Ελπ 30 - Η μεταπολεμική πεζογραφία (1944-1974)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 14

(Σημείωση: Μέχρι το τέλος Ιουνίου όλα τα κεφάλαια παραμένουν ανοικτά σε συνεχή εμπλουτισμό.)

 ΕΝΝΟΙΕΣ - ΚΛΕΙΔΙΑ:

• Λογοτεχνική μαρτυρία
• "Αντιλογοτεχνικότητα"
• Στρατευμένος συγγραφέας
• Μυθιστόρημα διαμόρφωσης/ αντι-διαμόρφωσης
• Σπονδυλωτό μυθιστόρημα
• Κύκλος διηγημάτων
• Έκλαμψη αυτοσυνειδησίας
• Πολλαπλή εστίαση
• Πρόληψη/ Ανάληψη
• Ουτοπία, ουτοπικός/ Δυστοπία, δυστοπικός
• Εξπρεσιονισμός
• Αντιμυθιστόρημα
• Γλωσσική κατασκευή της πραγματικότητας
• Εξουσιαστικοί λόγοι
• Μυθιστόρημα τεκμηρίων

Γενικά Χαρακτηριστικά

• Άμεση συνάρτηση με την ιστορική πραγματικότητα.
• Αρκετοί νέοι συγγραφείς επιδιώκοντας να αυτονομηθούν από την επίδραση της πεζογραφίας της γενιάς του ’30 και από τα παλαιά ηθογραφικά πρότυπα της εποχής της γενιάς του 1880 οδηγήθηκαν στην πολιτικοποιημένη γραφή.
• Υπάρχει ποικιλία τάσεων, θεματικών και αφηγηματικών τρόπων.

Εσωτερικές Διακρίσεις

Οι μεταπολεμικοί συγγραφείς διακρίνονται σε τρεις ομάδες με άξονα τα πεδία αναφοράς και τον ιδεολογικό χαρακτήρα του αφηγηματικού τους έργου.

• Η Κοινωνιολογική οπτική της μεταπολεμικής ιστορίας η οποία θέτει θέμα κοινωνικής ευθύνης και πολιτικής ηθικής του συγγραφέα.
• Οι ανθρώπινες σχέσεις και ο πολιτισμός.
• Οι μοντερνιστικές πεζογραφικές αναζητήσεις (μείξη αφηγηματικών ειδών).

Α. Η Κοινωνιολογική οπτική της μεταπολεμικής ιστορίας η οποία θέτει θέμα κοινωνικής ευθύνης και πολιτικής ηθικής του συγγραφέα.

Οι κυριότεροι εκπρόσωποι της Α. ομάδας είναι οι εξής:

• Στρατής Τσίρκας, Ακυβέρνητες Πολιτείες. Η τριλογία εντάσσεται στην αστική μυθιστοριογραφία, παρουσιάζεται η πολυπρισματικότητα της κοινωνικής και της πολιτικής ζωής. Επισημαίνεται η κυκλική αντίληψη της ιστορίας και ένα πρίσμα ειρωνείας.

• Δημήτρης Χατζής, Το διπλό βιβλίο. Ο συγγραφέας έδειξε την προτίμηση του στο διήγημα. Το διπλό βιβλίο αν και χαρακτηρίζεται μυθιστόρημα δεν έχει ενιαία δομή αλλά συγκροτείται από οκτώ ιστορίες με κεντρικό θέμα τη ζωή των Ελλήνων εργατών στη Γερμανία. «Η τελευταία αρκούδα του Πίνδου» αποτελεί ένα απόσπασμα από αυτές τις ιστορίες. Η κριτική συνδέει το έργο του Χατζή με το ηθογραφικό μυθιστόρημα. 

• Ανδρέας Φραγκιάς, είχε βιώσει την εμπειρία του εγκλεισμού σε στρατόπεδο, έζησε στη Μακρόνησο και στο έργο του σκηνοθετεί ένα εφιαλτικό τοπίο, όπου ο άνθρωπος μετατρέπεται σε υποχείριο των βασανιστικών και γελοίων μηχανισμών της εξουσίας οι οποίοι έχουν σκοπό να καταρρακώσουν κάθε πνευματική και ηθική οντότητα. 

• Άρης Αλεξάνδρου, Το κιβώτιο. Η κριτική συσχετίζει το έργο αυτό με την τριλογία του Σ.Τσίρκα καθώς αυτός αναδεικνύει της σχετικότητα και ο Αλεξάνδρου την απομυθοποίηση της ιδεολογίας. Το κιβώτιο ορίζεται σαν αντιμυθιστόρημα, η διάρθρωση του έχει ομοιότητες με το επιστολικό μυθιστόρημα ή το προσωπικό ημερολόγιο.

• Ρένος Αποστολίδης

• Αλέξανδρος Κοτζιάς, Αντιποίησις αρχής, στο μυθιστόρημα αυτό παρουσιάζεται ένας από τους πιο αντιπροσωπευτικούς αρνητικούς ήρωες της μεταπολεμικής λογοτεχνίας μας, ο Μένιος Κατσαντώνης, ο εξ επαγγέλματος χαφιές.

• Νίκος Κάσδαγλης

Β. Οι ανθρώπινες σχέσεις και ο πολιτισμός.

Οι κυριότεροι εκπρόσωποι της Β ομάδας είναι οι εξής:

• Σπύρος Πλασκοβίτης

• Αντώνης Σαμαράκης, γλωσσική απλότητα, πρωτότυπη υπόθεση, σύγχρονα θέματα πολιτικού προσανατολισμού και κοινωνική διαμαρτυρία, αισιόδοξη αναζήτηση ελπίδας. «Ζητείται ελπίς» διήγημα όπου συμπυκνώνεται η ψυχροπολεμική ατμόσφαιρα και η αβεβαιότητα της δεκαετίας του ’50.

• Γιώργος Ιωάννου, περιγράφει τον μικρόκοσμο της αστικής γειτονίας της Θεσσαλονίκης αποτυπώνοντας την εφηβική ψυχολογία.

• Κώστας Ταχτσής, Το τρίτο στεφάνι. Μυθιστόρημα που περιγράφει την ιστορία δυο μανάδων οι οποίες υπήρξαν κατ’ επανάληψη θύματα των κοινωνικών συμβάσεων. Το μυθιστόρημα εκτυλίσσεται σε αστικό περιβάλλον και διαπνέεται από αίσθηση του χιούμορ. Υπάρχει γλωσσική αμεσότητα και έμμεσες αναφορές στην ιστορία (Μακεδονικός Αγώνας, Κατοχή, Δεκεμβριανά).

• Μάριος Χάκκας. Τα διηγήματα του εκτυλίσσονται στον μεταπολεμικό χωρόχρονο μιας λαϊκής συνοικίας της Αθήνας στην Καισαριανή. Ο Χάκκας, αντίθετα με τον Ιωάννου εκφράζει ανατρεπτικές τάσεις απέναντι στη σοβαροφάνεια της μικροαστικής καταναλωτικής κοινωνίας.

• Θανάσης Βαλτινός, Στοιχεία για τη δεκαετία του ’60 μυθιστόρημα νεωτερικού τύπου το οποίο συντίθεται από περίπου τριακόσια κείμενα μέσα από τα οποία διαγράφεται η κοινωνική ψυχολογία της εποχής. Το μυθιστόρημα έχει μοντερνιστικό χαρακτήρα.

• Χριστόφορος Μηλιώνης

• Βασίλης Βασιλικός, Το Φύλλο, Το πηγάδι, Το αγγέλιασμα. Τριλογία με όχι τόσο εύκολα αποκρυπτογραφούμενο συμβολισμό. Τα πρόσωπα του έργου κινούνται σε έναν φανταστικό κόσμο. Η πολλαπλή εκδίκηση της φύσης εμφανίζεται ως συμβολικό περιεχόμενο του αφηγήματος.  

• Μένης Κουμανταρέας, Τα μηχανάκια. Συλλογή διηγημάτων που θέτει ένα μάλλον καινοφανές  για την εποχή του κοινωνικό ζήτημα: τη σχέση ανθρώπου και μηχανής.

Γ. Οι μοντερνιστικές πεζογραφικές αναζητήσεις (μείξη αφηγηματικών ειδών).

Οι μοντερνιστικές αναζητήσεις των μεταπολεμικών πεζογράφων  συνδέονται κυρίως με τους πειραματισμούς των συγγραφέων της γενιάς του ’30

Οι κυριότεροι εκπρόσωποι της Γ. ομάδας είναι οι εξής:

• Ε.Γ. Γονατάς

• Νίκος Καχτίτσης, η γραφή του συνδέεται με αυτή του Στέλιου Ξεφλούδα, του Ν.Γ. Πεντζίκη. Τα πεζογραφήματα του παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον λόγω της ιδιόρρυθμης αφήγησης, μέσα στην οποία συνυπάρχουν το όνειρο και η φαντασία με τον ρεαλιστικό τρόπο καθώς και ο εσωτερικός μονόλογος του συγγραφέα με τι· αφηγήσεις ή τις επιστολές τρίτων προσώπων.

• Γιώργος Χειμωνάς, η γραφή του συνδέεται με αυτή της Μέλπως Αξιώτη. Τα περισσότερα έργα του μπορούν να χαρακτηριστούν ως αντιμυθιστορήματα.

ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΥ:

1. Στρατής Τσίρκας (1911-1980)

"Η λέσχη" (649)

2. Δημήτρης Χατζής (1913-1981)

"Το διπλό βιβλίο" (659)

3. Σωτήρης Πατατζής (1914-1991)

"Ιχ... τέσσερα!" (663)

"Ιχ... Σούμπλις!" (676)

4. Μαργαρίτα Λυμπεράκη (1919-2001)

"Τα ψάθινα καπέλα" (678)

5. Τατιάνα Γκρίτση-Μιλλιεξ (1920-2005)

"Και ιδού ίππος χλωρός" (684)

6. Ανδρέας Φραγκιάς (1921-2002)

"Ο λοιμός" (692)

7. Άρης Αλεξάνδρου (1922-1978)

"Το κιβώτιο" (697)

8. Επαμεινώνδας Χ. Γονατάς (1924-2006)

"Το είδωλο" (703)

9. Ρένος [Αποστολίδης] (1924-2004)

"Πυραμίδα 67: Το βιβλίο του Εμφυλίου" (704)

10. Ρόδης Ρούφος (1924-1972)

"Η άλλη όχθη, Χρονικό μιας σταυροφορίας" (709)

11. Νίκος Καχτιτσής (1926-1970)

"Ο εξώστης" (715)

12. Αλέξανδρος Κοτζιάς (1926-1992)

"Αντιποίησις αρχής" (721)

13. Γιώργος Ιωάννου (1927-1985)

"Ο Μπάτης" (724)

"Η σαρκοφάγος" (726)

14. Κώστας Ταχτσής (1927-1988)

"Το τρίτο στεφάνι" (729)

15. Μάριος Χακκας (1931-1972)

"Το τρίτο νεφρό" (733)

"Ο μπιντές" (736)

16. Θανάσης Βαλτινός (1932)

"Στοιχεία για τη δεκαετία του '60" (739)

17. Γιώργος Χειμωνας (1938-2000)

"Ο Γιατρός Ινεότης" (744)

(Σημείωση: Μέχρι το τέλος Ιουνίου όλα τα κεφάλαια παραμένουν ανοικτά σε συνεχή εμπλουτισμό.)