Ελπ 30 - Η ποίηση του Διονυσίου Σολωμού

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 -- ενημερωμένο στις 24/5

(Σημείωση: Μέχρι το τέλος Ιουνίου όλα τα κεφάλαια παραμένουν ανοικτά σε συνεχή εμπλουτισμό.)

Διονύσιος Σολωμός

ΕΝΝΟΙΕΣ – ΚΛΕΙΔΙΑ

• Εθνικός ποιητής
• Στοχασμοί
• Αυτόγραφα έργα
• Ελευθερία και φύση
• Θρησκεία και θάνατος
• «Τρόπος μεικτός γνήσιος»
• Αποσπασματικότητα
• Λυρικά επεισόδια ή λυρικές ενότητες

Ο ΒΙΟΣ ΤΟΥ ΣΟΛΩΜΟΥ

Γεννήθηκε το 1798 στη Ζάκυνθο, εξώγαμο τέκνο του 61 ετών πλούσιου Ζακύνθιου κόντε Νικολάου Σολωμού και της 15χρονης υπηρέτριάς του Αγγελικής Νίκλη, με την οποία ο Νικόλαος διατηρούσε δεσμό από το 1796.
Σπουδές: Νομική Σχολή Παβίας. Βάσεις παιδείας του η α/ε και λατινική γλώσσα και λογοτεχνία.
Συναναστράφηκε με γνωστούς Ιταλούς ποιητές του νεοκλασικισμού και του ανερχόμενου ρομαντισμού.
Δίκη με αδελφό, δικαίωση, ωστόσο αποξενώθηκε από μητέρα του και ως ποιητής αποτραβήχτηκε από τη δημοσιότητα. Δεν παντρεύτηκε ποτέ, ιδιότροπος άνθρωπος σχεδόν μονήρης και με ανίκητο πάθος για το αλκοόλ. Είχε ενετικό τίτλο ευγενείας.

Πέθανε στην Κέρκυρα στις 9/21 Φεβρουαρίου 1857, σε ηλικία 59 ετών.

Η ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΟΥ ΣΟΛΩΜΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ

Η ποιητική φήμη του μεταξύ των συγχρόνων του οφειλόταν κυρίως στον νεανικό «Ύμνο εις την Ελευθερίαν» (έγραψε το ποίημα σε ηλικία 25 ετών).

Τα περισσότερα και καλύτερα ποιήματά του, ιδίως τα συνθέματα της ωριμότητάς του, έμειναν όχι μόνο ανέκδοτα αλλά και ανολοκλήρωτα, ακατάστατα και ανορθόγραφα γραμμένα, σε διάφορα στάδια επεξεργασίας, στα αυτόγραφα τετράδια ή και σκόρπια φύλλα του.  Σε ορισμένα σημεία η ακαταστασία είναι τέτοια ώστε ακόμα και οι ειδικοί αναγνώστες, οι φιλόλογοι, να διαφωνούν μέχρι σήμερα αν ορισμένοι στίχοι ανήκουν σ’ένα ποίημα ή σε άλλο.

ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΤΥΧΗ ΣΟΛΩΜΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ

Σολωμός: (δημοσιεύτηκε μικρό μέρος του έργου του και η φήμη που απέκτησε οφείλεται αποκλειστικά στον Ύμνο).

Πολυλάς: προσπάθησε να εκδώσει έργα του Πολυλά με τον τίτλο «Ευρισκόμενα».

Πολίτης: έγραψε τα «Άπαντα» που ήταν 3 τόμοι, «Αυτόγραφα Έργα» 2 τόμοι.

Αλεξίου: Ποιήματα και Πεζά.

 

ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΠΟΙΗΤΙΚΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΟΥ ΣΟΛΩΜΟΥ

1)      Στη Ζάκυνθο (1818-1828) – Ζακυνθινή Περίοδος

2)      Στην Κέρκυρα (1828-1857) – Κερκυραϊκή Περίοδος

Η ΝΕΑΝΙΚΗ ΘΗΤΕΙΑ ΣΤΗΝ ΙΤΑΛΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ

Τα πρώτα ποιήματα του Σολωμού, κυρίως σονέτα, γράφτηκαν στην ιταλική γλώσσα κατά τη διάρκεια των σπουδών του στην Ιταλία.

Τα θρησκευτικά θέματά τους οφείλονται κυρίως στο γεγονός ότι στην ιταλική ποίηση του τέλους του 18^ου και των αρχών του 19^ου αιώνα επικρατούσε η θρησκευτική θεματολογία.

Την περίοδο 1818-1822, συνέθετε στην ιταλική γλώσσα θρησκευτικά και σατιρικά ποιήματα – τα τελευταία είχαν συνήθως στόχο τον Ζακύνθιο γιατρό Διονύσιο Ροϊδη.

ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ

1818-1823 – 20 ΠΕΡΊΠΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΆ ΛΥΡΙΚΆ ΠΟΙΉΜΑΤΑ

Κρίνονται απλά και αφελή

Τα κύρια θέματά τους είναι η άδολη αγάπη για φανταστικές ή εξιδανικευμένες γυναίκες και ο θάνατος πλασματικών ηρώων ή πραγματικών προσώπων.

Η ΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΠΑΤΡΙΩΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ.  ΟΙ ΥΜΝΟΙ.

Τον 5^ο του 1823 έγραψε τις 158 τετράστιχες στροφές του «Ύμνου εις την Ελευθερίαν»

Η γλώσσα του ποιήματος είναι μικτή: βάση της η δημοτική, η οποία όμως εμπλουτίζεται με λόγια ίχνη, χωρίς να λείπουν και κάποιοι ιταλισμοί.  Το ύφος συνθέτει στοιχεία του επικού και του λυρικού είδους.

Ο «Ύμνος», το σημαντικότερο ποιήμα της νεανικής περιόδου του Σολωμού, γνώρισε γρήγορα μεγάλη απήχηση, δημοσιεύτηκε και μεταφράστηκε επανειλημμένα.

Τα επόμενα χρόνια ακολούθησαν κι άλλα πατριωτικού κυρίως περιεχομένου ποιήματα: η λυρική ωδή «Εις το θάνατο του Λορδ Μπάυρον», το εξαιρετικό επίγραμμα «Η καταστροφή των Ψαρών» και το «Η Φαρμακωμένη».

ΕΡΓΑ ΤΟΥ ΣΟΛΩΜΟΥ

Σονέτα: Ανήκουν στη νεανική ποίηση του Σολωμού.

Θεματολογία: Θρησκευτικά θέματα παρμένα ως επί το πλείστον από την ιταλική ποίηση.

Γλώσσα: Ιταλική (λόγω της ζωής του στην Ιταλία).

Στόχος: Μέσα από τα σονέτα προσπαθεί να κριτικάρει τον Ροΐδη. Αντιπροσωπευτικό έργο οι αυτοσχέδιες ομοιοκαταληξίες.

Τα πρώτα ελληνικά ποιήματα του Σολωμού («Ξανθούλα», «Αγνώριστη»).

Θεματολογία: Άδολη αγάπη για φανταστικές και εξιδανικευμένες γυναίκες, ή ο θάνατος πλασματικών ή υπαρκτών προσώπων.

Γλώσσα: Ελληνική.

Χαρακτήρας: Τα κείμενα διέπονται από απλό και αφελή χαρακτήρα.

Πατριωτική ποίηση και Ύμνοι.

Θεματολογία: Ο,τιδήποτε αφορά τον αγώνα του 1821.

Γλώσσα: Ελληνική, Δημοτική.

Σκοπός: Μέσα από το έργο του να προτρέψει τον λαό για ομόνοια και αδελφικότητα.

Χαρακτήρας: Συνδυάζει Επικό και Λυρικό στοιχείο.

Αντιπροσωπευτικά έργα: «Ύμνος στην Ελευθερία» το 1823. «Ωδή στο θάνατο του Λόρδου Μπάϋρον», «Φαρμακωμένη», «Η καταστροφή των Ψαρών».

Ο ΛΑΜΠΡΟΣ.  ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΙΚΟ ΠΟΙΗΜΑ

Θεματολογία: Ερωτική ιστορία με τραγικό τέλος.

Γλώσσα: Δημοτική.

Επίδραση: Η επίδραση είναι από τον Μπάϋρον, όπου το χαρακτηριστικό του Μπάϋρον είναι ο επαναστάτης ήρωας που συγκρούεται με τον θεϊκό και τον ανθρώπινο νόμο. Επίσης θεματικά στοιχεία που τον επηρεάζουν από τον Μπάϋρον είναι: αιμομιξία, βίαιος πρόωρος θάνατος, αυτοκτονία, υπερφυσικά στοιχεία.

Χαρακτήρας: Επικός – Δραματικός. Συνδυάζει το επικό με το δραματικό στοιχείο.

Επικό-δραματικό ποίημα

Η πρώτη γραφή του ποιήματος χρονολογείται ήδη το 1823, το κύριο μέρος του γράφτηκε στα χρόνια 1824-1826, ενώ η ατελέσφορη προσπάθεια για την ολοκλήρωσή του διήρκεσε ως το 1834.

Επίδραση της ποίησης του Άγγλου ρομαντικού ποιητή Byron.

Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΤΗΣ ΖΑΚΥΝΘΟΣ

Θεματολογία: Εξιδανίκευση της γυναικείας μορφής.

Γλώσσα: Δημοτική (με ιδιώματα της Ζακύνθου).

Σκοπός: Επιδιώκει να σατιρίσει τη μορφή της Ζακυνθινιάς γυναίκας, που έχει επιλήψιμη συμπεριφορά και εθνικά και κοινωνικά (αυτό προκύπτει από την πρώτη επεξεργασία του έργου). Σε μία δεύτερη και τρίτη επεξεργασία, σκοπός είναι να  προβληθεί ένα εφιαλτικό όνειρο ή προφητεία, με αναφορές στον αγώνα του 1821, που παρουσιάζεται ως αγώνας του καλού με το κακό.

Κατά τον Μπάιρον, το έργο χαρακτηρίζεται ως εφιαλτική σάτιρα σε πεζό λόγο.

Κατά τσαν Σάνογλου, χαρακτηρίζεται ως ιδιόρρυθμη πρόζα με στοιχεία ποιητικού λόγου. Το γενικό συμπέρασμα είναι πως είτε είναι πρόζα είτε ποίημα σε πεζό.

Το 1826 άρχισε τη σύνθεση του Η γυναίκα της Ζάκυνθος (δημοσιεύτηκε το 1927).

Παλαιότερα η φιλολογική έρευνα αντιμετώπισε το έργο ως πεζό κείμενο, σύμφωνα όμως με νεότερους μελετητές πρόκειται ουσιαστικά για ποιητικό έργο, συγκεκριμένα για ποίημα σε πρόζα ή ποίημα σε πεζό.

Αφηγητής είναι ο ιερομόναχος Διονύσιος.

Στο πρώτο και πιο ολοκληρωμένο στάδιο επεξεργασίας (1826-1829) στόχος ήταν η σάτιρα κάποιας συγκεκριμένης, ανώνυμης ζακυνθινής με επιλήψιμη κοινωνικά και εθνικά συμπεριφορά.

Στο δεύτερο (1829-1833) και στο τρίτο (1833) στάδιο επεξεργασίας, ο στόχος διευρύνθηκε και καθώς το έργο πήρε τη μορφή ενός εφιαλτικού οράματος ή προφητείας με αποκαλυπτικό χαρακτήρα και με αναφορές στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων, αναδεικνύεται σε μια σύγκρουση του καλού και του κακού.  Η γλώσσα του έργου είναι δημοτική με πολλά ιδιωματικά ζακυνθινά στοιχεία.

ΤΑ ΣΥΝΘΕΜΑΤΑ ΤΗΣ ΩΡΙΜΟΤΗΤΑΣ

-Ο Κρητικός (1833-4) απόσπασμα ενός ανολοκλήρωτου επικολυρικού συνθέματος, σηματοδοτεί την αρχή της ποιητικής ωριμότητας του Σολωμού.

Εκφραστική στροφή προς την ελληνική ποιητική παράδοση, ιδίως προς την κρητική λογοτεχνία της ακμής, και ρυθμική καλλιέργεια του δεκαπεντασύλλαβου στίχου.

Θεματολογία: Ο αγώνας ενός ανθρώπου στη δίνη οριακών αντιθέσεων.

Γλώσσα: Δημοτική.

Σκοπός: Η αβεβαιότητα της υπάρχουσας κατάστασης.

Χαρακτήρας: Ώριμο έργο, που φανερώνει την στροφή του Σολωμού προς την Ελληνική και Κρητική παράδοση και, έχει έντονο το στοιχείο της λυρικότητας.

- Οι Ελεύθεροι πολιορκημένοι (1834-47) – 3 στάδια.

Θεματολογία: Η δεύτερη πολιορκία και η ηρωική έξοδος.

Γλώσσα: Δημοτική.

Σκοπός: Να αναδειχθεί το ηρωικό μεγαλείο των Ελλήνων.

- Ο Πόρφυρας (1847-9) εκδοτικά το ποίημα παρουσιάζει πολλά προβλήματα: οι μορφές που παραδίδουν οι εκδόσεις Πολυλά και Αλεξίου έχουν σημαντικές διαφορές στην έκταση και στο περιεχόμενο.

Θεματολογία: Ένα πραγματικό περιστατικό της καθημερινότητας (ένας καρχαρίας κατασπαράσσει έναν άγγελο στρατιώτη στην Κέρκυρα).

Γλώσσα: Δημοτική.

Σκοπός: Η επεξεργασία του ίδιου του θανάτου ως μια μυστική και αποκαλυπτική στιγμή (τη στιγμή που ο στρατιώτης φτάνει στο τέλος, ανακαλύπτει ή αποκαλύπτει τον εαυτό του).

Την τελευταία δεκαετία της ζωής του ο Σολωμός επέστρεψε στη σύνθεση ιταλικών ποιητικών κειμένων.

Από την τελευταία δεκαετία σώζονται επίσης πεζά σχεδιάσματα, γραμμένα στα ιταλικά, όπου ο ποιητής αναπτύσσει την υπόθεση ποιημάτων που σκόπευε να γράψει.

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΤΗΣ ΣΟΛΩΜΙΚΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΣΟΛΩΜΟΥ (ΔΥΟ ΖΕΥΓΗ)

ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ & ΦΥΣΗ.

ΘΡΗΣΚΕΙΑ & ΘΑΝΑΤΟΣ.

ΕΡΩΤΑΣ: Σε όλο το έργο του Σολωμού είναι αγνός, με εξαίρεση το «Λάμπρο» όπου είναι σαρκικός.

ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ: Ο Σολωμός κωδικοποιεί τις προκλήσεις σε τέσσερα σημεία: Πόλεμος, ηθικό χρέος, έρωτας, ποίηση.

Το βασικό θεματικό τρίπτυχο (πατρίδα, χριστιανική θρησκεία, εξιδανικευμένη γυναικεία μορφή) της Επτανησιακής Σχολής, ισχύει και για τη νεανική ποιητική παραγωγή του Σολωμού της ζακυνθινής περιόδου.

Στα ώριμα συνθέματα της κερκυραϊκής περιόδου τα ίδια θεματικά κέντρα γίνονται αντικείμενο επεξεργασίας και εμπλουτίζονται μέσα από τις συστηματικές φιλοσοφικές αναζητήσεις του Σολωμού, με αποτέλεσμα να ανάγονται στα θέματα εκείνα που απασχόλησαν τους μεγάλους ποιητές όλων των εποχών: ο έρωτας, ο θάνατος, η ελευθερία, η πίστη στον θεό, η σχέση του ανθρώπου με τη φύση.

Ο Mackridge – κωδικοποίησε την επεξεργασία των κύριων θεμάτων της σολωμικής ποίησης σε δύο ζεύγη αντιθέσεων: ελευθερία και φύση, θρησκεία και θάνατος.  Η ελευθερία, που συνδέεται σταθερά με τους αγώνες των Ελλήνων κατά των Τούρκων και που είναι κατάκτηση της ανθρώπινης βούλησης, θριαμβεύει επάνω στη φύση, που κυριαρχείται από ανεξέλεγκτες δυνάμεις και δεν γνωρίζει ηθικούς κανόνες. Στο θεματικό ζεύγος θρησκεία και θάνατος, η χριστιανική πίστη υπερβαίνει τον θάνατο.  Όλα τα συνθετικά ποιήματα τελειώνουν με τον βίαιο θάνατο των βασικών ηρώων.

Τα συνθέματα της σολωμικής ωριμότητας περιστρέφονται γύρω από τις ποικίλες όψεις της δοκιμασίας του ανθρώπου να φέρει σε αίσιο πέρας την πάλη του με τα μεγάλα εμπόδια και προκλήσεις της ζωής: τον πόλεμο, το ηθικό χρέος, τον έρωτα, την ποίηση.

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΣΟΛΩΜΙΚΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ

Η κεντρική ιδέα των ποιημάτων συλλαμβάνεται σε ιταλικό πεζό κείμενο, ενώ ο θεματικός πυρήνας του έργου, σε ελληνικούς στίχους.

Την ευκολία της γραφής λυρικών κατά βάση ποιημάτων με ένα κεντρικό θέμα διαδέχθηκε η δυσκολία της σύνθεσης μεγαλεπήβολων ποιητικών έργων, τα οποία συναιρούσαν διαφορετικούς εκφραστικούς τρόπους και όπου τα διάφορα μέρη δεν συνδέονταν μεταξύ τους παρατακτικά, δηλαδή δεν γράφονταν και δεν διατάσσονταν απλώς το ένα μετά το άλλο, αλλά αναπτύσσονταν με οργανική σχέση, ως ενιαίο σώμα που τα διάφορα μέλη που διέπονται από μια κεντρική αρχή.

Ο Σολωμός στην αρχή κατέγραφε σε ιταλικό πεζό κείμενο την κεντρική ιδέα και τα βασικά στοιχεία της υπόθεσης του ποιήματος και στη συνέχεια στιχουργούσε διάφορους θεματικούς πυρήνες της υπόθεσης σε ελληνικούς στίχους.  Ενδιαμέσως δεν έπαυε να καταγράφει στα ιταλικά διάφορους στοχασμούς, ενώ υπέβαλε τους ελληνικούς στίχους σε διάφορα στάδια επεξεργασίας.

Ο Σολωμός αποσπούσε από παλαιότερα ποιήματα ορισμένες θεματικές μονάδες, έκτασης ενός ή δύο στίχων, αλλά, μερικές φορές, ακόμη και ολόκληρες θεματικές ενότητες, τις επεξεργαζόταν και στη συνέχεια τις ενέτασσε σε άλλα, νεότερα ποιήματα.

ΤΕΧΝΟΤΡΟΠΙΑ

Επίδραση του Ρομαντισμού.

Γνήσιος μικρός τρόπος ποίησης.

Αποσπασματικότητα του έργου.

Γνήσιος μικτός τρόπος ποίησης: Μέσα από το έργο του Σολωμού, παρατηρείται μίξη Κλασσικιστικού με το Ρομαντικό στοιχείο. Στην ποίηση του Σολωμού δεν εξωτερικεύονται τα εσωτερικά πάθη, αλλά προβάλλεται ο αγώνας για την Ελευθερία. Στην ανάλυση ενός έργου σε ό,τι αφορά την τεχνοτροπία, πρέπει να αναφερθεί εάν έχει αφηγηματικό χαρακτήρα, εάν εμπεριέχει δραματικά στοιχεία (ομιλίες, διάλογοι).

«Κρητικός»: εάν εμπεριέχει λυρικά στοιχεία ή και τα δύο.

Παράλληλη απήχηση και σύζευξη του νεοκλασικισμού και του ρομαντισμού.

Στην εξέλιξη της σολωμικής ποίησης, διαπιστώνεται και μια φανερή διαφοροποίηση στο ποιητικό είδος: στη ζακυνθινή περίοδο ο Σολωμός έγραψε κυρίως σύντομα ποιήματα του λυρικού είδους, ενώ στην κερκυραϊκή περίοδο συνέθετε πρωτίστως μεγαλύτερης έκτασης ποιήματα του δραματικού ή / και του επικού / αφηγηματικού είδους.

Ο «ΜΕΙΚΤΟΣ ΓΝΗΣΙΟΣ» ΤΡΟΠΟΣ ΠΟΙΗΣΗΣ

Η νεανική νεοκλασικιστική ποίηση του Σολωμού αφομοίωσε, όπως και τα ιταλικά πρότυπά της, αρκετά στοιχεία του προρομαντισμό.

Ο νεανικός κλασικορομαντισμός του Σολωμού λειτούργησε εποικοδομητικά για τη σύμμειξη κλασικιστικών και ρομαντικών τεχνοτροπικών στοιχείων, την οποία ο Σολωμός επιχείρησε στην ώριμη περίοδό του.

Η πρόθεση για τη δημιουργία μεικτού τρόπου φανερώνει ότι σε θεωρητικό επίπεδο ο ώριμος ποιητής Σολωμός σκεφτόταν ως ρομαντικός.

Αυτό πάντως δεν σημαίνει ότι ο ώριμος Σολωμός θεωρούσε, όπως οι ρομαντικοί ποιητές της εποχής του, την ποίηση τρόπο έκφρασης ενός ασυγκράτητου προσωπικού πάθους.

Τα ώριμα συνθέματά του αφορούν κυρίως στον εθνικό αγώνα των ομοεθνών του, στους οποίους ο ποιητής προσπαθεί να προσφέρει παραδείγματα μιας ανώτερης, πνευματικής και ηθικής στάσης ζωής.

Από την άποψη του ποιητικού είδους τα κύρια σολωμικά ποιήματα θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως εξής:

ü  Ο Λάμπρος – αφηγηματικό ποίημα με δραματικά στοιχεία

ü  Ο Κρητικός – δραματικός μονόλογος με λυρικά στοιχεία

ü  Οι Ελεύθεροι πολιορκημένοι – ποίημα με αφηγηματικό πλαίσιο αλλά αναπτύσσεται κυρίως με δραματικά και λυρικά στοιχεία

Η ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

Αποσπασματικότητα – το γεγονός ότι τα συνθετικά και σημαντικότερα ποιήματα μας παραδόθηκαν ανολοκλήρωτα σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό.

Δεν δημοσιεύει πολλά έργα του.

Δεν ολοκληρώνει έργα του ή τα ολοκληρώνει, αλλά έχουν μέσα κενά.

ΕΡΜΗΝΕΙΕΣ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ (ΤΡΕΙΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ)

Βιώματα, ψυχολογική κατάσταση (αλκοολικός, τελειομανής, οκνηρός).

Προσωπική ανυπέρβλητη εσωτερική δυσκολία. (εκμάθηση ελληνικής γλώσσας, όπου η σχέση του χαρακτηρίζεται ελλιπής).

Ζήτημα τεχνοτροπίας ή ποιητικής ωριμότητας του Σολωμού.

Υπάρχουν τρεις απόψεις μελετητών επί του ζητήματος:

α) Βελούδης: η ρομαντική αισθητική ή διαλεκτική του Hegel (επιρροή από τους Ευρωπαίους ποιητές).

β) Maccridge: Υποστηρίζει ότι ο Σολωμός διέκρινε την ποιητική ιδέα των ποιημάτων από την γλωσσική και εκφραστική υλοποίηση.

γ) Βαγενάς: Υποστηρίζει και αυτός, ότι υπάρχει ασυμβατότητα ανάμεσα στο περιεχόμενο και την έκφραση π.χ. προσπαθεί να γράψει τραγική ποίηση με λυρική γλώσσα.

Οι μελετητές υποστηρίζουν δύο πράγματα: είτε πως αυτό είναι τυχαίο, είτε αφορά τον χαρακτήρα του Σολωμού.

Η άποψη του Πολίτη: Θεωρεί πως αυτή η αποσπασματικότητα, οφείλεται στην αδιαφορία του Σολωμού να εντάξει τα λυρικά αποσπάσματα σε ένα συνολικό αφηγηματικό ή επικολυρικό έργο. Είναι εσκεμμένη προσπάθεια και δείχνει ότι ο Σολωμός επιδιώκει να αποστασιοποιεί ό,τιδήποτε λυρικό από ό,τιδήποτε μη λυρικό.

Πολίτης – ονόμασε τα αποσπάσματα «λυρικές ενότητες» ή «λυρικά επεισόδια», ο Σολωμός «δε θέλησε ή δεν ενδιαφέρθηκε να εντάξει τα λυρικά αυτά κομμάτια σ’ ένα σύνολο αφηγηματικό ή «επικολυρικό».  Έμεινε στην καθαρή λυρική έκφραση, αδιαφορώντας για τη μη λυρική συνδετική ουσία, προχωρώντας έτσι προς μια κατάκτηση ενός «καθαρού» λυρικού χώρου, πολύ πιο πρίν από την εποχή του».

3 Κατηγορίες απαντήσεων για τις αιτίες για τις οποίες ο Σολωμός δεν ολοκλήρωνε τα ώριμα ποιήματά του:

(1) βιογραφικού ή ψυχολογικού χαρακτήρα ερμηνείες (αλκοολισμός, οκνηρία, τελειομανία)

(2) προσωπική ανυπέρβλητη εξωτερική δυσκολία (ελλιπής ή και πλημμελής γνώση της ελληνικής γλώσσας, ή, ότι ο  Σολωμός δεν μπορούσε να συμβιβάσει τον φιλοσοφικό στοχασμό του με την ποιητική έκφραση.

(3) τεχνοτροπία ή εγγενής ζητήματα της ώριμης ποιητικής του Σολωμού.

Βελούδης – η αποσπασματική μορφή των σολωμικών ποιημάτων οφείλεται στην υιοθέτηση της σύγχρονης ρομαντικής ποιητικής θεωρίας και της διαλεκτικής αισθητικής του Hegel.  Το «απόσπασμα» ή το «ημιτελές έργο» είναι καίρια έκφραση της ρομαντικής αισθητικής η οποία «αντιλαμβάνεται την καλλιτεχνική δραστηριότητα ως μια δημιουργική διαδικασία, ως ένα δημιουργικό γίγνεσθαι».

Mackridge – Ο Σολωμός διέκρινε τη ποιητική ιδέα των ποιημάτων του από τη γλωσσική – εκφραστική υλοποίησή της.

Νάσος Βαγενάς – αιτία της αποσπασματικότητας είναι η εγγενής ασυμβατότητα ανάμεσα στο περιεχόμενο και στην έκφραση, το γεγονός δηλαδή ότι ο Σολωμός προσπαθούσε να γράψει «τραγικού και επικοτραγικού περιεχομένου ποίηση με λυρική γλώσσα».

Οι λογοτεχνικές πηγές του Σολωμού διακρίνονται σε τέσσερις άξονες:

1. Αρχαία λογοτεχνία
2. Αγία Γραφή
3. Νεοελληνική λογοτεχνική παράδοση (δημώδη μεσαιωνικά κείμενα, κρητική λογοτεχνία, δημοτικό τραγούδι, «πρόδρομοι»)
4. Ευρωπαϊκή λογοτεχνική παράδοση (ιδίως ιταλική και γερμανική λογοτεχνία)

ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΥ

1. Διονύσιος Σολωμός (1798 – 1857)

«Διάλογος» (53)

Πολίτης (σ. 145-6) – Το πρώτο από τα δύο μοναδικά πεζά του Σολωμού, γραμμένο το 1824. Το «πιστεύω» του Σολωμού για τη δημοτική γλώσσα (επιχειρήματα αντλημένα από γαλλικό διαφωτισμό). Γλωσσοπλάστης ποιητής: Κανείς δεν έχει το δικαίωμα να αλλάζει τη γλώσσα του λαού.. αλλάζοντας εξωτερικά τους τύπους δεν καλλιεργούμε και δεν ευγενίζουμε τη γλώσσα.. μόνο ο ποιητής, βασισμένος στη λαϊκή γλώσσα, θα την πλουτίσει και θα την εξευγενίσει εσωτερικά, θα βαθύνει και θα ευρύνει το νόημα της κάθε λέξης, έτσι που η γλώσσα να εκφράζει τα πιο λεπτά αισθήματα και κινήματα της ψυχής.
Πρώτο ποίημα που θεωρητικοποιήθηκε η χρήση της δημοτικής. Ισότιμος ο αγώνας για την ελευθερία και τη γλώσσα. Αντλεί τα επιχειρήματά του από τον Διαφωτισμό. Στο κείμενο αναφέρονται ονόματα ευρωπαίων και αρχαίων συγγραφέων. Επικαλείται την παράδοση των σύγχρονων δυτικών γλωσσών με την ομιλούμενη γλώσσα. Προβάλλεται ο δημιουργικός ρόλος του ποιητή που σέβεται γραμματική και λεξιλόγιο και θέλει να εξευγενίσει, εμπλουτίσει και διευρύνει το νόημα της κάθε λέξης.

«Ξανθούλα» (65)

Πολίτης (σ. 142) – Γυναικεία μορφή, ένα θέμα μόνιμο και βασικό σε όλη την ποίηση του Σολωμού. Προ-ρομαντική σκηνογραφία. Μια διαπίστωση γεγονότων μονάχα, καμιά συγκινησιακή πέριγραφή. Η συγκίνηση δημιουργείται με το εντελώς απέριττο της έκφρασης, με το αυτονόητο ξαναγύρισμα της ρυθμικής μελωδίας.
Τα πρώτα ελληνικά λυρικά (1818-1823). Θέμα: γυναίκα. Μορφή: απέριττη έκφραση, μικροό στίχοι, απλοϊκό, ρυθμική μελωδία. Λυρική, ιδιωτικής φύσεως χώρου. Περιστατικό: αποχαιρετισμός κόρης από φίλους. Μοτίβα: επικέντρωση μορφής στο θλιβερό συμβάν, μεγάλη θλίψη στους φίλους και στον ποιητή. Τόνος ελαφρότητας μέσα από την επανάληψη και τα υποκοριστικά.

«Καταστροφή Ψαρών» (65)

Πολίτης (σ. 143) – Γραμμένο το 1825. Προχωρεί ολοένα σταθερότερα προς την κατάκτηση του γλωσσικού οργάνου και της λυρικής έκφρασης. Λιτότατο, συμπυκνωμένο στην έκφραση επίγραμμα. Στα χρόνια αυτά συντελείται και μια βαθύτερη αλλαγή στην ποιητική του Σολωμού: στα νεανικά του έργα είναι ο εμπνευσμένος ψάλτης και ο άνθρωπος που αυτοσχεδιάζει με καταπληκτική ευκολία.. τώρα προσπαθεί να δαμάσει την έμφυτη αυτή ευκολία και να την υποτάξει σε μια αυστηρότερα πειθαρχημένη και ανώτερη αντίληψη της ποιητικής τέχνης, που ο ίδιος ονόμασε «νόημα της τέχνης». «Η δυσκολία που νιώθει ένας συγγραφέας δεν είναι να δείξει φαντασία και πάθος, αλλά να υποτάξει τα δύο αυτά, με καιρό και με κόπο, εις το νόημα της τέχνης». Η πορεία από το «ξεχείλισμα της ψυχής» στο «νόημα της τέχνης» ολοκληρώνεται μέσα σε αυτή τη δημιουργική δεκαετία. Έχει σαφή συνείδηση του προορισμού του και είναι αποκλειστικά αφοσιωμένος στο έργο του.
Αποτίμηση της σημασίας ενός σημαντικού εθνικού γεγονότος. Προσωποποίηση μιας αφηρημένης έννοιας. Δόξα σε θεϊκή παρουσία. Επικολυρικό. Αγάπη για την πατρίδα. Θεματική: συλλογικού περιβάλλοντος. Στροφή στην πατριωτική ποίηση. Συμπυκνωμένο. Σοβαρότητα και επισημότητα επιγραμμικού ύφους. Παρουσίαζει τα σύμβολα ενός εθνικού δράματος.

Δραστηριότητα 2 (Ξανθούλα =/= Η καταστροφή των Ψαρών) -- Σε ποια θεματικά και υφολογικά στοιχεία έγκειται η μετάβαση από τα αφελή ποιήματα στην ώριμη ποίηση των εθνικών ιδεών;
Διαφορά καταρχήν θεματική:
α. Ξανθούλα: περιστατικό ιδιωτικής φύσης (τον αποχαιρετισμό μιας νεαρής κοπέλας από τους φίλους της) καταγράφει το συναίσθημα της θλίψης που προκάλεσε στον ποιητή και τους φίλους η φυγή της στην ξενιτιά.
β. καταστροφή Ψαρών: αποτίμηση της σημασίας ενός σημαντικού εθνικού γεγονότος (ολική καταστροφή του νησιού από τον τουρκικό στόλο στις 21.6.1824), καθώς ο ποιητής προσωποποιεί μια αφηρημένη έννοια, τη Δόξα, σε θεϊκή παρουσία.
Διαφορά στα επιμέρους θεματικά μοτίβα + εκφραστικά μέσα:
α. βαρκούλα, μαντήλι, ξανθά μαλλιά: επικεντρώνουν την προσοχή του αναγνώστη σε ένα θλιβερό ιδιωτικό συμβάν. Υποκοριστικά, επαναλήψεις: δίνουν στο ποίημα έναν τόνο ελαφρότητας.
β. ολόμαυρη ράχη, λαμπρά παλληκάρια, στεφάνι, έρημη γη: αναδεικνύουν με τη δέουσα σοβαρότητα και επισημότητα του επιγραμματικού ύφους, τον χώρο, τα πρόσωπα και τα σύμβολα ενός εθνικού δράματος.

«Φαρμακωμένη» (66)

Πολίτης (σ. 143) – όπως και στην Καταστροφή Ψαρών. Γραμμένα την ίδια δεκαετία (1826). Ένα σημαντικό προχώρημα. Αρχίζοντας από ένα θρήνο για τη φαρμακωμένη κόρη, περνά ανεπαίσθητα, και με μια διάθεση καθαρά μουσική, στην υπεράσπιση της νέας κόρης από την καταλαλιά του κόσμου, με μιαν ακαταμάχητη πειθώ, που μπορούμε να ονομάσουμε πειθώ λυρική.
Ελεγεία για μια φίλη του. Προσπαθεί να δαμάσει την ευκολία γραφής σε πειθαρχημένη αντίληψη της ποίησης. Θρήνος: υπεράσπιση κόρης από την κοινωνική κατακραυγή... λυρική πειθώ. Έμφαση στην αγνότητα, στην εξιδανίκευση της γυναίκας. Θάνατος ως προάγγελος της δευτέρας παρουσίας.

«Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» (68)

Πολίτης (σ. 148-151) – Το ποίημα που τον απασχόλησε όσο κανένα άλλο. Ζει από κοντά τα γεγονότα, γράφει πολύ αργότερα. Χωρίς ομοιοκαταληξία, χωρίς συνίζηση. Αυστηρή σχεδόν ασκητική στιχουργική δομή και μια εσωτερική αρμονία αινιγματική ακόμα και σήμερα. Κατάκτηση ενός «καθαρού» λυρικού χώρου. Ανήκει στην υψηλή ποίηση των ώριμων χρόνων του (και τίποτα δεν ήξεραν οι σύγχρονοί του ως την ώρα του θανάτου του – 59 χρονών).
Ο Σολωμός δεν προχώρησε στην ολοκλήρωση. Δεν τα ενέταξε σε σύνολο. Έμεινε στην καθαρή λυρική έκφραση. Αποτελούν λυρικές ενότητες.
Ώριμη περίοδος, οργανικό ποίημα καθώς ακολούθησε την εξέλιξη της ποιητικής και της τεχνικής του. Επιχείρησε τον μεικτό γνήσιο τρόπο (συνδυασμός κλασικού και ρομαντικού). Ωστόσο, το ποίημα χαρακτηρίζεται ως αμιγώς ρομαντικό.
Ποίημα αφηγηματικό με δραματικά λυρικά στοιχεία και δραματικούς μονολόγους.
2η πολιορκία Μεσολογγίου (1825) και αναφέρεται στην ηρωική έξοδο τον Απρίλη του 1826.
Και τα τρία σχεδιάσματα φανερώνουν τον αγώνα να υποτάξει τη γλώσσα και τον 15σύλλαβο στον σκοπό του. Αρχικά σε 15σύλλαβο ομοιοκατάληκτο.
Θεματικά ζεύγη αντιθέσεων: ελευθερία-φύση και θρησκεία-θάνατος.
Ελευθερία στη συνειδητή βούληση του ανθρώπου που υπερνικά τη φύση που εμφανίζεται ως πείνα, ξελόγιασμα άνοιξης, ενώ η θρησκεία, η χριστιανική πίστη υπερβαίνει τον θάνατο και τον ακυρώνει.
Το θεματικό ζεύγος ελευθερία-φύση αποκτά εδώ πνευματική σημασία. Επιζητούν την απελευθέρωση της ψυχής και ανταγωνίζονται τη φύση (τα φυσικά και ψυχικά εμπόδια).
Στο ζεύγος θρησκεία-θάνατος οι πολιορκημένοι αντλούν πίστη από τον θεό για την επικείμενη εθελοντική θυσία και παραμένουν ελεύθεροι καθώς η θρησκεία υπερβαίνει τον θάνατο.
Η γλώσσα χαρακτηρίζεται από λυρική πυκνότητα και τα 3 σχεδιάσματα είναι σε αφηγηματική μορφή.
Απηχεί και τροποποιεί τον Σίλλερ και τους γερμανούς ρομαντικούς.
Δεν διαχωρίζει ψυχή από σώμα. Το ιδανικό της απόλυτης ελευθερίας επιτυγχάνεται στον υπαρκτό κόσμο καθώς οι πολιορκημένοι, αντιμέτωποι με την ομορφιά της φύσης και τη δύναμη του εχθρού, θυσιάζονται. Μάγεμα της φύσης/άνοιξης αποτελεί δύναμη που φέρνει δειλία/δισταγμό.

Ασκήσεις αυτοαξιολόγησης:

1. Ποιοι οι 4 κύριοι σταθμοί της εκδοτικής τύχης του σολωμικού έργου;
α. Η έκδοση του τόμου Τα ευρισκόμενα (1859) από τον Ιάκωβο Πολυλά (ανέκδοτα σολωμικά ποιήματα)
β. Τα Άπαντα (1848 κ.ε.) από τον Λίνο Πολίτη
γ. Αυτόγραφα έργα (1964) από τον Λίνο Πολίτη (το ποιητικό εργαστήρι του Σολωμού)
δ. Ποιήματα και πεζά (1994) από τον Στυλιανό Αλεξίου (ολοκληρωμένα ποιήματα + αποσπάσματα).

2. Ποια τα στάδια εξέλιξης της ελληνόγλωσσης σολωμικής ποίησης;
α. Τα λυρικά ποιήματα (1818-1823). Θέματα: αγνή αγάπη για τη γυναίκα, θάνατος αγαπημένων προσώπων οικογ. και κοινων. περιβάλλοντος του ποιητή.
β. Οι 2 εκτενείς ύμνοι (1823-1826) κ.ά. Στροφή προς μια σοβαρή ποίηση. Θέμα: αγάπη για την πατρίδα, εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας.
γ. Ο Λάμπρος (1823-1826) Πρώτη προσπάθεια εκτενούς συνθετικού ποιήματος καθαρά ρομαντικής θεματολογίας και σύλληψης.
δ. Η γυναίκα της Ζάκυνθος (1826-1833) Πεζόμορφο σατιρικό κείμενο με πολλά ποιητικά στοιχεία. Εφιαλτικό όραμα με μεταφυσικό υπόβαθρο (σύγκρουση καλού με κακό)
ε. Τα συνθέματα της ωριμότητας (1833 κ.ε.) Οριστική στροφή προς ελλ. ποιητική παράδοση. Ιδιάζουσα ποιητική. Οργαγική ανάπτυξη, απαράμιλλη λυρικότητα, υψηλά νοήματα, ποίηση+φιλοσοφία.

3. Ποια τα 2 κύρια αντιθετικά θεματικά ζεύγη; Με ποιον τρόπο εξελίσσονται από τη νεανική στην ώριμη σολωμική ποίηση;
α. ελευθερία =/= φύση:
Η εξέλιξη εξαρτήθηκε από την σύζευξη ποίησης με φιλοσοφία.
- Στα νεανικά πατριωτικά ποιήματα: ελευθερία => ιδεολογική σημασία
φύση => ουδέτερο στοιχείο που δεν επηρεάζει τον αγώνα για την κατάκτησή της.
- Ωριμότητα: ελευθερία => πνευματική σημασία, αναδεικνύεται ο θρίαμβός της ως έκφρασης της ανθρώπινης βούλησης του ανθρώπου.
β. θρησκεία =/= θάνατος:
- Νεανική: προσδιορίζεται από τις συμβάσεις της θρησκευτικής θεματολογίας: θάνατος => η στιγμή καταξίωσης της θρησκευτικής πίστης χάρη στη λυτρωτική είσοδο του νεκρού στη μετά θάνατον ζωή.
- Ωριμότητα: δεν διαφοροποιούνται, μόνο πλουτίζονται λόγω της νοηματικής πυκνότητας των ποιημάτων. Η θρησκεία σταθερά υπερνικά και ακυρώνει τον θάνατο σε όλη την σολωμική ποίηση.

Δραστηριότητα 3: Ποια η ουσιαστική διαφορά στις 3 κατηγορίες ερμηνείας στο πρόβλημα της αποσπασματικότητας της σολωμικής ποίησης; Σε ποια από αυτές εντάσσεται η άποψη του Πολίτη;
Η διαφορές οφείλονται σε μια διπολική σχέση: α. η βιογραφική συγκυρία του ποιητή, οι συνθήκες της εποχής του β. οι εγγενείς δυσκολίες που θέτει το ίδιο το έργο. Ανάλογα με το αν ερμηνεία βασίστηκε στο α. ή στο β. ή στη μέση, προέκυψαν οι 3 κατηγορίες ερμηνείας που είναι:
α. Ερμηνεία αποσπασματικότητας από μια καθαρά εξωτερική θεώρησή της (προβληματικό άτομο, τα περιστατικά του βίου του ρυθμιστές του έργου του).
β. Γνώμονας η μορφωτική/πνευματική σχέση του ποιητή με την εποχή του (ιστορικής φύσης θεώρηση).
γ. Το βάρος στο ίδιο το έργο, στα ενδογενή χαρακτηριστικά του ύφους, μορφής, ποιητικού είδους των ώριμων έργων => η αποσπασματικότητα δεν είναι σύμπτωμα παθογένειας ή ένα επιφαινόμενο, αλλά μια καταστατική αρχή, το ειδοποιό στοιχείο της ανεπανάληπτης ταυτότητας της σολωμικής ποίησης.
Στο γ. εντάσσεται και η άποψη του Πολίτη.