Ελπ 30 - Η πεζογραφία της γενιάς του '30

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12 - ενημερώθηκε στις 20/5

(Σημείωση: Μέχρι το τέλος Ιουνίου όλα τα κεφάλαια παραμένουν ανοικτά σε συνεχή εμπλουτισμό.)

 

ΕΝΝΟΙΕΣ – ΚΛΕΙΔΙΑ:

• Ρεαλισμός
• Ηθογραφία
• Νατουραλισμός
• Μοντερνισμός
• Αυτοβιογραφικός λόγος
• Υπερρεαλίζουσα πεζογραφία
• Ελληνικότητα
• Οπτική γωνία
• Ροή συνείδησης
• Παντογνώστης αφηγητής
• Εσωτερικός μονόλογος
• Ελεύθερος πλάγιος λόγος
• Ειρωνική αποστασιοποίηση 

12.1.1 Εισαγωγικές παρατηρήσεις


- Το ιστορικό πλαίσιο:
Οι δεκατίες '20-'30 σφραγίστηκαν από την τραυματική εμπειρία του α' παγκ. πολέμου και την κατάρρευση της Μεγάλης ιδέας. Πολιτική αστάθεια από τη μια, γέννηση νέων ιδεολογιών από την άλλη.
- Οι 2 φάσεις στην πεζογραφία:
α. 1920-30: στενότερη σχέση με παράδοση, προοδευτική αποδέσμευση από τη γενιά του 1880, ολοένα εντονότερη τάση για ανανέωση.
β. 1930 και μετά: σαφέστερη έκφραση νεωτερικότητας, ριζικές αναθεωρήσεις.

12.1.2 Το Ελεύθερο Πνεύμα (1929) του Γ. Θεοτοκά

Πρόκειται για το μανιφέστο της γενιάς του '30. Αποκρυσταλλώνει τη διάθεση για ανανέωση, υποδεικνύει την ανάγκη αφύπνισης και επισημοποιεί τη ρήξη με το παρελθόν.
Παρόλο που οι απόψεις δεν υιοθετήθηκαν από το σύνολο, προϊδεάζουν για τις επερχόμενες αλλαγές.
- Οι λόγοι που απορρίπτεται η παράδοση > ηθογραφία:
   α. Παθητική και περιοριστική η φωτογραφική αποτύπωση της πραγματικότητας.
   β. Δεν υπάρχει η δυνατότητα έκφρασης της εσωτερικότητας ανθρώπων και τοπίων.
   γ. Η στάση του πεζογράφου απέναντι στη ζωή είναι δουλική και παθητική.
- Ο στόχος του πεζογράφου κατά Θεοτοκά:
  α. Να διαπεράσει την επιφάνεια της ζωής και να αγωνιστεί να βρει το βαθύτερο νόημα των όντων και των πραγμάτων.
   β. Να αποδεσμευτεί από την περιγραφή της εξωτερικής πραγματικότητας.
   γ. Να μη διστάζει εμπρός σε τολμηρές συλλήψεις, πλατιές συνθέσεις ή στην αφομοίωση της φιλοσοφικής σκέψης.
   δ. Κυρίαρχος στόχος: η ατομικότητα, η εσωτερικότητα, ο ίδιος ο Άνθρωπος.
- Ποιους εξέφρασε τελικά:
Οι προγραμματικές εξαγγελίες του Θεοτοκά εξέφρασε τους Αθηναίους φιλελεύθερους αστούς.
- Ποιο το αποτέλεσμα:
 α. Οι αστοί διαψεύστηκαν αλλάζοντας προσανατολισμούς.
 β. Εκείνοι που δημιούργησαν έξω από τον κύκλο της ομάδας των Αθηναίων αστών πεζογράφων τόλμησαν και πέτυχαν.


12.1.3 Τα γενικά χαρακτηριστικά (1930-40)

- Το πλαίσιο:
   Η τραυματική εμπειρία της μικρασιατικής καταστροφής και το κύμα των προσφύγων ωθούν στην αναζήτηση νέων προσδιορισμών της έννοιας της Ελλάδας σε σχέση κυρίως με τον δυτικό ευρωπαϊκό χώρο.
- Οι 3 τάσεις:
   α. ελληνοκεντρική με αφομοιωμένο το ευρωπαϊκό πνεύμα (Μυριβήλης, Βενέζης)
   β. πιο ανοικτή στην Ευρώπη, χωρίς εθνικά όρια (Καστανάκης, Πολίτης, Τερζάκης, Θεοτοκάς)
   γ. μοντερνιστές, ριζική ρήξη με παράδοση, αντίδραση στις κοιν/πολιτικές συνθήκες, αμφιβολία για τη θέση του ατόμου μέσα στην κοινωνία, σχετικότητα της εξωτερικής πραγματικότητας. Όλα αυτά εκφράστηκαν τεχνοτροπικά με: τον κατακερματισμό των αφηγηματικών συμβάσεων, την κατάλυση της αναπαράσταση και τις νεωτερικές τους τεχνικές (Αξιώτη, Σκαρίμπας, Μπεράτης).
- Τι επέφερε την ρήξη με την παράδοση:
Αστικοποίηση πληθυσμού => πολιτική/κοινωνική κρίση => ανάγκη κοινωνικού αυτοπροσδιορισμού => αναταραχή, κινητικότητα => απομάκρυνση από την στατική ηθογραφία, η οποία δεν ικανοποιούσε πλέον τις σύγχρονες ανάγκες της εποχής.
- Οι 2 διαφορές:
Πριν: συλλογική ζωή της κοινότητας, προσήλωση στο αγροτικό και επαρχιακό περιβάλλον.
Τώρα: ατομικότητα, εσωτερικότητα, πολυπλοκότητα του ανθρ. ψυχισμού. Κέντρο βάρους οι πόλεις, η Αθήνα.
- Οι αντιδράσεις:
Θετική υποδοχή από την κριτική (βούληση ελεύθερη και αισιόδοξη, ματιά ερευνητική και άφοβη, πρωτοποριακή φαντασία, εμβάθυνση στο νόημα της κοινωνίας και του ανθρώπου χωρίς προλήψεις).
- Οι αντιφάσεις:
   α. αποδοχή παράδοσης =/= απόρριψη ηθογραφίας
   β. κοινωνικός προβληματισμός =/= έμφαση στην ατομικότητα-φαντασία-ελεύθερη κρίση κτλ.
   γ. έμφαση στο άτομο =/= δημιουργία ανθρώπινων τύπων που εντάσσονται σε ένα γενικότερο σύνολο.
- Ο κοινωνικός στόχος:
Πρόκειται για μια πεζογραφία προβληματισμού, φορέας ιδεολογιών που σκοπό έχει να συμβάλει στον αστικό εκσυγχρονισμό της κοινωνικής ζωής. Η κοινωνία αποτελεί ένα σύνολο προς μελέτη αλλά και αντανάκλαση της ατομικής ζωής. Επομένως, ο κοινωνικός προβληματισμός παραμένει κατά βάση ατομοκεντρικός.
- Μορφές και τρόποι αφήγησης:
   α. Πέρασμα από το διήγημα στο μυθιστόρημα ("όλα χωρούνε κι όλα επιβάλλεται να μπούνε στο μυθιστόρημα" Θεοτοκάς (δηλ. εσωτερική ζωή, θεωρητικός προβληματισμός, κοινωνική ματιά).. διέξοδος προς την απόλυτη ελευθερία της έκφρασης χωρίς θεματικούς ή άλλους περιορισμούς).
   β. Δυτικά λογοτεχνικά πρότυπα (νέες θεματικές-μορφές-αφηγηματικοί τρόποι)
       Νέα αφηγηματική τεχνική: ο εσωτερικός μονόλογος.
   γ. Ευρύτερες και πολυπρόσωπες αφηγηματικές συνθέσεις (πλατιά συνθετικά έργα)
   δ. πιο σύνθετη δομή οργανωμένης αφήγησης
- Παρατήρηση:
Σε γενικές γραμμές οι συγγραφείς δεν κατόρθωσαν να υλοποιήσουν όλους αυτούς τους στόχους.


12.2.1 Έννοια - πεζογράφοι της γενιάς του '30

- Ο ορισμός:
Μια ομάδα νέων του μεσοπολέμου που "ωρίμασαω" ανάμεσα στο 1930-40, με κοινά βιώματα, σαφείς νεωτερικές τάσεις και ιδεολογική χροιά (αν και όχι από όλους). Διάθεση να έρθουν σε ρήξη με το παρελθόν, να διαφοροποιηθούν με την κατεστημένη τάξη.
- Κοινός τόπος:
Ανταποκρίθηκαν στην πρόκληση για ανανέωση.
- Ονόματα:
Μυριβήλης, Θεοτοκάς, Βενέζης, Καραγάτσης, Πολίτης, Τερζάκης, Νάκου, Σκαρίμπας.

12.2.2 Οι 2 κυριότεροι σταθμοί

α) 1933:
   έτος-σταθμός
   α. λόγω πληθωρικής παραγωγής (από το 1930 το μυθιστόρημα μεσουρανεί)
   β. λόγω ανάπτυξης θεωρητικού λόγου γύρω από το νέο αυτό είδος.
β) 1936 και μετά:
   Πνευματική κρίση, εξαντλημένοι οι Αθηναίοι λογοτέχνες (Νέα Γράμματα).
   Οι λόγοι:
   α. ιδεολογικό αδιέξοδο αστικής τάξης
   β. μη ανταπόκριση του έργου τους στο αναγνωστικό κοινό
   γ. πτώση Βενιζέλου => μεταξική δικτατορία => διάψευση πρόθεσής τους να συμβάλουν με το έργο τους στον αστικό εκσυγχρονισμό της κοινωνικής ζωής.
- Η πορεία από 1936 και μετά:
Άλλαξαν στόχους και προσανατολισμό: επιστροφή στο παρελθόν, τόπο καταγωγής, ζωή γενέθλιας πόλης (Πρεβελάκης-το χρονικό μιας πολιτείας), παιδική/εφηβική ηλικία (Πολίτης-Eroica), ιστορία/πολιτιστική παράδοση (Π.Δέλτα-μυστικά του βάλτου).

ΟΙ 3 ΤΑΣΕΙΣ
12.3.1 Αιολική Σχολή (πεζογραφία ως μαρτυρία)
Οι γεννημένοι σε Λέσβο και μικρασιατικά παράλια. Αυτοί που έζησαν την κατάρρευση της Μεγάλης Ιδέας. Υπήρχαν δεσμοί μεταξύ τους, σχεδόν συνομήλικοι. Σχολή που διαμορφώθηκε σε έναν συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο, στο πλαίσιο μιας πολύ συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου. Δεν είχε επιγόνους.
- Η θεματική:
η τραυματική εμπειρία των βαλκανικών πολέμων, της μικρασιατικής καταστροφής, της προσφυγιάς, της αιχμαλωσίας.
- Δραστηριοποίηση:
Λογοτεχνικοί και καλλιτεχνικοί σύλλογοι στη Λέσβο, εξέδιδαν εφημερίδες και λογοτεχνικά περιοδικά, γενικά είχαν αναπτύξη έντονη πνευματική δραστηριότητα ευρύτερα γνωστή ως "λεσβιακή άνοιξη / αναγέννηση". Η προσπάθεια συνεχίστηκε στην Αθήνα (λόγω εκπατρισμού), στο πλαίσιο της γενιάς του '30.
- Τα 3 χαρακτηριστικά της:
   α. αφήγηση βιωμένης εμπειρίας.
Ο σκοπός: να κρατήσουν ζωντανά στη συλλογική μνήμη τα κρίσιμα για την Ελλάδα ιστορικά γεγονότα. (Μυριβήλης, Βενέζης, Δούκας)
Η μέθοδος: με τη μορφή της μαρτυρίας, σε α' πρόσωπο πιστοποιώντας έτσι την αυθεντικότητά της. Λειτουργία της μνήμης, αναπαράσταση της βιωμένης εμπειρίας. Ημερολογιακές και αυτοβιογραφικές αφηγηματικές μορφές.
Η οπτική γωνία: αντιμιλιταριστικός και αντιηρωικός τόνος, αμφισβήτηση του επικού χαρακτήρα του πολέμου, τραγικότητα ατόμου και ανθρώπινης μοίρας.
Η αντίθεση: ατομικές ιστορίες =/= συλλογική εμβέλεια, εκφράζουν την ανθρώπινη διάσταση της δοκιμασίας του κάθε ανθρώπου στον πόλεμο, την υπαρξιακή αγωνία του θανάτου, τη φρίκη της βίας και του σωματικού πόνου.
Το αποτέλεσμα: Δεν μπόρεσαν να ανταποκριθούν στις φιλόδοξες μυθιστορηματικές επιδιώξεις της γενιάς, δεν κατόρθωσαν να πραγματοποιήσουν σύνθετες δομές.
   β. σεβασμός στις ελληνικές παραδόσεις, "ελληνικότητα".
Το περιβάλλον: ο τόπος καταγωγής τους (Λέσβος-Ανατολή) με μια ολοφάνερη νοσταλγική διάθεση.
Η μέθοδος: φανερός ο απόηχος της παλαιότερης ηθογραφίας. Τοπικότητα (εκζήτηση δημοτικής, χρήση τοπικών ιδιολέκτων).
Η οπτική γωνία: προσήλωση στα εντόπια, λαϊκές παραδόσεις, αναζήτηση της "ελληνικότητας", της πολιτισμικής δηλαδή ταυτότητας/ιδιοσυστασίας του ελληνισμού, αναγκαιότητα να καταδειχθεί η πνευματική ιδιοφυία του ως αποτέλεσμα σύνθεσης χώρου/ανθρώπων (λόγω κατάρρευσης Μεγάλης Ιδέας). Έντονος ενδοσκοπικός εθνοτισμός. Η φύση - κύριο συστατικό εθνικής μοναδικότητας και ιδιοτυπίας - πνευματικοποιείται, γίνεται άυλη και αφηρημένη δύναμη (νησιά, Αιγαίο). Σθεναρή αντίδραση σε κάθε ξενόφερτο νεωτερισμό.
   γ. ρεαλισμός και λυρισμός.
Η μέθοδος: Παλιές τεχνικές δοκιμασμένες στην ευρ. λογοτεχνία ήδη από τον 18ο αι (αυτοβιογραφικός λόγος, εύρημα χειρόγραφων επιστολών, μάρτυρας που αφηγείται στον συγγραφέα την ιστορία του χωρίς να φαίνεται η επέμβαση του συγγραφέα). Ωστόσο: λανθάνοντα στοιχεία επεξεργασίας (τολμηρές παρομοιώσεις, δηκτική ειρωνεία, ιδιαίτερα οξυμένο γλωσσικό αίσθημα, αλλεπάλληλες επεξεργασίες, εκφραστική "ωραιολατρία") που υποδηλώνουν το αντίθετο, την στάση του συγγραφία απέναντι στον πόλεμο, τον θάνατο, τη φύση, τη ζωή.
Το αποτέλεσμα: ένας συνδυασμός αυθεντικότητας και μυθοπλασίας, ένας συνδυασμός ρεαλισμού και έντονης ιμπρεσιονιστικής λυρικής έκφρασης. Ανάμειξη ονειρικού με πραγματικό => άνετα θα μπορούσαν να χαρακτηριστού και συμβολιστικά κείμενα.
-Πού απέτυχαν:
   α. δεν ανταποκρίθηκαν στις σύνθετες μυθιστορηματικές δομές
   β. δεν απέδωσαν αυτοτελείς και ολοκληρωμένους ανθρώπινους χαρακτήρες
   γ. δεν μπόρεσαν να περιγράψουν την πολυπλοκότητα της σύγχρονης κοινωνικής ζωής.
- Πού πέτυχαν:
   α. διατύπωσαν το αντιπολεμικό και αντιηρωικό τους μήνυμα χάρη στην έμφαση στον άνθρωπο και την ατομική εμπειρία του πολέμου
   β. συντονίστηκαν με τους νέους ιδεολογικούς προσανατολισμούς της γενιάς
   γ. το αίτημά τους ενσωματώθηκε στο κυρίαρχο αίτημα της "ελληνικότητας", που όμως τους κράτησε μακριά από τα ευρωπαϊκά λογοτεχνικά πρότυπα και από τολμηρότερους λογοτεχνικούς πειραματισμούς.
- Τα νεωτερικά στοιχεία:
   α. αντιπολεμικό πνεύμα
   β. προβολή ατομικού ως διεκδίκηση της προσωπικής ελευθερίας και αξιοπρέπειας
   γ. έντονα λυρική έκφραση
   δ. ενδελεχής αισθητική επεξεργασία της μορφής που άμβλυνε τα όρια του ρεαλισμού.

12.3.2 Αστικός ρεαλισμός (αθηναϊκό κέντρο)

- Διαφορές με Αιολική Σχολή:
   α. οι αστικές καταβολές τους
   β. η αστική τους παιδεία
   γ. η μεγαλύτερη εξοικείωση με την ευρ. λογοτεχνική παραγωγή.
   δ. απομακρύνονται από την βιωματική εμπειρία / αυτοβιογραφική μορφή
   ε. πιο σύνθετες δομές, πειραματίζονται με νέες αφηγηματικές τεχνικε΄ς
   στ. αφορίζουν την ρεαλιστική ηθογραφία
   ζ. οι υποθέσεις εξελίσσονται στις πόλεις / Αθήνα (αστικό πλαίσιο δράσης)
   η. κοινωνικός προβληματισμός με έντονη ιδεολογική φόρτιση
   θ. έμφαση στο άτομο και την εσωτερική του ζωή
- Εκπρόσωποι:
Θεοτοκάς, Καραγάτσης, Τερζάκης, Πολίτης
- Θεματικές προτιμήσεις:
α. Θεοτοκάς, Αργώ (η ανάλυση παρακάτω)
Ανανέωσαν τη θεματολογία, την εμπότισαν με ιδεολογικό περιεχόμενο και κοινωνικό προβληματισμό. Επικεντρώθηκαν στην ψυχογραφική και κοινωνική ανάλυση της σύγχρονης ζωής στην πόλη. Ζωντανεύουν πρόσωπα από την σύγχρονή τους πραγματικότητα.
β. Κοσμάς Πολίτης, Eroica (η ανάλυση παρακάτω)
γ. Τερζάκης, Μενεξεδένια πολιτεία (ανάλυση παρακάτω)
Προβλήματα που προκύπτουν από ενδοοικογενειακές σχέσεις
δ. Καραγάτσης, Μεγάλη Χίμαιρα (ανάλυση παρακάτω)
Υλικό έξω από το πλαίσιο της προσωπικής τους ζωής και εμπειρίας.
- Αφηγηματικές τεχνικές και τεχνοτροπία:
α. γ' πρόσωπο, χρονικές ανακολουθίες, αλλαγές οπτικής γωνίας => πολυεπίπεδη αφήγηση που αντικατοπτρίζει την πολυπλοκότητα του ανθρ. ψυχισμού και της σύγχρονης ζωής.
β. εσωτερικός μονόλογος, ταύτιση χρόνου δράσης και αφήγησης => πλασματική εντύπωση ρεαλιστικής αμεσότητας (Πολίτης, Λεμονοδάσος)
γ. ήρωας σε γ' πρόσωπο => δεσμευμένος από την δική του οπτική γωνία (Πολίτης, Εκάτη)
δ. οπτική γωνία που αλλάζει συνεχώς, "παντογνώστης αφηγητής" => αποδέσμευση από το κεντρικό πρόσωπο, ευρείες δυνατότητε σύνθεσης. Παιχνίδι με τον χρόνο, εναλλαγή εσωτερικού μονολόγου - γ' προσώπου. Ποιητική γραφή, έκδηλη μουσικότητα λόγου, λυρικές περιγραφές, χρήση 15σύλλαβου (!), ρυθμικότητα, παρήχηση. Μη ρεαλιστικά στοιχεία στις περιγραφές, υποβλητική ατμόσφαιρα, ονειρικό στοιχείο. Συμβολιστική γραφή. (Eroica)
ε. απομάκρυνση από βιωματικό αυτοβιογραφικό πρότυπο. Απόσταση από τα γεγονότα όχι από ειρωνεία αλλά από συγκατάβαση => ύφος ψυχρό που όμως υπαινίσσεται τη βαθιά τραγωδία των ταπεινών ανθρώπων. Αιχμηρές μικρές λεπτομέρειες => φορτίζει συγκινισιακά με τρόπο αδρό και ανεπαίσθητο. (Τερζάκης).
στ. Αποστασιοποίηση και σε Θεοτοκά.
- Τεχνικές αδυναμίες του κειμένου του:
Η αντικειμενικότητα θεωρήθηκε ως ψυχρότητα ή αδυναμία να φορτίσει συγκινισιακά τους ήρωες (Αργώ, Θεοτοκάς). Επίσης, χρησιμοποίησε ελάχιστα νεωτερικές τεχνικές όπως ο εσωτερικός μονόλογος και ο ελεύθερος πλάγιος λόγος. => δεν αφήνει στους ήρωες περιθώρια αυτονομίας και δραματικής ανάδυσης, δείχνουν να μην συντονίζονται μεταξύ τους, με αποτέλεσμα να χαθεί ο έλεγχος της αφηγηματικής οικονομίας (όλα για Θεοτοκά).
- Τα θετικά:
Λιτή, περιεκτική, υπαινικτική και εμμέσως σχολιαστική γραφή αδρά ειρωνική. Προσεκτικά επιλεγμένες λέξεις. Αφαιρετικές περιγραφές. Απόσταση που αφορά κυρίως στη δομή, τα πρόσωπα δονούνται από ρομαντικά πάθη και ένταση, "αποκρυστάλλωμα της εκρηκτικής εσωτερικότητας". Πρόσωπα ρομαντικά, αφού αναζητούν το απόλυτο => 3 τάσεις μέσα στην Αργώ: η ρεαλιστική (κοινωνία και πολιτική αρχών αιώνα), η μοντερνιστική (εσωστρέφεια, εξομολογητική διάθεση, σχετικότητα της αλήθειας) και η ρομαντική (ξεχείλισμα ψυχής, πλεόνασμα ζωής, καλλιτεχνικές ροπές των προσώπων).
ζ. πληθωρικότητα, ορμητικότητα γραφής. γ' πρόσωπο, παντογνώστης αφηγητής. Εσωτερικός μονόλογος που βάζει τον αναγνώστη στη ροή συνείδησης των ηρώων. Άμεσα αντιληπτή η επέμβαση του συγγραφέα. Ψυχολογία που απορέει από την εξωτερική συμπεριφορά και εξέλιξη της δράσης. Περιγραφικός, όχι αναλυτικός. ανάμειξη ωμού ρεαλισμού με λυρ΄κή διάθεση (Καραγάτσης, Μεγάλη Χίμαιρα)

Ρεαλισμός και εσωτερικότητα

Πρωτοποριακοί, μόνο όμως ως προς το ιδεολογικό τους προβληματισμό. Στα τεχνοτροπικά η Αιολική Σχολή, μάλλον πειραμματίστηκε περισσότερο (Beaton.. ισχύει;)
Έθεσαν ευρύτερους στόχους, έναν προβληματισμό γύρω από τον τρόπο με τον οποίο το άτομο βιώνει τις σύγχρονες κοινωνικές σχέσεις στην οικογένεια, στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο.
-Αντιφατικός στόχος:
Από τη μια η απεικόνιση της κοινωνίας (δηλ. ρεαλισμός), από την άλλη εστίαση στην εσωτερική ζωή και ψυχισμό του ατόμου (δηλ. λυρισμός, ποιητικά στοιχεία, νέες αφηγηματικές τεχνικές όπως ο εσωτερικός μονόλογος ή ο ελεύθερος πλάγιος λόγος, παντογνώστης αφηγητής)
- Η νέα οπτική γωνία:
Η υποκειμενική πρόσληψη και ερμηνεία της πραγματικότητας. "Ροή συνείδησης": ως η πλέον πειστική μίμηση της εσωτερικής πραγματικότητας που αποκαλύπτει τη διαμεσολάβηση του συγγραφέα, καθώς και τον πλασματικό ρεαλισμό της εξωτερικής.

12.3.3 Μοντερνιστικές αναζητήσεις

- Γενικά γνωρίσματα:
Έντονα επηρεασμένοι από Ευρώπη, γραφή ριζοσπαστική (συγγενεύει με υπερρεαλισμό), έμφαση στην ενδοσκόπηση και τις εσωτερικές διαδρομές σκέψης-συναισθήματος, αλλοίωση σχέσης αφήγησης με αντικειμενικότητα.
- Γνωρίσματα μοντέρνου μυθιστορήματος:
α. Απόλυτα υποκειμενική και εσωτερικευμένη πρόσληψη πραγματικότητας (υποσυνείδητο, υπερρεαλισμός).
β. Δεν υπακούει στις γνωστές δομές χρόνου-χώρου, συχνά απουσιάζει πλήρως η πλοκή.
γ. Νέες τεχνικές: εσωτερικός μονόλογος, ελεύθερη εκφορά του λόγου, άλογο στοιχείο, ροή συνείδησης.
δ. Όχι παντογνώστης αφηγητής, αλλά με εσωτερικευμένη και περιορισμένη οπτική γωνία ή και πολλαπλές οπτικές γωνίες.
ε. Η εκφορά του λόγου δεν υπακούει στη λογική της αντικειμενικής αναπαράστασης/χρονική αλληλουχία, αντίθετα: αποσπασματική, με συγκοπές, χάσματα, ανώμαλη στίξη.
- Εκπρόσωποι:
Πεντζίκης, Σκαρίμπας, Αξιώτη
- Κριτική:
Αμήχανη. Άλλοι καταδίκασαν, άλλοι δέχτηκαν με επιφυλάξεις, άλλη σιώπησαν
- Η οπτική γωνία:
Μεταφυσική στροφή προς τα ένδον, αναζήτηση της έννοιας της ύπαρξης, μετατόπιση σε μια πραγματικότητα νέα που πρέπει να δημιουργήσουμε. Αδιάκοπη σύγχυση ζωής και ονείρου. Εξατομίκευση αντικειμενικού. Συμβολισμός. Τάση φυγής. Ιμπρεσιονιστική απόδοση και ονειρική διάθεση.
α. Πεντζίκης, Σκαρίμπας, Αξιώτη (οι αναλύσεις παρακάτω)

 

Στοιχεία αφηγηματικής τεχνικής:

 Δυο βασικα στοιχεια αφηγηματικου εργου: χρονος και οπτικη γωνια- ο χρονος σχετιζεται με τον τροπο της αφηγησης, παρατακτικη/γραμμικη ή πιο σύνθετη, με πολλα εναλλασσομενα επιπεδα χρόνου, χώρου και προοπτικης. 

Στοιχεία που διαχωρίζουν το αφηγηματικό από το θεατρικό έργο: Vitti 1.ο χρόνος  που συνδέεται με τη δομή της αφήγησης η οποία είναι παρατακτική /γραμμική( Αιολική Σχολή) ή σύνθετη (Αστικός ρεαλισμός και Μοντερνισμός). 2. η οπτική γωνία είτε είναι αμετακίνητη είτε εναλλασσόμενη (ειρωνική αποστασιοποίηση).

Αιολική σχολή  τα περισσοτερα παρατακτικη οργανωση-Τα περισσοτερα του αστικου ρεαλισμου και ολα των μοντερνιστων συνθετη οργανωση- στον τρόπο της αφηγηση και

Αφηγηματική οργάνωση: Αιολική σχολή: οργανώνουν συνήθως παρατακτικά την αφήγησή Αστικός ρεαλισμός μοντερνιστές: προτιμούν συνθετότερη οργάνωση.

1) η έννοια του παντογνωστη αφηγητη, σε όλα τα μυθιστορηματα (παντογνωστης ειναι ο μυθιστοριογραφος της ορθοδοξης παραδοσης (δυτικων προδιαγραφων) ο οποίος γνωριζει τις σκεψεις ολων των προσωπων του, ολα τους τα μυστικα, και τα κρατα κρυφα από καποια μεριδα του φανταστικου πληθυσμου του-παντογνωστης ειναι συνηθως ο συγγραφεας μυθιστορηματων συνετης δομης, εχει ετσι τη δυνατοτητα να μετακινει τον αναγνωστη αναμεσα σε χωροχρονους διαφορετικους

2) Εκφορά της αφήγησης = Σε α΄  σε β΄ και σε γ΄ ενικο.  Το α΄ προσωπο ταυτιζεται συχνα με τον συγγραφεα, ενω το γ΄ επιτρέπει στον συγγραφεα να τηρησει τις αποστασεις του- όταν ο λογος εκφερεται σε α΄ προσωπο έχουμε να κανουμε με ευθυ λογο, όταν εκφερεται σε γ΄ προσωπο έχουμε πλαγιο λογο –ενδιαμεση κατηγορια ο ελευθερος πλαγιος ή ανεξαρτητος πλαγιος λογος= δεν είναι ουτε ευθυς ουτε πλαγιος, καθως συναιρει το λογο του αφηγητη και του ηρωα.

Στον ανεξαρτητο πλαγιο που μιλα σε γ΄ προσωπο ο συγγραφέας –για λογαριασμο όμως ενος προσωπου του εργου του (με λέξεις κι εκφρασεις που ταιριαζουν στο προσωπο αυτο)- οπτικη γωνια=η σκοπια από την οποία γινεται η αφηγηση- όταν η οπτικη γωνια ενος συγγραφεα ειναι αμετακινητη η οράνωση του υλικου ειναι απλη και η προοπτικη λιγοτερο ευελικτη- αντιθετα, η εναλλαγη οπτικης γωνιας επιτρεπει τη δημιουργια της ειρωνικης αποστασιοποιησης= αποσταση αναμεσα στον αφηγητη και τα προσωπα του εργουèκαι του αναγνωστη απο τα προσωπα αυτα- η πιο περιπλοκη αλλαγη οπτικης γωνιας στην Eroica-τα περισσοτερα της γενιας του ’30 όμως χαρακτηριζονται απο αυτοβιογραφικοτητα χωρις υποψια ειρωνικης προοπτικης-

Ρόλος οπτικής γωνίας του συγγραφέα στο μυθιστόρημά του: όταν είναι σταθερή το μυθιστόρημα έχει απλούστερη δομή. Όταν εναλλάσσεται η οπτική γωνία της αφήγησης ο αφηγητής αποστασιοποιείται από τα πρόσωπα του έργου του. (ειρωνική αποστασιοποίηση) Πολίτης Eroica  

Εσωτερικός μονόλογος= Ο χωρίς ακροατή λόγος είτε σε α΄, γ΄ πρόσωπο εκφράζοντας τις πιο ενδόμυχες σκέψεις μέσα από ευθείς φράσεις. Οι μοντερνιστές ασχολήθηκαν περισσότερο με το εσωτερικό μονόλογο.
Ο λογος χωρις ακροατη και ο μη απαγγελομενος, στον οποιο ενα προσωπο εκφράζει την πιο ενδομυχη σκεψη του, αυτη που ειναι πλησιεστερη προς το ασυνειδητο-προγενέστερη καθε λογικης οργανωσης, εκφρασμενη μεσω ευθεων φρασεων, περιορισμενων στην ελαχιστη δυνατη συνταξη, ουτως ωστε να δοθει η εντυπωση οτι λεει κανεις ο,τι του περνα απ’το μυαλο (Βιττι) -η ροη της συνειδησης, εντονο ενδιαφέρον για τον εσωτερικο ανθρωπο, την εσωτερικη περιπετεια (αναλογο και το άλογο στοιχείο και η αδεσμευτη συγκινησιακη αλληλουχια του ποιητικού λόγου στη μοντερνα ποιηση)  καλλιεργηθηκε κυριως απο τους μοντερνιστες πεζογραφους-εκφερεται είτε σε α΄ είτε σε γ΄ προσωπο- σε α΄ προσωπο έχουμε ευθυ λογο, σε γ΄ προσωπο έχουμε ανεξαρτητο πλαγιο λογο-

 

ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΥ:

1. Κοσμάς Πολίτης (1888-1974)-- λυρικά στοιχεία,  πεζογραφική δύναμη, μη ρεαλιστής στην Eroica αφηγείται περιπέτειες παιδιών που βρίσκονται στην εφηβεία, αλλάζει συνέχεια οπτική γωνία και επιχειρεί αφηγηματικούς πειραματισμούς.

"Eroica" (511) -- Ανάλυση από εγχειρίδιο: Γραμμένο το 1937. Οντολογική αγωνία, παρουσία θανάτου.. διαστάσεις που αγγίζουν πανανθρώπινα υπαρξιακά ερωτήματα. Το ωριμότερο προπολεμικό του μυθιστόρημα, ένα από τα σημαντικότερα της νεότερης πεζογραφίας. "Ένα εξαίρετο χρονικό της εφηβικής ηλικίας". Αθωότητα, ηρωισμός, έρωτας, θάνατος. Οι περιπέτειες μιας ομάδας παιδιών που βρίσκονται στην πρώιμη εφηβεία, η οδυνηρή συνειδητοποίηση της αναπόφευκτης ενηλικίωσης. Εφηβεία: ως μια κρίσιμη στιγμή της ζωής που αποκαλύπτει τα θεμελιακά νοήματα της ανθρώπινης ύπαρξης. Ο κόσμος των παιδιών = ο κόσμος των ιδανικών. Ονειρικό στοιχείο. Υποβλητική ατμόσφαιρα.

2. Στρατής Μυριβήλης (1890-1969)

«Η ζωή εν τάφω" (520) - Ανάλυση από έγχειρίδιο: Ωμός και φρικιαστικός ρεαλισμός, αλλά και μια αισθητική επεξεργασία που προσδίδει σαφείς ιδεολογικές διαστάσεις. Στόχος: να αναδειχθεί η φρίκη του πολέμου. Ρεαλισμός στην περιγραφή που αμβλύνεται από έναν εκφραστικό λυρισμό που τελικά φανερώνει τη στάσει στου συγγραφέα απέναντι στον πόλεμο, τον θάνατο, τη φύση, τη ζωή.

3. Γιάννης Σκαρίμπας (1893-1984) -- ασχολήθηκε με πολλά είδη (πεζογραφία, ποίηση, θέατρο, θέατρο σκιών). Σκοπός: να προβάλει την περιφέρεια. Αντιδραστικό στοιχείο, αρθρογραφούσε αναντίον γνωστών λογίων και ιδρυμάτων. Θεωρήθηκε ότι υποθάλπει ανατρεπτικές κινήσεις.

"Το θείο τραγί" (535) -- Ανάλυση από εγχειρίδιο - 436: Ίσως η πρώτη έντονη αντίσραση στο κατεστημένο (δικτατορικά καθεστώτα Ευρώπης). Η τέλεια ανατροπή αξιών και ηθικής. Κυριαρχούν τα άγρια ένστικτα και η δύναμη του κακού. Ήρωας-αφηγητής: άνθρωπος του περιθωρίου, της παρακμής, απόκληρος της κοινωνίας, παρουσία παρασιτική, δόλια, υποσκάπτει τις σχέσεις των ανθρώπων που τον περιστοιχίζουν και αποχωρεί έχοντας δημιουργήσει για τον ίδιο την εικόνα αγίου μέσα από ψέμα και υποκρισία. Υποδόριες θρησκευτικές αναφορές, ανατροπή ηθικής και αξιών. Ήρωας εωσφορικός. Αντιμυθιστόρημα, αντιήρωας => προγενέστερο ευρωπαϊκό πικαρικό μυθιστόρημα. Από α' σε γ' πρόσωπο. Ασάφεια χρόνου. Άναρχη χρήση γλώσσας.

4. Ηλίας Βενέζης (1904-1973)

"Το νούμερο 31328" (543) -- Ανάλυση από εγχειρίδιο: Αυτοβιογραφικός λόγος. Σα να αφήνει τα περιστατικά να μιλάνε από μόνα τους: δεν παρεμβαίνει, δεν σχολιάζει, απλώς εκθέτει. Ωστόσο, οι τολμηρές παρομοιώσεις και η δηκτική ειρωέία δείχνουν πως ο λόγος του αφηγητή έχει λανθάνοντα στοιχεία επεξεργασίας.

5. Μέλπω Αξιώτη (1905-1973)-- πρωτοτυπία και τόλμη στην αφηγηματική της τεχνική (Δύσκολες νύχτες: πρώτα δείγματα εσωτερικού μονολόγου στην ελληνική πεζογραφία) Απουσιάζει ο μύθος. Ασχολείται με τον εσωτερικό κόσμο των ηρωίδων της και εκμεταλλεύεται την κληρονομιά του ηθογραφικού ρεαλισμού και τα στοιχεία της Αιολικής Σχολής       

"Δύσκολες νύχτες" (550) -- Ανάλυση από εγχειρίδιο - 438: Πρωτοτυπία, τόλμη αφηγηματικής τεχνικής. Απουσία μύθου και συνεπούς αφηγηματικής αλληλουχίας. Πεζογραφία αποσπασματική με συχνές καταδύσεις στον εσωτερικό κόσμο της ηρωίδας. Αξιοποιεί τον λαϊκό λόγο των ανθρώπων της ελλ. υπαίθρου. Επιστροφή στη ζωή της κοινότητας, στην ελλ. παράδοση. Σύζευξη της προφορικής λαϊκής παράδοσης με νεωτερικές αυτοαναφορικές στρατηγικές => υπέρβαση των ορίων του ηθογραφικού ρεαλισμού. Νέες τεχνικές (εσωτερικός μονόλογος, αντιπαράθεση λόγου-μονολόγου-διαλόγου) που προδίδουν την παρουσία του συγγραφέα. Διαπλοκή παρελθόντος με παρόν που "ακόμη διανύεται". Μνήμη που μειονεκτεί. Πρόσωπα που διαμορφόνωντες κυρίως μέσα από τον λόγο που εκφέρουν. Απευθείας διάλογοι που δίνουν την εντύπωση μιας σκέψης που συλαμβάνεται στη στιγμή, ακατέργασατα, πριν από τη διαδικασία της γραφής. Ωστόσο: οι τεχνικές της προδίδουν μια πολύ προσεκτική λογοτεχνική επεξεργασία.

6. Γιώργος Θεοτοκάς (1905-1966)-- υποστηρικτής του μυθιστορήματος. Αγκάλιαζε όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικής και ψυχικής ζωής.  Απουσιάζει η μυθοπλαστική φαντασία. Αργώ: δίνει  τις ιδεολογικές συγκρούσεις των νέων της γενιάς του ’30 κρατώντας απόσταση από τους ήρωές του με τη χρήση της ειρωνείας.

"Αργώ" (554) -- Ανάλυση από εγχειρίδιο: Γράφτηκε το 1933. Η Αργώ αναπαριστά την αναζήτηση της ελληνικής ταυτότητας που καταλήγει σε διαψεύσεις και απογοητεύσεις. Η Ελλάδα δεν είναι ικανή να δεχτεί την αναγέννηση. Οι νέοι της Αργώς αναμετριούνται με τον χρόνο, το πεπρωμένο τους, την ιστορία. Ταξίδι Αργώς: ταξίδι ελληνισμού και νέας γενιάς που στόχο έχει την αναζήτηση του ιδανικού, ενός νέου ουμανισμού. Διαλεκτική φύση του ελληνικού χαρακτήρα. Ριζοσπαστικός ρόλος των νέων. Πολυπρόσωπη σύνθεση. Αντιπροσωπευτικός εκφραστής των νέων τάσεων της γενιάς του '30.

7. Άγγελος Τερζάκης (1907-1979)-- ο πιο ανήσυχος φιλοσοφικά. Τα μυθιστορήματά του ασχολούνται με την μίζερη μικροαστική ζωή των κατοίκων της Αθήνας. Δίνει έμφαση στην ψυχολογία των ηρώων του που είναι απλοί καθημερινοί άνθρωποι.

"Η μενεξεδένια πολιτεία" (563)-- Ανάλυση από εγχειρίδιο - 422: Κέντρο: ο σύγχρονος άνθρωπος και τα αγωνιώδη προβλήματά του. Η παλιά πατριαρχική και μικροαστική οικογένεια που δεν κατορθώνει να προσαρμοστεί στις συνθήκες της σύγχρονης αστικής κοινωνίας. Κλίμα: ζοφερό. Έμφαση στη "ψυχολογική μεταβατικότητα της ζωής των ηρώων". Ψυχολογική παρατήρηση. Αναπαράσαταση της "ροής συνείδησης". Σηματοδότηση της λεπτομέρειας. Νότα αισιοδοξίας που διαφαίνεται από την έκφαση (κατορθώνουν να αποδράσουν από το ασφυκτικό κοινωνικό περιβάλλον). Η ιστορική στιγμή όπου η Αθήνα περνάει το κοινωνικό μεταίχμικο από την ειδυλλιακή εποχή στην κοσμοπολιτική.

8. Μ. Καραγάτσης (1908-1960)-- πολυγραφότατος και νατουραλιστής - τον χαρακτηρίζει: ο αυθορμητισμός, η μυθοπλαστική φαντασία, η θεματική ποικιλία, έμφαση στο  βιολογικό και σεξουαλικό στοιχείο. Οι ήρωές του έχουν αντιηρωϊκή συμπεριφορά.

"Η μεγάλη χίμαιρα" (569) -- Ανάλυση από εγχειρίδιο - 423: Γραμμένο το 1936. Ξενόφερτοι ήρωες που βρίσκονται σε συγκρουσιακή επαφή με το ελληνικό περιβάλλον. Διονυσιακό (υπερρεαλισμός;) στοιχείο. Παραδοχή των εσωτερικών υποσυνείδητων δυνάμεων που καθορίζουν την ανθρώπινη συμπεριφορά. Κεντρικός ιστός: η παραδοσιακή ελληνική νοοτροπία αδυνατεί να δεχτεί τις ξενόφερτες αντιλήψεις. =/= αιλική σχολή: υλικό εντελώς έξω από το πλαίσιο της προσωπικής εμπειρίας.

9. Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης (1908-1993)

"Ο πεθαμένος και η ανάσταση" (580) -- Ανάλυση από εγχειρίδιο - 435: Εντάσσεται στον μοντερνισμό. Αναφέρεται στις προσπάθειες του ίδιου του συγγραφέα να το συνθέσει (αυτο-αναφορικό: θέμα, η ίδια η συγγραφή). Ο ήρωας αυτοκτονεί και ο συγγραφέας αναλαμβάνει να τον αναστήσει. Ένας κόσμος χαώδης, σαν μέσα από ραγισμένο καθρέπτη. Δυστυχία, ασθένεια, αμαρτία, πτώση σε έναν κόσμο δαιμονικό. Η ανάσταση του ήρωα επιτυγχάνεται μέσω της γραφής, που είναι μια διαδικασία νέας δημιουργίας και αναβίωσης. Η περιπέτεια του ήρωα είναι εσωτερική. Γραφή συνειρμική και με εκτενή χρήση εσωτερικού μονολόγου.