Δευτέρα 25 Ιουνίου 2012

ΕΛΠ 22 - τομ. Α', κεφ. 1 - Συνοπτικά


Κεφ. 1

ΠΡΟΣΩΚΡΑΤΙΚΟΙ


ΘΑΛΗΣ:
  • Η Γη στηρίζεται στο νερό
  • Το νερό αρχή των πάντων
  • Επιρροές από Όμηρο – Ησίοδο – αιγυπτιακές επιρροές
  • Όλα προήλθαν από το νερό
  • Όλα αποτελούνται απο νερό
  • Ή και τα δύο
  • Το νερό παύει να είναι θεός και αναγνωρίζεται μόνο ως φυσικό σώμα
  • Ο κόσμος είναι γεμάτος θεούς (=ζωντανός και έμψυχος, γεγονός που πιστοποιεί η κίνηση)
  • Ψυχή και ζωή καλύπτουν ένα φάσμα μεγαλύτερο από όσο φαίνεται > υλοζωισμός: θεωρεί το φυσικό στοιχείο (ύλη + ενέργεια) δομικό στοιχείο του κόσμο. Ανήγαγε τα πολλαπλά φαινόμενα του κόσμου σε μια απρόσωπη, μοναδική ή ενιαία αρχή > ο πρώτος φυσικός.

ΑΝΑΞΙΜΑΝΔΡΟΣ:
  • «Περί φύσεως»: το πρώτο φιλοσοφικό έργο γραμμένο σε πεζό λόγο
  •  Άπειρο: α. α + πέρας (το χωρίς  όρια στον χώρο /περιορισμό)
  •               β.  α + περάω (το αδιαπέραστο, το ποιοτικά ακαθόριστο)
  • Άπειρο: αδιαφοροποίητη ύλη (στοιχεία και ιδιότητες σε λανθάνουσα κατάσταση > η αρχική κατάσταση του κόσμου
  • Άπειρο: Θεϊκές ιδιότητες (αθάνατον – ανώλεθρον – θείον) 
  • Φλόγα – αέρας / συμπυκνώθηκε η Γη / φλόγινη σφαίρα / εξεράγη > ουράνια σώματα.
  • Γη:  κυλινδρική με πλάτος 3πλάσιο του βάθους
  • Μετέωρη, ισορροπεί ακίνητη στο κέντρο του σύμπαντος
  • Αποξήρανση της Γης --> εμφάνιση ζωής μέσα στη στη λάσπη
  • 1η μορφή ζωής ιχθυόμορφη > ζώα > άνθρωπος
  • Σπέρματα εξελικτικής διαδικασίας
  • Για να περιγράψει τη συνεχή εναλλαγή αντίθετων δυνάμεων: η υπεροχή μιας ουσίας = "αδικία" --> αντίδραση (τιμωρία του ενόχου) --> αποκατάσταση ισότητας.
  • Άρα: ο νόμος της φύσης = η δικαιοσύνη (πρώιμη μορφή αρχής της αιτιότητας)
  • Ερμηνεία κοσμικού γίγνεσθαι με ορθολογικό τρόπο
  • Αξιοθαύμαστες αφαιρέσεις
  • Ριζική αποθεοποίηση των φυσικών φαινομένων. 

ΑΝΑΞΙΜΕΝΗΣ:
  • Αρχή του κόσμου (μία-μοναδική-άπειρη) --> αήρ
  • Οι ουσίες (φωτιά-άνεμος-σύννεφα-νερό-γη-πέτρες) δημιουργήθηκαν με την αραίωση/πύκνωση του αέρα (=ανεξάντλητη πηγή του γίγνεσθαι)
  • Ταυτίζει την ψυχή με τον αέρα (=πνεύμα-πνοή)
  • Αέρας -  πνεύμα-πνοή = συνώνυμοι όροι
  • Η πρώτη προσωκρατική ψυχολογική θέση
  • Η σύγκριση πνεύματος (=ψυχή) και κοσμικού αέρα, πιθανότατα αυτή που τον οδήγησε στην υιοθέτηση του αέρα ως αρχή του κόσμου
  • Με τη σύνδεση μακρόκοσμου (κόσμος) - μικρόκοσμου (άνθρωπος) πρόβαλλε μια ενιαία προοπτική κατανόησης κόσμου και ανθρώπου
  • Η Γη σχηματίστηκε από τη συμπύκνωση του αέρα (πλατιά-επίπεδη-αβαθής) και στηρίζεται στον αέρα.
  • Οι υγροί ατμοί από τα υγρά μέρη της Γης --> πλανήτες
  • Το πρώτο συστηματικό μονιστικό σύστημα στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία.

ΠΥΘΑΓΟΡΑΣ:
  • Στον Κρότωνα Κάτω Ιταλίας ίδρυσε μια ηθικοθρησκευτική κοινότητα-αδελφότητα (εταιρεία) με φιλοσοφικά και πολιτικά ενδιαφέροντα.
  • Τα μέλη ζουν ασκητικά ακολουθώντας κανόνες βίου (= θεωρητικές και πρακτικές οδηγίες) α. ακούσματα (μεταδίδονταν προφορικά) β. σύμβολα (μέσω αυτών αναγνωρίζονταν μεταξύ τους)
  • Τελετουργικά - βαθιά φιλία - αυξανόμενη πολιτική επιρροή - αντιπαλότητες - βίαια επεισόδια.
  • Πυθαγόρας: προφορική διδασκαλία - κύρος - ασυνήθιστες ψυχικές δυνάμεις - ετερόκλητες κριτικές από συγχρόνους του.
  • Πεποιθήσεις: -- Η ψυχή είναι αθάνατη και μεταμορφώνεται σε άλλα είδη ζώων (παντού βρίσκεται κλεισμένη μια ψυχή) -- Όλα όσα συμβαίνουν επαναλαμβάνονται περιοδικά -- Όλα τα έμψυχα πρέπει να θεωρούνται συγγενικά.
  • Δίδαξε τη μετενσάρκωση (όχι τυχαία αλλά μετά από κρίση, εξού και ο ασκητικός βίος: διαιτητικοί περιορισμοί - σεβασμός ζωής - μέτρο - αντιηδονιστική στάση) --> νησιά μακάρων (αστρική αθανασία ψυχής)
  • Ο φυσικός κόσμος διαπερνιέται από μυστικές ακατάληπτες δυνάμεις.
  • Οπαδοί: α. ακουσματικοί -- β. μαθηματικοί (μουσική, μαθηματικά, αριθμοί, αρμονία / κοσμικής σημασίας, τετρακτύς)
  • Το σύμπαν χαρακτηρίζεται από τάξη και ορθολογικότητα

ΦΙΛΟΛΑΟΣ:
  • Επίσης από Κρότωνα
  • Διεύρυνε τη πυθαγόρεια θεωρία για τον αριθμό. Μόνο αν τα πράγματα είναι μετρήσιμα μπορούμε να τα σκεφτούμε και να τα γνωρίσουμε
  • Ο κόσμος και καθετί εντός του αποτελείται από άπειρα (= άρτιοι) και περαίνοντα (= περιττοί)
  • Άπειρα και περαίνοντα: οι πρώτες αρχές όλων των πραγμάτων τα οποία μόνο με την αρμονία μπορούν να συνταιριάξουν.
  • Απέρριψε τον γεωκεντρισμό βάζοντας στο κέντρο του κόσμου την εστία, μια κεντρική φωτιά γύρω από την οποία περιστρέφονται όλα τα ουράνια σώματα.

Οι Πυθαγόρειοι προσπάθησαν να ερμηνεύσουν τον κόσμο με βάση τις σχέσεις των αριθμών.
Πέρας + άπειρον (όριο και άπειρο) = τα βασικά αντίθετα στοιχεία του κόσμου που αποτελούν τη ρίζα όλων των άλλων αντιθέτων (πέρας-άπειρον, περιττόν-άρτιον, εν-πλήθος, δεξιόν-αριστερόν, άρρεν-θήλυ, ηρεμούν-κινούμενον, ευθύ-καμπύλον, φως-σκότος, αγαθόν-κακόν, τετράγωνον-ετερομήκες)
Η ψυχή θεωρήθηκε ένα είδος αρμονίας, ένας αριθμητικός λόγος.


ΑΛΚΜΑΙΩΝ:
  • Από Κρότωνα, πιθανόν μη Πυθαγόρειος
  • Η ψυχή είναι αθάνατη γιατί κινείται συνεχώς, όπως τα ουράνια σώματα.

ΑΡΧΥΤΑΣ:
  • Είδε στα μαθηματικά το κλειδί στην κατανόηση της φύσης, αλλά και στις ανθρώπινες σχέσεις και ήθη.

Ο πυθαγορισμός παρέμεινε ζωντανός για 900 περίπου χρόνια εξαιτίας της έντεχνης ενσωμάτωσης των μηνυμάτων των καιρών.
Εντυπωσιακό το ενδιαφέρον για τον Πυθαγόρα από την Ακαδημία του Πλάτωνα.


 ΞΕΝΟΦΑΝΗΣ:
  • Από Κολοφώνα Ιωνίας στην Κάτω Ιταλία
  • Έγραψε έμμετρα
  • Όλα αποτελούνται και προέρχονται από το νερό και τη γη.
  • Η ζωή γεννήθηκε από τη λάσπη (Αναξίμανδρος). Απόδειξη τα απολιθώματα.
  • Αμφισβήτησε την εγκυρότητα της ανθρώπινης γνώσης, θεωρώντας την περιορισμένη. Οι ανθρώπινες κατακτήσεις είναι απλώς γνώμες.
  • Άσκησε έντονη κριτική στην παραδοσιακή εικόντα του θείου (Όμηρος-Ησίοδος) στηρίζοντας την κριτική του σε διπλή ανθρωπολογική βάση: α. στην ηθική (κατέκρινε το ότι οι θεοί παρουσιάζονταν ανήθικοι και με ανθρωπόμορφα χαρ/κά -- β. εθνολογία (οι διάφορες φυλές αποδίδουν στους θεούς τα δικά τους ειδικά χαρακτηριστικά και τα ζώα θα έκαναν το ίδιο αν μπορούσαν)
  • Γενικότερη κριτική των παραδοσιακών θρησκ. πρακτικών (π.χ. μαντικής)
  • Μονοθεϊστική η εικόνα του θείου που παρουσιάζει: ένας-μοναδικός-ανόμοιος με τους ανθρώπους (απαλλαγμένος από ανθρώπ. γνωρίσματα και πάθη, χωρίς να του αρνιέται την σωματική υπόσταση) - ακίνητος-κινεί τα πάντα με το νου.
  • Το θεόν του συνδέθηκε από πολλούς με το εόν του Παρμενίδη
  • Ποιητής, φιλόσοφος, ραψωδός, στοχαστής, γόνιμο κριτικό πνεύμα, επεδίωξε να θεμελιώσει τις υποθέσεις του σε στέρεες βάσεις, αναγνωρίζοντας ταυτόχρονα τα όρια των υποθέσεων αυτών.


ΑΚΜΗ


ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ:
  • Ελάχιστες αξιόπιστες μαρτυρίες, αντίθετα, πολλά ανεκδοτολογικά περιστατικά
  • Περιγράφει τη φιλοσοφία του ως "αναζήτηση στον εαυτό του"
  • Τα κείμενα/αφορισμοί του είναι ρήσεις και αποφθέγματα
  • Ύφος ιδιόρρυθμο και αινιγματικό > "ο Σκοτεινός"
  • Έμμεσος ο τρόπος που αποκαλύπτει  τη σκέψη του, δίνει απλώς σημάδια, τα οποία οι αναγνώστες καλούνται να εννοήσουν με τον ορθό τρόπο
  • Φιλοσοφία: ως μια έκφραση του "λόγου" που διέπει και κατευθύνει τα πάντα (το ότι δεν τον καταλαβαίνουν το αποδίδει στην αδυναμία τους να εννοήσουν τον ίδιο τον λόγο)
  • Λόγος = ομιλία - προφορική έκφραση - ρυθμιστική αρχή που διέπει το σύνολο της πραγματικότητας συνδέοντας με σχέσεις αναλογίας όλα τα όντα > η αιώνια καθολική σχέση που ρυθμίζει την πραγματικότητα, όπως αυτή εκφράζεται γλωσσικά
  • Λόγος: το κοινό στοιχείο που ενυπάχει σε όλα τα επιμέρους όντα > ενότητα των πάντων (ακούγοντας όχι εμένα αλλά τον λόγο, είναι σοφό να ομολογείτε ότι τα πάντα είναι ένα)
  • Κόσμος, κίνηση -- Ο λόγος διέπει τα πάντα αλλά δεν αποκαλύπτεται (η φύση αγαπάει να κρύβεται). Η ανακάλυψη των νόμων της απαιτεί τη δική μας κοπιώδη προσπάθεια.
  • Ο κόσμος υπάρχει προαιώνια (όχι αποτέλεσμα δημιουργίας ή γένεσης) σε μορφή φωτιάς που δυναμώνει και εξασθενεί εναλλάξ διανύοντας κυκλική πορεία (ηρακλείτειο πυρ = μια κοσμολογική σταθερά που αέναα μεταβάλλεται, μεταμορφώνεται, κινείται)
  • Συνδέει τη διαρκή μεταβολή με σταθερές παραμέτρους (αλληλοδιαπλοκή εταιρότητας - διαφοράς με ταυτότητα - ενότητα).
  • Αντίθετα -- Κίνηση και μεταβολή υπόκεινται σε νόμους. Ενοποιητική αρχή: ο λόγος.
  • Για τον Ηράκλειτο δεν πρόκειται για αντίθετα στην ουσία, αλλά για συμπληρωματικά και εναλλασσόμενα μεγέθη και σταθερές, που υπόκεινται σε μια αντιθετική αρμονία (παλίντονος αρμονίη), η οποία είναι ανώτερη από τη φανερή και δεν εκφράζεται πάντα ως αρμονία αλλά και ως πόλεμος (= η άλλη όψη της αρμονίας: μια κοσμική σταθερά που διέπει και συνδέει τα αντίθετα, παράγοντας μέσω συγκρούσεων και αλληλεπιδράσεων νέες ισορροπίες).

ΠΑΡΜΕΝΙΔΗΣ
  • Κάτω Ιταλία (επιρροές από Πυθαγόρα - Ξενοφάνη)
  • Η φιλοσοφία του η πλέον πρωτότυπη - δυναμική - επαναστατική
  • Επιχειρεί να συλλάβει εκείνο το στοιχείο που ενοποιεί τον κόσμο, αναζητώντας το μέσα στην ίδια την οντότητα των πραγμάτων (όλα τα όντα + πράγματα: είναι)
  • Το ποίημα -- Γράφει έμμετρα (ως αποτέλεσμα θείας αποκάλυψης προσδίδοντας της την ανάλογη δεσμευτικότητα;) Υπόθεση 1ου μέρους: Ο ποιητής πάνω σε άρμα με άλογα που καθοδηγείται απο κόρες του Ήλιου οδηγείται σε μια ανώνυμη θεά, η οποία αφούτων χαιρετά, του λέει ότι είναι ανάγκη να μάθει τα πάντα: την αλήθεια, μα και τις δόξες των ανθρώπων, που δεν είναι πίστη αληθινή. -- Ο λόγος της θεάς χωρίζεται σε 2 τμήματα: α. Αλήθεια (διασώθηκε στο μεγαλύτερο μέρος της) -- β. Δόξα (διασώθηκαν μόνο 44 στίχοι)
  • Αλήθεια -- Έχοντας κατηγορήσει τις ανθρ. δόξες, η θεά στρέφεται στα φαινόμενα (δοκούντα = το αντικείμενο αυτών των γνωμών) και προστάζει τον ποιητή να τα συλλάβει ως όντα (η εισαγωγή του "είναι" > οντολογία)
  • Είναι: το συδέει με τα φαινόμενα και τον κόσμο, δηλώνοντας το πιο βαθύ χαρακτηριστικό του, το ότι ο κόσμος + όντα + φαινόμενα > είναι, το οποίο είναι παραμένει αμετάβλητο.
  • Το είναι αντιδιαστέλλεται προς το μηδέν, το οποίο απορρίπτει (μόνο η οδός του είναι είναι η οδός της πειθούς, γιατί ακολουθεί την αλήθεια). Η οδός του είναι είναι η μόνη αληθινή, αφού μόνο το είναι μπορεί να αποτελέσει αυθεντικό αντικείμενο του νοείν (νόηση = μια ικανότητα που δεν εξαρτάται από τις αισθήσεις, αλλά δεισδύει στη βαθύτερη ουσία των πραγμάτων. Το νοείν είναι αυτό που συλλαμβάνει το είναι).
  • Πάνω στην οδό του είναι υπάρχουν 4 σήματα που προειδοποιούν για τυχόν εκτροπές από αυτή την οδό. Αυτά τα σήματα κάνουν λόγο για το εόν ( = αγέννητο - ανώλεθρο, όμοιο - αδιαίρετο, ακίνητο - τέλειο). Το εόν δεν μπορεί να δημιουργηθεί εκ του μηδενός, ούτε να καταστραφεί, ούτε παρουσιάζει διαφοροποιήσεις και μετατροπές. Το εόν είναι μοναδικό και συνεχές. Το εόν είναι μια έννοια που συμπυκνώνει μέσα της την ύπαρξη των όντων του κόσμου και ταυτίζεται με το είναι, το μοναδικό αντικείμενο της Αλήθειας που υπογραμμίζει την ενότητα και συνέπεια που διέπουν τον κόσμο.
  • Δόξα -- Η θεά, που παρουσιάζεται από τον Παρμενίδη ως πηγή της φιλοσοφίας του και ως "υποβολέας" του έργου του, κατηγορεί τους ανθρώπους που κατατάσσουν τα όντα σε μορφές φωτός και νύχτας. Στη συνέχεια, περιγράφει το διάκοσμον ( = η γένεση και η τωρινή κατάσταση του κόσμου μετά την ανάμειξη και σύνδεση μορφών φωτός και νύχτας). Ενώ στις γνώμες των ανθρώπων φως και νύχτα είναι διακριτά, στο σύστημα του Παρμενίδη αναμειγνύονται και μεταμορφώνονται σε κοσμικές δυνάμεις που από κοινού κυβερνούν τον κόσμο και ενυπάρχουν μέσα σε κάθε φαινόμενο.
  • Στη Δόξα αναπτύσσεται για πρώτη φορά ένα δυϊστικό σύστημα, δύο αρχές (αντί της μίας των προηγούμενων) που δημιουργούν και διέπουν τον κόσμο με τη συνεργασία και ανάμειξή τους.
  • Ακόμα και οι νεκροί δεν είναι μηδέν, αλλά μετέχουν στο είναι, αναμένοντας την επιστροφή τους στον ορατό κόσμο.
  • Αλήθεια και Δόξα -- Τα όντα είναι.  Ο μονισμός της Αλήθειας αφορά το είναι των όντων χωρίς να αρνείται την πολλαπλότητά τους. Την ενότητά τους διαπιστώνει το νοείν. Στην Αλήθεια παραβλέπει τα γνωρίσματα των επιμέρους όντων και ασχολείται αποκλειστικά με το είναι τους. Στη Δόξα ασχολείται με την προέλευση και την ειδική σύστασή τους. (Αλήθεια > μονισμός > αμετάβλητο είναι === Δόξα > δυϊσμός > κοσμικό γίγνεσθαι)
  • Άρα: Ο μονισμός της Αλήθειας και ο δυϊσμός της Δόξας δεν βρίσκονται σε αντίθεση, αλλά αλληλοσυμπληρώνονται και συδέονται στενά, αφού προσεγγίζουν τον κόσμο και τα όντα του από δύο διαφορετικές οπτικές γωνίες: του αμετάβλητου είναι και του κοσμικού γίγνεσθαι.
  • Επίδραση - επίγονοι -- η Αλήθεια επηρέασε όσο κανένα άλλο κείμενο προσωκρατικούς - Πλάτωνα - Αριστοτέλη, ο Πλάτων τον εκτιμούσε απεριόριστα. Τον Μέλισσο τον επηρέασε αν και δεν ήταν Ελεάτης και άρα δεν είναι δόκιμο να εντάσσεται στη λεγόμενη Ελεατική σχολή (και ο όρος σχολή τον 5ο αι. πΧ επίσης μη δόκιμος), ήθελε να φιλοσοφήσει, χρησιμοποίησε όρους του Παρμενίδη, όμως τα κείμενά του δείχνουν ότι δεν τους είχε κατανοήσει ουσιαστικά. Ο Ζήνων (επίσης της Ελεατικής σχολής) χρησιμοποίησε την παρμενίδεια συλλογιστική προκειμένου να αναπτύξει τις θεωρίες του ( την εις άτοπον απαγωγή, ρητό αντικείμενο της αριστοτελικής λογικής). Καταλυτική η επίδραση στον κοσμογονικό και κοσμολογικό στοχασμό. Μετά από αυτόν η κοσμογονία εκλείπει αφού ο κόσμος παύει να αντιμετωπίζεται ως αποτέλεσμα γένεσης. Στην κοσμολογία, οι κοσμικές μεταβολές περιγράφονται πλέον ως αποτέλεσμα ένωσης - μείξης - αλληλεπίδρασης κάποιων βασικών  στοιχείων που υπάρχουν αιώνια και τον συγκροτούν. Τα στοιχεία αυτά (όπως και ο ίδιος ο κόσμος στο σύνολό του) είναι αγέννητα - αμετάβλητα στην ουσία τους - ανώλεθρα, χαρακτηριστικά που είχε αποδώσει ο Παρμενίδης στο είναι του.

ΕΜΠΕΔΟΚΛΗΣ
  • Σικελία, επιρροές από πυθαγορισμό - Παρμενίδη, έγραψε σε ποιητικό λόγο
  • Έργα: α. Περί φύσεως (περιγράφει το δοσμικό γίγνεσθαι ως αποτέλεσμα αλληλοεπίδρασης, μείξης και διαχωρισμού 4 βασικών στοιχείων (ριζώματα) -- β. Καθαρμοί (πτώση της ψυχής, κάθαρση και επιστροφή στην αρχική κατάσταση αθωότητας)
  • Ριζώματα -- Απορρίπτει τη γένεση και τη φθορά (Εμπεδοκλής) ερμηνεύοντάς τα ως μείξη και χωρισμό αγέννητων στοιχείων.
  • Οι κοσμικές μεταβολές και φαινόμενα αναγάγονται στα ριζώματα (= γη, νερό, φωτιά, αέρας. Πρόκειται για 4 βασικές, θεμελιώδεις και ισοδύναμες υποστάσεις, με χαρ/κά όμοια με εκείνα του εόν του Παρμενίδη. Είναι δυναμικά στοιχεία που αναμειγνύονται και διαπλέκονται, δημιουργούν τα όντα και καθορίζουν τις κοσμικές μεταβολές, χωρίς όμως να χάνουν την ταυτότητά τους)
  • Φιλότητα - Νείκος -- Οι δύο κοσμικές δυνάμεις (επίσης αγέννητες και αιώνιες) που διέπουν τις σχέσεις των 4 ριζωμάτων.
  • Ο κοσμικός κύκλος -- Το κοσμικό γίγνεσθαι περιγράφεται ως μια αιώνια και συνεχή διάνυση μιας κυκλικής πορείας χωρίς αρχί και τέλος. Ορόσημα: ο θεϊκός σφαίρος και η χαοτική δίνη (δίνος) -- Φάση 1: πλήρης επικράτηση φιλότητας -- Φάση 2: Το νείκος εισέρχεται στον σφαίρο > διαμάχη, αποσύνθεση, διάλυση > δίνη > ριζώματα: διακρίνονται και αποχωρίζονται. Εδώ ανήκει ο κόσμος μας. Φάση 3: Ολοκληρωτική αποσύνθεση εξαιτίας της καθολικής κυριαρχίας του νείκους. Φάση 4: Επαναφορά κυριαρχίας της φιλότητας > επανασυγκρότηση του γαλήνιου σφαίρου.
  • Δαιμονολογία -- Καθαρμοί: Οι περιπέτειες ενός δαίμονα υπό την επίδραση του νείκους > παράπτωμα > χάνει αθωότητα και καθαρότητα > περιπλάνηση > μετενσάρκωση > κάθαρση, εξαγνισμός > επιστροφή της ψυχής στην κατάσταση του αθάνατου δαίμονος. (πυθαγορισμός)
  • Γνωσιοθεωρία -- Θεωρία για την αίσθηση που άσκησε μεγάλη επίδραση: Γνωρίζουμε "τα όμοια μέσω ομοίων"

ΑΝΑΞΑΓΟΡΑΣ
  •  Προσπάθεια ανανέωσης της ιωνικής φυσιολογίας και συνδυασμού της με επιτεύγματα Μ. Ελλάδας (Παρμενίδης, Εμπεδοκλής)
  • Ο φυσικός κόσμος -- Άρνηση γένεσης και φθοράς (Παρμενίδης). Άρνηση επίσης δυνατότητας δημιουργίας όντων από τη μίξη των 4 ριζωμάτων. 
  • Πιστεύει ότι η κάθε επιμέρους υπόσταση θα πρέπει να υπήρχε εξαρχής στον κόσμο.
  • Στο καθετί υπάρχει μέρος από το καθετί, αποτελώντας μια περιεκτική μικρογραφία της πολυμορφίας του σύμπαντος.
  • Η πρωτοκοσμική κατάσταση χαρακτηρίζεται ως κατάσταση αδιάκριτης μείξης των σπερμάτων.
  • Ο νους -- Άπειρος - Αυτοκυβέρνητος - Δεν έχει αναμειχθεί με τίποτα, αλλά μόνος με τον εαυτό του - Όσα έχουν ψυχή ελέγχονται από το νου.
  • Ο νους επιτελεί λειτουργία αντίστοιχη της φιλότητας και του νείκους (Εμπεδοκλής). Είναι η κινητική αιτία που καθορίζει τον τρόπο μείξης και διάκρισης των βασικών και αναλλοίωτων φυσικών υποστάσεων.
  • Του αποδίδει υλικές ιδιότητες (λεπτότητα, καθαρότητα) > περιορισμένη η διάκρηση ύλης - πνεύματος > περιορίζει την κοσμολογική λειτουργία του στην εκκίνηση της περιστροφικής κοσμικής κίνησης, η οποία όμως συνεχίζεται και επεκτείνεται βάσει δικών της νόμων > απογοήτευση Σωκράτη για το περιορισμένο του ρόλου του.

ΑΤΟΜΙΚΟΙ
  • Λεύκιππος - Δημόκριτος
  • Άτομα - κενό -- Επίσης απόρριψη γένεσης και φθοράς (Εμπεδοκλής - Αναξαγόρας)
  • Οι αλλαγές που παρατηρούμε στον κόσμο ως αποτέλεσμα αναδιατάξεων των συστατικών και αναλλοίωτων στοιχείων των πραγμάτων.
  • Αποδέχονται την ταύτιση μηδενός - κενού, ωστόσο θεωρούν κίνηση και μεταβολή βέβαιη και αδιαμφισβήτητη.
  • Πρώτοι απορρίπτουν την έννοια της απόλυτα συμπαγούς πραγματικότητας αποδεχόνενοι την ύπαρξη του κενού ως προϋπόθεση για την κίνηση των ατόμων ( = των θεμελιωδών δομικών στοιχείων)
  • Δημιουργούν ένα δυϊστικό σύστημα μιας πραγματικότητας όπου υπάρχουν μόνο άτομα και κενό. (Άτομα: ά-τομος=αδυναμία της επ' άπειρον τομής των υλικών σωμάτων.)
  • Ιδιότητες ατόμων -- συμπαγείς, πλήρεις, αδιαπέραστες μονάδες ύλης που εμπεριέχουν μέρη κενού ή μη όντος ούτε διακρίνονται σε μέρη.
  • Το δυικό τους σύστημα δεν περιλαμβάνει κινητικές δυνάμεις > οι διάφορες μορφές που παίρνει η ύλη ανάγονται στα ίδια τα άτομα και την εσωτερική τους σύσταση. Τα άτομα δεν διαφέρουν στην υλική τους υπόσταση παρά μόνο ως προς το σχήμα-τάξη-θέση (κατάσταση). Οι ατομικοί αναφέρονται σε διαφορές μεγέθους.
  • Τα άτομα κινούνται διαρκώς στο κενό. Καθώς συγκρούονται μεταξύ τους, τα όμοια συνδέονται μεταξύ τους και παραμένουν μαζί, τα ανόμοια αλλάζουν κατευθύνσεις. Το σύνολο ατόμων που έχουν ενωθεί σε σύμπλεγμα δημιουργεί τα σώματα που μας περιβάλουν, αλλά και ολόκληρους κόσμους.
  • Γνώση -- Υπάρχουν δύο μορφές γνώσης: α. η σκοτεινή (αισθήσεις) και β. η γνήσια, η οποία δεν εξαρτάται από την αίσθηση ( = αποτέλεσμα αλληλεπίδρασης αντικειμένου και αισθητηριακού μηχανισμού του κάθε ανθρώπου και άρα συμβατική, επιφανειακή και ανίκανη να εισχωρήσει σε βάθος στην ουσία των πραγμάτων), αλλά βασίζεται στην νόηση, η οποία επίσης ανάγεται σε κινήσεις των ατόμων της ψυχής.
  • Ηθική -- Η δημοκρίτεια ηθική αποβλέπει κυρίως στην ευτυχία (ευδαιμονία = ευθυμία) του κάθε ανθρώπου., προτίνοντας μια ισορροπημένη κατάσταση μετρημένης διαβίωσης, που παίρνει υπόψη τις ικανότητες του καθενός, βρίσκεται σε αρμονία με το περιβάλλον και αποφεύγει τις υπερβολές > μέτρον άριστον > προετοιμάζει την αριστοτελική ηθική της μεσότητος.







Σάββατο 23 Ιουνίου 2012

ΕΛΠ 22 - Οι Έλληνες λόγιοι στην περίοδο της Τουρκοκρατίας


Τόμος Β'

Κεφάλαιο 9 : Οι Έλληνες Λόγιοι στην Περίοδο της Τουρκοκρατίας

Εισαγωγή
 
Μιλάμε για την περίοδο από την Άλωση  μέχρι τις αρχές της ελληνικής επανάστασης. (336) Την ίδια περίοδο στη Δύση πραγματοποιείται η Επιστημονική Επανάσταση και ο Διαφωτισμός.

9.1  Τα Μετά την Άλωση: οι Πορείες του Πλατωνισμού και του Αριστοτελισμού

Η Άλωση μεταβάλλει άρδην την πνευματική ζωή των ελληνόφωνων χριστιανικών πληθυσμών σε τρία επίπεδα :
- ανάληψη της πνευματικής και πολιτικής καθοδήγησης από το Οικουμενικό Πατριαρχείο
- επικύρωση της ηγεμονίας του αριστοτελισμού έναντι του πλατωνισμού
- ενίσχυση της εχθρότητας προς τη Δύση και εμβάθυνση των συνεπειών του Σχίσματος
Οικουμενικός πατριάρχης αναλαμβάνει ο Γεώργιος Γεννάδιος. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης εκπροσωπεί τις χριστιανικές κοινότητες στην Υψηλή Πύλη. Έτσι, αποκτά την εξουσία η θρησκευτική ηγεσία που επιλαμβάνεται τα πνευματικά και εθιμικά ζητήματα της ζωής των κοινοτήτων αυτών. Η κυριότερη συνέπεια ήταν πως το πατριαρχείο αποκτά τον πλήρη έλεγχο των εκπαιδευτικών ζητημάτων. Ο Γεννάδιος ανασυγκροτεί την Πατριαρχική Ακαδημία. Η ηγεμονία αυτή συνεχίστηκε μέχρι τα μέσα του 18ου αι. και όπως ήταν φυσικό, καθόρισε την πνευματική δραστηριότητα της περιόδου.
Ο ρόλος αυτός της εκκλησίας συνδυάστηκε με την επικράτηση του Αριστοτέλη έναντι του Πλάτωνα. Είπαμε ήδη πως το 14ο αι. η όψιμη βυζαντινή φιλοσοφία ήρθε σε επαφή με αυτό που δημιούργησε ο Θωμάς ο Ακινάτης, τη σύνδεση της χριστιανικής θεολογίας με τον αριστοτελισμό. Τον επόμενο αι. ενώ η βυζαντινή αυτοκρατορία έπνεε τα λοίσθια, αναπτύσσεται ένα άλλο ρεύμα από τον Πλήθωνα Γεμιστό, αυτό του πλατωνισμού. Ο Πλήθων υποστήριζε την αναβίωση της πλατωνικής σκέψης σε φιλοσοφικό και πολιτικό επίπεδο, θεωρώντας πως έτσι θα έβγαινε το Βυζάντιο από τα αδιέξοδα. Πρότεινε λοιπόν ριζικές μεταρρυθμίσεις, βασισμένες στους Νόμους του Πλάτωνα.
Τα συγγράμματα του Πλήθωνα κάηκαν στη Βασιλεύουσα από τον αντίπαλό του Γεννάδιο όταν ο τελευταίος έγινε πατριάρχης. Ο Γεννάδιος ήταν νομομαθής, ρήτορας και φιλόσοφος και διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στα πολιτικά των τελευταίων βυζαντινών ετών. Όντας οπαδός του Αριστοτέλη, ως πατριάρχης έθεσε το πνευματικό πλαίσιο, που δεν ήταν άλλο από τον χριστιανικό αριστοτελισμό και το ιδεώδες της οικουμενικής μοναρχίας.
Η πρωτοκαθεδρία της εκκλησίας και η κυριαρχία του αριστοτελισμού είναι οι δύο καθοριστικές παράμετροι για την ελληνόφωνη πνευματική δραστηριότητα μέχρι τα μέσα του 18ου αι. Μια τρίτη παράμετρος είναι η εχθρότητα απέναντι στη Δύση, που ξεκίνησε από το σχίσμα των εκκλησιών και κορυφώθηκε με την άλωση της Πόλης από τους Σταυροφόρους το 1204. Οι ελληνόφωνοι πληθυσμοί έμειναν μακριά από τις ζυμώσεις των δυτικών κοινωνιών, ενώ ενθαρρύνθηκε η κριτική των Ελλήνων λογίων απέναντι στους δυτικούς φιλοσόφους, και η συγκρότηση ενός φιλοσοφικού και επιστημονικού λόγου ταιριαστού με τον ιδιαίτερο πολιτισμικό τους χώρο. Καταλαβαίνουμε έτσι πως μετά την άλωση του 1204 κατοχυρώθηκε το πνευματικό πλαίσιο μέσα στο οποίο αναπτύχθηκε ο ελληνικός φιλοσοφικός και επιστημονικός στοχασμός κατά τους επόμενους αιώνες.
Μέχρι το 17ο αι. δεν υπήρξε σοβαρή παραγωγή στη φιλοσοφία και την επιστήμη. Αυτό συνέβη γιατί πολλοί υστεροβυζαντινοί λόγιοι κατέφυγαν στη Δύση, ιδιαίτερα στην Ιταλία, όπου και αφομοιώθηκαν. Έτσι, η αναπαραγωγή λογίων και οι φιλοσοφικές συζητήσεις μεταφέρθηκαν στη Δύση.
Όμως, η σπουδαιότερη αιτία είναι πως εκείνη την περίοδο απουσιάζει εντελώς η κοινωνική πίεση για ελληνική μόρφωση. Αν και ιδρύεται η Πατριαρχική Ακαδημία (γνωστή και ως η Μεγάλη του Γένους Σχολή), η κατάσταση των ελληνόφωνων πληθυσμών που βρίσκονταν υπό οθωμανική κυριαρχία δεν επέτρεπε τη συστηματική εκπαίδευση. Δεν υπήρχαν χώροι πνευματικής δραστηριότητας κι έτσι αποδυναμώθηκε η πνευματική παραγωγή.

Η Ίδρυση της Πατριαρχικής Ακαδημίας

Χαρακτηρίζει την περίοδο για την οποία μιλάμε. Η ίδρυσή της τοποθετείται αμέσως μετά την Άλωση. Δεν έχουμε πληροφορίες για το εκπαιδευτικό της πρόγραμμα ούτε για τον αριθμό των μαθητών. Ήταν φυτώριο υψηλόβαθμων κληρικών για το πατριαρχείο και συγκέντρωσε τους σημαντικότερους λογίους της εποχής. Καθώς ο στόχος της ήταν η ενοποίηση των χριστιανικών πληθυσμών, καταλαβαίνουμε πως ότι συνέβαινε εκεί είχε ως στόχο την ενίσχυση της ορθοδοξίας. (340) Πάντως, στα μαθήματά της, όσο και άλλων σχολείων, δε συμπεριλαμβανόταν οι Επιστήμες. Τα μαθήματα που διδάσκονταν ήταν κυρίως η δογματική ρητορική και τα γραμματικά. Η αριστοτελική φιλοσοφία και η διδασκαλία των πατέρων της εκκλησίας, συμπλήρωναν την παιδεία. Ευτυχώς που μαζί με την ορθοδοξία συμβίωσε ο αριστοτελισμός, που βοήθησε την ανάπτυξη των επιστημών μετά το 17ο αι. πάντως, ο αριστοτελισμός των πρώτων βυζαντινών χρόνων, έχει σχολαστικές επιδράσεις.



ollthatjazz

Τρίτη 19 Ιουνίου 2012

ΕΛΠ 22 - Οι επιστήμες στο Βυζάντιο


Τόμος Β' 

Κεφάλαιο 8 – Οι Επιστήμες στο Βυζάντιο

Εισαγωγικές Παρατηρήσεις

Η σημασία του Βυζαντίου στις επιστήμες δεν έγκειται στο ότι αύξησε τις γνώσεις της ελληνικής αρχαιότητας αλλά στο ότι τις διατήρησε, με την αντιγραφή, τη διάσωση κειμένων και την ανθολόγηση, την ερμηνεία και το σχολιασμό τους. Υπήρξαν βέβαια και οι συνεισφορές σε ιδέες και μεθόδους με κύρια θέματα τα μαθηματικά, την αστρονομία, καθώς και σε πρακτικές εφαρμογές του καθημερινού βίου. Κυρίως όμως, διέσωσε και μετέδωσε την αρχαία ελληνική (291) επιστήμη αρχικά στο Ισλάμ και μετά το 12ο και 13ο αι. στη Δύση. Τους τελευταίους αιώνες της ύπαρξής του, λειτούργησε ως χώρος συνάντησης της ελληνικής με άλλες επιστήμες, κυρίως της αραβικής.
Κατά τη βυζαντινή χιλιετία υπήρξαν περίοδοι άνθησης και στασιμότητας. Οι περίοδοι έξαρσης είναι τρεις:
-  από την αρχή έως και τον Ιουστινιανό : πρόκειται για την τελευταία αναλαμπή των σχολών της αρχαιότητας. Τότε αναπτύχθηκαν τα μαθηματικά και οι φυσικές επιστήμες.
-  Από τον 9ο έως το 10ο αι. : Η πρώτη βυζαντινή αναγέννηση με κεντρική μορφή τον Λέοντα τον Μαθηματικό (ή Φιλόσοφο). Το έργο του αφορούσε τη συλλογή, αντιγραφή και διάσωση αρχαίων κειμένων και είναι ιδιαίτερα σημαντικό κυρίως για την αναγέννηση των επιστημονικών σπουδών στη Δύση.
-  Από το Βασίλειο της Νίκαιας έως τους πρώτους Παλαιολόγους: Η δεύτερη βυζαντινή αναγέννηση. Τότε αναδείχθηκαν πολλοί λόγιοι που επανέφεραν τις αρχαίες ελληνικές γνώσεις και ανακαλύψεις.

8.1 Η Πρωτοβυζαντινή Περίοδος : Σχολές και Λόγιοι (279)

Σε αυτήν την περίοδο η βυζαντινή εκπαίδευση αποτελεί συνέχεια της επιστήμης της ύστερης αρχαιότητας. Συντάσσονται από τους λόγιους εκτενή υπομνήματα που σχολιάζουν έργα της κλασικής και ελληνιστικής περιόδου. Ούτε η εκπαίδευση είχε μεγάλες αλλαγές, οι σχολές λειτουργούσαν όπως και πριν, τουλάχιστον μέχρι τον 6ο αι. Οι πιο σημαντικές ήταν στην Αλεξάνδρεια, στην Αθήνα και στην Κωνσταντινούπολη.

8.1.1 Η Σχολή της Αλεξάνδρειας

Η Αλεξάνδρεια εξακολούθησε να είναι η επιστημονική μητρόπολη του ελληνικού κόσμου και τους πρώτους αιώνες του Βυζαντίου. Στη Σχολή της η εκπαίδευση ήταν προσανατολισμένη στις επιστήμες αυτές καθ’ αυτές. Εκεί σπούδασαν και έδρασαν πολλοί προικισμένοι αντιπρόσωποι της σχολιαστικής παράδοσης.
Σερήνος : μαθηματικά και αστρονομία.
Θέων ο Αλεξανδρεύς : σχόλια στη Μαθηματική Σύνταξη του Πτολεμαίου, καταγραφή ηλιακών εκλείψεων, έκδοση και σχολιασμός των Στοιχείων του Ευκλείδη.
Υπατία : κόρη του προηγούμενου.
Συνέσιος : μαθητής της Υπατίας, αστρονομία, φυσική, κατασκευή αστρολάβου
Κοσμάς ο Ινδικοπλεύστης : γεωγραφία, περιγραφές άγνωστων ζώων, και μια πρώτη αναφορά της Κίνας. Επίσης, απέρριπτε τη σφαιρικότητα της γης και της έδινε το σχήμα της σκηνής του Μωυσή.
Σιμπλίκιος : εμβριθής σχολιαστής του Αριστοτέλη, έγραψε επίσης υπομνήματα στον Ευκλείδη κι έσωσε κείμενα των Παρμενίδη, Εμπεδοκλή, Αναξαγόρα, Μέλισσου, Θεόφραστου κ.α. Αναγνώριζε τις οφειλές του στους προγενέστερους και υποβίβαζε το δικό του έργο μπροστά τους. Δεν ήταν φανατικός στις ερμηνείες του, όταν έβρισκε καλύτερες, τις υιοθετούσε. Έλεγχε με πάθος τις πηγές του.
Στέφανος Αλεξανδρεύς.
Ιωάννης ο Φιλόπονος : ευρυμαθής λόγιος με ενδιαφέροντα την κοσμολογία, τη θεολογία, τη λογική, τα μαθηματικά και γενικά την ‘περί φύσεως ιστορία’. Τα σχόλιά του – ιδιαίτερα στον Αριστοτέλη – έχουν έντονη κριτική διάθεση και εκεί διαφέρει από το Σιμπλίκιο. Ο Φιλόπονος ήταν αυστηρός και συχνά δίκαιος απέναντι στην αριστοτελική κοσμολογία και δυναμική. Διατύπωσε αντιρρήσεις για τις θέσεις ως προς την αιωνιότητα του κόσμου, την αριστοτελική θέση για το αδύνατο της κίνησης στο κενό καθώς και με τον τρόπο που ο Αριστοτέλης συσχέτιζε τη μελέτη της κίνησης.
Ο Φιλόπονος άσκησε επίσης κριτική στη θεωρία της αντιπερίστασης (βέλος).  Αρνήθηκε πως ο αέρας πηγαίνει πίσω από το βέλος και το σπρώχνει και θεωρεί πως το βέλος κινείται λόγω μιας ωθητικής δύναμης. Πλησίασε έτσι περισσότερο από όλους στην ιδέα της αδράνειας. Οι αντιλήψεις του γνώρισαν μεγάλη απήχηση μεταξύ των αράβων φιλοσόφων και των λογίων της Δυτικής Ευρώπης στον ύστερο Μεσαίωνα.
Ευτόκιος : Αρχαία ελληνικά μαθηματικά, έγραψε υπομνήματα σε συγγράμματα του Αρχιμήδη και του Απολλώνιου, σώζοντας έτσι πολύτιμα αποσπάσματα αρχαίων έργων. Συνέβαλε ιδιαίτερα στο να γίνουν γνωστά στο Βυζάντιο τα αρχαία κλασικά μαθηματικά.

8.1.2  Η Σχολή των Αθηνών (283)

Η νεοπλατωνική Σχολή των Αθηνών ήταν η συνέχεια των σχολών της Αρχαιότητας. Μετά τη δολοφονία της Υπατίας απέκτησε ιδιαίτερη αίγλη, καθώς πήγαν σε αυτήν πολλοί αλεξανδρινοί, με σημαντικότερο τον Πρόκλο.
Η σχολή έδινε το κύριο βάρος στα μαθηματικά, διότι θεωρούνταν ως προϋπόθεση για την κατανόηση φιλοσοφικών προβλημάτων.
Η Σχολή των Αθηνών διατηρήθηκε ως το 529 που την έκλεισε ο Ιουστινιανός.

8.1.3  Η Σχολή της Κωνσταντινούπολης (284)

Ιδρύθηκε το 330 από τον Κωνσταντίνο. Αναδιοργανώθηκε από το Θεοδόσιο Β’ που διόρισε νέους καθηγητές και το ονόμασε ‘Πανδιδακτήριον’. Συνέχισε τη λειτουργία της – με πολλά διαλείμματα – μέχρι το 1453. Κατά περιόδους σημείωσε άνθηση κυρίως λόγω των σημαντικών καθηγητών της, όπως ο Λέων ο Μαθηματικός και ο Μιχαήλ Ψελλός. Το πρόγραμμά της έμεινε αναλλοίωτο από τον 5ο έως τον 8ο αι.
Τον 5ο και 6ο αι. παρατηρείται στην Κωνσταντινούπολη ιδιαίτερη ανάπτυξη της μηχανικής. Οι μαρτυρίες για τη διδασκαλία της είναι λίγες, σίγουρα όμως οι αρχιτέκτονες της εποχής συνέβαλαν ουσιαστικά στη διάσωση και τη μελέτη των συγγραμμάτων της αρχαιότητας. Σημαντικές φυσιογνωμίες: ο Ισίδωρος ο Μιλήσιος και ο Ανθέμιος ο Τραλλιανός που έφτιαξαν την Αγία Σοφία.
Οι τρεις σχολές συνδέονταν μεταξύ τους, κυρίως λόγω των προσωπικών σχέσεων των δασκάλων.

8.2.  Η Πρώτη Βυζαντινή Αναγέννηση

Ενώ βασίλευε ο Ηράκλειος αναδιοργανώθηκε από τον Πατριάρχη Σέργιο στην Κωνσταντινούπολη το Πανεπιστήμιο που δε λειτουργούσε από την περίοδο του Ιουστινιανού (300) μέχρι και του Φωκά. Το Μαθηματικό και Φιλοσοφικό τμήμα κλήθηκε να αναλάβει ο Στέφανος από την Αλεξάνδρεια, γνωστός από την αστρονομική πραγματεία «Διασάφησις εξ οικείων υποδειγμάτων της των προχείρων κανόνων εφόδου του Θέωνος». Ο Στέφανος επανέφερε τα κείμενα του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη και το quatrivium.
Παρόλη την επαναλειτουργία του Πανεπιστημίου, οι επιστήμες δεν αναπτύχθηκαν ιδιαίτερα κι έτσι αυτοί οι αιώνες ονομάζονται από κάποιους ιστορικούς ‘σκοτεινοί’. Σημαντικότερος λόγος για αυτή τη συσκότιση είναι η καταστροφή της Αλεξάνδρειας και άλλων πνευματικών κέντρων της Αιγύπτου από τους Άραβες. Άλλοι λόγοι είναι οι θρησκευτικές διαμάχες και οι επιδρομές. Πιθανόν να εξακολουθούν να διδάσκονται οι τέσσερις μαθηματικές επιστήμες, η λογιστική και η υπολογιστική γεωμετρία, που εφαρμόζονται όμως μηχανικά αντί να αποδεικνύονται. Τη βασική εκπαίδευση παρείχαν ιδιωτικοί δάσκαλοι και μικρές εκκλησιαστικές σχολές. Από αυτά τα χρόνια έχουν σωθεί συλλογές χρήσιμων γεωμετρικών τύπων και κάποια λογιστικά εγχειρίδια. Ορισμένα αξιόλογα οικοδομήματα που χτίστηκαν δείχνουν ανάπτυξη της μηχανικής, που όμως περνούσε μέσω των συντεχνιών και έτσι δε γνωρίζουμε πολλά πράγματα σχετικά.
Ο μαρασμός που διαπιστώνουμε αφορά τις επιστήμες και την κλασική παιδεία. Το ίδιο διάστημα αναπτύσσονται η υμνογραφία και η εκκλησιαστική ποίηση, όπως και δημιουργείται ένα νέο σημειογραφικό μουσικό σύστημα λόγω των απαιτήσεων της χριστιανικής λειτουργίας.
(301) Οι δραστηριότητες του Πανεπιστημίου μας είναι άγνωστες για μεγάλο χρονικό διάστημα, μέχρι που ανέβηκε στο θρόνο ο Θεόφιλος.

8.2.1  Λέων ο Μαθηματικός (287)

Πρόκειται για τη σημαντικότερη προσωπικότητα του 9ου αι. Γεννήθηκε κάπου στα 790 κι έζησε ως το 869. Πήρε επιμελημένη μόρφωση, πρώτα σε γραμματική σχολή της Κων/λης και κατόπιν στην Άνδρο όπου έμαθε φιλοσοφία και μαθηματικά. Αργότερα εργάστηκε ως ιδιωτικός δάσκαλος στην Κων/λη. Όταν ο αυτοκράτορας Θεόφιλος έμαθε πως ζήτησε το Λέοντα ο χαλίφης της Βαγδάτης, τον διόρισε δημόσιο δάσκαλο σε εκκλησιαστική σχολή. Το 863 ανέλαβε τη διεύθυνση του Πανεπιστημίου, όπου δίδαξε φιλοσοφία και τις τέσσερις μαθηματικές επιστήμες («Ύπατος των φιλοσόφων»). Ο Λέων εφηύρε ένα είδος οπτικού τηλέγραφου, κατασκεύασε αυτόματα για το παλάτι (πουλιά που κελαηδούσαν), ασχολήθηκε με την αστρονομία και την αστρολογία, και έκανε τα πρώτα σχόλια στον Ευκλείδη και τον Αρχιμήδη. Σύμφωνα με τον Kurt Vogel, ο Λέων συνέβαλε αποφασιστικά στην εξέλιξη της άλγεβρας γιατί ήταν ο πρώτος που χρησιμοποίησε γράμματα για την παράσταση γενικών αριθμητικών ποσοτήτων.
Το μεγαλύτερο επίτευγμά του όμως, είναι πως διέσωσε τα μεγάλα επιστημονικά έργα της αρχαιότητας. Συνέλλεξε συστηματικά έργα του Αρχιμήδη και του Πτολεμαίου.
Στην εποχή του και υπό την εποπτεία του συντάχθηκαν σε μικρογράμματη γραφή πολλοί κώδικες που αποτελούν τη βάση των επιστημονικών έργων από αρχαίους συγγραφείς.

8.2.2  Ο Δέκατος Αιώνας (288)

Αν και δε μπορούμε να είμαστε σίγουροι, θεωρούμε ότι οι επιστήμες όπως και οι τέχνες, άνθησαν στη διάρκεια της Αμοριανής και στην αρχή της Μακεδονικής περιόδου. Ήταν πολλοί οι αυτοκράτορες που έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στην εκπαίδευση. Ο Βασίλειος Α, ο γιός του Λέων Στ και κυρίως ο Κωνσταντίνος Ζ ο Πορφυρογέννητος, υπήρξαν προστάτες των επιστημών και των τεχνών. Ο Κωνσταντίνος σπούδασε μαθηματικά, αστρονομία, μουσική και φιλοσοφία ενώ διόρισε αξιόλογους δασκάλους. Τότε, ήταν σύνηθες φαινόμενο η σύνταξη εγκυκλοπαιδειών και ανθολογιών, κάτι ιδιαίτερα ευεργετικό, καθώς έτσι διασώθηκαν αρχαία κείμενα. Π.χ. η Σούδα. Τα χειρόγραφα του 10ου αι. δείχνουν πως οι Βυζαντινοί αναζητούσαν και μελετούσαν τα μαθηματικά έργα.
Όταν (303) ο Κωνσταντίνος πέθανε, οι διάδοχοί του ήταν πολύ απασχολημένοι με συνεχείς πολέμους για να κάνουν κάτι το ουσιαστικό στον επιστημονικό τομέα. Ο Βασίλειος Β αποστρεφόταν τα γράμματα. Οι λόγιοι βέβαια συνέχισαν το έργο τους, που απέδωσε τον 11ο αι. Ταυτόχρονα, οι ιδιωτικοί δάσκαλοι και οι εκκλησιαστικές σχολές συνέχιζαν να διδάσκουν τις τέσσερις μαθηματικές επιστήμες.

8.2.3  Μιχαήλ Ψελλός

Το 1045 ο Κωνσταντίνος Θ ο Μονομάχος ανασύστησε το Πανεπιστήμιο και διόρισε Ύπατο των Φιλοσόφων τον Μιχαήλ Ψελλό. Ο Ψελλός διακρίθηκε στα μαθηματικά, την αστρονομία αν και δεν ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για τις επιστήμες. Ήταν επηρεασμένος από την πλατωνική φιλοσοφία και θεωρούσε τα μαθηματικά ως συνδετικό κρίκο μεταξύ ιδεών και υλικού κόσμου. Στην πραγματεία του Περί αριθμών πραγματεία φαίνεται η επίδραση του νεοπλατωνισμού και του ανατολικού μυστικισμού. Έγραψε επίσης μια μετεωρολογική πραγματεία και ένα υπόμνημα στα Φυσικά του Αριστοτέλη. Ασχολήθηκε επίσης με προβλήματα ακουστικής. Αναδιοργάνωσε το Πανεπιστημιακό πρόγραμμα σπουδών με βάση τη σχολή των Αθηνών με πρώτα μαθήματα τη γραμματική, τη ρητορική και τη διαλεκτική. (304) Ακολουθούσε το quatrivium, η φιλοσοφία και η μεταφυσική. Για τα μαθηματικά στηρίχθηκε στον Ευκλείδη, το Διόφαντο και το Θέωνα. Ήταν ονομαστός για τη σοφία του και εκτός συνόρων.
Εκτός από τον Ψελλό, πρέπει να μνημονεύσουμε και το διάδοχό του Ιωάννη Ιταλό ο οποίος όμως κατηγορήθηκε ως αιρετικός. Επίσης, καλοί αστρονόμοι – φιλόσοφοι ήταν και οι Θεόδωρος Πρόδρομος και Ιωάννης Τζέτζης.
Την περίοδο αυτή οι πολιτικές και οικονομικές σχέσεις Βυζαντίου Δύσης είχαν αντίκτυπο και στην πνευματική ζωή. Διάφορα χειρόγραφα μεταφέρθηκαν στη Δύση όπου και μεταφράστηκαν. Τότε το Βυζάντιο ήταν πιο μπροστά από την Ευρώπη σε αυτό τον τομέα.
Τον 11ο αι. διαμορφώνονται δυο ρεύματα στην αστρονομία :
-Παραδοσιακό : στόχευε στην ανασύσταση της αρχαίας ελληνικής αστρονομίας και αντιπροσωπεύεται από χειρόγραφα των αρχών του αι.
-Επίδραση αραβικών αστρονομικών έργων : 9ος και 10ος αι.
Ας σημειωθεί επίσης πως αυτό το διάστημα η αστρονομία μπερδεύεται με την αστρολογία.

8.3  Η Δεύτερη Βυζαντινή Αναγέννηση (290)

8.3.1 Η Κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Λατίνους.

Η αυτοκρατορία της Νίκαιας
Η κατοχή της Πόλης από τους Λατίνους επέφερε γενική παρακμή. Η Πόλη λεηλατήθηκε και μεγάλος αριθμός χειρογράφων καταστράφηκε ή κλάπηκε από τη Δύση. Οι σχολές έκλεισαν και πολλοί λόγιοι κατέφυγαν στην αυλή του αυτοκράτορα της Νίκαιας, Θεόδωρου Α’ Λάσκαρι.
Η έλλειψη εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, κτιρίων, βιβλιοθηκών και βιβλίων ήταν ανασταλτικός παράγοντας για την πνευματική ζωή, όμως οι αυτοκράτορες Ιωάννης Γ΄Δούκας Βατάτζης και Θεόδωρος Β’ Λάσκαρις οργάνωσαν εκ νέου την εκπαίδευση. Σύντομα, η Νίκαια αναδείχτηκε σε πνευματικό κέντρο.

Νικηφόρος Βλεμμύδης
Από τους διασημότερους σοφούς ‘ο τέλειος τύπος του πολυμαθούς’. Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη και ο πατέρας του ήταν γιατρός. Σπούδασε αρχικά στη Νίκαια και κατόπιν ιατρική και φιλοσοφία στη Σμύρνη, φυσική και μαθηματικά στη Σκάμανδρο, κοντά στον ερημίτη μοναχό Πρόδρομο. Επισκέφτηκε πόλεις και μοναστήρια προκειμένου να συγκεντρώσει διασκορπισμένα χειρόγραφα. Δίδαξε στη Νίκαια και μαθητές του υπήρξαν ο αυτοκράτωρ Θεόδωρος Β’ και ο Γεώργιος Ακροπολίτης. Το 1248 ίδρυσε το δικό του μοναστήρι στην Έφεσο κι έμεινε εκεί μέχρι που πέθανε. Επισκεπτόταν συχνά την Κωνσταντινούπολη με την ελπίδα να γίνει Πατριάρχης, δεν τα κατάφερε όμως διότι δεχόταν απόρριψη από το Θεόδωρο Β’.
Η έκταση των θεμάτων του ήταν τεράστια. Προσπάθησε να προβάλει την πλατωνική φιλοσοφία. Υποστήριξε τη δημιουργία του κόσμου εκ του μηδενός και το Θεό και πολέμησε την αριστοτελική θεωρία περί αϊδιότητος. Τα συγγράμματά του περί φυσικών επιστημών αποτελούν συμπιλήματα παλαιότερων συγγραφέων κι έγραψε αρκετά διδακτικά βιβλία και κάποιες ιατρικές διατριβές.

8.3.2  Η Επανασύσταση του Πανεπιστημίου της Κωνσταντινούπολης (292)

 
Το Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης ξανάρχισε να λειτουργεί το 1261 και δε σταμάτησε μέχρι την Άλωση. Το διεύθυνε αρχικά ο Γεώργιος Ακροπολίτης που υποστήριξε τον Μιχαήλ Η’ σφετεριστή του θρόνου κι ανέλαβε έτσι πολλά αξιώματα, λαμβάνοντας επίσης μέρος στη σύνοδο της Λυών. Δίδαξε φιλοσοφία, γεωμετρία και αριθμητική. Διάδοχός του ήταν ο Ιωάννης Πεδιάσιμος και μαθητής του ο Γρηγόριος Β’ που αργότερα έγινε Πατριάρχης.

Γεώργιος Παχυμέρης
Ο πιο προικισμένος μαθητής του Ακροπολίτη. Θεωρείται ο ‘μέγιστος βυζαντινός πολυΐστωρ’ και έγραψε πολλά βιβλία που τα περισσότερα μένουν ανέκδοτα. Απέκτησε εκκλησιαστικά και πολιτικά αξιώματα κι ήταν καθηγητής στην Πατριαρχική Ακαδημία. Το πιο γνωστό έργο του είναι η ιστορία της εποχής του, ένα από τα καλύτερα της βυζαντινής ιστοριογραφίας. Ασχολήθηκε όμως με τα μαθηματικά, σε αυτόν οφείλουμε τη σημαντικότερη Τετρακτύ του Βυζαντίου. Βασίστηκε στο έργο του Διοφάντου, πράγμα που δείχνει την εξοικείωσή του με αυτό ενώ ταυτόχρονα, αποκαλύπτει την αριθμοθεωρητική ερμηνεία, που το 17ο θα κάνει θραύση από τους
Bachet de Meziriac & Pierre Fermat. Ανέλυσε επίσης τα μαθηματικά είδη του Αριστοτέλη.

Μάξιμος Πλανούδης (292)
Άλλο μεγάλο κεφάλι της εποχής, ευρυμαθής και πολυγραφότατος. Ήταν μοναχός από τη Νικομήδεια που δεν δίδαξε ποτέ στο Πανεπιστήμιο. Γνώριζε Λατινικά κι έτσι μετέφρασε αρκετά θεολογικά και κλασικά έργα. Τον ενδιέφερε κυρίως η έκδοση, ο σχολιασμός και η ανθολόγηση αρχαίων ελληνικών κειμένων.

Με τη βασιλεία του Ανδρόνικου Β’ η πνευματική ζωή στο Βυζάντιο ανθίζει και πάλι, κυρίως η αστρονομία, για αυτό θεωρείται η χρυσή εποχή της. Το πρώτο μισό του 14ου αι. η επιστήμη περνά στα χέρια των ανώτερων πολιτικών αξιωματούχων. Προστάτες της γενιάς αυτής ήταν ο Νικηφόρος Χούμνος και ο Θεόδωρος Μετοχίτης.

Θεόδωρος Μετοχίτης (294)
Ο Κ. Γεωργούλης τον θεωρεί τον ‘μεγαλύτερο πρόδρομο της ανθρωπιστικής αναγέννησης και ο
Beck ως την κυριότερη προσωπικότητα του Βυζαντίου. Ο Μετοχίτης υπήρξε πνευματικό είδωλο, υμνήθηκε και θαυμάστηκε από πολλούς. Είχε καταπληκτική πολυμάθεια κι ασχολήθηκε με όλους τους κλάδους της θύραθεν παιδείας.
Διακρίθηκε επίσης ως πολιτικός, διετέλεσε πρώτος λογοθέτης και πρωθυπουργός του Ανδρόνικου Β’. Το επιστημονικό του έργο είναι φυσικομαθηματικό και σχετικό με την αστρονομία, τα οποία διδάχτηκε από τον Εμμανουήλ Βρυένιο. Μελέτησε Αριστοτέλη, Πλάτωνα, Αρχιμήδη, Ευκλείδη και Πτολεμαίο. Ο ίδιος ήταν πλατωνικός.
Προκειμένου να βοηθήσει στην κατανόηση των έργων των αρχαίων Ελλήνων, προσπάθησε να αναβιώσει την αρχαία ελληνική επιστήμη μέσω των δικών του βιβλίων, των οποίων η γλώσσα ήταν απλή και με κατανοητές αποδείξεις. Ασχολήθηκε με την κάθαρση της αστρονομίας από αστρολογικές θεωρίες και προλήψεις. Τα περισσότερα από τα έργα του έμειναν ανέκδοτα, από όσα γνωρίζουμε όμως, ο Μετοχίτης ήταν παρά πάνω από απλός υπομνηματιστής. Χρησιμοποιεί τις γνώμες των παλαιότερων, επιχειρεί όμως την κριτική σύνθεση των απόψεών τους. Ανασκευάζει την αντίληψη πως δια της ευρέσεως των πρώτων αιτιών στα φυσικά φαινόμενα θίγεται η πίστη. Θεωρεί πως η πίστη στηρίζεται περισσότερο όταν τα φαινόμενα μελετούνται και ερμηνεύονται κι όχι όταν μένουν σκοτεινά.

Νικηφόρος Γρηγοράς (296)
Μαθητής του Μετοχίτη, τον οποίο ο
Krumbacher θεωρεί το κυριότερο λογοτεχνικό πρόσωπο του 14ου αι. και μια από τις πιο αξιόλογες επιστημονικές μορφές. Έδρασε ως ιστορικός, λογοτέχνης, θεολόγος δάσκαλος και επιστήμων, και συνέβαλε ουσιαστικά στην ανάπτυξη των φυσικών επιστημών και της αστρονομίας. Ήταν πλατωνικός και πολέμιος του Αριστοτέλη. Τα έργα του θεωρούνται σταθμός στη βυζαντινή αστρονομία. Προσπάθησε επίσης να συμπληρώσει το ημιτελές σύγγραμμα του Πτολεμαίου Περί Αρμονίας.
Εργάστηκε πολλά χρόνια ως δημόσιος δάσκαλος. Κατηγορήθηκε για τη χρήση πειραματικών και εποπτικών μέσων στη διδασκαλία της αστρονομίας. Ο Γρηγοράς πολέμησε και αυτός την αστρολογία.

8.3.3  Η Ακαδημία της Τραπεζούντας (296)

Το 14ο αι. εισέδυσε στο Βυζάντιο η περσο-αραβική αστρονομία δημιουργώντας ένα νέο, δημιουργικό ρεύμα. Δημιουργός του ήταν ο Γρηγόριος Χιονιάδης που γνώριζε την αραβική και περσική επιστήμη και ίδρυσε την Ακαδημία της Τραπεζούντας. Ταξίδεψε στην Περσία κι έφερε από εκεί πολλά βιβλία, ξεκινώντας ένα ευρύ μεταφραστικό πρόγραμμα, στο οποίο έπαιξε ουσιαστικό ρόλο ο Μανουήλ Τραπεζούντιος, μοναχός. Αργότερα ήρθαν ο Γεώργιος Χρυσοκόκκης και ο Κωνσταντίνος Λουκύτης.
Η περσική επίδραση στη βυζαντινή αστρονομία είναι εμφανής στο έργο του Ισαάκ Αργυρού και του Θεόδωρου Μελτενιώτη.
Ισαάκ Αργυρός : μαθητής του Γρηγορά, έζησε μάλλον στην Κωνσταντινούπολη. Έγραψε αστρονομικές πραγματείες, μαθηματικά και έργα γεωγραφίας.
Θεόδωρος Μελτενιώτης : μέγας σακελάριος, διδάσκαλος της εκκλησίας και αρχιδιάκονος. Μελέτησε Ευκλείδη, Πτολεμαίο και Θέωνα. Το έργο του Τρίβιβλος Αστρονομική είναι το πιο περιεκτικό και επιμελημένο από τα βυζαντινά. Το τρίτο βιβλίο πραγματεύεται την περσική αστρονομία και τους αστρονομικούς πίνακες του Χρυσοκόκκη. Από τα λίγα πρωτότυπα αστρονομικά έργα της εποχής είναι εκείνη του Γεώργιου Γεμιστού Πλήθωνος.

8.3.4 Ο Τελευταίος Αιώνας (297)

Άλλοι λόγιοι της περιόδου είναι ο ησυχαστής Νικόλαος Καβάσιλας που μελέτησε Πτολεμαίο και Θέωνα και ο Δημήτριος Κυδώνης, έγκυρος μεταφραστής λατινικών συγγραμμάτων.
Τις τελευταίες δεκαετηρίδες η συμβολή του Βυζαντίου στα μαθηματικά είναι ασήμαντη. Τα ονόματα των παλαιότερων έχουν σβήσει. Όμως, το πλήθος των χειρογράφων της περιόδου δείχνουν ζωηρό ενδιαφέρον για το
quatrivium. Επίκεντρο της προσοχής όμως παρέμεινε το κεντρικό σκέλος των μαθηματικών, η γεωδαισία και η λογιστική. Σημαντικό είναι το εγχειρίδιο λογιστικής Ένα Βυζαντινό βιβλίο αριθμητικής του 15ου αι. 100 προβλήματα από τον Βιενναίο Κώδικα Φιλ. Ελλ. 65. Το ενδιαφέρον του έγκυται στο ότι έχει επιρροές από διάφορες επιστημονικές παραδόσεις, ιδιαίτερα της αραβικής.
Τους τελευταίους αιώνες οι βυζαντινοί λόγιοι άρχισαν να επισκέπτονται τη δύση. Άλλοι δραστηριοποιήθηκαν κιόλας, άλλοι όχι. Μετά από τις πρώτες επαφές άρχισαν να επισκέπτονται την Κωνσταντινούπολη και δυτικοί λόγιοι.
Η απειλή της Άλωσης και κατόπιν η ίδια η Άλωση, έφεραν έλληνες λόγιους στην Ιταλία όπου συνέχισαν τις φιλοσοφικές τους αναζητήσεις. Η συμβολή τους υπήρξε πολύ ουσιαστική καθώς κατάφεραν να περισυλλέξουν και να μεταφέρουν ελληνικά βυζαντινά χειρόγραφα. Η μελέτη τους και η απόκτηση κι άλλων, συνέβαλε ουσιαστικά στη μαθηματική αναγέννηση της δύσης.

8.4  Μια αποτίμηση της συμβολής του Βυζαντίου στις Φυσικές Επιστήμες και στα Μαθηματικά. (301)

Από ότι διαβάσαμε μέχρι τώρα κατανοήσαμε πως το βυζ. εκπαιδευτικό σύστημα βοήθησε στη διάσωση και στη διάδοση μεγάλου μέρους των φυσικών γνώσεων της αρχαιότητας. Όλα αυτά ήταν μέρος της ‘θύραθεν’ παιδείας και περιλάμβαναν την αριστοτελική φυσική, τη μετεωρολογία, την ακουστική και την οπτική. Οι βυζαντινοί βέβαια ακολουθούσαν κι αυτοί την επαγωγική μέθοδο με συλλογισμούς που βασίζονταν σε τυχαίες παρατηρήσεις των φυσικών φαινομένων. Όταν το θέμα έχρηζε μαθηματικής ανάπτυξης, ο περιορισμός αυτός δεν αποτελούσε εμπόδιο. Η συμβολή τους όμως σε αυτά τα θέματα ήταν σπάνια και καλυπτόταν από μια απλή επαναδιατύπωση. Οι περισσότερες πρωτότυπες και ουσιαστικές συνεισφορές, περιορίζονταν στην εφαρμογή των θεωρητικών πορισμάτων σε θέματα μηχανικής.
Αστρονομία : η παράδοση ανανεώθηκε εξαιτίας των περσο – αραβικών επιδράσεων. Ο Βρυέννιος και ο Μετοχίτης ήταν εκείνοι που έδωσαν νέα πνοή στις αστρονομικές σπουδές. Η πραγματική όμως ανάπτυξή τους δόθηκε από τους λόγιους της Τραπεζούντας που συνέθεσαν τα αρχαία συγγράμματα με αυτά των Περσών και των Αράβων.
Μαθηματικά : η παλαιά παράδοση του σχολιασμού και της παράφρασης των αρχαίων έργων κρατούσε γερά μέχρι το τέλος. Η μόνη ουσιαστική αλλαγή ήταν η χρήση των αραβικών ψηφίων και των αλγοριθμικών μεθόδων, που άργησαν όμως να γίνουν αποδεκτά. Μόλις το 16ο αι. άρχισε να γενικεύεται η χρήση των νέων ψηφίων. Η άλγεβρα, αν και γνωστή, δεν είχε πολλούς θαυμαστές. Οι βυζαντινοί προτιμούσαν την πεδιομέτρηση, τη γεωμετρία και τη γεωδαισία που χρησίμευαν στην αρχιτεκτονική. Τους άρεσαν τα μαθηματικά παιχνίδια, η συμβολή τους όμως στη μαθηματική θεωρία δεν ήταν άξια λόγου.
Τα βιολογικά θεωρητικά προβλήματα που εξέταζε ο Αριστοτέλης δεν έλεγαν πολλά πράγματα στους βυζαντινούς. Στην καλύτερη περίπτωση, μελετούσαν απλά τον Αριστοτέλη. Ενδιαφερόντουσαν όμως για τη ζωολογία και γράφτηκαν πολλά σχετικά έργα.
Η Βοτανική ήταν επίσης άγνωστη. Το ενδιαφέρον τους αφορούσε στις πρακτικές γεωργικές εφαρμογές, τη μαγειρική, την ιατρική και τη φαρμακολογία.
Ορυκτολογία : το ίδιο. Οι βυζαντινοί θεωρούσαν πως η επιστήμη αυτή είναι αποκρυφιστική. Πάλι όμως έχουμε ενδιαφέρον για τις πρακτικές εφαρμογές της.
Χημεία : ξανά το ίδιο. Τους ενδιέφεραν οι χημικές διεργασίες για την καθημερινή ζωή, δεν προχώρησαν όμως καθόλου.
Γεωγραφία : οι αρχαίοι έκαναν σημαντικές ανακαλύψεις. Οι βυζαντινοί, όχι. Λίγοι από αυτούς ταξίδευαν και το ενδιαφέρον τους για άλλες χώρες ήταν πολιτικό, όχι γεωγραφικό. Επομένως ενδιαφέρθηκαν για χάρτες, οδοιπορικά, οδηγούς κτλ.
Αλχημεία : εδώ αλλάζουν τα πράγματα. Τη θεωρούσαν μεγάλη και ιερή τέχνη όπως όλες τις απόκρυφες επιστήμες. Εδώ θα πούμε μόνον πως οι λόγιοι της τελευταίας περιόδου δεν είχαν σχέση με τον αποκρυφισμό, εξαιρείται ο Ψελλός. Όλοι όμως ήταν δεισιδαίμονες και τους άρεσαν οι προφητείες. Για αυτό το λόγο εξάλλου είχαν καλές σχέσεις με την εκκλησία.

8.5  Η Βυζαντινή Ιατρική (305)

Διαιρείται σε δύο περιόδους. Η πρώτη φτάνει στο 641, τότε που οι Άραβες κατέλαβαν την Αλεξάνδρεια. Αυτήν την περίοδο το βυζαντινό ιατρικό κέντρο είναι η Αλεξάνδρεια, όπου βρίσκονται τα βιβλία αρχαίων γιατρών και φιλοσόφων και σπουδάζουν όλοι οι σημαντικοί γιατροί. Μετά το 641 το κέντρο μεταφέρεται στην Κωνσταντινούπολη.

8.5.1 Η Βυζαντινή Ιατρική ως Συνέχεια της Αρχαίας Ελληνικής Ιατρικής

Η βυζαντινή ιατρική θεωρείται συνέχεια της αρχαίας ελληνικής. Η επίδραση του Γαληνού είναι διαρκής, στη σχολή της Αλεξάνδρειας επικρατεί η δική του ιατρική. Βασικό βιβλίο εκπαίδευσης ήταν το Περί Αιρέσεων. Ένας λόγος για αυτήν την επιρροή είναι πως οι χριστιανοί γιατροί εκτιμούσαν τις τελεολογικές του αντιλήψεις που συμβάδιζαν με τις δικές τους.
Πέρα από αυτό, τα βυζαντινά ιατρικά συγγράμματα έχουν το χαρακτήρα εγκυκλοπαίδειας και επιλέγουν κάθε φορά αυτά που τους φαίνονται σωστότερα.
Βέβαια, δεν έχουμε νέες ανακαλύψεις ούτε ανάπτυξη νέων ιατρικών συστημάτων. Εκείνο που τους ενδιέφερε ήταν η κριτική αποτίμηση των γνώσεων.

8.5.2 Άλλες επιδράσεις (306)

Οι Άραβες επέδρασαν και στην Ιατρική, κι αυτοί όμως είχαν δεχθεί προηγουμένως ελληνικές επιδράσεις. Έτσι, έκλεισε ο κύκλος.

8.5.3  Βυζαντινά νοσοκομεία

Η ίδρυση νοσοκομείων ήταν μια σημαντική συμβολή του Βυζαντίου στην Ιατρική. Το πρώτο αποδίδεται στο Μέγα Βασίλειο τη δεκαετία του 370 στην Καισάρεια της Καππαδοκίας. Ονομάστηκε Βασιλειάς, είχε γιατρούς, νοσηλευτές, ζώα μεταφοράς και συνοδούς των αρρώστων.
Αργότερα, και ο Ιουστινιανός έχτισε νοσοκομεία στη Βασιλεύουσα, ενώ ο Αλέξιος Κομνηνός ίδρυσε το ‘Ορφανοτροφείο’. Το σημαντικότερο νοσοκομείο ήταν αυτό της Μονής Παντοκράτορος, που ίδρυσε η Ειρήνη, σύζυγος του Ιωάννη Κομνηνού.

8.5.4  Βυζαντινοί ιατρικοί συγγραφείς

Ορειβάσιος : συνδεόταν με τον Ιουλιανό τον Παραβάτη. Έγραψε διάφορα εγχειρίδια.
Αέτιος : σπούδασε στην Αλεξάνδρεια κι έδρασε στη βυζ. Αυλή με ανώτερο αξίωμα. Το κύριο έργο του βασίζεται στο Γαληνό και θεωρείται σημαντικό. Μεταφράστηκε και στα Λατινικά.
Αλέξανδρος ο Τραλλιανός : το έργο του έχει εγκυκλοπαιδικό χαρακτήρα, τηρεί όμως και μια κριτική στάση. Άσκησε μεγάλη επίδραση στη βυζαντινή ιατρική κι αναφέρεται από όλους τους μεταγενέστερους. Τα έργα του μεταφράστηκαν σε διάφορες γλώσσες.
Θεόφιλος : δεν ξέρουμε σχεδόν τίποτα για αυτόν.
Παύλος ο Αιγινήτης : έδρασε στην Αλεξάνδρεια. Οι σύγχρονοι και οι μεταγενέστεροι τον είχαν σε μεγάλη εκτίμηση. Το έργο του μεταφράστηκε στα Αραβικά και τα Λατινικά.
Μιχαήλ Ψελλός : Όπως προαναφέρθηκε, ήταν πολύ σπουδαίος. Έγραψε πολλά έργα για διάφορους τομείς.
Συμεών Σηθ : σύγχρονος του Ψελλού, έργα του οποίου χρησιμοποίησε σα βάση για τα δικά του. Έγραψε ειδικό έργο για να αντικρούσει το Γαληνό. Χρησιμοποιεί ελληνικές, βυζαντινές, περσικές, αραβικές και ινδικές πηγές για τη χρήση φυτικών φαρμάκων.
Δημήτριος Πεπαγωμένος : κατασκεύαζε αλοιφές. Το βιβλίο του κυκλοφόρησε μόνον στα Λατινικά.
Ιωάννης Ακτουάριος : ο τελευταίος σημαντικός ιατρικός συγγραφέας. Με αυτόν φτάνουμε στην κορύφωση κι εμφανίζεται να έχει δικές του απόψεις περισσότερο από τους άλλους. Επηρεάζεται από τον Ιπποκράτη και τους ‘Πνευματικούς’, όπως και από τη δυτική ιατρική.

Ιατροσόφια : εγχειρίδια που αναφέρουν συνοπτικά διάφορες ασθένειες και φάρμακα. Καμιά φορά έχουν το όνομα διάσημων ιατρικών συγγραφέων, προορίζονται για λαϊκή χρήση, είναι πιθανό όμως να τα χρησιμοποιούσαν και στα νοσοκομεία.


 ollthatjazz

Σάββατο 16 Ιουνίου 2012

ΕΛΠ 22 - Η παρακμή της ελληνικής επιστήμης


Τόμος Β’

 Κεφάλαιο 7 – Η παρακμή της ελληνικής επιστήμης

Τα Αίτια της Παρακμής της Ελληνικής Επιστήμης

Μετά τον 3ο μ.Χ. αι. η ελληνική επιστήμη άρχισε να παρακμάζει. Η δραστηριότητα των λογίων περιορίζεται στη συγγραφή σχολίων, επιτομών και εκλαϊκισμού των κλασικών έργων, που πέρασε στους Άραβες και μετά στην Ευρώπη.

7.1 Τα Αίτια της Παρακμής της Ελληνικής Επιστήμης (256)

 Η ιστορία της ελληνικής επιστήμης μετά τον 3ο μ.Χ. αι αποτυπώνει μια φθίνουσα παραγωγή νέων ιδεών, ενώ η επιστημονική δραστηριότητα αναλώνεται σε σχολιαστικά υπομνήματα και εξηγήσεις των έργων του παρελθόντος. Η δημιουργικότητα μερικών και το δημιουργικό τους πνεύμα είναι απλά η εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα.
Ο σχολιασμός των έργων δεν ήταν καινούρια δραστηριότητα. Πολλοί παλαιότεροι είχαν ασχοληθεί μαζί του. Η έκταση όμως που αποκτά κατά τη διάρκεια των αιώνων είναι πρωτόγνωρη κι εκφράζει μια άλλη νοοτροπία που διατηρήθηκε μέχρι τον 17ο αι.
Γιατί όμως συνέβη αυτό;

Σημαντικοί παράγοντες, είναι οι πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές που συνέβησαν στον ελληνιστικό κόσμο κατά τη διάρκεια της Ρωμαϊκής κατοχής. Κατά την ελληνιστική περίοδο η επιστήμη ήταν υπόθεση των αυλικών που υποστηρίζονταν από βιβλιοθήκες και βασιλικές χορηγίες. Κάποια στιγμή, οι βασιλείς σταμάτησαν να ενισχύουν οικονομικά, οι πόλεμοι, η βαριά φορολογία, η παρακμή της αγροτικής οικονομίας και η εκμετάλλευση που έφερνε η ρωμαϊκή ηγεμονία έθεσαν τέλος στην ευημερία των ελληνιστικών κρατών. Η βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας κάηκε όταν πολιορκούσε την πόλη ο Καίσαρας.
Βέβαια, όλα αυτά δεν ήταν οι μόνοι λόγοι. Η επιστήμη ήταν ανέκαθεν έργο λίγων ατόμων.

7.1.1  Η Διακοπή της Προφορικής Παράδοσης (257)

 Με την προφορική παράδοση δεν έχουμε ασχοληθεί ιδιαίτερα. Πρέπει όμως να πούμε πως παράλληλα με τα γραπτά έχουμε και μια προφορική παράδοση επικοινωνίας. Άλλωστε, τα κείμενα της αρχαίας επιστήμης ήταν γραμμένα με τρόπο που εξυπηρετούσε αυτήν την προφορική παράδοση, διότι η ερευνητική παράδοση πρέπει να συνοδεύεται από εκπαιδευτική δραστηριότητα.
Όσο η προφορική παράδοση υπήρχε, τα πράγματα πήγαιναν καλά. Όταν όμως απέμειναν τα βιβλία σκέτα, η αφομοίωση του έργου των παλαιότερων άρχισε να γίνεται δύσκολη. Με αυτά τα δεδομένα, σημαντικοί λόγιοι όπως ο Πρόκλος είχαν μεν τα κείμενα, δεν είχαν όμως την προφορική παράδοση που τα συνόδευε. Έτσι, κρίθηκε αναγκαία η συγγραφή σχολίων που επεξηγούσαν κι ανέλυαν σκοτεινά σημεία των κειμένων, σύμφωνα πάντα με το σχολιαστή.

7.1.2 Ο Νεοπλατωνισμός και ο Χριστιανισμός (258)

 Νεοπλατωνισμός : φιλοσοφικό ρεύμα που άκμασε στην Αλεξάνδρεια, την Αθήνα και αλλού. Είχε φυσικά ως βάση τον Πλάτωνα, συμπεριέλαβε όμως και άλλες δοξασίες.
Νεοπυθαγορισμός : αντίστοιχο αλλά μικρότερο σε εμβέλεια, είχε τις βάσεις του τον Πυθαγόρα.
Και τα δύο ρεύματα είχαν να κάνουν με τη φιλοσοφία της αποκάλυψης. Αυτό σημαίνει πως οι βαθύτερες αλήθειες δεν αποκτώνται με την έρευνα, την εμπειρία και την παρατήρηση ή τον ορθό λόγο, αλλά αποκαλύπτονται από το θεό. Κατά τους οπαδούς του Νεοπλατωνισμού, τα έργα των σοφών του παρελθόντος ήταν προϊόντα τέτοιας αποκάλυψης άρα εκεί έπρεπε να αναζητηθεί η αλήθεια. Με βάση αυτό, η αναζήτηση της αλήθειας γινόταν μέσα από τη μελέτη, την εμβάθυνση και το σχολιασμό των παλαιότερων έργων. Η έρευνα της φύσης και η μαθηματική έρευνα βαθμιαία εξασθένησαν και τελικά διακόπηκαν.
Χριστιανισμός : από ιουδαϊκή αίρεση έγινε σημαντική θρησκευτική δύναμη και τελικά, επίσημη θρησκεία του κράτους. Ο ρόλος του είναι αντικείμενο διχογνωμίας. Άλλοι λένε πως αποτέλεσε μέγιστο εμπόδιο στην ανάπτυξη της επιστήμης, άλλοι πως δεν είχε καμιά αρνητική επίδραση. Εμείς θα πούμε μόνον ότι οι πρώτοι Πατέρες της Εκκλησίας είχαν διαφορετικές στάσεις απέναντι στην αρχαία κληρονομιά. Ενθάρρυναν τη στοιχειώδη εκπαίδευση ως αναγκαία για τη μελέτη και διάδοση της Βίβλου. Επίσης, η επεξεργασία και υπεράσπιση του χριστιανικού δόγματος εναντίον άλλων φιλοσοφικών τάσεων (απολογητική) υποχρέωνε στη μελέτη των λογικών εργαλείων της ελληνικής φιλοσοφίας. Τέλος, δεν έλειψαν και οι λόγιοι που συνέβαλαν στο να μείνει ζωντανή η επιστημονική παράδοση σε δύσκολους καιρούς ενώ η διάσωση της αρχαίας ελληνικής κληρονομιάς οφείλεται κατά πολύ στους βυζαντινούς μοναχούς.
Ο χριστιανισμός πρεσβεύει την αποκάλυψη της αλήθειας, οπότε ισχύουν και για αυτόν όσα και για το Νεοπλατωνισμό. Η ανάδειξή του σε θρησκεία του κράτους συχνά δημιούργησε ένα εχθρικό περιβάλλον για τους εθνικούς, το οποίο οδήγησε και σε διωγμούς. Όπως συνέβη με το κλείσιμο της νεοπλατωνικής ακαδημίας Αθηνών από τον Ιουστινιανό, ή με τη δολοφονία της Υπατίας, τελευταίας εκπροσώπου των Αλεξανδρινών μαθηματικών.

7.3  Επίλογος : Η Διάδοση της Ελληνικής Επιστήμης (268)

 Διακρίνουμε τρεις βασικές οδούς μετάδοσης :
-  Η απευθείας μετάδοση προς τη δυτική Ευρώπη. Τον πρώτο καιρό δεν υπήρχε πρόβλημα πρόσβασης των Ρωμαίων λογίων στην ελληνική επιστήμη. Η διγλωσσία ήταν διαδεδομένη και υπήρχε πλήθος ελλήνων δασκάλων που μετέδιδαν την ελληνική παιδεία. Επίσης, άρχισαν να εμφανίζονται οι πρώτες μεταφράσεις από τα ελληνικά στα λατινικά, που πολλαπλασιάζονταν όσο έφθιναν τα ελληνικά. Αναπτύχθηκε η συγγραφή εγκυκλοπαιδειών και εκλαϊκευτικών συμπιλημάτων. Με την πάροδο των ετών οι συγγραφείς έπαψαν να βασίζονται σε ελληνικές πηγές και στηριζόντουσαν σε προηγούμενα έργα, ουσιαστικά επαναλαμβάνοντάς τα.
-  Η κατεύθυνση προς την Ανατολή : η επίδραση του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού είχε ξεκινήσει από τις εκστρατείες του Μ. Αλεξάνδρου. Σημαντικό ρόλο έπαιξε η θρησκεία, ειδικά ο Νεστοριανισμός, που πρέσβευε την ανθρώπινη φύση του Χριστού. Κύριο αντικείμενο των σχολών αυτών ήταν οι βιβλικές σπουδές και η θεολογία, μελετούνταν όμως ο Αριστοτέλης και άλλοι. Μεγάλος αριθμός κειμένων μεταφράστηκε στα συριακά. Με αυτή τους τη δραστηριότητα, οι Νεστοριανοί επηρέασαν την πνευματική ζωή της Περσίας, συμβάλλοντας στη διάδοση της ελληνικής παιδείας. Όλο αυτό πέρασε στους Άραβες. Με την ανάπτυξη του Ισλάμ αφομοιώθηκαν λαοί και πολιτισμοί και μέσα σε αυτά είχαμε τη μετάφραση στα αραβικά μεγάλου αριθμού ελληνικών κειμένων είτε από τα συριακά, είτε από τα ελληνικά.
-  Η Βυζαντινή οδός : το Βυζάντιο αντιστάθηκε στο Ισλάμ για 800 χρόνια. Τα αρχαία κείμενα διασώθηκαν απευθείας στην ελληνική, πρόκειται όμως για κείμενα που επέλεξαν οι βυζαντινοί, όχι όλα. Περιορίστηκαν τέλος, στην πιστή αντιγραφή και όχι στην ανακάλυψη νέων αποτελεσμάτων, όπως έκαναν οι Άραβες.



ollthatjazz