Τετάρτη 30 Ιουλίου 2014

ΕΠΟ 22 - Ευρωπαϊκή Φιλοσοφία: Επισκόπηση

ΓΡΗΓΟΡΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΕΠΟ 22

ΑΚΙΝΑΤΗΣ
  • Φιλοσοφία-Θεολογία
  • Υλομορφική θεωρία
  • Αρχή εξατομίκευσης (ύλη)
  • Ουσία (ύλη+μορφή - δυνάμει) και ύπαρξη (ενεργεία)
  • Αποδείξεις Θεού (5)
  • Ελεύθερη βούληση (επιλογή μέσων και όχι σκοπών, κρίση)
  • Ανθρωπολογία Αικινάτη (εσωτερική ζωή ως αλληλεπίδραση δυνάμεων)
  • Κατηγοριοποίηση από ενεργητικό και παθητικό νου
  • Αναφορικότητα/προθετικότητα (νου προς πράγματα)
  • Ηθική θεωρία (έννοια ευδαιμονίας εν ζωή, μετά θάνατον)
  • Φυσιοκρατία (φυσικός νόμος προϋπόθεση ηθικού)
  • Πολιτική θεωρία (παράδοση Δύο Σπαθιών-φυσιοκρατία)
  • Σχέση πολιτικής-δικαστικής εξουσίας (είδη νόμου)

ΟΚΚΑΜ
  • Σκεπτικισμός/νομιναλισμός – παντοδυναμία Θεού
  • Έννοια ταυτοσημίας (3 είδη)
  • Λογική των όρων (λέξη, νόημα, καθόλου)
  • Αποδεικτική γνώση (άμεση εμπειρία + ενορατική γνώση)
  • Αρχή οικονομίας
  • Ηθική θεωρία (ανθρώπινου προσώπου, ελεύθερη βούληση=καθήκον)
  • Πολιτική θεωρία (δικαίωμα κατοχής)

ΝΤΕΚΑΡΤ
  • Cogito (μέθοδος)
  • Βεβαιότητα γνώσης (ενόραση+απαγωγή)
  • Ριζική αμφιβολία (μέσο βεβαιότητας)
  • Μηχανιστικό σύμπαν (εκτός ψυχής/νου)
  • Θεός=λογική αναγκαιότητα (απόσυρση-εγγύηση)
  • Δυαρχία: ύλη (μηχανισμός)-πνεύμα (ελευθερία)
  • Έμφυτες ιδέες (οντολογική απόδειξη Θεού)

ΛΟΚ
  • Εμπειρικός ιδεαλισμός
  • Tabula rasa
  • Πρωτεύουσες-δευτερεύουσες ποιότητες
  • Ζήτημα υπόστασης (ονομαστική-πραγματική ουσία)
  • Σχηματισμός αφηρημένων εννοιών (3)
  • Εμπειρία= απλές ιδέες + αναστοχασμός
  • Κατηγοριοποίηση σύνθετων ιδεών (τρόπος, σχέση, υπόσταση)
  • Κατηγορίες γνώσης, προτάσεις για κόσμο (ανάλογα με βεβαιότητα/αντικείμενο) – ενορατική/αποδεικτική
  • Γνώση= σχέση ιδεών (κύρος=αντιστοίχιση με ποιότητες πραγμάτων)


ΜΠΑΡΚΛΕΫ
  • Ιδεαλιστική ερμηνεία Λοκ (θέμα υπόστασης κ πρωτευουσών ποιοτήτων)
  • Είναι=αντιλαμβάνεσθαι (υποστασιοποίηση πνεύματος)
  • Εμπειρίες = ιδέες
  • Κανονικότητες=βούληση Θεού (αιτία ιδεών=Θεός)
  • Πραγματικότητα= φαντασία, σκέψη, συναισθήματα, αισθήσεις
  • Καρτεσιανός υποκειμενισμός+λοκιανός εμπειρισμός
  • Συνεισφορά στη φιλοσοφία της γλώσσας (προτάσεις=περιεχόμενο εμπειρίας)

ΧΙΟΥΜ
  • Γνωσιολογία=περιγραφική ψυχολογία
  • Εντυπώσεις - απλές ιδέες – σύνθετες ιδέες
  • Σχέσεις εντυπώσεων: α. ομοιότητα, β. εγγύτητα σε χώρο, γ. αιτιακή αλληλουχία
  • Θεωρία συνειρμών
  • Συσχέτιση ιδεών= συνήθεια
  • Από το μερικό στο γενικό (γενίκευση από παρατήρηση στο παρελθόν=όχι βεβαιότητα για το μέλλον – προσδοκία)
  • Γενικές ιδέες=ειδικές ιδέες που ενοποιούνται με μια λέξη
  • Ψυχολογική ερμηνεία αιτιότητας:  α. επαφή σε χώρο/χρόνο, β. αναγκαία σχέση (κρίσιμη-συνήθεια)
  • Συνθετικές (εμπειρικά επαληθεύσιμες, όχι αναγκαίες)-αναλυτικές πληροφορίες (ταυτολογίες, χωρίς πληροφοριακό περιεχόμενο)

ΥΛΙΣΤΕΣ
  • Φυσιοκρατικός υλισμός=ντετερμινισμός
  • ΧΑΡΤΛΕΫ: συνειρμική ψυχολογία (απλοποίηση Λοκ)
  • ΚΟΝΤΙΓΙΑΚ: αισθησιοκρατική απόληξη Λοκ (ανησυχία=ορμέμφυτο)
  • ΛΑΜΕΡΤΙ: επέκταση μηχανιστικής θεωρίας στον άνθρωπο (όπως ζώα)

ΚΑΝΤ
  • Σύνθεση εμπειρισμού Χιουμ+ρασιοναλισμού Λάιμπνιτς
  • Υπερβατολογικός ιδεαλισμός (είδος εμπειρικού ρεαλισμού, πρωταρχικές οι γνωστικές δυνάμεις κι όχι η φύση, αντικείμενο κριτικής= γνωστική ικανότητα)
  • Φαινόμενο (γνώση) – πράγμα καθ΄ αυτό (νοούμενο, λογικό αίτημα)
  • Υπερβατολογική συνείδηση
  • Υπερβατολογική Αισθητική
  • Υπερβατολογική Λογική (μορφές+κατηγορίες)
  • Συνθετικές a priori προτάσεις (νέα γνώση από μήτρες νου)
  • Αναλυτικές a priori προτάσεις (το υποκείμενο στο κατηγορούμενο, ταυτολογίες)

ΙΝΤΕΤΕΡΜΙΝΙΣΜΟΣ-ΝΤΕΤΕΡΜΙΝΙΣΜΟΣ
  • Θεία βουλησιαρχία – φυσικό δίκαιο
  • Ελεύθερη βούληση
  • Ενδιάμεσα: Λοκ, Ντεκάρτ
  • Επιπτώσεις στην πολιτική σκέψη (πολιτική συμμετοχή η ανάγκη νομοθέτη)
  • Σκωτικός Διαφωτισμός (ωφελιμισμός Μπένθαμ)
  • ΣΠΙΝΟΖΑ: ένστικτο αυτοσυντήρησης ως λογικό προαπαιτούμενο ύπαρξης
  • ΛΑΪΜΠΝΙΤΣ: ηθική Ντεκάρτ (αρετή=γνώση, αρχή βέλτιστου, μονάδες)

ΤΟΜΑΣ ΧΟΜΠΣ
  • Μηχανιστική αντίληψη των πάντων
  • Άνθρωπος=αυτόματο
  • Ζήτημα βούλησης-ελευθερίας
  • Φυσική κατάσταση=ψυχολογικό μοντέλο
  • Πολιτική κοινωνία=συμβόλαιο
  • Φυσικοί νόμοι (ατομικό συμφέρον+ειρήνη)
  • Κυρίαρχος (εγγυητής-ανατροπή του=κατάλυση κοινωνίας)
  • Απολυταρχισμός
  • Φιλελευθερισμός

ΤΖΟΝ ΛΟΚ
  • Γνωσιολογία όχι σε άμεση σχέση με πολιτικές ιδέες (φυσικός νόμος: οικουμενικός)
  • Φυσικό δίκαιο=θεός, φυσικά δικαιώματα (ελευθερία, ζωή, ιδιοκτησία)
  • Προ-πολιτική ζωή (φυσικη κατάσταση ανθρώπου)
  • Ανάγκη πολιτικής κοινωνίας= πολυπλοκοποίηση σχέσεων, ανάγκη κοινών κανόνων (κυβέρνηση = διαιτητής, εφαρμογή φυσικού νόμου όχι θέσπιση)
  • Αρχή πλειοψηφίας
  • Έννοια εμπιστοσύνης
  • Θεωρία επανάστασης (έλεγχος και ανατροπή κυβέρνησης)
  • Διάκριση εξουσιών (λειτουργιών κυβέρνησης)
  • Φιλελεύθερη συνταγματική διακυβέρνηση

ΡΟΥΣΣΩ
  • Κατά της εμπορευματικής κοινωνίας, υπέρ ελευθερίας, συναισθήματος
  • Φυσικός άνθρωπος=αρμονία με φύση
  • Ένστικτο οίκτου= προάγγελος κοινωνικότητας
  • Βελτιωσιμότητα= προδιάθεση εγκατάλειψης φυσικής κατάστασης
  • Πτώση στον πολιτισμό (γλώσσα, τεχνολογία, γεωργία, ιδιοκτησία: ανισότητες, απαισιοδοξία)
  • Γνήσιο συμβόλαιο= ελευθερία, ισότητα
  • Γενική βούληση (θέση φυσικού δικαίου στον Ντιντερό, Ρουσσώ: διερευνά προϋποθέσεις) νεωτερικότητα (όχι άθροισμα ατομικών βουλήσεων, όχι μέσος όρος, συλλογικό ηθικό πρόσωπο που υπερβαίνει ατομικότητες)
  • Γενικό καλό (αρχαία Πόλις)
  • Άτομο=αυτόνομο
  • Θετική θεωρία ελευθερίας=συμμετοχή στις αποφάσεις (αναβάθμιση ατόμου σε ηθικό ον)
  • Συμμετοχική δημοκρατία
  • Φορέας εξουσίας=αμαθές πλήθος



ΧΙΟΥΜ
  • Κατά συμβολαιικής θεωρίας (ανεπάρκεια λόγου)
  • Συμβόλαιο=νόμω (όχι φύσει)
  • Αρχές δικαιοσύνης: α. φυσικά καθήκοντα, β. συμβατικά καθήκοντα (πιο ισχυρά αφού αφορούν τη συγκρότηση πολιτικής κοινωνίας)
  • Αρχή γενικής ωφελιμότητας (αναγωγή συνειρμικών ιδεών σε ηθικές αρχές)
  • Ηθική= κοινωνικά χρήσιμη ιδεολογία (όχι βαθύτερη θεμελίωση)
  • Στόχος κυβέρνησης: σύγκλιση άμεσου με μακροπρόθεσμο όφελος
  • Συντηρητισμός (πλεονέκτημα υφιστάμενου καθεστώτος)
  • Κοσμοπολιτισμός
  • Θετική εξέλιξη πολιτισμού

ΜΟΝΤΕΣΚΙΕ
  • Συγκριτική μελέτη πολιτισμών (θεωρία ιστορίας)
  • Τυπολογία πολιτευμάτων (αβασίλευτη δημοκρατία, μοναρχία, δεσποτισμός)
  • Διάκριση εξουσιών (για έλεγχο εκ των έσω)
  • Ποινικό σύστημα, ζήτημα δουλείας

ΚΑΝΤ
  • Διαμεσολαβητής ορθολογισμού (δογματισμός)=εμπειρισμού (ψυχολογισμός)
  • Κοπερνίκεια επανάσταση: τα πράγματα προς το νου (τύποι νου: επιστημονικές έννοιες αναγκαίες και καθολικές= a priori)
  • Υπερβατολογική Αισθητική/Λογική
  • Πραγματολογικό υπόβαθρο
  • Υπερβατολογικό επιχείρημα/γνώση/υποκείμενο
  • Γνωσιολογικός περιορισμός (γνώση μόνο ως φαινόμενα: παραστάσεις νου)
  • Μεταφυσική=όχι επιστήμη
  • Πράγμα καθ΄ αυτό: ρεαλιστικό υπόβαθρο πραγματικότητας (αισθητηριακές εντυπώσεις όχι από το πουθενά)
  • Φαινομενικότητα=αντικειμενική νομοτελειακή τάξη. (Αντικειμενικότητα =διυποκειμενικότητα)
  • Πλατωνικού τύπου αναλογία φαινομένων-νοουμένων (δογματισμός) ή ασυμβατότητα (σολιψισμός)
  • Γνωσιολογική ταπεινοφροσύνη (απόρριψη φυσικοθεολογικών αποδείξεων Θεού και οντολογικό επιχείρημα) λάθος η ταύτιση έννοιας με πράγμα
  • Ηθικό υποκείμενο=πράγμα καθ΄ αυτό (ελευθερία)-ενορατική γνώση εαυτού ως αυτόβουλου όντος
  • Μέλημα Υπερβατολογικού αναστοχασμού: προϋποθέσεις ηθικής ζωής
  • Πρωτείο πρακτικού λόγου (γνώση=αναβαθμός προς τελολογική δυναμική συνείδησης προς αγαθό)
  • Έννοια ευδαιμονίας (δέον ως αυτοσκοπός=αυτονομία συνείδησης)
  • Υπερβατολογικό θεμέλιο ηθικότητας=ελευθερία
  • Τυπική συνθήκη = καθήκον (υποχρεώνει αφεαυτού)
  • Κατηγορική προσταγή (ατομική πρακτική επιλογή ως καθολικός νόμος χωρίς να αυτοαιναιρείται + σεβασμός ηθικής αυτοτέλειας, άτομα ως σκοποί όχι ως μέσα)
  • Βασίλειο των τελών (πραγμάτωση=παγκόσμια ειρήνη)
  • Ύψιστη πραγμάτωση ηθικού πεπρωμένου=κοσμοπολιτισμός (ταύτιση με το Εσύ)
  • Τέχνη= σκοπιμότητα χωρίς σκοπό, ρομαντισμός, μέθεξη, δυνάμεις συνείδησης (φαντασία+στοχασμός), εξήγηση διυποκειμενικότητας με υπερβατολογικό επιχείρημα (δομικός χαρακτήρας συνείδησης)

ΧΕΓΚΕΛ
  • Γερμανικός ιδεαλισμός
  • Εννοιολογική συγκρότηση πραγματικού (Απόλυτο=Υποκείμενο)
  • Διαλεκτική: αντιθετικότητα γενικών δυνάμεων, σύγκρουση Κυριών-Δούλων (ιστορία συνείδησης Πνεύματος), Εγώ-μη Εγώ (αναγνώριση=θεμέλιο ηθικότητας)
  • Ταυτότης εν διαφορά (ενοποίηση συνείδησης)
  • Φαινομενολογία Πνεύματος (στάδια αυτοσυνειδησίας και θεσμικής πραγμάτωσης): Ιστορία Συνείδησης
  • Θεμέλιο ηθικότητας=αναγνώριση του άλλου (Εγώ+μη Εγώ)
  • Κορύφωση ηθικής σταδιοδρομίας=διασκεπτική διάνοια Καντ, καντιανή ηθική
  • Τελείωση συνείδησης=ένταξη σε Ολότητα
  • Ύψιστος πνευματικός στόχος=κοινωνικός
  • Εγκυκλοπαιδική συστηματικότητα: διάταξη θεμελιωδών αρχών στοχασμού σε ένα όλον ως αναπαράσταση λογικής δομής πραγματικότητας, Λογική (3-οντολογία όχι συλλογισμοί), φιλοσοφία φύσης (σε αλλοτρίωση με εαυτό της), φιλοσοφία πνεύματος (διαδικασία προς αυτοσυνειδησία)
  • Συνείδηση ως ιστορία (τόπος πραγμάτωσης ιδεών)
  • Φιλοσοφία: μελετά τελολογική δυναμική ιστορικού γίγνεσθαι προς πραγμάτωση Πνεύματος
  • Ιστορισμός Herder (σχετικισμός)
  • Ιστορισμός Hegel (παγκοσμιότητα+εντοπιότητα, ταυτότης εν διαφορά)
  • Ελευθερία: ένταξη εγώ σε Ολότητες (νομιμότητα)
  • Πολιτική=θεσμική πραγμάτωση θετικής ελευθερίας (εμμενές τέλος ιστορίας)
  • Διαλεκτικός αλληλοκαθορισμός παρελθόντος-παρόντος
  • Εξορθολογισμός και αντικειμενικοποίηση ανθρώπινης βούλησης (τέλος)
  • Κακό=συνείδηση που δεν αναγνωρίζει καθήκον της (υποκειμενική διάσταση)
  • Ιεραρχία συλλογικοτήτων (οικογένεια, αστική κοινωνία, κράτος)
  • Συνταγματική μοναρχία (σύμβολο Πνεύματος)
  • Νομοθετικό σώμα=εκφράζει γενική βούληση (όχι ατομική ψήφος, συντεχνίες)
  • Εκτελεστική εξουσία=γραφειοκρατία (διαχωρισμός από προσωπική ωφέλεια, εκδοχή βασιλεών Πλάτωνα)
  • Απέχθεια προς αρχή ατομικότητας=πρώιμη μορφή ολοκληρωτισμού
  • Συντηρητικός φιλελευθερισμός (ελευθερία έκφρασης)
  • Κακό=υποκειμενικό πεδίο, συνείδηση που δεν αναγνωρίζει καθήκον της, υποκείμενο=εξάρτημα ιστορικού λόγου

KIERKEGAARD
  • Υπαρξισμός (έμφαση σε καθημερινή ζωή και άτομο)
  • Διαλεκτική υποκειμενισμού (ιστορικότητα ως βίωμα/ατομικό δράμα=άπειρο-πεπερασμένο)
  • Εννοιολογική μορφοποίηση βιώματος προς αυτοσυνειδησία
  • Μέθοδος ειρωνείας λόγου (υπεκφυγή γρηγορούσας συνείδησης από κατεστημένο, υποσκάπτει συμβάσεις)
  • Ελευθερία= δυνατότητα να βρίσκεσαι εκτός κατεστημένου
  • Το σύστημα είναι αδύνατον: αλήθεια=υπαρκτική αυθορμησία ατομικής συνείδησης (όχι διάλυση υποκειμένου σε ολότητες αλλά βάθεμά του)
  • Αναβαθμοί υπαρξιακής εμπειρίας: α. αισθητικός άνθρωπος, β. ηθικός (άπειρη παραίτηση), γ. ιππότης της πίστης (υπέρβαση, τελολογική κατάργηση ηθικότητας)
  • Ανάβαση συνείδησης=ελεύθερη επιλογή (όχι προαποφασισμένη αναγκαιότητα Χέγκελ)
  • Υπαρξιακή οντολογία Κίρκεγκωρ: είτε-είτε (απόλυτη διάζευξη)

NIETZSCHE
  • Άνευ ορίων αρνητικότητα
  • Αρχαιοελληνικός στοχασμός (Αισχύλος, προ-σωκρατικοί)
  • Πλάτων-Ιησούς (ζηλωτές θανάτου)=παρακμή ορμής, πάθους ζωής, απαξίωση σωματικότητας
  • Ιδεολογίες=νέες θρησκείες θανάτου (καθυπόταξη)
  • Γενεαλογία=επαναξιολόγηση αξιών
  • Βουλητική ορμή (θάνατος Θεού/θάνατος ανθρώπου)
  • Υπεράνθρωπος
  • Αιώνια επιστροφή. Τελευταίο  εμπόδιο: μέλλον=παρελθόν. Ύψιστη δοκιμασία βούλησης: αλλαγή παρελθόντος
  • Τραγικός ορίζοντας ελευθερίας: θέωση ή συντριβή

ΦΡΕΓΚΕ
  • Αναλυτική φιλοσοφία: φύση, απαρχές και χρήση γλώσσας
  • Λογική δομή γλώσσας=νοηματικές συναρτήσεις (μαθηματικό πρότυπο)
  • Γλωσσική στροφή=καθαρισμός λογικού από άχρηστα
  • Διάκριση νοήματος-έκτασης (κανόνας σωτηρίας αλήθειας=συνθήκες συνωνυμίας/ισοδυναμίας)
  • Αλήθεια= νόημα+εμπειρική αναφορά
  • Νόημα=κοινή γλώσσα (όχι υποκειμενικό)
  • Αναγωγή μαθηματικών στη λογική (αντίθετα με Μιλλ)

ΡΑΣΕΛ
  • Λογικός ατομισμός (ατομικές-μοριακές προτάσεις + σύνδεσμοι, αληθοτιμές)
  • + λογικός θετικισμός (αρχή επαλήθευσης στην εμπειρία)
  • Επιστημολογικός εμπειρισμός=λογική τακτοποίηση προτάσεων πριν επαλήθευση (πλατωνισμός Ράσελ)
  • Ιδεώδης γλώσσα= νοηματική καθαρότητα+αυστηρή λογική δομή (απαραίτητη η γλώσσα των μαθηματικών)
  • Κριτική αποτίμηση Φιλοσοφίας Πλάτωνα, Χέγκελ

WITTGENSTEIN
Tractatus
  • Απεικονιστική θεωρία= δομική ισομορφία γλώσσας-κόσμου (πρωτογενής ταυτότητα)
  • Κατάσταση πραγμάτων=λεκτική κατασκευή πρότασης
  • Όχι κατάσταση πραγμάτων=εκτός γλώσσας (αξίες, μεταφιλοσοφία γλώσσας), άρρητα: ορθή μέθοδος φιλοσοφίας=σιωπή
  • Ολοκλήρωση γλωσσικής στροφής: αντικείμενο φιλοσοφίας=γλώσσα κι όχι δομή κόσμου
  • Γλωσσική αναγκαιότητα και νόημα αποκλειστικά εντός γλώσσας
  • Αληθοπίνακες (ταυτολογίες=αλήθεια, λογικές αντιφάσεις=ψεύδος, περιεκτική διάζευξη=καινοτομία εκτός κοινής λογικής)
  • Ανυπέρβλητο όριο θεωρητικού λογισμού=περιορισμός από γλώσσα (αντίστοιχα ο Καντ είχε περιορισμό από νου)
  • Γλώσσα= δημόσιο σύστημα (καθορισμός υποκειμένου από λογικό πλέγμα, σημαντική είναι η νοηματική ανταλλαγή κι όχι τα άτομα)
  • Υπαγωγή υποκειμενικότητας στη διυποκειμενικότητα
  • Αίτημα σταθερότητας/οριστικότητας νοημάτων (κυριολεξία στη σημασία, μια πρόταση σημαίνει μόνο ένα πράγμα)
   
     Φιλοσοφικές έρευνες (τροποποίηση παραδοχών)
  • Κατάργηση αντίληψης κυριολεξίας
  • Νόημα μέσα σε πλαίσια κοινωνικοποιλιτικής πρακτικής (μεταβάλλεται)
  • Μορφές ζωής (υποσυστήματα κοινωνικής δραστηριότητας)– γλωσσικά παίγνια (πλέγμα σημασιών κοινού λόγου ομάδας)
  • Όχι κεντρική κανονικότητα γλώσσας (ο κανόνας κατανοείται εκ των υστέρων)
  • Εστίαση σε χρήση κι όχι σε περιεχόμενο γλώσσας
  • Συνείδηση μόνο εντός πλαισίων της γλώσσας
  • Υποκείμενο=εξάρτημα δημόσιου λόγου
  • Απαγόρευση ιδιοποίησης λόγου (σύγχυση συναισθημάτων με λέξεις, αδύνατη η γλώσσα με τρίτο)
  • Φυσική και ψυχολογική γλώσσα= άλλα γλωσσικά παίγνια
  • Πραγματισμός, συμπεριφορισμός, σχετικισμός
  • Έργο Βίντγκεστάιν= χωρίς μορφή τελειωμένου συστήματος («ανοιχτή» λογική συγγραφέα)

ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΜΟΣ (Ryle)
  • Συνείδηση=πλέγμα συμπεριφορών (όχι εσωτερικό συνείδησης)
  • Έννοιες= προδιαθέσεις για πράξη
  • Ανθρώπινο υποκείμενο= σύνολο παρατηρήσιμων κινήσεών του
  • Επιστήμη=κοινωνική πρακτική (μορφή ζωής)
  • Θεωρία παραδειγμάτων Κουν
  • Στόχος φιλοσοφίας: παρατήρηση ανάπτυξης νοητικής και γλωσσικής ικανότητας οργανισμού υπό συνθήκες απροσδιοριστίας (κανόνας επιστημονικής φιλευσπλαχνίας: grosso modo, περιθώρια απόκλισης, όχι απόλυτη σύμπτωση θεωρητικών κατηγοριών)΄

HURRERL
  • Φαινομενολογία: καθορισμός συνείδησης ανεξάρτητα από εμπειρία (καθαρή μορφή)
  • Συνείδηση= αυτοδυναμία λογικού (όχι εξάρτημα συστήματος εκπραγμάτωσης της ζωής)
  • Πολιτικό αίτημα απελευθερωτικής απείθειας σε υλικό καταναγκασμό
  • Καθαρή συνείδηση= υπερβατολογική προϋπόθεση στοχασμού (θεωριών)
  • Σκέψη Χόυσσερλ= καρτεσιανός διαλογισμός (ανεξαρτησία συνείδησης από ύλη)
  • Αυτεξουσιότητα συνείδησης μετά από εμπλοκή της με φυσικό περιβάλλον (ανατροπή «φυσικής σκοπιάς»)
  • Συνείδηση: α. ανεξάρτητη από πράγματα, β. αυτεξούσια, γ. με αναφορά στα πράγματα (προθετικότητα)
  • Φαινομενολογική εποχή: άρνηση/αδυναμία νου να αποφανθεί για πραγματική ύπαρξη/δομή ενός πράγματος. Ρήξη Εγώ με Κόσμο. Αναδίπλωση συνείδησης στον εαυτό της.
  • Φαινομενολογία: καθαρίζει νόηση από ψυχολογισμούς (εμπειρική πιθανολογία=χωρίς λογικό κύρος)
  • Νοητική αναπαράσταση=φαινόμενο συνείδησης
  • Φαινόμενα συνείδησης=λογικές πραγματικότητες
  • Εμπειρική πραγματικότητα υπό εποχή
  • Φαινομενολογία= ειδητική επιστήμη (λογικές μορφές/είδη και νοηματικό τους περιεχόμενο, νόημα=δάνειο από Φρέγκε με νοησιαρχική ερμηνεία)
  • Φιλοσοφία ως αυστηρή επιστήμη δια της ειδητικής οδού (λογικά κλειστή, επιστημονικό ήθος, κύρος)

ΦΟΥΚΩ
  • Αρχαιολογία=μέθοδος αποκάλυψης θετικού ασυνειδήτου γνώσης (κατά την ψυχανάλυση του Φρόιντ) – Ιστορία της σκέψης
  • Λανθάνον σύστημα = επιστήμη (κατά το ασυνείδητο του Φρόιντ). Υποκείμενο υπακούει σε δυνάμεις πέραν της συνειδητής του εμπειρίας.
  • Σχετικό ιστορικό a priori (κανονιστικό πλαίσιο γνώσης σε συγκεκριμένη περίοδο, ασυμμετρία επιστημών)
  • Ιστορικότητα-περατότητα έννοιας «ανθρώπου» (σύγχρονη επινόηση)
  • Υποκείμενο= ασυνεχής κατηγορία διασποράς λόγου
  • Λόγος=χώρος εξωτερικότητας
  • Γενεαλογία= επαναξιολόγηση αξιών (δάνειο από Νίτσε): ανάλυση πλέγματος εξουσίας-γνώσης
  • Υποκείμενο= προϊόν πειθαρχικής εξουσίας (λόγου) – αντικείμενο ανθρωπιστικών επιστημών
  • Υλικότητα εξουσίας: α. ελέγχει άτομα, β. παράγει ατομικότητες
  • Κανονικοποίηση = κατασκευή ατομικοτήτων (αυτοδιαμορφούμενων)
  • Άτομο= ως «περίπτωση» (αντικείμενο γνώσης ανθρωπιστικών επιστημών)
  • Επιστήμες= τεχνικές εξουσίας
  • Εξουσία+γνώση= «αλήθεια»
  • Αντίσταση= σημεία ακαμψίας εξουσίας-γνώσης
  • Λόγος=μεταφέρει, παράγει, υπονομεύει εξουσία
  • Ηθική ως επιμέλεια εαυτού= αισθητική αυτοδιάπλαση ατόμου και ζωής ως έργο τέχνης (καντιανή στάση κριτικής και δημιουργίας εαυτού μέσα στην αυτονομία του), εξερεύνηση πλειάδας ταυτοτήτων (όχι ανάκτηση ουσιώδους εσωτερικής ταυτότητας)


Γ.Α.Β. 2013

Δευτέρα 28 Ιουλίου 2014

ΕΠΟ 22 - Κείμενα Νεότερης και Σύγχρονης Φιλοσοφίας

KΕΙΜΕΝΑ ΝΕΟΤΕΡΗΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ

ΚΕΦ.1ο LOCKE-BERKELEY: ΓΝΩΣΙΟΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ
1.1. JOHN LOCKE
Εκπροσωπος βρετανικού εμπειριστικού ρεύματος, Δοκίμιο για την ανθρώπινη ψυχή: εξετάζει πηγή, βεβαιότητα και όρια ανθρώπινης γνώσης (η απάντηση όμως του Locke προσβλέπει στην εμπειρία;)

1.1.1        ΠΗΓΗ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ
Σήμα κατατεθέν Locke: νους=tabula rasa
Σκοπιμότητα θέσης:
  • εναντίον Ντεκάρτ (έμφυτη ιδέα Θεού και νου/ψυχής)
  • εναντίον φιλοσόφων Cambridge (επενέργεια Θεού: έμφυτες αλήθειες)
Διακύβευση της έμφυτης ή μη γνώσης (όχι των έμφυτων ή μη εννοιών)
Locke:
  • ναι στις έμφυτες γνωσιακές ικανότητες, όχι έμφυτες αρχές ως αποτέλεσμα
  • αντίδραση στο επιχείρημα της καθολικής συναίνεσης (ό,τι απολαμβάνει καθολική ανθρώπινη συναίνεση είναι αληθές και έμφυτο):
  • αρχές ταυτότητας και μη αντίφασης (λιγότερο αμφισβητούμενες): αν δεν είναι έμφυτες= μεγάλο μέρος της τυπικής λογικής όχι έμφυτο.
  • Επιχειρήματα Locke:
α. παιδιά και ανόητοι= όχι γνώση τέτοιων λογικών αρχών,
β. αν αρχές= έμφυτες, τότε μαθηματική γνώση= έμφυτη (πλεοναστικό),
γ. αν έμφυτη γνώση τότε όλη η γνώση έμφυτη,
δ. αυταπόδεικτο λογικών αρχών= όχι έμφυτες (μη ρεαλιστικό πλεόνασμα αρχών στο νου)

1.1.2        ΟΡΙΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ
Όρια γνώσης= έκταση αληθών προτάσεων που δηλώνουν ιδέες
  • Ιδέα= άμεσο αντικείμενο αντίληψης/σκέψης (όχι πλατωνική έννοια + συμπεριλαμβάνει αισθήματα/συναισθήματα)
  • Διάκριση σε απλές και σύνθετες ιδέες
Απλές ιδέες και λογικές διεργασίες (αφαίρεσης, σύγκριση, συνειρμού) : εμπειρία
Σύνθετες ιδέες: σύνθεση απλών ιδεών
Παράμετροι:
·         Α. εμπειρία= αισθησιακή εμπειρία+αναστοχασμός (δεύτερη πρωταρχική πηγή γνώσης, περιλαμβάνει ιδέες αντίληψης, σκέψης, βούλησης): διεύρυνση όρου εμπειρίας (+αποτελέσματα νόησης)
·         Β. κατηγοριοποίηση σύνθετων ιδεών σε ιδέες τρόπων (εξάρτηση), σχέσεων (σύγκριση), υποστάσεων (αυθύπαρκτα/συγκεκριμένα πράγματα)
Θέμα υπόστασης: Υπόσταση= συλλογή ιδεών, ιδέες= όχι αυθύπαρκτες, άρα για την αυθυπαρξία των πραγμάτων υπάρχει κάτι περαιτέρω (δηλαδή για ιδέα φωτεινότητας υπάρχει ήλιος, για ήλιο κάτι άγνωστο…)
Ζήτημα κατηγοριοποίησης υποστάσεων: επίκληση ουσίας αναγκαίων κι όχι συμβεβηκότων χαρακτηριστικών των πραγμάτων (θεμελίωση υπόστασης στην ουσία τους)
Διχοτόμηση έννοιας ουσίας:
α. πραγματική ουσία (συγκρότηση ατομικής-σωματιδιακής σύνθεσης= άγνωστη, (πρόβλημα: τα σωματίδια έχουν ιδιότητες, το υπόστρωμα όχι)
β. ονομαστική ουσία (γενική ιδέα υποκειμένων ως αποτέλεσμα αφαιρετικής διαδικασίας ομοιοτήτων/διαφορών), περιθώρια κατηγοριοποίησης ανάλογα με χρήστη, πρόκριση εκείνων με τρέχουσα χρήση
Ζήτημα προσωπικής ταυτότητας ως πρόβλημα υπόστασης:
·         Άρνηση Λοκ ότι ίδιο σώμα ή ίδιος νους= ίδιο πρόσωπο
·         Επίλυση: διάκριση ανθρώπου (σώμα)-προσώπου (νου)
Πρόσωπο= έλλογη λειτουργία, ανάμνηση σκέψεων/πράξεων
Κριτήριο προσωπικής ταυτότητας= μνήμη
(Χιουμ: εγώ=συγκεκριμένη, παροδική αισθητηριακή αντίληψη, ιδέα υπόστασης= νοητική κατασκευή φαντασίας που ενώνει εντυπώσεις)
Λοκ: προσπαθεί να μην εμπλέξει λύση προσωπικής ταυτότητας σε νοητική/σωματική υπόσταση.

1.1.3        ΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ

Γνώση (αντίληψη συμφωνίας ή όχι ιδεών με πραγματικότητα) μέσω εμπειρίας: όχι και βέβαιη:
Διάκριση πρωτευουσών-δευτερευουσών ποιοτήτων (όπως Ντεκάρτ): όχι ίδια οντολογική αξία (κάποιες υπάρχουν και κάποιες όχι):
  • Πρωτεύουσες ποιότητες: στερεότητα, έκταση, σχήμα, κίνηση, αριθμός, υφή, μάζα= προξενούν αντίστοιχες ιδέες. Γνώση που κατοχυρώνεται στην ομοιότητα ποιοτήτων με αντίστοιχες ιδέες.
  • Δευτερεύουσες ποιότητες: απλές ιδέες αισθήσεων (προκύπτουν από προδιαθέσεις, υποκειμενικές) Αισθητηριακό μοντέλο: ιδέες με μεγαλύτερη ή μικρότερη αντιστοιχία στην πραγματικότητα (όχι γνωστή η αιτιακή επίδραση αντικειμένων στα αισθητήρια όργανα).

Γνώση:
Α. αλληλεπίδραση ιδεών= γνώση ως σχέση ιδεών (ενορατική/αποδεικτική)
Ενορατική γνώση=άμεση κατανόηση (βεβαιότητα)
Αποδεικτική γνώση=χρήση λογικής (βεβαιότητα)
Γνώση ύπαρξης αισθητών: σε καμιά από αυτές τις κατηγορίες (όχι βεβαιότητα)
Φυσικές επιστήμες: εκφράζουν πεποιθήσεις (όχι γνώση ουσιών, όχι βεβαιότητα)
Β. συμφωνία ιδεών-πραγμάτων= γνώση κόσμου μέσω αισθήσεων (αισθητηριακή)

Λοκ= λιγότερο εμπειριστής από ό,τι ο ίδιος προκρίνει: Βέβαιη γνώση= αλήθειες λογικής και μαθηματικών (Ντεκάρτ)
Αναμόρφωση έννοιας εμπειρίας: α. διεύρυνση έκτασής της, β. ελαχιστοποίηση συμμετοχής της στην βέβαιη γνώση.


1.2 GEORGE BERKELEY
Πραγματεία για τις αρχές της ανθρώπινης γνώσης
Τρεις διαλόγους μεταξύ Ύλα και Φιλόνου
Α. αδιέξοδες συνέπειες θεωρίας Λοκ
Β. εναλλακτική θεώρηση πραγμάτων μέσω εμπειρίας

1.2.1 ΑΦΗΡΗΜΕΝΕΣ ΓΕΝΙΚΕΣ ΙΔΕΕΣ
Γενικές έννοιες (καθόλου): όχι πάντα ισοδύναμες με σύνολο εμπειρικών πραγμάτων
Αντικρούει θεωρία Λοκ (γενικές ιδέες=γενικές έννοιες)
Ονομαστική ουσία Λοκ= αφαίρεση ιδιοτήτων από πράγματα
  • α. ιδιότητα χωριστά από άλλη ιδιότητα (πχ χρώμα από έκταση)
  • β. γενική ιδέα ιδιότητας από εκφάνσεις της (πχ ιδέα χρώματος από κίτρινο)
  • γ. γενική ιδέα όντος από συγκεκριμένο (πχ άνθρωπος από Πέτρο)
Μπέρκλεϋ: και στις 3 περιπτώσεις η διεργασία νοητικής αφαίρεσης είναι ανύπαρκτη (επικαλείται ανθρώπινη εμπειρία, ενόραση/ενδοσκόπηση: πχ κανείς δεν μπορεί να σκεφτεί χρώμα δίχως έκταση)

Ιδέες (κατά Μπέρκλεϋ)= είδος εικόνων απ΄ όπου δεν μπορούν να αφαιρεθούν/προτεθούν στοιχεία
[Ενστάνσεις: α. ίσως Λοκ θεωρούσε ιδιότητα στο νου ΣΑΝ να ήταν χωριστή, β. τότε σε τι αναφέρονται οι απαραίτητες στην επικοινωνία γενικές έννοιες;]

- Επίθεση Μπέρκλεϋ σε φυσικές επιστήμες και έννοιες νευτώνειας φυσικής (επικίνδυνες αφαιρετικές γενικεύσεις από συγκεκριμένα φαινόμενα)
- Αρνείται γενική έννοια αριθμού και άπειρη διαιρετότητα ευθείας ως μαθηματικής κατασκευής
-Παραδέχεται ύπαρξη γενικών ιδεών που αντιστοιχούν σε γενικούς όρους γλώσσας, όχι σαν αποτέλεσμα αφαίρεσης αλλά με αναφορά στο συγκεκριμένο (πχ φιλόσοφος Αριστοτέλης): όχι ακραία νομιναλιστική πρακτική όπου γενικοί όροι= απλοί ήχοι

1.2.2 ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΙΔΕΑΛΙΣΜΟ
Όρος ιδέας: όμοιος με του Λοκ (σκέψεις + αισθήματα + συναισθήματα)= αντικείμενο νόησης (και όχι προσωποιημένο υποκείμενο)
Σύλληψη ιδεών από νοητικές υποστάσεις/υποκείμενα (αδιαμφισβήτητες)
Ερμηνεία κόσμου με βάση οντολογικό σχήμα υποκείμενα-ιδέες
  • Αντικείμενα= συλλογή ιδιοτήτων/ιδεών/ποιοτήτων (αφετηρία: ιδέα Λοκ αντίληψης ιδιοτήτων μέσω ιδεών). Ιδιότητες όχι ανεξάρτητα από νου.
  • Απόπειρα διαχωρισμού ύπαρξης-ιδιοτήτων= πράξη αφαίρεσης (αδύνατη)
  • Ύπαρξη αντικειμένων= γίνονται αντιληπτά
  • Απάντηση ενάντια σε οντολογικής αξίας διάκρισης ιδιοτήτων Λοκ: α. πλάνες αισθήσεων (σχετικότητα αντίληψης), β. αδυναμία έννοιας υλικού υποστρώματος ιδιοτήτων Λοκ (αδύνατη η γνώση του) + αδυναμία αφαίρεσης
  • Κύριο επιχείρημα ενάντια στην ύλη: το υποκείμενο δεν νοεί ανεξάρτητα από τον εαυτό του (έχει αμφισβητηθεί ως αποτέλεσμα σύγχυσης αντικειμένου αναπαράστασης με το πράγμα)
  • Άλλο επιχείρημα: μια ιδέα δεν μπορεί παρά να μοιάζει με άλλη ιδέα (αδύνατη η σύγκριση υλικής σύσταση με νοητικές ιδιότητες)

1.2.3 ΕΝΣΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΙΔΕΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ
  • Θεωρία Μπέρκλεϋ= εξεζητημένη ιδέα αποκομμένη από καθημερινή προσέγγιση πραγμάτων
Απάντηση: σε πλήρη συμφωνία με κοινή λογική. Μεταφορά προβληματικής στο πεδίο της γνώσσας και του νοήματος (νόημα=όχι ύλη)
  • Φυσική επιστήμη= εξάρτηση από ύλη, άρα όχι εφαρμογή σε επιστήμη
Απάντηση: ιδεαλιστική θεωρία δεν αμφισβητεί φυσική επιστήμη. Νόμοι= όχι σχέση υλικών πραγμάτων, αλλά περιγραφή κανονικοτήτων φαινομένων (φαινόμενα= αντιληπτικές ιδέες)
  • Πηγή αιτιότητας= ύλη
Απάντηση: όχι υλική αιτιότητα, αλλά αιτιακή σηματοδότηση (φυσική γλώσσα). Φυσικοί νόμοι= εργαλεία διαμόρφωσης φυσικής γλώσσας
  • Διαφορά φαντασίας-πραγματικότητας;
Απάντηση: ιδέες αντίληψης πραγματικότητας= όχι εξάρτηση από βούληση
Φαντασία= εξάρτηση από βούληση
  • Εφόσον ιδέες αντικειμένων παράγονται από υποκείμενα, τότε πώς τα αντικείμενα επιβιώνουν όταν απουσιάζουν τα υποκείμενα;
Απάντηση: Αιτιακή παθητικότητα ιδεών. Δεν υπάρχει ιδέα χωρίς υποκείμενο και κανένα υποκείμενο δεν μπορεί να έχει αντίληψη όλων των ιδεών. Κόσμος απουσίας αντικειμένων δεν ταιριάζει με κόσμο αρμονικό. Τελολογική συλλογιστική: υπάρχει Θεός (όχι αντίστροφα, δεν ξεκινάει από Θεό για να στηρίξει αδιάλειπτη ύπαρξη αντικειμένων)


ΚΕΦ. 13ο
MICHEL FOUCAULT: ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ, ΓΝΩΣΗ, ΕΞΟΥΣΙΑ
13.1 ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ

Οι λέξεις και τα πράγματα, 1966: ιστορία της σκέψης κατά την οποία οι λόγοι των στοχαστών υπακούουν σε λανθάνοντα δίκτυα κανόνων (όπως εμπλοκή ασυνείδητων δυνάμεων Φρόυντ στη διαμόρφωση του ατόμου):
  • Υποκείμενο: όχι κύριο του εαυτού του, υπακούει σε δυνάμεις πέρα από τη συνειδητή του εμπειρία
  • Αρχαιολογική μέθοδος: μέθοδος αποκάλυψης θετικού ασυνειδήτου γνώσης (που διαφεύγει του επιστήμονα, αλλά ωστόσο αποτελεί μέρος του λόγου του)
Λανθάνον σύστημα= επιστήμη (Φουκώ), ασυνείδητο (Φρόυντ)
Επιστήμη ανάκτησής του= αρχαιολογία (Φουκώ), ψυχανάλυση (Φρόυντ)

Αρχαιολογία= κανονιστικό πλαίσιο που διέπει και καθορίζει γνώση σε δεδομένη εποχή (σχετικό ιστορικό a priori: όροι δυνατότητας γνώσης κατά περίοδο)

·         Διαφορά με Καντ: καθολικά εφαρμόσιμες κατηγορίες νου, Φουκώ: σχετικές
·         Διαφορά με Καντ και Φαινομενολογία: προτεραιότητα σε υποκείμενο ως πεδίο συγκρότησης γνώσης. Φουκώ: ουσιώδεις περιορισμοί υποκειμένου
Ανάδειξη ιστορικότητας και πεπερασμένου χαρακτήρα ιδέας «ανθρώπου»:
  • Άνθρωπος=έννοια πρόσφατη, παροδική ενασχόληση σύγχρονης σκέψης, επινόηση, πιθανή η «εξαφάνισή»= πιθανή εκτύλιξη χώρου εκ νέου σκέψης
Συμβατική υποδιαίρεση μεταμεσαιωνικής ιστορίας σε:
  • Αναγέννηση: «επιστήμη» γύρω από σχολαστική θεωρία ομοιοτήτων
  • Κλασική «επιστήμη»: γύρω από θεωρία αναπαράστασης και συστήματος σημείων
  • Μοντέρνα «επιστήμη: ιστορικότητα και περατότητα ανθρώπου

-Κάθε δεδομένη στιγμή υφίσταται μόνο μία επιστήμη που καθορίζει συνθήκες δυνατότητας γνώσης: υποβάθμιση σημασίας ενδο-επιστημονικών ρήξεων, ασυμμετρία επιστημών= όχι πιθανότητα επιρροής μεταξύ τους
-Απόρριψη θεώρησης επιστήμης ως συνεχή προέλαση γνώσης.
Αρχαιολογία= μελετά ιστορικές ασυνέχειες, δομική περιγραφή και σύγκριση, αλλά αδυναμία εξήγησης αιτιών αλλαγής

Αρχαιολογία της γνώσης, 1969: άρνηση ύπαρξη υποκειμένου που προηγείται λόγου
  • Υποκείμενο= ασυνεχής κατηγορία από διασπορά θέσεων μέσα σε ορισμένο σχηματισμό λόγου
  • Σχηματισμοί λόγου ανά εποχή= θέσεις υποκειμένου
  • Λόγος= όχι εκδήλωση υποκειμένου, αλλά σύνολο όπου προσδιορίζεται η διασπορά του υποκειμένου και η ασυνέχεια με τον εαυτό του, χώρος εξωτερικότητας ξεχωριστών τοποθετήσεων


13.2 ΓΕΝΕΑΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟΥ
Γενεαλογία= νέα μέθοδος Φουκώ στο Επιτήρηση και Τιμωρία, 1976 (δάνειο όρου από Νίτσε που αιτείται την επαναξιολόγηση όλων των ηθικών αξιών μέσω μελέτης συνθηκώ που τις γέννησαν)
  • Προέλευση (φουκωική)= ανάλυση πλέγματος σύνθετων, πολλαπλών και πολύμορφων σχέσεων εξουσίας και γνώσης απαρχών πρακτικής.
  • Εξουσία αδιαχώριστη από γνώση (αυτό δεν σημαίνει γνώση= εξουσία, αλλά ότι δεν υπάρχει σχέση εξουσίας χωρίς συγκρότηση γνώσης ή το αντίθετο)
  • Γνωστικό υποκείμενο, αντικείμενα, μορφές και πεδία γνώσης= αποτελέσματα σχέσεων εξουσίας-γνώσης
  • Εξουσία= πλήθος σχέσεων δύναμης που ενυπάρχουν στο χώρο που ασκούνται και είναι συστατικές της οργάνωσής τους [όχι εξουσία ως νοούμενης ή μεταφυσικής υπόστασης (όπως είναι οι θεσμοί, μηχανισμοί/τρόποι καθυπόταξης κλπ)]
  • Η εξουσία έρχεται από παντού.
  • Υποκείμενο= προϊόν σύγχρονης πειθαρχικής εξουσίας (όχι αυτόνομη οντότητα)
  • Πειθαρχική εξουσία= γκάμα μοντέρνων λόγων που συγκροτούν σώματα ως άτομα και τα προμηθεύουν με χειρονομίες και επιθυμίες. Παραγωγική του ανθρώπινου υποκειμένου (το υποκείμενο συγκροτείται από εξουσία)
  • Γενεαλογία= εξήγηση συγκρότησης υποκειμένου μέσα σε ιστορικό πλαίσιο. Γενεαλογία του ατόμου τόσο ως αντικειμένου όσο και ως υποκειμένου της σχέσης εξουσίας-γνώσης.

Επιτήρηση και Τιμωρία: το άτομο ως αντικείμενο σχέσεων εξουσίας γνώσης
  • Μελέτη νεωτερικών και προνεωτερικών σωφρονιστικών πρακτικών.
Προνεωτερική τιμωρία: στο σώμα, πόνος
Νεωτερική τιμωρία: αναμόρφωση και ένταξη, μεταστροφή προς νέα μορφή ζωής (ψυχολογικός έλεγχος)
  • Σύγχρονος τρόπος σωφρονισμού: δίνει την ιστορική δυνατότητα ανόδου των ανθρωπιστικών επιστημών και ανάδειξης ζητήματος ατομικότητας (όχι άμεση σχέση αιτίας-αποτελέσματος). Διάχυση γνώσης-εξουσίας= παρέχει άτομα ως αντικείμενο ανθρωπιστικών επιστημών.
Ορισμένη πολιτική απέναντι στο σώμα= αναγκαιόητα για αντικειμενικοποίηση σώματος ώστε να καθυποταχθεί.
Σχήμα: Γέννηση φυλακής= δίκτυο εμπλοκής ανθρωπιστικών επιστημών= διαπλοκή γνώσης-εξουσίας= γενεαλογία του ατόμου
Σώμα= αντικείμενο πειθαρχικής εξουσίας= αντικείμενο επιστημονικής προσοχής
Σώμα= τόπος σχέσης εξουσίας-γνώσης. Εξουσία κατευθύνεται προς άυλη ψυχή μέσω σώματος.
Υλικότητα εξουσίας: φτάνει στα μόρια των ατόμων, παράγει γνώση:
  • Ελέγχει άτομα
  • Παράγει μορφές ατομικότητας
Πειθαρχία=
·         διαδικασία εξατομίκευσης, παράγει/κατασκευάζει τα άτομα
·         εξατομικεύει την ίδια στιγμή που κανονικοποιεί (διαδικασία εξέτασης= ισχύς+ανεύρεση αλήθειας= ελέγχει συμπεριφορά, κατευθύνει)
·         η φύση και διάρκεια της τιμωρίας καθορίζεται από ειδήμονες (ψυχίατροι, επιτροπές κλπ) και λιγότερο από δικαστές
·         εξέταση: τοποθετεί άτομο σε πεδίο καταγραφής (αρχεία, ταξινόμηση), μετατροπή ατόμου σε «περίπτωση» (αντικείμενο γνώσης, λαβή για εξουσία)
·         πειθαρχικές τεχνικές (εξέταση, ιεραρχική παρατήρηση, κανονιστική κύρωση)= τεχνικές επιτήρησης κοινωνίας (κριτές=πανταχού παρόντες: επιβάλουν καθολικότητα του κανονικού)

Ιστορία της σεξουαλικότητας, 1978: επέκταση γενεαλογικής προσέγγισης ατόμου
  • Επιστήμες σεξουαλικότητας σε σύνδεση με τεχνικές εξουσίας κοινωνιών
  • Σεξουαλική καταπίεση= επιφανειακό φαινόμενο. Σημαντικό: έκρηξη λόγων που δημιουργούν έννοια σεξουαλικότητας και μαζί νέες δυνατότητες ελέγχου
  • Κατηγοριοποίηση σεξουαλικής δυσλειτουργίας (όπως η εγκληματολογία κατηγοριοποιεί κοινωνική δυσλειτουργία)= εξουσία-γνώση
  • Επιπλέον έλεγχος: ατόμων από τον εαυτό τους μέσω αυτής της κατηγοριοποίησης (γνώσης) – ενδοσκοπική αναζήτηση «κρυμμένης» αλήθειας (έργο επιστήμης), έλεγχο ατόμων ως αυτοδιαμορφούμενα υποκείμενα της γνώσης για τον εαυτό τους.
  • Σχέση εξουσίας-γνώσης= μηχανισμός παραγωγής «αλήθειας»

Διολίσθηση Φουκώ από τάση σύγχρονων μορφών κοινωνικού ελέγχου σε πειθαρχική δύναμη ως απόλυτα κυρίαρχη= φτωχότερη αντίληψη ατόμου: επισκιάζει θέση Φουκώ για εξουσία που λέει:
  • Εξουσία για Φουκώ= όχι απολύτως αρνητική δύναμη
  • Αντίσταση, αντι-λογος εγείρονται εκεί που οι σχέσεις εξουσίας-γνώσης είναι άκαμπτες και έντονες= όλες οι σχέσεις εξουσίας είναι εν δυνάμει αναστρέψιμες και ασταθείς
  • Τόπος επιβολής κυριαρχίας= τόπος αντίστασης
  • Ο λόγος μεταφέρει και παράγει εξουσία, ενώ ταυτόχρονα την υπονομεύει

Έμφαση Φουκώ σε πειθαρχικές πρακτικές εις βάρος άλλων που απαρτίζουν κοινωνική σφαίρα.

Στροφή Φουκώ σε πιο θετική εννοιολόγηση ατόμων ως δυναμικών δραστών που διπαλάθουν τους εαυτούς τους= θεωρία της αντίστασης, «ηθική ως επιμέλεια εαυτού» στο επίπεδο των καθημερινών πρακτικών του ατόμου.

Ηθική του εαυτού= θεώρηση Καντ ως στάσης κριτικής και δημιουργίας του εαυτού μας μέσα στην αυτονομία μας (Φουκώ: ενάντια σε μεθόδους κανονικοποίησης).
  • ρήξη Φουκώ με ορθολογιστικές και ουσιοκρατικές καταβολές θέσης Καντ,
  • έμφαση στην αισθητική αυτοδιάπλαση του ατόμου και της ζωής του ως έργο τέχνης:
  • εξερεύνηση πλειάδας ταυτοτήτων (όχι ανάκτηση ουσιώδους εσωτερικής ταυτότητας)




Σημειώσεις της Γ.Α.Β. για την ΕΠΟ22-2013

Πέμπτη 24 Ιουλίου 2014

ΕΠΟ 22 - Ευρωπαϊκή Φιλοσοφία: Παράλληλα Κείμενα

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ


ΚΕΦ. 1ο ΠΡΟΣΩΚΡΑΤΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ (δεν προϋποθέτει Δημιουργό)

1.1.1 ΠΡΟΣΩΚΡΑΤΙΚΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ = Πανεπιστήμονες (φιλοσοφία=επιστήμη)
Προσωκρατικοί= πρωτοφιλόσοφοι, έθεσαν θεμέλια φιλοσοφίας/επιστήμης
Αναζητούν: α. Ουσία, β. Καταγωγή, γ. Δομή, δ. Εξέλιξη σύμπαντος κόσμου

1.1.2 ΘΑΛΗΣ (π. 624-546)
Θαλής ο Μιλήσιος= αρχηγέτης ευρωπαϊκής φιλοσοφίας, πρώτος Έλληνας φιλόσοφος
  • Απαρχή του κόσμου: το ύδωρ
  • Μεταβολή ενότητας κόσμου: μεταμόρφωση νερού (στερεό, υγρό, αέριο)
Φιλοσοφία:
  • Όλα πλήρη θεών ή δαιμόνων
  • Αθανασία ψυχής
  • Κινητικές δυνάμεις λίθων (μαγνήτες)= ζωικές λειτουργίες ψυχής τους
  • Επηρέασε επιστήμη μαθηματικών (γεωμετρίας): γεωμετρικά σχήματα ως αντικείμενο μελέτης και μαθηματικού στοχασμού βασισμένου στην απόδειξη (νέος ρόλος)
  • Επηρέασε Αλχημεία Αναγέννησης (κοσμολογική του θεωρία περί αναγωγής όλων των υλών στην πρωταρχική ύλη απ΄όπου προήλθε το σύμπαν)

1.1.3. ΑΝΑΞΙΜΑΝΔΡΟΣ (π. 610-546)
Αναξίμανδρος ο Μιλήσιος= πρώτος φιλόσοφος που έγραψε σε πεζό λόγο
  • Απαρχή του κόσμου: άπειρον
  • Μεταβολή ενότητας κόσμου: Υλικά γέννησης όντων= υλικά αποσύνθεσής τους (φυσική κοσμική αναγκαιότητα, κοσμοδικία)
Φιλοσοφία:
  • Απειρότητα κόσμων (σύγχρονη επιστήμη)
  • Αρχική συμπαντική ύλη: απέραντη, άμορφη, σε αδρανή αλλά δυνητική κατάσταση, σε αέναη κίνηση, θεϊκή, αθάνατη, ανώλεθρη (αφθαρσία σύμπαντος)
  • Επηρέασε επιστήμη Γεωγραφίας (συνέταξη πρώτο χάρτη οικουμένης)
  • Πατέρας μαθηματικής αστρονομίας, εφευρέτης οργάνων
  • Βιολογικές απόψεις για καταγωγή και εξέλιξη ειδών (προάγγελος Δαρβίνου)
  • Επηρέαση Αλχημεία Αναγέννησης (αυτοδημιουργία, αποσύνθεση και αναδημιουργία σύμπαντος)

1.1.4 ΑΝΑΞΙΜΕΝΗΣ (π. 585-525)
Αναξιμένης ο Μιλήσιος= πεζή ιωνική διάλεκτο
  • Απαρχή κόσμου: αήρ (θεϊκός, άπειρη, απροσδιόριστη μάζα)
  • Μεταβολή: μάνωσις (αραίωση) και πύκνωσις
Φιλοσοφία:
  • Αέρας= ζωογόνος, έμψυχη αρχή των πάντων
  • Σύμπαν= έμψυχο, θεϊκό, πνοή/πνεύμα αέρα
Επηρέασε Αλχημεία Αναγέννησης κ επιστήμη φυσικής (αναγωγή  ποιότητας σε ποσότητα)

1.1.5 ΠΥΘΑΓΟΡΑΣ και ΠΥΘΑΓΟΡΕΙΟΙ (π. 580-507)
Πυθαγόρας ο Σάμιος: ίδρυσε θρησκευτική-φιλοσοφική αδελφότητα, εταιρεία, τους Πυθαγόρειους (ακολούθησαν 900 χρόνια δραστηριοποίησής τους)
  • Απαρχή κόσμου: Αριθμοί (αιώνιοι), 10= τετρακτύν της δεκάδος: ιερή και αιώνια πηγή της φύσης
  • Μεταβολή: δυιστικό, μαθηματικό πρότυπο (προσδιοριστικές αρχές κόσμου= πέρας (όριο) και άπειρον (ακαθόριστο)
Φιλοσοφία:
  • Αθανασία ψυχής, κύκλος μετενσωματώσεων
  • Σκοπός ανθρώπου: η τελική απελευθέρωση και εκμηδένιση (ένωση με συμπαντικό θεϊκό πνεύμα, «εις τας μακάρων νήσους»)
  • «Κόσμος»= όνομα από Πυθαγόρα
  • Θεωρία αριθμών – Θεωρία Μουσικής
  • Επηρέασαν επιστήμη μαθηματικών και έννοια μαθηματικής απόδειξης
  • Οριοθέτησαν σχέσεις μαθηματικών και φυσικής επιστήμης.
  • Πυθαγορισμός επηρέασε  Κοπέρνικο, Κέπλερ και Γαλιλαίο
  • Πυθαγόρεια ιατρική (4 χυμοί σώματος) επηρέασε Παράκελσο

1.1.6 ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ (π. 540-580)
Ηράκλειτος ο Εφέσιος: φιλοσοφία του ως αποκάλυψη-ομολογία συμπαντικού λόγου
Συμπαντικός λόγος= το κοσμικό Είναι των όντων
  • Απαρχή κόσμου: αιωνίως αείζωον πυρ
  • Μεταβολή: Κυκλική και αιώνια (πύρινος ανεμοστρόβιλος) Όλα τα όντα της πολλαπλότητας= μεταβολές του πυρός
Φιλοσοφία:
  • Λόγος= παγκόσμια λογική (ανα-λογίες)
  • Εν πάντα είναι (παγκόσμια ενότητα)
  • Ο κόσμος δεν δημιουργήθηκε ποτέ
  • Τα πάντα ρει: αέναη μεταβολή
  • Συνύπαρξη γίγνεσθαι και Είναι (γίγνεσθαι= μεταβολή του σταθερού και αιωνίως Είναι)
  • Ο πρώτος που πρεσβεύει αρχαιοελληνική εξωηθική θεώρηση των πάντων
  • Επηρέασε εκκλησιαστικούς Πατέρες Μεσαίωνα (παρερμηνεύτηκε)
  • Επηρέασε Αλχημεία
  • Επηρέασε Hegel (διαλετική έλλογη ιστορική πραγματικότητα και αρχή περί της ταυτότητας μέσα στην ετερότητα), Νίτσε (θεωρία περί αιώνιας επιστροφής του ομοίου, εξωηθική προοπτική), Χάιντεγκερ (υιοθετεί ηρακλείτειο λόγο ως ακρυπτότητα και αποκάλυψη της αλήθειας των όντων), τον Μαρξ και Λένιν (είδαν Ηράκλειτο ως πατέρα διαλεκτικού υλισμού τους).
  • Προάγγελος θεωρίας πύρινης Μεγάλης Έκρηξης και Μεγάλης Σύνθλιψης σύγχρονης αστροφυσικής επιστήμης

1.1.7 ΠΑΡΜΕΝΙΔΗΣ (π. 515-440)
Παρμενίδης ο Ελεάτης, έγραψε ποίημα όπου περιγράφει οδούς πειστικής Αληθείας (φιλόσοφοι) και αναληθούς Δόξης/Γνώμης (θνητοί άνθρωποι)
  • Απαρχή κόσμου: φως-σκοτάδι
  • Μεταβολή: απορρίπτει γίγνεσθαι (ψευδαίσθηση πολλαπλότητας και μεταβολής)
Φιλοσοφία:
·         Αληθινή φύση κόσμου/πραγματικότητα = εόν (ον) σε αντιδιαστολή με το μη ον/μη είναι (μηδέν). Τα πάντα είναι ενωμένα, όμοια και αδιαίρετα στο εόν.
·         Μόνο το ον υπάρχει και οδηγεί στη γνώση. Το μη-ον είναι ανύπαρκτο και δεν οδηγεί στην αλήθεια.
·         Οδός της Δόξης: καθοδήγηση από αισθήσεις= σύγχυση είναι/μη-είναι: δυιστική αντίληψη
  • Επηρέασε νεώτερη φιλοσοφία (Ορθολογιστές/Ιδεαλιστές: αιώνιο, αμετάβλητο παρμενίδειο ον)
  • Επηρέασε Χάιντεγκερ (Είναι καθεαυτό, θεωρία περί του Είναι, ταύτιση παρμενίδειο Είναι με το περιέχον μηδέν της υπαρξιακής φιλοσοφίας του, αλήθεια= μη λήθη του Είναι).

1.1.8 ΕΜΠΕΔΟΚΛΗΣ (π. 495-445)
Εμπεδοκλής ο Ακραγαντίνος, ποιητικός λόγος: Περί φύσεως και Καθαρμοί
  • Απαρχή κόσμου: 4 κοσμικά στοιχεία/ριζώματα= γαία, ύδωρ, αήρ, πυρ (αγέννητα, αιώνια, αθάνατα)
  • Μεταβολή: μίξιν (ανάμειξη) και διάλλαξιν (χωρισμός) κοσμικών στοιχείων. Κοσμικές υλικές δυνάμεις: Φιλότης – Νείκος = διπλή, κυκλική και αιωνίως επαναλαμβανόμενη πορεία όντων μέσα στο συμπαντικό θεϊκό Σφαίρον και τη χαοτική Δίνη από το έν στα πλέονα.
Φιλοσοφία:
  • Το ον δεν γεννιέται και δεν πεθαίνει
  • Κύκλος μετενσωματώσεων, στόχος: τελική κάθαρση περιπλανώμενου πνεύματος
  • Επηρέασε Αλχημεία Αναγέννησης, γένεση νέας χημείας, Νίτσε, Σοπενάουερ, Φρόυντ

1.1.9 ΑΝΑΞΑΓΟΡΑΣ (π. 500-428)
Αναξαγόρας ο Κλαζομένιος, έφερε πρώτος φιλοσοφία στην Αθήνα
  • Απαρχή κόσμου: σπέρματα (άπειρα, απειροελάχιστα, αόρατα, ανόμοια) + νους (κινητική αρχή κόσμου: άρχισε περιχώρησιν)
  • Μεταβολή: σύμμιξις και διάκρισις όντων από προϋπάρχονται αιώνια σπέρματα (όχι γένεση και φθορά)
Φιλοσοφία:
  • Αρχή «ομοιομέρειας»= μέσα στο καθετί μετέχει το καθετί
Επηρέασε νέα χημεία και σύγχρονη αστροφυσική θεωρία

1.1.10 ΛΕΥΚΙΠΠΟΣ (π. 480-400) και ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ (π. 460-370)
Ατομικοί φιλόσοφοι
  • Απαρχή κόσμου: άτομα+κενό (άτομα που κινούνται εντός του κενού)
  • Μεταβολή: Άτομα όμοια ποιοτικά, αλλά όχι ποσοτικά και χωρικά ως προς σχήμα, μέγεθος, διάταξη, κίνηση, απόσταση, θέση= πολλαπλότητα
Φιλοσοφία:
  • Μη ον= κενό
  • Άτομα= όχι κενό (αγέννητα, άφθαρτα, άπειρα, απαθή)
  • Υλιστική θεώρηση ψυχής
  • Αέναες συγκρούσεις και κινήσεις ατόμων= πολλαπλότητα
  • Συγκέντρωση ατόμων= δίνη= κόσμος
  • Άπειροι κόσμοι
  • Επηρέασαν Gassendi, Leibniz, Marx & Engels (διαλεκτικός υλισμός), Γαλιλαίο, Hobbes, Descartes (ποιότητα σε σχέση με ποσότητα, μηχανιστική ερμηνεία φαινομένων)
  • Νεώτερη και σύγχρονη ατομική φυσική και χημική θεωρία.

Α. ΜΟΝΙΣΜΟΣ
  • Θαλής ο Μιλήσιος (ύδωρ)
  • Αναξίμανδρος (άπειρον)
  • Αναξιμένης (αήρ)
  • Ηράκλειτος (πυρ)
  • Παρμενίδης (έον)

Β. ΠΟΛΥΑΡΧΙΣΜΟΣ (ή ΠΛΟΥΡΑΛΙΣΜΟΣ)
  • Πυθαγόρας (αριθμοί)
  • Εμπεδοκλής (4 ριζώματα + Φιλότης/Νείκος)
  • Αναξαγόρας (σπέρματα + νους)
  • Λεύκιππος/Δημόκριτος (άτομα + κενόν)

Συμπαντικές αρχές= υλικές υπαρκτές οντότητες (ταύτιση ύλης-πνεύματος)
Κοσμολογία (όχι κοσμογονία)= ευταξία στο χάος συμπαντικής ύλης (όχι δημιουργία εκ του μηδενός)


ΚΕΦ. 2ο ΣΟΦΙΣΤΕΣ ΚΑΙ ΣΩΚΡΑΤΗΣ

2.1. ΣΟΦΙΣΤΕΣ
Σοφιστικό κίνημα: 5ος αιώνας, Αθήνα
Νέα ανάγκη εποχής: αναπροσαρμογή παιδείας/διδασκαλίας
Νέα ερωτήματα: περί ύπαρξης απόλυτης πραγματικότητας, αλήθεια και γνώση

Χαρακτηριστικά σοφιστικής κίνησης:
  • Εριστικός/δημιουργικός διάλογος
  • Ρητορική δεινότητα/επιχειρηματολογία
  • Εγκυκλοπαιδισμός
  • Πολυμάθεια
  • Αφμισβήτηση συμβατικών αξιών (νόμω κι όχι φύσει)
  • Υποκειμενισμός
  • Σχετικισμός
  • Σκεπτικισμός
  • Μηδενισμός
  • Αμοραλισμός
  • Αγνωστικισμός
  • Αθεϊσμός

2.1.1 ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ (π. 490-420)
Από τα Άβδηρα της Θράκης, έγραψε Αλήθεια ή Καταβάλλοντες
Ανθρωποκεντρική φιλοσοφία
  • Άνθρωπος ως πάντων χρημάτων μέτρον
  • Εισαγωγή απόλυτου υποκειμενισμού/σχετικισμού (όχι αντικειμενική αλήθεια= οντολογικός και γνωσιολογικός σχετικισμός)
  • Αγνωστικισμός (θρησκείες= νόμω συμβατικές)
  • Ηθική: μετοχή στην αιδώ και στη δίκην ηθικοπολιτικού κώδικα πόλης (αν και συμβατικός νόμω)
  • Ανθρώπινοι νόμοι= νόμω όχι φύσει (ακραίος σκεπτικισμός), κοινωνικό συμβόλαιο
  • Ρητορική: για κάθε θέμα υπάρχουν πάντα δύο αντιμαχόμενες απόψεις= δόγμα των δισσών (διπλών) λόγων: εριστική αρχή λόγου-αντίλογου



2.1.2 ΓΟΡΓΙΑΣ (π. 483-376)
Από τους Λεοντίνους Σικελίας: σημάδεψε ανάπτυξη ρητορικής.
Γοργίας: πρώτος Ευρωπαίος μηδενιστής (Νίτσε)
Περί του μη όντος ή περί φύσεως, προσπαθεί να αποδείξει τα αξιώματα:
  • Δεν υπάρχει τίποτα
  • Κι αν υπάρχει, δεν δύναται να το σκεφτεί/γνωρίσει κανείς
  • Κι αν υπάρχει κι είναι δυνατό να γίνει γνωστό, δεν μπορεί να ανακοινωθεί διαμέσου της γλώσσας

Ρητορική:
  • Λογική απόδειξη παράδοξων θέσεων (προσπαθεί να αποδείξει ότι κάθε Προσωκρατική φιλοσοφία είναι εσφαλμένη)
  • Προσδίδει μηδενική οντολογική αξία στην πραγματικότητα
  • Προσδίδει μηδενική γνωσιολογική αξία στη γλώσσα και στον λόγο
  • Προσδίδει μηδενική γνωσιολογική αξία στη νόηση και στις αισθήσεις
  • Αναγνωρίζει δύναμη ρητορικού λόγου παρόλο που δεν είναι αληθής, αφού δεν υπάρχει αντικειμενικό κριτήριο αλήθειας (μέγας δυνάστης λόγος + πειθώ)
  • Η υποβολή ως ισχυρό μέσο επιβολής στους ανθρώπους
  • Ρητορικά σχήματα γοργίεια: αντιθέσεις, παρηχήσεις, συντακτικές αντιστοιχίες, λεκτική και φραστική μουσικότητα, ομοιοκαταληξίες κ.α.

Σοφιστικό κίνημα: ελληνικός Διαφωτισμός Αρχαιότητας (κατά Hegel).
Επηρέασε: Hobbes, Locke, Rousseau (κοινωνικό συμβόλαιο), Hume (αρνήθηκε κοινωνικό συμβόλαιο ως νόμω κι όχι φύσει), Νίτσε, Σαρτρ, Φουκώ, Derrida (μηδενισμός, αμοραλισμός, αθεϊσμός, αποδομισμός)

2.2 ΣΩΚΡΑΤΗΣ (470-399) αντίβαρο στο σοφιστικό κίνημα
  • Αντικειμενική αλήθεια, γνώση, ηθική (καθολικές έννοιες και αξίες)
  • Πρώιμοι πλατωνικοί διάλογοι= απορητικοί (δεν φτάνουν σε συμπέρασμα)
  • Σωκρατική ειρωνεία: φιλοσοφικός έλεγχος των σοφών για να αποδείξει ότι δεν είναι ο ίδιος σοφός. Αποδεικνύει το αντίθετο.
  • Διαλεκτική μέθοδος: διάλογος ερωτάν και αποκρίνεσθαι, θέση-αντίθεση-σύνθεση
  • Μαιευτική μέθοδος: προσέγγιση γενικής και καθολικής σταθερής αλήθειας μέσω διαλεκτικών ερωταποκρίσεων (ο άνθρωπος γνωρίζει την αλήθεια εντός του – θεωρία της αναμνήσεως του Πλάτωνα)
Ηθική φιλοσοφία Σωκράτη:
  • Στόχος: αναζήτηση και εξαγωγή καθολικών ορισμών
  • Μέθοδος: επαγωγική (επακτικοί λόγοι)
  • Γνώση = αρετή
  • Γνώση + αρετή = ευδαιμονία (αρετή= έμπρακτη γνώση αγαθού, άρα διδακτή)
  • Γνώση καλού= εκ φύσεως πράξη
  • Πράξη κακού= άγνοια (γνωστικό σφάλμα κακής κρίσης)
  • Δεν δέχεται ηθική ακράτεια, παρά μόνο την ηθική εγκράτεια

Επηρέασε τον ύστερο Ευρωπαϊκό Ιδεαλισμό και Ορθολογισμό, Kierkegaard, Gabriel Marcel, φαινομενολογία Husserl


ΚΕΦ. 3ο ΠΛΑΤΩΝ (428-348)

3.1.1. ΟΝΤΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΓΝΩΣΙΟΛΟΓΙΑ (συμπληρωματικές)
Οντολογική αρχή: θεωρία ιδεών ή ειδών
  • α. κόσμος γίγνεσθαι (αισθητών, γένεση/φθορά) – λιγότερο πραγματική (μικρότερο βαθμό μετοχής στην πραγματικότητα, μιμήματα των Ιδεών)
  • β. κόσμος Είναι (ιδεών, Είναι των όντων) – ύστατη πραγματικότητα (τέλεια πρότυπα πραγμάτων, παραδείγματα όλων των όντων)
  • ανώτατη Ιδέα= Αγαθό, πιο γοητευτική= Κάλλους
  • άνοδος στη γνώση δια του ερωτεύεσθαι

Γνωσιολογική θεωρία: διττή διάκριση (και πάλι)
  • α. επιστήμη (αληθινή γνώση Ιδεών/Ειδών, δια της νόησης)
  • β. δόξα (απλή γνώμη για αισθητά όντα, δια των αισθήσεων)
  • αισθητά όντα: οντολογικώς ανεπαρκή (μετέχουν λίγο στην πραγματικότητα)= αντιφατικές αισθητηριακές κρίσεις= απλές γνώμες
  • αισθήσεις: κατάλληλες για αισθητά, αλλά ανεπαρκείς πηγές αληθινής γνώσης Ιδεών/Ειδών
  • Ιδέα Αγαθού= εικόνα του ηλίου (αιτία των όντων)

Σχήματα οντολογικής και γνωσιολογικής θεωρίας: Εικόνα της γραμμής κ σπηλαίου.
Εικόνα της γραμμής: Βαθμός μετοχής οντολογικών αντικειμένων στην αλήθεια και στο ον.
  • οντολογικό τμήμα νοητού γένους – επιστήμη
α. νόησις=ανώτατο νοητό τμήμα ιδεώ/ειδών, διαλεκτική, τρόπος παραγωγικός
β. διάνοια=κατώτερο νοητό τμήμα μαθηματικών υποθέσεων (λογική)
  • οντολογικό τμήμα ορατού γένους – δόξα
α. πίστις= ανώτερο ορατό τμήμα φυσικών αισθητών όντων
β. εικασία= κατώτατο ορατό τμήμα εικόνων (σκιών, ειδώλων πραγμάτων)

Οντολογική και γνωσιολογική άνοδος ανθρώπου από το λιγότερο πραγματικό στο όντως πραγματικό.

3.1.2 ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ
Οντολογικός δυισμός: ψυχή-σώμα
Θεωρία τριμερούς ψυχής (φύση ψυχής)
  • λογιστικόν (λογική)
  • θυμοειδές (βούληση, συναίσθημα)
  • επιθυμητικόν (ανάγκες/ηδονές)
Θεωρίες περί της αθανασίας της ψυχής και της αναμνήσεως.
Θεωρία μετενσωμάτωσης: οντολογική γέφυρα αισθητού και αιώνιου κόσμου Ιδεών
Γνώση= ανάμνησις δια του ερωτεύεσθαι

3.1.3 ΗΘΙΚΗ
Πλατωνική ηθική στο γενικότερο πλαίσιο αρχαιελληνικής ηθικής ευδαιμονισμού.
Ανώτατο αγαθό και τέλος ζωής= ευδαιμονία
Ευδαιμονία= ανώτατη καλλιέργεια ψυχής, ανώτατη ανάπτυξη ηθικής και λογικής φύσης = σοφία + ανώτερη ηδονή (φρόνιμες ηδονές μέτρου) – δια της αρετής
Γνώση Ιδεών + γνώση αισθητών: ηθικός βίος= πρακτικός βίος
Ευδαιμονία: μέτρο + ωραίο (καλό) + αλήθεια
Κίνητρο ανεύρεσης: ο έρως
Ευδαιμονικός άνθρωπος= αληθινά ενάρετος (σωκρατική ταύτιση γνώσης-αρετής)
Σωκρατική άποψη περί εγκρατείας (κανείς δεν κάνει το κακό εν γνώσει του)
Προϋπόθεση ατομικής ευδαιμονίας= συλλογική ευδαιμονία
Σοφία, ανδρεία, σωφροσύνη = δικαιοσύνη (ευ πράττειν= ευδαιμονία)

3.1.4 ΠΟΛΙΤΙΚΗ
Σκοπός πολιτικής= ευδαιμονία όλων των πολιτών
Ορθή πολιτεία= πολιτεία της γνώσης (φιλοσοφική γνώση + πολιτική δύναμη)
Τρεις τάξης όχι βάση καταγωγής, αλλά Είναι, αξίας και φυσικής ειδικότητας (στη βάση της ψυχολογίας α. λογιστικόν, β. θυμοειδές, γ. επιθυμητικόν)
  • φύλακες (φιλόσοφοι-βασιλείς) σοφία
  • επίκουροι (στρατιωτικοί) ανδρεία
  • δημιουργοί (εργαζόμενοι, βιοτικές ανάγκες πολιτείας) σωφροσύνη
Ο καθένας πράττει τα αυτού= δικαιοσύνη= ευ πράττειν= δημόσια ευδαιμονία
Δεύτερη καλύτερη εναλλακτική λύση: κυβέρνηση των νόμων

3.1.5 ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ
Αισθητική φιλοσοφία:
α. θεωρία περί του ωραίου= θετική στάση: εκτίμηση φυσικής ομορφιάς, έρως οδηγεί στις Ιδέες, δια του έρωτος οδηγεί στην οντολογία= το ωραίο ως αντικειμενικά πραγματικό (μέθεξη στην Ιδέα του ωραίου). Καθαυτή ομορφιά= άυλη, Ιδέα
β. θεωρία περί τέχνης= αρνητική στάση: τέχνη=μίμηση αισθητηριακής πραγματικότητας που είναι μίμηση Ιδεών, άρα τέχνη= μίμηση μιμήσεως (δύο βαθμούς κάτωθεν της αλήθειας – οντολογική αιτία απόρριψης τέχνης (πεδίο εικασίας/δόξας, μακριά από την επιστήμη). Έργο τέχνης: κίνδυνο για λογικό, πάθη, απομάκρυνση από Ιδέες. Αποδοχή μορφών τέχνης που υπηρετούν και εκφράζουν την αλήθεια.

3.1.6 ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΠΛΑΤΩΝΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ
Αρχαιότητα: Νεοπλατωνισμός, Αυγουστίνος
Χριστιανισμός Μεσαίωνα: εκχριστιανισμός Πλάτωνα
Αναγέννηση: Ficino (παραμερίστηκε ο αριστοτελικός σχολαστικισμός)
17ος αιώνας: πλατωνιστές Καίμπριτζ (ιδέα περί φυσικής ηθικής κ θρησκείας)
Νεότερη και σύγχρονη φιλοσοφία: πατέρας Ιδεαλισμού (θετικές και αρνητικές επιδράσεις), επηρέασε ευρωπαϊκό Ορθολογισμός και Ιδεαλισμό: Descartes, Spinoza, Leibniz, Berkeley, Kant, Fichte, Schelling, Hegel, Schopenhauer, Kierkegaard
Διαφωνούν με Πλάτωνα: Nietzsche, Heidegger
Γνώση αντικειμενικής μορφής Αγαθού: επηρέασε δυτική ευρωπαϊκή ηθική
Επηρέασε εξέλιξη αισθητικής. Η πλατωνική απεμπόλιση της τέχνης, όμως, ΔΕΝ επηρέασε ευρωπαϊκή φιλοσοφία (υιθετήθηκε η άποψη του Αριστοτέλη)



ΚΕΦ. 4ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ (384-322)
4.1.1 ΛΟΓΙΚΗ Όργανον, Κατηγορίαι, Περί ερμηνείας, Αναλυτικά πρότερα, Αναλυτικά ύστερα, Τοπικά, Σοφιστικοί έλεγχοι - Λογική Αριστοτέλη= μεθοδολογία κ όργανο επιστημών
  • α. παραγωγή (από το γενικό στο μερικό)
  • β. επαγωγή (από μερικό στο γενικό)
Γνώση: α. γνώση του ότι (άμεση γνώση αισθητηριακής αντίληψης, ότι είναι), β. στη γνώση του διότι (επιστημονική αποδεικτική γνώση των καθόλου, γιατί είναι)

4.1.2 ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ, Μετά τα φυσικά: αρνητική κριτική στη μεταφυσική του Πλάτωνα (άρνηση Επέκεινα και δυισμού σώματος-ψυχής και μεταθανάτιας ύπαρξης)
Μελετά τον υπαρκτό αισθητό σύμπαν κόσμο (όπως Προσωκρατικοί), το ον ως είναι. Αναζητά ουσία, βαθύτερο Είναι όντων:
  • γραμματικά: υποκείμενο πρότασης (ουσια-στικό)
  • υποκείμενο θεμελιακό Είναι: σταθερό, ανεξαρτήτως αλλαγών όντος
  • ουσιώδη φύση του όντος (ταυτότητα)
Διακρίνει δύο είδη ουσίας:
  • πρώτας ουσίας: όλα τα καθ΄ έκαστον αισθητά όντα
  • δεύτερας ουσίας: όλα τα καθόλου (καθολικές έννοιες) – είδη/γένη
Ιεραρχία αντίθετη από Πλάτωνα: ατομικά όντα= πραγματικά, καθολικές αφηρημένες κατηγορίες= λιγότερο πραγματικές.
  • Ουσία: αληθινό όντως ον: ύλη και είδος (μορφή) [κρατά λέξη «είδος» από τον Πλάτωνα ως πυρήνα, όμως, των πραγμάτων κι όχι στο επέκεινα] είδος ή μορφή πάντα ένυλον (διαμορφώνει ύλη)
  • Συμβεβηκότα: ποσόν, ποιόν, προς τι, πού, πότε, κείσθαι, έχειν, ποιείν, πάσχειν
  • Κίνηση, μεταβολή, φθορά, γένεση: πέρασμα από δυνατότητα σε πραγματικότητα. Εντελέχεια ύλης: τελολογική τάση, η ύλη έχει εντός της το τέλος της (σκοπό). Ύλη= δυνάμει όν (δυνατότητα), Ύλη+Μορφή= ενεργεία ον (πραγματικότητα)
Μεταφυσικές αιτίες/αρχές για μορφοποίηση ύλης:
  • Υλικό αίτιο = ύλη
  • Ειδικό ή μορφικό αίτιο = μορφή
  • Ποιητικό αίτιο = το όθεν η αρχή της μεταβολής
  • Τελικό αίτιο = ου ένεκα, τελολογική αρχή σκοπού για το οποίο υπάρχει το ον (το πιο σημαντικό: απαντά στο ερώτημα «γιατί υπάρχουν τα όντα»)
Εφαρμογή τελολογίας Αριστοτέλη στο σύμπαν: αναγωγή όλων των αιτίων του κόσμου στο τελικό αίτιο (αδύνατη η αιτιολόγηση επ΄ άπειρον) = πρώτο κινούν ή ακίνητον ή νοήσεως νόησιν, θεός (έσχατη μεταφυσική αιτία που κινεί τον κόσμο, αμιγής νόηση που σκέφτεται τον εαυτό της) – μεταφυσική αναγκαιότητα (όχι δημιουργός). Σύμπαν=ζωντανός οργανισμός με τελικό σκοπό σκέψη του εαυτού του

4.1.3 ΗΘΙΚΗ, Ηθικά Νικομάχεια
Ευδαιμονιστική ηθική. Σκοπός της ανθρώπινης ζωής είναι η ευδαιμονία.
Δεν μπορεί να υπάρχει επ’ άπειρον ακολουθία αγαθών σκοπών: αναζητά ύψιστο φυσικό αγαθόν τέλος που είναι τέλειον και αυτάρκες= ευδαιμονία
Τρεις βασικοί σκοποί-τρόποι βίου:
  • Ηδονικός (δούλοι, κτήνη)
  • Πολιτικός (τιμής, δόξας, δεν συνιστά δικό μας σκοπό)
  • Θεωρητικός βίος (υπέρτατο ιδεώδες ευδαιμονικού βίου)
Τι είναι ευδαιμονία:
Ενέργεια/λειτουργία που χαρακτηρίζει άνθρωπο= λογική
Υψηλότερος βαθμός= κατ’ αρετήν έλλογη ενέργεια
Ηθική ενάρετη πράξη αφορά την έλλογη φύση του ανθρώπου
Ευδαιμονία= μέγιστου βαθμού λογική και ενάρετη δραστηριότητα
Ηδονή= επισφράγισμα ευδαιμονίας
Υλικά αγαθά= μέσα, προϋπόθεση
Αρετή= επαινετή έξη (προκύπτει από επίπονη ασκηση πρακτικής και διδασκαλίας)
Πρακτική συνήθεια: έθος, συνεχή επανάληψη: έξις, καλλιέργεια χαρακτήρα: ήθος, επιστήμη: ηθική
  • Ηθικές αρετές (με διαρκή επανάληψη/εθισμό)= έξη από ελεύθερη προαίρεση, μεσότητα (ανδρεία, σωφροσύνη, ελευθεριότης, μεγαλοπρέπεια, μεγαλοψυχία, πραότης, αλήθεια, ευτραπελία, φιλία, αιδώς, νέμεσις, δικαιοσύνη)
  • Διανοητικές αρετές (με διδασκαλία, χρόνο, εμπειρία)= τέχνη, φρόνησις (πρακτική σοφία, καθορίζει όλες τις ηθικές αρετές), επιστήμη, νους, σοφία (ύψιστη αρετή)
Θεωρία περί της μεσότητας: Αρετή= μεσότητα δύο ακροτήτων κακιών, της ελλείψεως και της υπερβολής
Ευδαιμονικότερος βίος= θεωρητικός βίος φιλοσόφου

4.1.4 ΠΟΛΙΤΙΚΗ, Πολιτικά, ανώτατη πρακτική επιστήμη (προέκταση ηθικής)
Άνθρωπος είναι εκ φύσεως πολιτικό ζώον: Ηθικό τέλος= ευδαιμονία: Πολιτικό τέλος= δημόσιο ευ ζην
Διακρίνει δύο κατηγορίες πολιτευμάτων:
  • Ορθά πολιτεύματα (εξουσία προς κοινό συμφέρον): α. βασιλεία, β. αριστοκρατία, γ. πολιτεία (ιδεώδες κατά Αριστοτέλη)
  • Παρεκβατικά πολιτεύματα (εξουσία προς ίδιον συμφέρον): α. τυραννία, β. ολιγαρχία, γ. δημοκρατία (οχλοκρατική εξουσία)
  •  
4.1.5 ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ, Περί ποιητικής
Τέχνη: μίμηση της πραγματικότητας, όπου αναπαριστάται η ιδεώδη και καθολική φύση των πραγμάτων, λελογισμένη γνώση, φιλοσοφική (αντίθετα από Πλάτωνα)
Ύψιστη τεχνών: τραγωδία= μίμημις πράξεως σπουδαίας (σοβαρής) και τελείας (ως πλήρες οργανικό σύνολο με ενότητα πλοκής, ευσύνοπτο και ευμνημόνευτο μέθεθος) ηδυσμένω λόγω δρώντων και ου δι’ απαγγελίας
Σκοπός: κάθαρση των δύο τραγικών συναισθημάτων, ελέου (βαθύς οίκτος) και φόβου (για τη μοίρα του ίδιου του θεατή) – ψυχολογικός τελικός σκοπός τραγωδίας: απομάκρυνση συγκινησιακών παθών, κάθαρση

3.1.6 ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ
  • Αριστοτελισμός= μεσαιωνική χριστιανική σκέψη: Ακινάτης, Siger, Bonaventura
  • Αλχημιστές
  • Αναγέννηση: παραμερισμός αριστοτελικού σχολαστικισμού, πλατωνισμός
  • Μεταβυζαντινή Ανατολή: αριστοτελισμός
  • Επηρέασε: Bacon (μεθοδολογία), Copernicus, Leibniz, Heidegger (οντολογικός υπαρξισμός)
  • Ανάπτυξη επιστημών (ταξινόμηση, θεμελίωση εμπερικής μεθόδου)
  • Πατέρας βιολογίας και λογικής (τυπική λογική: επιστημονικό πρότυπο αποδεικτικής μεθόδου εμπειρισμού, αντικαταστάθηκε 19ο αιώνα από «διαλεκτική λογική» Ηράκλειτου και Hegel)
  • Επηρέασε Ορθολογιστές: Descartes, Spinoza, Leinbiz (ορισμός ουσίας)
  • Πολιτική: Ακινάτης, Dante, Mακιαβέλλι, Μαρξ, δημοκρατικά ιδεώδη
  • Αισθητική: εκθειασμός τέχνης επηρέασε Ευρώπη

ΚΕΦ. 5ο ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΥΣΤΕΡΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ
5.1. ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ: πρακτική ηθική φιλοσοφία
  • Λογική (γνωσιολογία, φιλοσοφία της γλώσσας)
  • Φυσική (μελέτη σύμπαντος κόσμου)
  • Ηθική (μελέτη ιδεώδους αγαθού ανθρώπινου βίου)
Αλήθεια + γνώση φυσικού κόσμου: Ευδαιμονισμός+ εμπειρισμός+ υλισμός

5.1.1 ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΟΙ – ηδονική αταραξία
Ηθική θεωρία: Φιλοσοφία= πρακτικό μέσο εξασφάλιση ευδαιμονικής ζωής
Σκοπός ανθρώπου= ευδαιμονία
Ηδονή= ανώτερο αγαθό/πάθος, δηλ. κριτήριο αλήθειας για επιλογή/αποφυγή πράξης
  • Ενεργητικές ή δυναμικές ηδονές (ικανοποίηση επιθυμιών)
  • Παθητικές, στατικές ή καταστασιακές: αταραξία, έλλειψη πόνου – ανώτερες (αμιγείς: δίχως κίνητρο επιθυμίας)
Ψυχικές ηδονές ανώτερες των σωματικών
Ηδονή= απαλλαγή από πόνο και ταραχή ψυχής (όχι άσωτες ηδονές)
Αταραξία= αληθινή ηδονή (προϋπόθεση: φρόνηση)

Λογική θεωρία: κανονική γνωσιολογία (διδάσκει κανόνα, ορθό μέτρο-κριτήριο αλήθειας που οδηγεί στη γνώση)
Δυνατή η βέβαιη γνώση. Ακραίος εμπειρισμός
Θεμελίωση κρίσεων σε τρία κριτήρια αλήθειας (κανόνες):
  • Αισθήσεις (εντυπώσεις πάντα αληθείς, ίσως αλλοίωση από ενδιάμεσο αέρα)
  • Πάθη (συναισθήματα, ένστικτα)
  • Προλήψεις (προϋπάρχουσες γενικές έννοιες εντός μας, μετά τη γέννησή μας)

Φυσική θεωρία:
Ατομική θεωρία Λεύκιππου-Δημόκριτου (κόσμος= άτομα + κενό)
Άπειρα άτομα κινούνται τυχαία με ίση ταχύτητα σε άπειρο κενό.
Πρωτεύουσες ιδιότητες ατόμων: σχήμα, μέγεθος, βάρος
Ακραίος υλισμός: τα πάντα ως υλικά σώματα (+ ψυχή, + θεό). Άρνηση θείας πρόνοιας και αθανασίας ψυχής= όχι φόβος θανάτου (όπου υπάρχουμε εμείς δεν υπάρχει θάνατος, κι όπου υπάρχει θάνατος δεν υπάρχουμε εμείς)

Γνωσιολογικό χαρακτηριστικό εναργείας: σαφήνεια και ευκρίνεια σκέψης

Επηρέασαν Gassendi, Newton, Lock, Voltaire, Descartes, Husserls, Bentham, Mill, εμπειρισμό, αισθησιοκρατία, Μαρξ κ Λένιν, Νίτσε

5.1.2 ΣΤΩΙΚΟΙ – ενάρετη ευδαμονική απάθειαν
(ιδρυτής: Ζήνων Κιτιέας, α. αρχαία Στοά, β. μέση Στοά, γ. νέα Στοά)
Τελικός σκοπός στωικής φιλοσοφίας= ηθικός (να μάθει κανείς να ζεί ευδαιμονικά: αδύνατον χωρίς γνώση λογικού σύμπαντος)

Στωική λογική: Διαλεκτική (τυπική λογική), Γραμματική, Σημασιολογία, Γνωσιολογία (εμπειρισμός: πηγή γνώσης η αισθητηριακή εμπειρία), Φιλοσοφία της γλώσσας, Ρητορική

  • Ψυχή= άγραφο χαρτί όπου καταγράφονται οι εντυπώσεις (φαντασίαι) + επαναλήψεις = γενικές έννοιες πραγμάτων (προλήψεις)
  • Κριτήριο αλήθειας= καταληπτικάς φαντασίας (αξιόπιστες γνωστικές εντυπώσεις)
  • Διέκριναν το τυγχάνον (εξωτερικό αντικείμενο), από σημαίνον (φωνή που εκφέρουμε όταν μιλάμε γι΄ αυτό) και σημαινόμενον ή λεκτόν (νόημα)
  • Θεμελίωσαν προτασιακή λογική: πλήρης πρόταση= θεμέλιο λογικής, έγκυρα επιχειρήματα= 5 αναπόδεικτοι τύποι (που δεν χρήζουν απόδειξης)

Στωική φυσική: μονιστικός υλιστικός πανθεϊσμός (κόσμος= ζωντανό ον, θεός)
  • Ενεργητική αρχή= λόγος ή θεός
  • Παθητική αρχή= ύλη
  • Θεϊκό σύμπαν= δημιουργικό πυρ (πνεύμα). Διαφοροποίηση από Ηράκλειτο: δέχονται θεωρία εκπυρώσεως και παλιγγενεσίας.
  • Ρύθμιση κόσμου από ειμαρμένη (θεία πρόνοια)= αιτιοκρατική εξήγηση κόσμου

Στωική ηθική: ιδεώδες ανθρώπινου βίου= ευδαιμονία
- Τρόπος επίτευξης: ομολογουμένως τη φύσει ζην (σε ομόλογη συμφωνία με φύση)
- Προϋπόθεση: γνώση λογικού σύμπαντος
- Βάση ευδαιμονικής ζωής: αρετή (μοναδικό αγαθόν)
-Πάθη= ψευδείς κρίσεις, ασύμφωνες με λογική ψυχή που οδηγούν στη δυστυχία.
-Στωικός: απάθεια (λογική ζωή, απαλλαγή από πάθη)
- Ηθικά αρμόζουσες πράξεις: καθήκοντα
-Υψηλή κατηγορία καθηκόντων σοφών: κατορθώματα

Επηρέασαν: χριστιανική ηθική Πατέρων, Kant (καθήκον, αρετή), Νίτσε (αιώνια επιστροφή του ομοίου, πεπρωμένο), Frege (θεωρία νοήματος)

5.1.3 ΣΚΕΠΤΙΚΟΙ – γαλήνια αταραξία (μέσω εποχής)
Αμφιβολία βέβαιης/έγκυρης γνώσης κόσμου: ασυμβίβαστη ισοσθένεια φαινομένων κ ανθρώπινων κρίσεων: Εποχή= μη τοποθέτηση ή αναστολή κρίσης= Ψυχική αταραξία
Τελικός σκοπός: συνεχή διερεύνηση/αναζήτηση γνώσης (όχι αρνητική αμφιβολία)
Αρχαίος σκεπτικισμός= πυρρώνειος και ακαδημεικός
Πυρρώνειος σκεπτικισμός (Πύρρων ο Ήλειος): Σέξτος Εμεπιρικός (2ος -3ος αιώνας)
  • Αταραξία: γαλήνια απεξάρτηση από πεποιθήσεις μέσω διαρκούς αναζήτησης γνώσης.
  • Εποχήν ή αφασίαν: μη τοποθέτηση/αναστολή κρίσης.
  • Ισοσθένεια ως προς αλήθεια/ψεύδος: τα πράγματα φαίνονται άλλοτε έτσι, κι άλλοτε αλλιώς
  • Κοινός τρόπος ζωής, ζώντας αδοξάστως (χωρίς δογματισμό)
Ακαδημεικός σκεπτικισμός (Αρκεσίλαος, Καρνεάδης: αρχηγοί Ακαδημίας Πλάτωνα)
  • Σωκρατική διαλεκτική μέθοδος ερωταποκρίσεων βασιζόμενη στην εναντιότητα των λόγων (επιχείρημα+ισοδύναμο αντεπιχείρημα=εποχήν)
  • Αμφισβήτηση στωικής καταληπτικής φαντασίας ως κριτήριο αλήθειας (καμία αισθητηριακή εντύπωση δεν μπορεί να είναι βέβαιη και γνωστική.
  • Σοφός: επέχει κρίσης
  • Η εποχή δεν οδηγεί σε απραξία: επιλογή του πιο εύλογου, του υποκειμενικά πιο πειστικού, αληθοφανές
Επηρέασε: Gassendi, Descartes, Hume
Διαφορά σύγχρονου σκεπτικισμού από αρχαίο: όχι ενδιαφέρον για ηθική επίτευξη ψυχικής αταραξίας, ναι στη συνεχή έρευνα της γνώσης.
5.2 ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΥΣΤΕΡΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ
1ος -5ος αιώνας μ.Χ.: όχι δημιουργία νέων φιλοσοφιών, διερεύνηση υπαρχουσών
Νεοπλατωνισμός, εκπρόσωπος: Πλωτίνος
Μεταφυσικό σύστημα Πλωτίνου: 4 υποστασιακές αρχές (3 νοητές) με ιεραρχία:
  • Εν αγαθόν (δημιούργησε εξ απορροής νοητό νου) – πηγή κ τελικός σκοπός όντων. Ενατένιση δια της έκστασης. Έξοδος από ατομικό εαυτό μέσω περιφρόνησης αισθητηριακού κόσμου (μουσικοί, εραστές, φιλόσοφοι).
  • Νοητός νους (δημιούργησε κοσμική ψυχή)
  • Κοσμικήν ψυχήν (δημιούργησε αισθητό κόσμο)
  • Αισθητός κόσμος

Επηρέασε Χριστιανισμό (Αυγουστίνο κ Βοήθιο). Aναβίωσε κατά την Αναγέννηση. Eπέδρασε σε νεώτερους φιλοσόφους: Hegel (σχήμα «μονής-προόδου-επιστροφής» ψυχής και νου προς το έν: θέση-αντίθεση-σύνθεση), Spinoza, Leibniz.



ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΠΟ 22

ΠΛΑΤΩΝΑΣ

Η αρχαία έννοια ευδαιμονίας
Σωκράτης:
  • Σχέση γνώσης περί της αρετής (σωφροσύνη/ανδρεία) με ηθική.
  • Έννοια ηθικής πιο γενική από έννοια ηθικής μετα-καντιανής σκέψης.
  • Ηθική= συνολική ποιότητα ανθρώπινης ζωής
  • Κίνητρο Σωκράτη: καθαρά πρακτικό = βελτίωση ιδιωτικής/δημόσιας ζωής
  • Ηθική «ευδαιμονική» (διαφορά με μετα-καντινή σκέψη)

Στόχος σωκρατικής ερώτησης: απλά καθημερινά προβλήματα ως κίνητρο φιλοσοφικής συζήτησης και σκέψης
Σωκρατική αρετή: συγκεκριμένη κατάσταση ψυχής (όχι απλή εφαρμογή γενικών κανόνων). Πράξεις καλές = χαρακτήρας καλός. Αρετή: ανδρεία, σωφροσύνη, δικαιοσύνη, φιλία, οσιότης, σοφία
Ύφος ηθικής διαμορφώνεται από γενικές απόψεις ψυχολογίας: οι υγιείς άνθρωποι έχουν φυσική τάση προς προσωπική ευδαιμονία.
Προϋπόθεση πράξης: γενικότερο πλαίσιο σκοπιμότητας εκτελεστή της (κίνητρο)
Πράξεις με ηθική αξία προϋποθέτουν γνώση, συνδέονται με γενικό στοχαστικό πλαίσιο εκτελεστή. Πραγματική γνώση = θετική ηθική αξία αποφάσεων (ηθική καλοσύνη σε άμεση σχέση με την ευδαιμονία)
Γνώση: αναγκαία και επαρκής συνθήκη ηθικής πράξης για κάθε ψυχολογικά υγιή (όλοι θέλουν το προσωπικό τους καλό)

Ακράτεια: παρόλο που κάποιος γνωρίζει το καλό πράττει το κακό = θέμα γνώσης κατά Σωκράτη. Φύση αληθινής γνώσης= αλήθεια. Μια καλή πράξη προωθεί το γενικό μας καλό (μακροπρόθεσμο καλό οργανισμού)
Μόνη πηγή κινήτρων: πλαίσιο σκοπιμόητητας (στόχος=γενικό καλό, επομένως είναι αδύνατον να πράξουμε κάτι αν δεν θεωρούμε ότι προωθεί το γενικό μας καλό).

ΓΝΩΣΙΟΛΟΓΙΑ, ΟΝΤΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

ΑΝΑΜΝΗΣΗ
Γνωσιολογικές επιπτώσεις αθανασίας ψυχής: λήθη ενσωμάτωσης, μάθηση=ανάμνηση
Ανακάλυψη = αναγνώριση  (μεταφυσική συγγένεια ανθρώπου με φύση)
Ευαισθητοποίηση ψυχής= αποδοχή ότι δεν γνωρίζει= γνωσιολογική ετοιμότητα.

ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΔΟΞΑ
Τρεις γνωσιολογικές καταστάσεις: απλή γνώμη (κατώτερη), σωστή γνώμη (αληθής δόξα) και γνώση
Απλή γνώμη: ένδειξη ψυχολογική, προσωπική, μορφή συναισθήματος= ψυχολογική ένδειξη ανάμνησης – όχι γνώση.
Σωστή γνώμη (με βάση θεωρίας ανάμνησης)= ανεξάρτητη ένδειξη αλήθειας (σωστή κατεύθυνση)
Γνώση: μετά λόγου
Χαρακτηριστικά γνώσης: α. η αλήθεια αντικείμενο της γνώσης, β. αυτός που γνωρίζει μπορεί να εξηγήσει.
Σύνολο μερικών αληθειών = σύστημα αλήθειας
Αμοιβαία συμφωνία απόψεων= όχι εγγύηση αλήθειας

Υπάρχει κάτι, κάποια οντότητα, με το οποίο έχουμε έρθει σε γνωσιολογική επαφή κι έχουμε αποκτήσει την πρώην γνώση. Οντότητα = ιδέα
Πρώην γνώση= όχι αισθήσεις, νόηση
Ιδέες= νοητές οντότητες (όχι νοητικά κατασκευάσματα), νοηματικά μεγέθη -εφόσον συλλαμβάνονται με το νου- με οντολογική υπόσταση
Σχέση γνώσης προϋποθέτει δύο: τον γνώστη και το αντικείμενο της γνώσης (ιδέες: επιτρέπουν κρίσεις)
Οι Ιδέες αιτίες των αισθητών: α. γνωσιολογικές αιτίες (επιτρέπουν γνώση για αισθητά), β. οντολογικές αιτίες (προτεραιότητα ως προς τα αισθητά, ιδέες: οντολογικά υπεύθυνες για ιδιότητες αισθητών – τίποτα δεν μπορεί να υπάρχει αν δεν υπάρχει ως κάτι ιδιαίτερο, χωρίς, δηλαδή, ιδιότητες.

Έλλειψη σαφήνειας αισθητών για την φύση των ιδιοτήτων τους= οντολογική ανεπάρκεια= αντιφατικές κρίσεις
Αισθήσεις= όχι πηγή αληθινής γνώσης, περιορισμένη γνωσιολογική συμβολή, αλλά:
  • α. μέσο γνωριμίας με τον κόσμο,
  • β. μαρτυρία ασταθής= ερωτηματικά= ερεθίζουν νόηση= ιδέες/γνώση (ενεργοποίηση νόησης μέσω των αισθήσεων)

ΨΥΧΗ ΚΑΙ ΣΩΜΑ
αισθήσεις= επαφή με αισθητά  -έδρα αισθητών= σώμα
νόηση= επαφή με ιδέες  - έδρα νόησης= ψυχή
μετοχή αισθητών/αντικειμένων στις ιδέες (δομικές σχέσεις)

στον «Πρωταγόρα»: αποκλείεται να συμβεί η ακράτεια
στην «Πολιτεία»: η ακράτεια είναι γεγονός

Τρία μέρη ψυχής: α. επιθυμητικόν (σωματικές ηδονές, προσωρινή/άμεση ευχαρίστηση), β. λογιστικόν (διανοητικό: γνώση, μακροπρόθεσμο γενικό καλό), γ. θυμοειδές (τιμή/προστασία, σύμμαχος διανοητικού)
Απόψεις ηθικής φύσεως (και όχι μεταφυσικής)
Δίκαιο άτομο: ισορροπία τριών μερών ψυχής

Πολιτεία, Πλάτωνα
Σχέση ανάμεσα σε ανθρώπινη ψυχολογία και διαμόρφωση κράτους (οργάνωση ζωής)
Ιδεατή Πολιτεία (διανοητικό κατασκεύασμα Πλάτωνα): ιδιότητες τάξεων= ιδιότητες μερών ψυχής
  • παραγωγοί – επιθυμητικόν – σωφροσύνη
  • φύλακες – θυμοειδές – ανδρεία
  • κυβερνήτες – λογιστικόν (φιλόσοφοι) – σοφία

Μέσο ταξινόμησης= παιδεία (όχι ρόλος φύλου/καταγωγής) με ευθύνη κράτους
Βασικό κριτήριο= απόδοση στα μαθηματικά



ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ (Ηθικά Νικομάχεια – Πολιτικά)

ΗΘΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ
Ηθική φιλοσοφία κατά τον Αριστοτέλη: επιστήμη που δεν απαιτεί ακρίβεια μαθηματικών αφού χαρακτηρίζεται από ρευστότητα.

Θεμέλιος λίθος Αριστοτελικής ηθικής: έννοια «ευδαιμονίας» ως τέλος/σκοπός

ΕΥΔΑΙΜΟΝΙΑ: τέλος αύταρκες, σύνολο ανθρώπινου βίου, αυτοσκοπός (ηθική ποιότητα υπό προοπτική διάρκειας και συνέχειας) – εκρρέει από δραστηριότητα που ελέγχεται από το ανώτερο μέρος της ψυχής, το λόγο

Λόγος= ΦΡΟΝΗΣΗ (ηθική κρίση ή αίσθηση)
Έλλογη φύση φρόνησης= κέντρο ηθικότητας
Φρόνηση= συνειδητή ηθική απόφαση και πράξη (αίσθηση, σύλληψη και κατανόηση ηθικής κατάστασης μιας πράξης), διανοητική αρετή (ικανότητα για κρίση), προϋποθέτει ηθική αρετή
ΗΘΙΚΗ ΑΡΕΤΗ: προδιάθεση, έξη,  «βιωματική προ-κατάληψη» που καθιστά δυνατή τη φρόνηση
Εξάρτηση ηθικής γνώσης (φρόνησης) από χαρακτήρα πράττοντος. (απομάκρυνση από σωκρατική σκέψη: κατοχή ηθικής γνώσης=ορθή πράξη)

Ηθική αίσθηση: επιτακτική
Ηθική ποιότητα πράττοντος φανερώνεται μόνο με τις πράξεις του (κι όχι στην πρόθεση ή τα συναισθήματά του)
Όχι κανόνες στην αριστοτελική ηθική, αλλά παραδείγματα (τα «καθόλου» δεν είναι τελειωτικά συμπεράσματα, επιδέχονται διόρθωση) καθοδήγηση, όχι υπαγόρευση
Ακράτεια (κατά Αριστοτέλη): αδυναμία εναρμόνισης ηθικών έξεων με το πρόσταγμα του «λόγου»

Αρετή= «μέσον» ανάμεσα σε δύο ακρότητες, μεσότητα που κατορθώνεται υπό την εποπτεία της φρόνησης (ηθικής γνώσης)
Ηθική έξη επεξηγεί νόημα ηθικής ευθύνης (η ηθική έξη καταδεικνύει εξάρτηση υποκειμένου από πόλη, παιδαγωγικό και ηθικό περιβάλλον του)

Συνάφεια ΗΘΙΚΗΣ-ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ: πόλη ως προϋπόθεση δημιουργίας ηθικών ανθρώπων. Τρεις συνιστώσες αυτής της συνάφειας:
  • πόλη: εξασφαλίζει «ευ ζην», δηλαδή, ηθική τελείωση του ανθρώπου. («Ο άνθρωπος είναι ζώο πολιτικό»= τελειώνεται ηθικά εντός πολιτικής κοινότητας
  • Τελειότητα πολιτικής οργάνωσης= ηθική ποιότητα πολιτών
  • Ρόλος παιδείας= προετοιμασία πολιτών ηθικά αγαθών= ηθική παιδεία


Πολιτικά, Αριστοτέλη

Αρχές πολιτικής θεωρίας:
  • Η πόλη οφείλει να είναι αυτάρκης
  • Πολίτης= θεμέλιος λίθος πόλης (αξιολογεί, διαχειρίζεται πολιτική εξουσία)
  • Οι θεσμοί διατηρούν ανεξαρτησία τους απέναντι σε πρόσωπα που τους αντιπροσωπεύουν κι εκπροσωπούν το νόμο

Είδη πολιτευμάτων και τα αρνητικά τους:
  • Βασιλεία (εξουσία του ενός) – μοναρχία
  • Αριστοκρατία (εξουσία των ηθικά και γνωστικά αρίστων) – ολιγαρχία
  • Δημοκρατία (εξουσία συνόλου πολιτών) – οχλοκρατία

Κριτική στην πλατωνική Πολιτεία:
Ζητούμενο Πολιτείας= πόλη ως απόλυτη ενότητα (κατάργηση οικογένειας, κοινοκτημοσύνη παιδιών, πολίτης ως υπηρετικό όργανο πολιτείας)
Ρήξη Αριστοτέλη: πόλη= πολλότητα (δεν αρνείται αυτάρκεια και εσωτερική ενότητα πόλης που διασφαλίζεται από την παιδεία, αλλά η πόλη δεν δικαιούται να άρει διαφορετικότητα πολιτών, όχι σύνολο ομοίων = σύγχρονη δημοκρατία)

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΙΚΗ ΗΘΙΚΗ
α. Ο άνθρωπος τελειώνεται ηθικά εντός πολιτικής κοινότητας,
β. ηθική και οντολογική εξάσκηση «θεωρητικού βίου»

Θεωρητικός βίος: συνεχής εξάσκηση «θεωρίας»= ύψιστη δυνατή ευδαιμονία
Θεωρία: αναφέρεται στα αιώνια όντα όχι στα ανθρώπινα πράγματα (ανεξάρτητη από ηθικές έξεις)

Πολλές ερμηνείες. Η απάντηση είναι κεφαλαιώδους σημασίας: κρίνεται κατά πόσο η ανθρώπινη ευτυχία εξαρτάται από συγκεκριμένη δραστηριότητα (θεωρητικός βίος), η ευδαιμονία μπορεί να επιτευχθεί ερήμην των ηθικών αρετών/φρόνησης που ορίζουν τη σχέση μας με τους άλλους.




Σημειώσεις της Γ.Α.Β. για την ΕΠΟ22-2013