχουν διαβαστεί οι υποενότητες 1.1.1 και 1.1.2.

Το Σάββατο και η Κυριακή είναι εξ' ολοκλήρου αφιερωμένες στην οικογένειά μου.

Καλή ξεκούραση, να περάσετε τέλεια!

Δεν υπάρχουν σχόλια: