Παρασκευή 27 Μαΐου 2011

Ελπ 30 - Η ποίηση του Ανδρέα Κάλβου

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3-- 27/5

(Σημείωση: Μέχρι το τέλος Ιουνίου όλα τα κεφάλαια παραμένουν ανοικτά σε συνεχή εμπλουτισμό.)

ΕΝΝΟΙΕΣ – ΚΛΕΙΔΙΑ

  • Ωδές
  • Φιλελληνισμός
  • Φιλελευθερισμός
  • Καρμποναρισμός
  • Ποιητής της Ιδέας
  • Πατριωτικός/πολιτικός ποιητής
  • Πολύτροπος αρμονία

Ο ΒΙΟΣ ΤΟΥ ΚΑΛΒΟΥ
Γεννήθηκε στη Ζάκυνθο το 1792 όπου και έζησε μέχρι δέκα χρονών.
6 χρόνια μεγαλύτερος του Σολωμού.
1801-1802 μετά τον χωρισμό των γονιών του, ακολούθησε τον πατέρα του στην Ιταλία, αποκτώντας κυρίως ιταλική και δευτερευόντως κλασική παιδεία.
1816-1820 έζησε σε τρεις ευρωπαϊκές χώρες (Ελβετία, Αγγλία, Γαλλία)
1821 εξορίστηκε από την Ιταλία και κατέφυγε στη Γενεύη, όπου έμεινε έως το 1825. Η Επανάσταση ήταν που τον έστρεψε στην ελληνική ποίηση.
1826 επέστρεψε στα Επτάνησα (Κέρκυρα) όπου έζησε μέχρι το 1852. Δίδαξε στην Ιόνιο Ακαδημία, δάσκαλος γλώσσας, λογοτεχνίας και φιλοσοφίας. Παράλληλα, λόγια δραστηριότητα (άρθρα, διαλέξεις, μεταφράσεις).
1852 λόγω της γνωριμίας και του όψιμου γάμου του με μια αγγλίδα παιδαγωγό, εγκατέλειψε την Ελλάδα, πήγε με τη σύζυγό του στην Αγγλία και μετά το 1865 εγκαταστάθηκε στην κωμόπολη Louth της βόρειας Αγγλίας, όπου πέθανε το 1869.
Μητέρα αριστοκράτισσα, πατέρας πληβείος. Μαχητικός και ασυμβίβαστος. Άνθρωπος περίεργος και απομονωμένος. Ο Έλληνας αυτοδίδακτος λόγιος της διασποράς.
Δραστηριότητα 2 -- Εντοπίστε ομοιότητες και διαφορές μεταξύ Κάλβου - Σολωμού σε βίο και έργο:
- Ομοιότητες: ο στόχος και η θεματική (στόχοι της Ελληνικής Επανάστασης). Πρόθεση να απευθυνθούν στους τότε μορφωμένους Ευρωπαίους, προκειμένου να διαδώσουν τα αιτήματα του αγώνα της Επανάστασης. Ομοιότητα και στο ύφος που χαρακτηρίζεται από υπερβολή (επίδραση ευρωπαϊκού ρομαντισμού).
- Διαφορές: γλώσσα. α. Σολωμός: υπέρμαχος της ομιλούμενης ελληνικής β. Κάλβος: λόγιας. Διαφορά στον βίο: α. Σολωμός: αριστοκρατικής οικογένειας β. Κάλβος ταπεινής καταγωγής. Ανεκδοτολογικό χαρακτήρα η διπίστωση πολλών ότι δεν γνώριζαν ο ένας τον άλλον, παρόλο που ζούσαν στην ίδια πόλη επί 24 χρόνια. Το πιθανότερο να υπήρχε τυπική γνωριμία χωρίς την πνευματική επαφή.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΟΥ
Υπάρχουν έντονα ζεύγη αντιθέσεων, με πρώτο το ποιητικό εγώ και τον συλλογικό αγώνα (μέσα στο έργο του χρησιμοποιεί ελάχιστα βιωματικά στοιχεία, προκειμένου να περιοριστεί στο εγώ και να εκφράσει έντονα τη συλλογικότητα του αγώνα), με στόχο να εμψυχωθεί ο λαός, να ενδυναμώσει ο αγώνας και τέλος, να δοξαστούν τα όποια κατορθώματα.
Δεύτερο: Ελευθερία – Τυραννία.
Τρίτο: Δίκαιο – Άδικο.
Τέταρτο: Παιδεία – Βαρβαρότητα.
Πέμπτο: Ένδοξο παρελθόν – Παρόν. (το Παρόν, εμπεριέχει τρία στοιχεία: φύση, θρησκεία, Έθνος.
Ο Κάλβος, μέσα από αυτές τις αντιθέσεις, επιδιώκει να ενημερωθεί ο Ευρωπαϊκός κόσμος για τα τεκταινόμενα στην Ελλάδα με στόχο να αφυπνισθεί και να βοηθήσει τον αγώνα των Ελλήνων.
Ο δεύτερος στόχος του Κάλβου, αφορά την εμψύχωση των Ελλήνων και τη δοξασία προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος της απελευθέρωσης.
Κάλβος = Ποιητής της Ιδέας
Η ποίησή του είναι αντικειμενική. Αντλεί στοιχεία από την Ιστορική συγκυρία της εποχής, αλλά επικεντρώνεται σε διαχρονικές ιδέες.
Η Ελευθερία ταυτίζεται με την Αρετή.
Πουριτανός, άρα απομάκρυνση από την αισθησιακή αντίληψη της ζωής.
Παθιασμένος με τον διαφωτισμό.

ΡΕΥΜΑΤΑ ΚΑΙ ΙΔΕΟΛΟΓΙΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΣΑΝ ΤΟΝ ΚΑΛΒΟ (ΩΔΕΣ)
Ιταλικός νεοκλασικισμός που συνδυάστημε με τις φιλελεύθερες ιδέες Γαλλικής Επανάστασης.
Μέσα στο κλίμα του ευρωπαϊκού φιλελληνικού κινήματος. Απευθυνόταν στο ευρωπαϊκό κοινό που είχε ευασθητοποιηθεί απέναντι στον ελληνικό αγώνα. Παράλληλα όμως, η επιλογή της νέας ελληνικής γλώσσας ως εργαλείο (άγνωστης στην Ευρώπη) υποδηλώνει την επιθυμία του να υπηρετήσει όχι μόνο πατρίδα αλλά και τις αναγεννημένες Μούσες.

ΘΕΜΑΤΙΚΗ
Θεματική μήτρα η Ελληνική Επανάσταση πού εκφράζει τόσο την ιδεολογία του ως ποιητή (σκοπός: να γράψει ποίηση ως μέσο άσκησης της δικαιοσύνης σε βάρος της αδικίας των δυναστών, αναγάγοντας την Επανάσταση σε ένα ευρύτερο πλαίσιο ιδεών, υπερίσχυση δικαίου εναντίον της αδικίας, επιβράβευση παιδείας εις βάρος της βαρβαρότητας) όσο και τον ατομικό του αγώνα να σπάσει τα δικά του προσωπικά δεσμά, όντας μέτοικος.
Παρά τις συχνές εμφανίσεις στις ωδές του ποιητικού «εγώ», το οποίο υπηρετεί ρητορικές κυρίως ανάγκες (έμφαση, άσκηση πειθούς στον αναγνώστη), γενικά ο Κάλβος περιόρισε δραστικά τα ίχνη των προσωπικών βιωμάτων του, προκειμένου να αναδείξει τον συλλογικό αγώνα.
Οι πάμπολλες μνείες στην αρχαία μυθολογία, στους αρχαίους προγόνους και στο ένδοξο αρχαιοελληνικό παρελθόν, σε συνδυασμό με αναφορές στη σύγχρονη Ελλάδα και στη χριστιανική λατρεία, δείχνουν ότι ο Κάλβος έγραψε τις ωδές εξ ονόματος της εθνικής κοινότητας την οποία προσπαθεί να εμψυχώσει, να μνημειώσει και να δοξάσει.
Υπάρχουν θεματικές αντιθέσεις (ελευθερία-τυραννία)
Ορισμένοι μελετητές αποκάλεσαν τον Κάλβο «ποιητή της Ιδέας», με την έννοια ότι έγραψε μια νοητική, αντικειμενική ποίηση, που άντλησε την αφορμή της από την ιστορική συγκυρία της εποχής, αλλά κατά βάθος επικεντρώνεται σε διαχρονικές, μεταφυσικές ιδέες. Στράτευσε την ποίησή του στον ιερό σκοπό να υπηρετήσει την Επανάσταση (απόλυτος ιδεαλισμός). Κατά βάθος πολιτική ποίηση.

ΓΛΩΣΣΑ
Η ελληνική γλωσσική συνείδηση του Κάλβου διαμορφώθηκε υπό την επήρεια της λόγιας και όχι της ομιλούμενης.
Ο Κάλβος είναι ο μόνος μείζων Επτανήσιος ποιητής που δεν υιοθέτησε τη δημοτική γλώσσα.  Η γλωσσική αυτή αποστασία του από την Επτανησιακή Σχολή στάθηκε η αιτία επίκρισης και καταδίκης του από τους άλλους Επτανήσιους.
Από μορφολογική άποψη, γλώσσα της Καλβικής ποίησης είναι η καθαρεύουσα, εμπλουτισμένη με αρχαϊστικούς και δημώδεις τύπους.  Πρόκειται για εντελώς προσωπικό γλωσσικό ποιητικό ιδίωμα, αποτέλεσμα της μίξης και εντέλει της σύνθεσης γλωσσικών στοιχείων προερχόμενων από την αρχαία ελληνική, θρησκευτικά κείμενα, τη λόγια της εποχής, καθώς και τη δημώδη, μάλιστα και με ιδιωματικά στοιχεία.  Κορμός πάντως του καλβικού λεξιλογίου είναι οι αρχαιοελληνικές λέξεις.
Υπέρμαχος της καθαρεύουσας, την οποία εμπλουτίζει με αρχαϊστικούς η δημώδεις τύπους (κινείται στα πλαίσια της λόγιας γλώσσας).
Αρκετοί ιταλισμοί (π.χ. επίταξη του επιθέτου) και σολοικισμοί
Η γλώσσα του Κάλβου έχει επηρεασθεί από τον Ιταλό Foscolo που υποστηρίζει ότι η γλώσσα πρέπει να είναι λόγια – τεχνητή, εμπλουτισμένη με Αρχαϊστικά στοιχεία από την ομιλούσα.
Ποικιλότροπος ή πολύτροπος αρμονικά στο έργο του Κάλβου ο συνδυασμός πολλών διαφορετικών στοιχείων, εντός του έργου του (π.χ. στη γλώσσα).
Στο έργο του Κάλβου παρατηρείται έλλειψη βασικών ποιητικών κανόνων π.χ. ομοιοκαταληξία, λυρικότητα κλπ. στοιχεία που ακολουθούνται από την Ιταλική ποίηση.
Ο Κάλβος δεν ακολουθεί κανόνες, γιατί πιστεύει ότι η ποίηση πρέπει να είναι ελεύθερη.

ΤΕΧΝΟΤΡΟΠΙΑ
Κύριο διακριτικό στοιχείο της τεχνοτροπίας των Ωδών είναι η σύζευξη ή εξισορρόπηση των δύο κύριων αισθητικών ρευμάτων του καιρού του, του νεοκλασικισμού και του ρομαντισμού.
Δημαράς – ερμήνευσε τις Ωδές ως μίξη εσωτερικών στοιχείων του ιταλικού νεοκλασικισμού και του εκφραστικού κλίματος του ευρωπαϊκού προρομαντισμού, υποστηρίζοντας ότι πίσω από τη νεοκλασικιστική επιφάνεια των Ωδών λανθάνει η συναισθηματική και ψυχρή ροπή προς τον ρομαντισμό, ορισμένα ίχνη της οποίας φτάνουν μέχρι την επιφάνεια.
Πολίτης – «όλος αυτός ο φαινομενικός κλασικισμός είναι ένα εξωτερικό ντύμα μονάχα, κάτω από το οποίο κινείται η ανήσυχη ψυχή ενός γνήσιου ρομαντικού».
Τζιόβας – ενέταξε τις Ωδές, με διεξοδική τεκμηρίωση, στη σφαίρα επιρροής του ευρωπαϊκού νεοκλασικισμού.
Διαλησμάς – συνόψισε τα στοιχεία νεοκλασικισμού (παρομοίωση, μετωνυμία, εικονοπλαστική ικανότητα, ιδιότυπος ιδεαλισμός, κλασικά αιτήματα για την τέχνη, τέχνη: παιδευτική αφία + διδακτικός χαρακτήρας).
Γαραντούδης – η «πολύτροπος αρμονία» των Ωδών (= στιχουργικό σύστημα με αρχαιοελληνικές καταβολές, θέλησε να συμπυκνώσει και να αναδείξει το σύνθετο, πρωτεϊκό και αρμονικό ρυθμικό και εκφραστικό αποτέλεσμα το οποίο επεδίωξαν να παράγουν οι ωδές του). Στηρίχτηκε στην άρνηση της μουσικότητας, άρνηση ομοιοκαταληξίας, έντονη απόκλιση από μετρικές μορφές, γλώσσα και νόημα. Πιο κοντά στην ιταλική δραμαματική ποίηση (οργάνωση του ρυθμού των Ωδών με βάση τον εσωτερικό ρυθμό του ιταλικού δραματικού είδους).  Από τον εσωτερικό δραματικό ρυθμό των Ωδών απορρέουν χαρακτηριστικά τους όπως η άρνηση της ομοιοκαταληξίας και η έντονη απόκλιση ανάμεσα στις μετρικές μορφές από τη μια μεριά, και τη γλώσσα και το νόημα από την άλλη.
Ελύτης – η καλβική μετρική ήταν προάγγελος του ελεύθερου στίχου της ποιητικής γενιάς του 1930.
ΩΔΕΣ
«Φιλόπατρις»
Έχει επηρεαστεί από τον ιταλικό νεοκλασικισμό και γαλλικό διαφωτισμό.
Μέσα από την ωδή, εκφράζει την αγάπη για τη μακρινή πατρίδα – γενέτειρα που δεν γνώρισε και την καταπίεση των τυράννων.
«Εις θάνατον»
Εμφανίζεται μέσα σε όραμα το φάντασμα της μητέρας, με την οποία υπερνικάται ο φόβος του θανάτου.
«Εις Μούσας»
Κάνει επίκληση στις Μούσες. Είναι η κλασσική επίκληση που έκανε κάθε αρχαίος ποιητής. Στην προκειμένη περίπτωση, ο Κάλβος κάνει την επίκληση προκειμένου το έργο του να συμβάλει στον αγώνα της δικαιοσύνης σε βάρος της τυραννικής αδικίας.

ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΥ

1. Ανδρέας Κάλβος (1792 – 1869)
«Ο ωκεανός» (75)
Πολίτης (σ. 152) - 20 ωδές η μοναδική του προσφορά στη νεοελληνική ποίηση. Ποιήματα αγωνιστικά και παραινετικά, γράφτηκαν εξ ονόματος της εθνικής κοινότητας την οποία προσπαθεί να εμψυχώσεις, να μνημειώσει και να δοξάσει. Στο κλίμα του ευρωπαϊκού φιλελληνισμού.
Θέμα: η Ελληνική Επανάσταση. Μετρική: ιδιότυπη, 4 7σύλλαβοι και ένας καταληκτικός 5σύλλαβος. Σχήμα κλασικότροπο, ωστόσο βάση δημοτικός 15σύλλαβος σπασμένος στα δύο. Γλώσσα: κράμα δημοτικής και αρχαΐζουσας. Εφαρμόζει ποιητικές και αισθητικές θεωρίες των ιταλών κλασικιστών, κυρίως του δασκάλου του, του Φόσκολου. Βάση: λαλουμένη που εμπλουτίζεται με αρχαϊκές εκφράζεις και σπάνιες λέξεις. Δημοτικές λέξεις που παραμορφώνονται με αρχαιόπροπες καταλήξεις. Αρνητικά: Ζει 20 χρόνια μακριά από την Ελλάδα => αποκομμένος από την παράδοση (δημοτική και φαναριώτικη).  Κλασικιστικές φόρμες και σχήματα. Υψωμένος τόνος - γνήσιος ρομαντικός πυρήνας (βαθύτατη αντινομία: ο φαινομενικός κλασικισμός μόνο εξωτερικό ντύμα, κάτω από το οποίο κινείται η ανήσυχη ψυχή ενός γνήσιου ρομαντικού. Σε αυτές ακριβώς τις λίγες στιγμές ποιητικής ευφορίας ("ποιητικά κενά" κατά τους κριτικούς) βρίσκεται η αληθινή φυσιογνωμία και λυρική τόλμη του ποιητή.
Δραστηριότητα 1 -- Πρόθεση των ωδών ήταν να διακυρυχθεί το πατριωτικό και πολιτικό ιδεώδες της εθνικής αποκατάστασης των Ελλήνων. Μπορεί να λειτουργήσει αυτός ο υψηλόφωνος τόνος της καλβικής ποίησης σήμερα;
Μεν θεματικά ανεπίκαιρη ποίση, αλλά συνεχίζει να γοητεύει χάρη στη  συναισθηματική οικειότητα που προκαλεί η αίσθηση ενός αυτοεξόριστου ανάμεσά μας. Ο Κάλβος αρνήθηκε (όπως θα αρνιόταν και σήμερα) μια ελληνική πραγματικότητα εντελώς ξένη προς το δικό του ιδανικό της ελληνικότητας, ένα όραμα του οποίου υπήρξε υμνητής και απολογητής. Ο ιδεατός ελληνισμός μιας ανύπαρκτης πατρίδας στάθηκε για τον ποιητή ο ποιητικός, ηθικός, πολιτικός και εθνικός παράδεισός του. Εξόριστος εκείνος, εξόριστοι κι εμείς, ατενίζουμε με θάμβος αυτόν τον παράδεισο.
Δραστηριότητα 3 -- Να διαπιστώσετε τη γλωσσική σύνθεση στοιχείων α/ε, λόγιας και δημώδους γλώσσας. Να καταγράψετε τις λέξεις (αρχαίες κυρίως) και μυθολογικές αναφορές που χρήζουν λεξιλογικής ή πραγματολογικής ερμηνείας:
- εμβόλια: κρέπια -- διάφανα μαύρα υφάσματα ως ένδειξη πένθους
- ηώα.. ανοίγουσιν -- τα πρωινά σιδερένια κιγκλιδώματα, ώστε να βγουν τα άλογα του Ήλιου για το καθημερινό ταξίδι τους
- αμιλλητήρια (πέταλα) -- που αμιλλώνται, συναγωνίζονται μεταξύ τους
- βρέμων -- που βρυχάται
- τρίμορφος Εκάτη -- Τιτανίδα, κόρη του Πέρση και της Αστερίας, στην περιοχή του ουρανού ταυτιζόταν με τη σελήνη.
- (παραθαλάσσια) κλειτά -- κλειστά, σετά ή ξακουστά, ένδοξα.
- Ωκεανέ: γιος του Ουρανού και της Γαίας, πατέρας των θεών. Εδώ συμβολίζεται ως κοσμογινοκή αρχή και ταυτίζεται με τη θάλασσα του Αιγαίου.
- ροάς -- ρεύματα
- νώτα -- επιφάνεια της θάλασσας
- πρόφαντος -- εμφανής από μεγάλη απόσταση
- αδράχτια -- μεταφορικά η αντένα, μακρύ κομμάτι ξύλου που συνδέεται πλαγίως στο κατάρτι του πλοίου.
- τους πύργους θαλασσίους: ποιητική φράση, εννοούνται οι τουρκικές φρεγάτες.
- φιλεί: αγαπά
Τα παραπάνω δείχνουν ότι η ανάγνωση των Ωδών προϋποθέτει την εξοικείωση του αναγνώστη με την κλασικιστική σκευή του Κάλβου.
Δραστηριότητα 4: Με ποιο τρόπο γίνεται η μετάβαση της επαναστατημένης Ελλάδας από το χάος μιας γενικής κοσμογονίας στην επαναστατική ηρωογονία της εποχής:
α' στροφή: επιγραμματική αναγγελία θέματος: η ιστορία της σκλαβωμένης Ελλάδας.
- στ. β-ιβ': α' ενότητα -- νύχτα δουλείας = κοσμογονική κατάσταση νεκρικής νύχτας. => τη νύχτα διαδέχεται η αυγή που αναζωογονεί την οικουμένη (ο φυσικός χρόνος της κοσμογονίας)
- Από στ. ιγ': β' ενότητα -- μεταβαίνουμε στον ιστορικό χρόνο της σκλαβιάς (συμβολική νύχτα ελληνικής φυλής), λυτρωτική παρέμβαση της θεϊκής Ελευθερίας στον Ωκεανό να επιφέρει αναγέννηση στον χώρο του Αιγαίου - Επανάσταση.
- στ. λ-λ: γ' ενότητα -- ευχές και προτροπές στους επαναστατημένους νησιώτες που με τη βοήθεια του Θεού κατορθώνουν τις ναυτικές νίκες του 1822.
Παρατήρηση: ολοφάνερη εκφραστική διάκριση σε 2 μέρη: α) εικονιστικό (2 πρώτες ενότητες) β) ρητορικό (3η ενότητα).

Τρίτη 24 Μαΐου 2011

Ελπ 30 - Η ποίηση του Διονυσίου Σολωμού

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 -- ενημερωμένο στις 24/5

(Σημείωση: Μέχρι το τέλος Ιουνίου όλα τα κεφάλαια παραμένουν ανοικτά σε συνεχή εμπλουτισμό.)

Διονύσιος Σολωμός
ΕΝΝΟΙΕΣ – ΚΛΕΙΔΙΑ
  • Εθνικός ποιητής
  • Στοχασμοί
  • Αυτόγραφα έργα
  • Ελευθερία και φύση
  • Θρησκεία και θάνατος
  • «Τρόπος μεικτός γνήσιος»
  • Αποσπασματικότητα
  • Λυρικά επεισόδια ή λυρικές ενότητες

Ο ΒΙΟΣ ΤΟΥ ΣΟΛΩΜΟΥ

Γεννήθηκε το 1798 στη Ζάκυνθο, εξώγαμο τέκνο του 61 ετών πλούσιου Ζακύνθιου κόντε Νικολάου Σολωμού και της 15χρονης υπηρέτριάς του Αγγελικής Νίκλη, με την οποία ο Νικόλαος διατηρούσε δεσμό από το 1796.
Σπουδές: Νομική Σχολή Παβίας. Βάσεις παιδείας του η α/ε και λατινική γλώσσα και λογοτεχνία.
Συναναστράφηκε με γνωστούς Ιταλούς ποιητές του νεοκλασικισμού και του ανερχόμενου ρομαντισμού.
Δίκη με αδελφό, δικαίωση, ωστόσο αποξενώθηκε από μητέρα του και ως ποιητής αποτραβήχτηκε από τη δημοσιότητα. Δεν παντρεύτηκε ποτέ, ιδιότροπος άνθρωπος σχεδόν μονήρης και με ανίκητο πάθος για το αλκοόλ. Είχε ενετικό τίτλο ευγενείας.
Πέθανε στην Κέρκυρα στις 9/21 Φεβρουαρίου 1857, σε ηλικία 59 ετών.

Η ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΟΥ ΣΟΛΩΜΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ
Η ποιητική φήμη του μεταξύ των συγχρόνων του οφειλόταν κυρίως στον νεανικό «Ύμνο εις την Ελευθερίαν» (έγραψε το ποίημα σε ηλικία 25 ετών).
Τα περισσότερα και καλύτερα ποιήματά του, ιδίως τα συνθέματα της ωριμότητάς του, έμειναν όχι μόνο ανέκδοτα αλλά και ανολοκλήρωτα, ακατάστατα και ανορθόγραφα γραμμένα, σε διάφορα στάδια επεξεργασίας, στα αυτόγραφα τετράδια ή και σκόρπια φύλλα του.  Σε ορισμένα σημεία η ακαταστασία είναι τέτοια ώστε ακόμα και οι ειδικοί αναγνώστες, οι φιλόλογοι, να διαφωνούν μέχρι σήμερα αν ορισμένοι στίχοι ανήκουν σ’ένα ποίημα ή σε άλλο.


ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΤΥΧΗ ΣΟΛΩΜΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ
Σολωμός: (δημοσιεύτηκε μικρό μέρος του έργου του και η φήμη που απέκτησε οφείλεται αποκλειστικά στον Ύμνο).
Πολυλάς: προσπάθησε να εκδώσει έργα του Πολυλά με τον τίτλο «Ευρισκόμενα».
Πολίτης: έγραψε τα «Άπαντα» που ήταν 3 τόμοι, «Αυτόγραφα Έργα» 2 τόμοι.
Αλεξίου: Ποιήματα και Πεζά.

 
ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΠΟΙΗΤΙΚΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΟΥ ΣΟΛΩΜΟΥ
1)      Στη Ζάκυνθο (1818-1828) – Ζακυνθινή Περίοδος
2)      Στην Κέρκυρα (1828-1857) – Κερκυραϊκή Περίοδος

Η ΝΕΑΝΙΚΗ ΘΗΤΕΙΑ ΣΤΗΝ ΙΤΑΛΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ
Τα πρώτα ποιήματα του Σολωμού, κυρίως σονέτα, γράφτηκαν στην ιταλική γλώσσα κατά τη διάρκεια των σπουδών του στην Ιταλία.
Τα θρησκευτικά θέματά τους οφείλονται κυρίως στο γεγονός ότι στην ιταλική ποίηση του τέλους του 18ου και των αρχών του 19ου αιώνα επικρατούσε η θρησκευτική θεματολογία.
Την περίοδο 1818-1822, συνέθετε στην ιταλική γλώσσα θρησκευτικά και σατιρικά ποιήματα – τα τελευταία είχαν συνήθως στόχο τον Ζακύνθιο γιατρό Διονύσιο Ροϊδη.

ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ
1818-1823 – 20 ΠΕΡΊΠΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΆ ΛΥΡΙΚΆ ΠΟΙΉΜΑΤΑ
Κρίνονται απλά και αφελή
Τα κύρια θέματά τους είναι η άδολη αγάπη για φανταστικές ή εξιδανικευμένες γυναίκες και ο θάνατος πλασματικών ηρώων ή πραγματικών προσώπων.

Η ΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΠΑΤΡΙΩΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ.  ΟΙ ΥΜΝΟΙ.
Τον 5ο του 1823 έγραψε τις 158 τετράστιχες στροφές του «Ύμνου εις την Ελευθερίαν»
Η γλώσσα του ποιήματος είναι μικτή: βάση της η δημοτική, η οποία όμως εμπλουτίζεται με λόγια ίχνη, χωρίς να λείπουν και κάποιοι ιταλισμοί.  Το ύφος συνθέτει στοιχεία του επικού και του λυρικού είδους.
Ο «Ύμνος», το σημαντικότερο ποιήμα της νεανικής περιόδου του Σολωμού, γνώρισε γρήγορα μεγάλη απήχηση, δημοσιεύτηκε και μεταφράστηκε επανειλημμένα.
Τα επόμενα χρόνια ακολούθησαν κι άλλα πατριωτικού κυρίως περιεχομένου ποιήματα: η λυρική ωδή «Εις το θάνατο του Λορδ Μπάυρον», το εξαιρετικό επίγραμμα «Η καταστροφή των Ψαρών» και το «Η Φαρμακωμένη».
ΕΡΓΑ ΤΟΥ ΣΟΛΩΜΟΥ
Σονέτα: Ανήκουν στη νεανική ποίηση του Σολωμού.
Θεματολογία: Θρησκευτικά θέματα παρμένα ως επί το πλείστον από την ιταλική ποίηση.
Γλώσσα: Ιταλική (λόγω της ζωής του στην Ιταλία).
Στόχος: Μέσα από τα σονέτα προσπαθεί να κριτικάρει τον Ροΐδη. Αντιπροσωπευτικό έργο οι αυτοσχέδιες ομοιοκαταληξίες.

Τα πρώτα ελληνικά ποιήματα του Σολωμού («Ξανθούλα», «Αγνώριστη»).
Θεματολογία: Άδολη αγάπη για φανταστικές και εξιδανικευμένες γυναίκες, ή ο θάνατος πλασματικών ή υπαρκτών προσώπων.
Γλώσσα: Ελληνική.
Χαρακτήρας: Τα κείμενα διέπονται από απλό και αφελή χαρακτήρα.

Πατριωτική ποίηση και Ύμνοι.
Θεματολογία: Ο,τιδήποτε αφορά τον αγώνα του 1821.
Γλώσσα: Ελληνική, Δημοτική.
Σκοπός: Μέσα από το έργο του να προτρέψει τον λαό για ομόνοια και αδελφικότητα.
Χαρακτήρας: Συνδυάζει Επικό και Λυρικό στοιχείο.
Αντιπροσωπευτικά έργα: «Ύμνος στην Ελευθερία» το 1823. «Ωδή στο θάνατο του Λόρδου Μπάϋρον», «Φαρμακωμένη», «Η καταστροφή των Ψαρών».
Ο ΛΑΜΠΡΟΣ.  ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΙΚΟ ΠΟΙΗΜΑ

Θεματολογία: Ερωτική ιστορία με τραγικό τέλος.
Γλώσσα: Δημοτική.
Επίδραση: Η επίδραση είναι από τον Μπάϋρον, όπου το χαρακτηριστικό του Μπάϋρον είναι ο επαναστάτης ήρωας που συγκρούεται με τον θεϊκό και τον ανθρώπινο νόμο. Επίσης θεματικά στοιχεία που τον επηρεάζουν από τον Μπάϋρον είναι: αιμομιξία, βίαιος πρόωρος θάνατος, αυτοκτονία, υπερφυσικά στοιχεία.
Χαρακτήρας: Επικός – Δραματικός. Συνδυάζει το επικό με το δραματικό στοιχείο.
Επικό-δραματικό ποίημα
Η πρώτη γραφή του ποιήματος χρονολογείται ήδη το 1823, το κύριο μέρος του γράφτηκε στα χρόνια 1824-1826, ενώ η ατελέσφορη προσπάθεια για την ολοκλήρωσή του διήρκεσε ως το 1834.
Επίδραση της ποίησης του Άγγλου ρομαντικού ποιητή Byron.

Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΤΗΣ ΖΑΚΥΝΘΟΣ


Θεματολογία: Εξιδανίκευση της γυναικείας μορφής.
Γλώσσα: Δημοτική (με ιδιώματα της Ζακύνθου).
Σκοπός: Επιδιώκει να σατιρίσει τη μορφή της Ζακυνθινιάς γυναίκας, που έχει επιλήψιμη συμπεριφορά και εθνικά και κοινωνικά (αυτό προκύπτει από την πρώτη επεξεργασία του έργου). Σε μία δεύτερη και τρίτη επεξεργασία, σκοπός είναι να  προβληθεί ένα εφιαλτικό όνειρο ή προφητεία, με αναφορές στον αγώνα του 1821, που παρουσιάζεται ως αγώνας του καλού με το κακό.
Κατά τον Μπάιρον, το έργο χαρακτηρίζεται ως εφιαλτική σάτιρα σε πεζό λόγο.
Κατά τσαν Σάνογλου, χαρακτηρίζεται ως ιδιόρρυθμη πρόζα με στοιχεία ποιητικού λόγου. Το γενικό συμπέρασμα είναι πως είτε είναι πρόζα είτε ποίημα σε πεζό.
Το 1826 άρχισε τη σύνθεση του Η γυναίκα της Ζάκυνθος (δημοσιεύτηκε το 1927).
Παλαιότερα η φιλολογική έρευνα αντιμετώπισε το έργο ως πεζό κείμενο, σύμφωνα όμως με νεότερους μελετητές πρόκειται ουσιαστικά για ποιητικό έργο, συγκεκριμένα για ποίημα σε πρόζα ή ποίημα σε πεζό.
Αφηγητής είναι ο ιερομόναχος Διονύσιος.
Στο πρώτο και πιο ολοκληρωμένο στάδιο επεξεργασίας (1826-1829) στόχος ήταν η σάτιρα κάποιας συγκεκριμένης, ανώνυμης ζακυνθινής με επιλήψιμη κοινωνικά και εθνικά συμπεριφορά.
Στο δεύτερο (1829-1833) και στο τρίτο (1833) στάδιο επεξεργασίας, ο στόχος διευρύνθηκε και καθώς το έργο πήρε τη μορφή ενός εφιαλτικού οράματος ή προφητείας με αποκαλυπτικό χαρακτήρα και με αναφορές στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων, αναδεικνύεται σε μια σύγκρουση του καλού και του κακού.  Η γλώσσα του έργου είναι δημοτική με πολλά ιδιωματικά ζακυνθινά στοιχεία.

ΤΑ ΣΥΝΘΕΜΑΤΑ ΤΗΣ ΩΡΙΜΟΤΗΤΑΣ
Κρητικός (1833-4) απόσπασμα ενός ανολοκλήρωτου επικολυρικού συνθέματος, σηματοδοτεί την αρχή της ποιητικής ωριμότητας του Σολωμού.
Εκφραστική στροφή προς την ελληνική ποιητική παράδοση, ιδίως προς την κρητική λογοτεχνία της ακμής, και ρυθμική καλλιέργεια του δεκαπεντασύλλαβου στίχου.
Θεματολογία: Ο αγώνας ενός ανθρώπου στη δίνη οριακών αντιθέσεων.
Γλώσσα: Δημοτική.
Σκοπός: Η αβεβαιότητα της υπάρχουσας κατάστασης.
Χαρακτήρας: Ώριμο έργο, που φανερώνει την στροφή του Σολωμού προς την Ελληνική και Κρητική παράδοση και, έχει έντονο το στοιχείο της λυρικότητας.
- Οι Ελεύθεροι πολιορκημένοι (1834-47) – 3 στάδια.
Θεματολογία: Η δεύτερη πολιορκία και η ηρωική έξοδος.
Γλώσσα: Δημοτική.
Σκοπός: Να αναδειχθεί το ηρωικό μεγαλείο των Ελλήνων.

- Ο Πόρφυρας (1847-9) εκδοτικά το ποίημα παρουσιάζει πολλά προβλήματα: οι μορφές που παραδίδουν οι εκδόσεις Πολυλά και Αλεξίου έχουν σημαντικές διαφορές στην έκταση και στο περιεχόμενο.
Θεματολογία: Ένα πραγματικό περιστατικό της καθημερινότητας (ένας καρχαρίας κατασπαράσσει έναν άγγελο στρατιώτη στην Κέρκυρα).
Γλώσσα: Δημοτική.
Σκοπός: Η επεξεργασία του ίδιου του θανάτου ως μια μυστική και αποκαλυπτική στιγμή (τη στιγμή που ο στρατιώτης φτάνει στο τέλος, ανακαλύπτει ή αποκαλύπτει τον εαυτό του).
Την τελευταία δεκαετία της ζωής του ο Σολωμός επέστρεψε στη σύνθεση ιταλικών ποιητικών κειμένων.
Από την τελευταία δεκαετία σώζονται επίσης πεζά σχεδιάσματα, γραμμένα στα ιταλικά, όπου ο ποιητής αναπτύσσει την υπόθεση ποιημάτων που σκόπευε να γράψει.

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΤΗΣ ΣΟΛΩΜΙΚΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ


ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΣΟΛΩΜΟΥ (ΔΥΟ ΖΕΥΓΗ)
ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ & ΦΥΣΗ.
ΘΡΗΣΚΕΙΑ & ΘΑΝΑΤΟΣ.
ΕΡΩΤΑΣ: Σε όλο το έργο του Σολωμού είναι αγνός, με εξαίρεση το «Λάμπρο» όπου είναι σαρκικός.
ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ: Ο Σολωμός κωδικοποιεί τις προκλήσεις σε τέσσερα σημεία: Πόλεμος, ηθικό χρέος, έρωτας, ποίηση.
Το βασικό θεματικό τρίπτυχο (πατρίδα, χριστιανική θρησκεία, εξιδανικευμένη γυναικεία μορφή) της Επτανησιακής Σχολής, ισχύει και για τη νεανική ποιητική παραγωγή του Σολωμού της ζακυνθινής περιόδου.
Στα ώριμα συνθέματα της κερκυραϊκής περιόδου τα ίδια θεματικά κέντρα γίνονται αντικείμενο επεξεργασίας και εμπλουτίζονται μέσα από τις συστηματικές φιλοσοφικές αναζητήσεις του Σολωμού, με αποτέλεσμα να ανάγονται στα θέματα εκείνα που απασχόλησαν τους μεγάλους ποιητές όλων των εποχών: ο έρωτας, ο θάνατος, η ελευθερία, η πίστη στον θεό, η σχέση του ανθρώπου με τη φύση.
Ο Mackridge – κωδικοποίησε την επεξεργασία των κύριων θεμάτων της σολωμικής ποίησης σε δύο ζεύγη αντιθέσεων: ελευθερία και φύση, θρησκεία και θάνατος.  Η ελευθερία, που συνδέεται σταθερά με τους αγώνες των Ελλήνων κατά των Τούρκων και που είναι κατάκτηση της ανθρώπινης βούλησης, θριαμβεύει επάνω στη φύση, που κυριαρχείται από ανεξέλεγκτες δυνάμεις και δεν γνωρίζει ηθικούς κανόνες. Στο θεματικό ζεύγος θρησκεία και θάνατος, η χριστιανική πίστη υπερβαίνει τον θάνατο.  Όλα τα συνθετικά ποιήματα τελειώνουν με τον βίαιο θάνατο των βασικών ηρώων.
Τα συνθέματα της σολωμικής ωριμότητας περιστρέφονται γύρω από τις ποικίλες όψεις της δοκιμασίας του ανθρώπου να φέρει σε αίσιο πέρας την πάλη του με τα μεγάλα εμπόδια και προκλήσεις της ζωής: τον πόλεμο, το ηθικό χρέος, τον έρωτα, την ποίηση.

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΣΟΛΩΜΙΚΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ

Η κεντρική ιδέα των ποιημάτων συλλαμβάνεται σε ιταλικό πεζό κείμενο, ενώ ο θεματικός πυρήνας του έργου, σε ελληνικούς στίχους.
Την ευκολία της γραφής λυρικών κατά βάση ποιημάτων με ένα κεντρικό θέμα διαδέχθηκε η δυσκολία της σύνθεσης μεγαλεπήβολων ποιητικών έργων, τα οποία συναιρούσαν διαφορετικούς εκφραστικούς τρόπους και όπου τα διάφορα μέρη δεν συνδέονταν μεταξύ τους παρατακτικά, δηλαδή δεν γράφονταν και δεν διατάσσονταν απλώς το ένα μετά το άλλο, αλλά αναπτύσσονταν με οργανική σχέση, ως ενιαίο σώμα που τα διάφορα μέλη που διέπονται από μια κεντρική αρχή.
Ο Σολωμός στην αρχή κατέγραφε σε ιταλικό πεζό κείμενο την κεντρική ιδέα και τα βασικά στοιχεία της υπόθεσης του ποιήματος και στη συνέχεια στιχουργούσε διάφορους θεματικούς πυρήνες της υπόθεσης σε ελληνικούς στίχους.  Ενδιαμέσως δεν έπαυε να καταγράφει στα ιταλικά διάφορους στοχασμούς, ενώ υπέβαλε τους ελληνικούς στίχους σε διάφορα στάδια επεξεργασίας.
Ο Σολωμός αποσπούσε από παλαιότερα ποιήματα ορισμένες θεματικές μονάδες, έκτασης ενός ή δύο στίχων, αλλά, μερικές φορές, ακόμη και ολόκληρες θεματικές ενότητες, τις επεξεργαζόταν και στη συνέχεια τις ενέτασσε σε άλλα, νεότερα ποιήματα.

ΤΕΧΝΟΤΡΟΠΙΑ

Επίδραση του Ρομαντισμού.
Γνήσιος μικρός τρόπος ποίησης.
Αποσπασματικότητα του έργου.
Γνήσιος μικτός τρόπος ποίησης: Μέσα από το έργο του Σολωμού, παρατηρείται μίξη Κλασσικιστικού με το Ρομαντικό στοιχείο. Στην ποίηση του Σολωμού δεν εξωτερικεύονται τα εσωτερικά πάθη, αλλά προβάλλεται ο αγώνας για την Ελευθερία. Στην ανάλυση ενός έργου σε ό,τι αφορά την τεχνοτροπία, πρέπει να αναφερθεί εάν έχει αφηγηματικό χαρακτήρα, εάν εμπεριέχει δραματικά στοιχεία (ομιλίες, διάλογοι).
«Κρητικός»: εάν εμπεριέχει λυρικά στοιχεία ή και τα δύο.
Παράλληλη απήχηση και σύζευξη του νεοκλασικισμού και του ρομαντισμού.
Στην εξέλιξη της σολωμικής ποίησης, διαπιστώνεται και μια φανερή διαφοροποίηση στο ποιητικό είδος: στη ζακυνθινή περίοδο ο Σολωμός έγραψε κυρίως σύντομα ποιήματα του λυρικού είδους, ενώ στην κερκυραϊκή περίοδο συνέθετε πρωτίστως μεγαλύτερης έκτασης ποιήματα του δραματικού ή / και του επικού / αφηγηματικού είδους.

Ο «ΜΕΙΚΤΟΣ ΓΝΗΣΙΟΣ» ΤΡΟΠΟΣ ΠΟΙΗΣΗΣ
Η νεανική νεοκλασικιστική ποίηση του Σολωμού αφομοίωσε, όπως και τα ιταλικά πρότυπά της, αρκετά στοιχεία του προρομαντισμό.
Ο νεανικός κλασικορομαντισμός του Σολωμού λειτούργησε εποικοδομητικά για τη σύμμειξη κλασικιστικών και ρομαντικών τεχνοτροπικών στοιχείων, την οποία ο Σολωμός επιχείρησε στην ώριμη περίοδό του.
Η πρόθεση για τη δημιουργία μεικτού τρόπου φανερώνει ότι σε θεωρητικό επίπεδο ο ώριμος ποιητής Σολωμός σκεφτόταν ως ρομαντικός.
Αυτό πάντως δεν σημαίνει ότι ο ώριμος Σολωμός θεωρούσε, όπως οι ρομαντικοί ποιητές της εποχής του, την ποίηση τρόπο έκφρασης ενός ασυγκράτητου προσωπικού πάθους.
Τα ώριμα συνθέματά του αφορούν κυρίως στον εθνικό αγώνα των ομοεθνών του, στους οποίους ο ποιητής προσπαθεί να προσφέρει παραδείγματα μιας ανώτερης, πνευματικής και ηθικής στάσης ζωής.
Από την άποψη του ποιητικού είδους τα κύρια σολωμικά ποιήματα θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως εξής:
ü  Ο Λάμπρος – αφηγηματικό ποίημα με δραματικά στοιχεία
ü  Ο Κρητικός – δραματικός μονόλογος με λυρικά στοιχεία
ü  Οι Ελεύθεροι πολιορκημένοι – ποίημα με αφηγηματικό πλαίσιο αλλά αναπτύσσεται κυρίως με δραματικά και λυρικά στοιχεία

Η ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ
Αποσπασματικότητα – το γεγονός ότι τα συνθετικά και σημαντικότερα ποιήματα μας παραδόθηκαν ανολοκλήρωτα σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό.
Δεν δημοσιεύει πολλά έργα του.
Δεν ολοκληρώνει έργα του ή τα ολοκληρώνει, αλλά έχουν μέσα κενά.


ΕΡΜΗΝΕΙΕΣ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ (ΤΡΕΙΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ)
Βιώματα, ψυχολογική κατάσταση (αλκοολικός, τελειομανής, οκνηρός).
Προσωπική ανυπέρβλητη εσωτερική δυσκολία. (εκμάθηση ελληνικής γλώσσας, όπου η σχέση του χαρακτηρίζεται ελλιπής).
Ζήτημα τεχνοτροπίας ή ποιητικής ωριμότητας του Σολωμού.
Υπάρχουν τρεις απόψεις μελετητών επί του ζητήματος:
α) Βελούδης: η ρομαντική αισθητική ή διαλεκτική του Hegel (επιρροή από τους Ευρωπαίους ποιητές).
β) Maccridge: Υποστηρίζει ότι ο Σολωμός διέκρινε την ποιητική ιδέα των ποιημάτων από την γλωσσική και εκφραστική υλοποίηση.
γ) Βαγενάς: Υποστηρίζει και αυτός, ότι υπάρχει ασυμβατότητα ανάμεσα στο περιεχόμενο και την έκφραση π.χ. προσπαθεί να γράψει τραγική ποίηση με λυρική γλώσσα.
Οι μελετητές υποστηρίζουν δύο πράγματα: είτε πως αυτό είναι τυχαίο, είτε αφορά τον χαρακτήρα του Σολωμού.
Η άποψη του Πολίτη: Θεωρεί πως αυτή η αποσπασματικότητα, οφείλεται στην αδιαφορία του Σολωμού να εντάξει τα λυρικά αποσπάσματα σε ένα συνολικό αφηγηματικό ή επικολυρικό έργο. Είναι εσκεμμένη προσπάθεια και δείχνει ότι ο Σολωμός επιδιώκει να αποστασιοποιεί ό,τιδήποτε λυρικό από ό,τιδήποτε μη λυρικό.
Πολίτης – ονόμασε τα αποσπάσματα «λυρικές ενότητες» ή «λυρικά επεισόδια», ο Σολωμός «δε θέλησε ή δεν ενδιαφέρθηκε να εντάξει τα λυρικά αυτά κομμάτια σ’ ένα σύνολο αφηγηματικό ή «επικολυρικό».  Έμεινε στην καθαρή λυρική έκφραση, αδιαφορώντας για τη μη λυρική συνδετική ουσία, προχωρώντας έτσι προς μια κατάκτηση ενός «καθαρού» λυρικού χώρου, πολύ πιο πρίν από την εποχή του».
3 Κατηγορίες απαντήσεων για τις αιτίες για τις οποίες ο Σολωμός δεν ολοκλήρωνε τα ώριμα ποιήματά του:
(1) βιογραφικού ή ψυχολογικού χαρακτήρα ερμηνείες (αλκοολισμός, οκνηρία, τελειομανία)
(2) προσωπική ανυπέρβλητη εξωτερική δυσκολία (ελλιπής ή και πλημμελής γνώση της ελληνικής γλώσσας, ή, ότι ο  Σολωμός δεν μπορούσε να συμβιβάσει τον φιλοσοφικό στοχασμό του με την ποιητική έκφραση.
(3) τεχνοτροπία ή εγγενής ζητήματα της ώριμης ποιητικής του Σολωμού.
Βελούδης – η αποσπασματική μορφή των σολωμικών ποιημάτων οφείλεται στην υιοθέτηση της σύγχρονης ρομαντικής ποιητικής θεωρίας και της διαλεκτικής αισθητικής του Hegel.  Το «απόσπασμα» ή το «ημιτελές έργο» είναι καίρια έκφραση της ρομαντικής αισθητικής η οποία «αντιλαμβάνεται την καλλιτεχνική δραστηριότητα ως μια δημιουργική διαδικασία, ως ένα δημιουργικό γίγνεσθαι».
Mackridge – Ο Σολωμός διέκρινε τη ποιητική ιδέα των ποιημάτων του από τη γλωσσική – εκφραστική υλοποίησή της.
Νάσος Βαγενάς – αιτία της αποσπασματικότητας είναι η εγγενής ασυμβατότητα ανάμεσα στο περιεχόμενο και στην έκφραση, το γεγονός δηλαδή ότι ο Σολωμός προσπαθούσε να γράψει «τραγικού και επικοτραγικού περιεχομένου ποίηση με λυρική γλώσσα».
Οι λογοτεχνικές πηγές του Σολωμού διακρίνονται σε τέσσερις άξονες:
  1. Αρχαία λογοτεχνία
  2. Αγία Γραφή
  3. Νεοελληνική λογοτεχνική παράδοση (δημώδη μεσαιωνικά κείμενα, κρητική λογοτεχνία, δημοτικό τραγούδι, «πρόδρομοι»)
  4. Ευρωπαϊκή λογοτεχνική παράδοση (ιδίως ιταλική και γερμανική λογοτεχνία)
ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΥ

1. Διονύσιος Σολωμός (1798 – 1857)
«Διάλογος» (53)
Πολίτης (σ. 145-6) – Το πρώτο από τα δύο μοναδικά πεζά του Σολωμού, γραμμένο το 1824. Το «πιστεύω» του Σολωμού για τη δημοτική γλώσσα (επιχειρήματα αντλημένα από γαλλικό διαφωτισμό). Γλωσσοπλάστης ποιητής: Κανείς δεν έχει το δικαίωμα να αλλάζει τη γλώσσα του λαού.. αλλάζοντας εξωτερικά τους τύπους δεν καλλιεργούμε και δεν ευγενίζουμε τη γλώσσα.. μόνο ο ποιητής, βασισμένος στη λαϊκή γλώσσα, θα την πλουτίσει και θα την εξευγενίσει εσωτερικά, θα βαθύνει και θα ευρύνει το νόημα της κάθε λέξης, έτσι που η γλώσσα να εκφράζει τα πιο λεπτά αισθήματα και κινήματα της ψυχής.
Πρώτο ποίημα που θεωρητικοποιήθηκε η χρήση της δημοτικής. Ισότιμος ο αγώνας για την ελευθερία και τη γλώσσα. Αντλεί τα επιχειρήματά του από τον Διαφωτισμό. Στο κείμενο αναφέρονται ονόματα ευρωπαίων και αρχαίων συγγραφέων. Επικαλείται την παράδοση των σύγχρονων δυτικών γλωσσών με την ομιλούμενη γλώσσα. Προβάλλεται ο δημιουργικός ρόλος του ποιητή που σέβεται γραμματική και λεξιλόγιο και θέλει να εξευγενίσει, εμπλουτίσει και διευρύνει το νόημα της κάθε λέξης.

«Ξανθούλα» (65)
Πολίτης (σ. 142) – Γυναικεία μορφή, ένα θέμα μόνιμο και βασικό σε όλη την ποίηση του Σολωμού. Προ-ρομαντική σκηνογραφία. Μια διαπίστωση γεγονότων μονάχα, καμιά συγκινησιακή πέριγραφή. Η συγκίνηση δημιουργείται με το εντελώς απέριττο της έκφρασης, με το αυτονόητο ξαναγύρισμα της ρυθμικής μελωδίας.
Τα πρώτα ελληνικά λυρικά (1818-1823). Θέμα: γυναίκα. Μορφή: απέριττη έκφραση, μικροό στίχοι, απλοϊκό, ρυθμική μελωδία. Λυρική, ιδιωτικής φύσεως χώρου. Περιστατικό: αποχαιρετισμός κόρης από φίλους. Μοτίβα: επικέντρωση μορφής στο θλιβερό συμβάν, μεγάλη θλίψη στους φίλους και στον ποιητή. Τόνος ελαφρότητας μέσα από την επανάληψη και τα υποκοριστικά.

«Καταστροφή Ψαρών» (65)
Πολίτης (σ. 143) – Γραμμένο το 1825. Προχωρεί ολοένα σταθερότερα προς την κατάκτηση του γλωσσικού οργάνου και της λυρικής έκφρασης. Λιτότατο, συμπυκνωμένο στην έκφραση επίγραμμα. Στα χρόνια αυτά συντελείται και μια βαθύτερη αλλαγή στην ποιητική του Σολωμού: στα νεανικά του έργα είναι ο εμπνευσμένος ψάλτης και ο άνθρωπος που αυτοσχεδιάζει με καταπληκτική ευκολία.. τώρα προσπαθεί να δαμάσει την έμφυτη αυτή ευκολία και να την υποτάξει σε μια αυστηρότερα πειθαρχημένη και ανώτερη αντίληψη της ποιητικής τέχνης, που ο ίδιος ονόμασε «νόημα της τέχνης». «Η δυσκολία που νιώθει ένας συγγραφέας δεν είναι να δείξει φαντασία και πάθος, αλλά να υποτάξει τα δύο αυτά, με καιρό και με κόπο, εις το νόημα της τέχνης». Η πορεία από το «ξεχείλισμα της ψυχής» στο «νόημα της τέχνης» ολοκληρώνεται μέσα σε αυτή τη δημιουργική δεκαετία. Έχει σαφή συνείδηση του προορισμού του και είναι αποκλειστικά αφοσιωμένος στο έργο του.
Αποτίμηση της σημασίας ενός σημαντικού εθνικού γεγονότος. Προσωποποίηση μιας αφηρημένης έννοιας. Δόξα σε θεϊκή παρουσία. Επικολυρικό. Αγάπη για την πατρίδα. Θεματική: συλλογικού περιβάλλοντος. Στροφή στην πατριωτική ποίηση. Συμπυκνωμένο. Σοβαρότητα και επισημότητα επιγραμμικού ύφους. Παρουσίαζει τα σύμβολα ενός εθνικού δράματος.

Δραστηριότητα 2 (Ξανθούλα =/= Η καταστροφή των Ψαρών) -- Σε ποια θεματικά και υφολογικά στοιχεία έγκειται η μετάβαση από τα αφελή ποιήματα στην ώριμη ποίηση των εθνικών ιδεών;
Διαφορά καταρχήν θεματική:
α. Ξανθούλα: περιστατικό ιδιωτικής φύσης (τον αποχαιρετισμό μιας νεαρής κοπέλας από τους φίλους της) καταγράφει το συναίσθημα της θλίψης που προκάλεσε στον ποιητή και τους φίλους η φυγή της στην ξενιτιά.
β. καταστροφή Ψαρών: αποτίμηση της σημασίας ενός σημαντικού εθνικού γεγονότος (ολική καταστροφή του νησιού από τον τουρκικό στόλο στις 21.6.1824), καθώς ο ποιητής προσωποποιεί μια αφηρημένη έννοια, τη Δόξα, σε θεϊκή παρουσία.
Διαφορά στα επιμέρους θεματικά μοτίβα + εκφραστικά μέσα:
α. βαρκούλα, μαντήλι, ξανθά μαλλιά: επικεντρώνουν την προσοχή του αναγνώστη σε ένα θλιβερό ιδιωτικό συμβάν. Υποκοριστικά, επαναλήψεις: δίνουν στο ποίημα έναν τόνο ελαφρότητας.
β. ολόμαυρη ράχη, λαμπρά παλληκάρια, στεφάνι, έρημη γη: αναδεικνύουν με τη δέουσα σοβαρότητα και επισημότητα του επιγραμματικού ύφους, τον χώρο, τα πρόσωπα και τα σύμβολα ενός εθνικού δράματος.
«Φαρμακωμένη» (66)
Πολίτης (σ. 143) – όπως και στην Καταστροφή Ψαρών. Γραμμένα την ίδια δεκαετία (1826). Ένα σημαντικό προχώρημα. Αρχίζοντας από ένα θρήνο για τη φαρμακωμένη κόρη, περνά ανεπαίσθητα, και με μια διάθεση καθαρά μουσική, στην υπεράσπιση της νέας κόρης από την καταλαλιά του κόσμου, με μιαν ακαταμάχητη πειθώ, που μπορούμε να ονομάσουμε πειθώ λυρική.
Ελεγεία για μια φίλη του. Προσπαθεί να δαμάσει την ευκολία γραφής σε πειθαρχημένη αντίληψη της ποίησης. Θρήνος: υπεράσπιση κόρης από την κοινωνική κατακραυγή... λυρική πειθώ. Έμφαση στην αγνότητα, στην εξιδανίκευση της γυναίκας. Θάνατος ως προάγγελος της δευτέρας παρουσίας.

«Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» (68)
Πολίτης (σ. 148-151) – Το ποίημα που τον απασχόλησε όσο κανένα άλλο. Ζει από κοντά τα γεγονότα, γράφει πολύ αργότερα. Χωρίς ομοιοκαταληξία, χωρίς συνίζηση. Αυστηρή σχεδόν ασκητική στιχουργική δομή και μια εσωτερική αρμονία αινιγματική ακόμα και σήμερα. Κατάκτηση ενός «καθαρού» λυρικού χώρου. Ανήκει στην υψηλή ποίηση των ώριμων χρόνων του (και τίποτα δεν ήξεραν οι σύγχρονοί του ως την ώρα του θανάτου του – 59 χρονών).
Ο Σολωμός δεν προχώρησε στην ολοκλήρωση. Δεν τα ενέταξε σε σύνολο. Έμεινε στην καθαρή λυρική έκφραση. Αποτελούν λυρικές ενότητες.
Ώριμη περίοδος, οργανικό ποίημα καθώς ακολούθησε την εξέλιξη της ποιητικής και της τεχνικής του. Επιχείρησε τον μεικτό γνήσιο τρόπο (συνδυασμός κλασικού και ρομαντικού). Ωστόσο, το ποίημα χαρακτηρίζεται ως αμιγώς ρομαντικό.
Ποίημα αφηγηματικό με δραματικά λυρικά στοιχεία και δραματικούς μονολόγους.
2η πολιορκία Μεσολογγίου (1825) και αναφέρεται στην ηρωική έξοδο τον Απρίλη του 1826.
Και τα τρία σχεδιάσματα φανερώνουν τον αγώνα να υποτάξει τη γλώσσα και τον 15σύλλαβο στον σκοπό του. Αρχικά σε 15σύλλαβο ομοιοκατάληκτο.
Θεματικά ζεύγη αντιθέσεων: ελευθερία-φύση και θρησκεία-θάνατος.
Ελευθερία στη συνειδητή βούληση του ανθρώπου που υπερνικά τη φύση που εμφανίζεται ως πείνα, ξελόγιασμα άνοιξης, ενώ η θρησκεία, η χριστιανική πίστη υπερβαίνει τον θάνατο και τον ακυρώνει.
Το θεματικό ζεύγος ελευθερία-φύση αποκτά εδώ πνευματική σημασία. Επιζητούν την απελευθέρωση της ψυχής και ανταγωνίζονται τη φύση (τα φυσικά και ψυχικά εμπόδια).
Στο ζεύγος θρησκεία-θάνατος οι πολιορκημένοι αντλούν πίστη από τον θεό για την επικείμενη εθελοντική θυσία και παραμένουν ελεύθεροι καθώς η θρησκεία υπερβαίνει τον θάνατο.
Η γλώσσα χαρακτηρίζεται από λυρική πυκνότητα και τα 3 σχεδιάσματα είναι σε αφηγηματική μορφή.
Απηχεί και τροποποιεί τον Σίλλερ και τους γερμανούς ρομαντικούς.
Δεν διαχωρίζει ψυχή από σώμα. Το ιδανικό της απόλυτης ελευθερίας επιτυγχάνεται στον υπαρκτό κόσμο καθώς οι πολιορκημένοι, αντιμέτωποι με την ομορφιά της φύσης και τη δύναμη του εχθρού, θυσιάζονται. Μάγεμα της φύσης/άνοιξης αποτελεί δύναμη που φέρνει δειλία/δισταγμό.

Ασκήσεις αυτοαξιολόγησης:

1. Ποιοι οι 4 κύριοι σταθμοί της εκδοτικής τύχης του σολωμικού έργου;
α. Η έκδοση του τόμου Τα ευρισκόμενα (1859) από τον Ιάκωβο Πολυλά (ανέκδοτα σολωμικά ποιήματα)
β. Τα Άπαντα (1848 κ.ε.) από τον Λίνο Πολίτη
γ. Αυτόγραφα έργα (1964) από τον Λίνο Πολίτη (το ποιητικό εργαστήρι του Σολωμού)
δ. Ποιήματα και πεζά (1994) από τον Στυλιανό Αλεξίου (ολοκληρωμένα ποιήματα + αποσπάσματα).

2. Ποια τα στάδια εξέλιξης της ελληνόγλωσσης σολωμικής ποίησης;
α. Τα λυρικά ποιήματα (1818-1823). Θέματα: αγνή αγάπη για τη γυναίκα, θάνατος αγαπημένων προσώπων οικογ. και κοινων. περιβάλλοντος του ποιητή.
β. Οι 2 εκτενείς ύμνοι (1823-1826) κ.ά. Στροφή προς μια σοβαρή ποίηση. Θέμα: αγάπη για την πατρίδα, εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας.
γ. Ο Λάμπρος (1823-1826) Πρώτη προσπάθεια εκτενούς συνθετικού ποιήματος καθαρά ρομαντικής θεματολογίας και σύλληψης.
δ. Η γυναίκα της Ζάκυνθος (1826-1833) Πεζόμορφο σατιρικό κείμενο με πολλά ποιητικά στοιχεία. Εφιαλτικό όραμα με μεταφυσικό υπόβαθρο (σύγκρουση καλού με κακό)
ε. Τα συνθέματα της ωριμότητας (1833 κ.ε.) Οριστική στροφή προς ελλ. ποιητική παράδοση. Ιδιάζουσα ποιητική. Οργαγική ανάπτυξη, απαράμιλλη λυρικότητα, υψηλά νοήματα, ποίηση+φιλοσοφία.

3. Ποια τα 2 κύρια αντιθετικά θεματικά ζεύγη; Με ποιον τρόπο εξελίσσονται από τη νεανική στην ώριμη σολωμική ποίηση;
α. ελευθερία =/= φύση:
Η εξέλιξη εξαρτήθηκε από την σύζευξη ποίησης με φιλοσοφία.
- Στα νεανικά πατριωτικά ποιήματα: ελευθερία => ιδεολογική σημασία
φύση => ουδέτερο στοιχείο που δεν επηρεάζει τον αγώνα για την κατάκτησή της.
- Ωριμότητα: ελευθερία => πνευματική σημασία, αναδεικνύεται ο θρίαμβός της ως έκφρασης της ανθρώπινης βούλησης του ανθρώπου.
β. θρησκεία =/= θάνατος:
- Νεανική: προσδιορίζεται από τις συμβάσεις της θρησκευτικής θεματολογίας: θάνατος => η στιγμή καταξίωσης της θρησκευτικής πίστης χάρη στη λυτρωτική είσοδο του νεκρού στη μετά θάνατον ζωή.
- Ωριμότητα: δεν διαφοροποιούνται, μόνο πλουτίζονται λόγω της νοηματικής πυκνότητας των ποιημάτων. Η θρησκεία σταθερά υπερνικά και ακυρώνει τον θάνατο σε όλη την σολωμική ποίηση.

Δραστηριότητα 3: Ποια η ουσιαστική διαφορά στις 3 κατηγορίες ερμηνείας στο πρόβλημα της αποσπασματικότητας της σολωμικής ποίησης; Σε ποια από αυτές εντάσσεται η άποψη του Πολίτη;
Η διαφορές οφείλονται σε μια διπολική σχέση: α. η βιογραφική συγκυρία του ποιητή, οι συνθήκες της εποχής του β. οι εγγενείς δυσκολίες που θέτει το ίδιο το έργο. Ανάλογα με το αν ερμηνεία βασίστηκε στο α. ή στο β. ή στη μέση, προέκυψαν οι 3 κατηγορίες ερμηνείας που είναι:
α. Ερμηνεία αποσπασματικότητας από μια καθαρά εξωτερική θεώρησή της (προβληματικό άτομο, τα περιστατικά του βίου του ρυθμιστές του έργου του).
β. Γνώμονας η μορφωτική/πνευματική σχέση του ποιητή με την εποχή του (ιστορικής φύσης θεώρηση).
γ. Το βάρος στο ίδιο το έργο, στα ενδογενή χαρακτηριστικά του ύφους, μορφής, ποιητικού είδους των ώριμων έργων => η αποσπασματικότητα δεν είναι σύμπτωμα παθογένειας ή ένα επιφαινόμενο, αλλά μια καταστατική αρχή, το ειδοποιό στοιχείο της ανεπανάληπτης ταυτότητας της σολωμικής ποίησης.
Στο γ. εντάσσεται και η άποψη του Πολίτη.


Ελπ 30 - Η επτανησιακή ποίηση του 19ου αιώνα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 -- ενημερώθηκε στις 24/5

(Σημείωση: Μέχρι το τέλος Ιουνίου όλα τα κεφάλαια παραμένουν ανοικτά σε συνεχή εμπλουτισμό.)

ΕΝΝΟΙΕΣ - ΚΛΕΙΔΙΑ
  • Ηνωμένες Πολιτείες των Ιονίων Νήσων
  • Αγγλική Προστασία
  • Ευγενείς/αστοί/ποπολάροι: οι 3 κοινωνικές τάξεις
  • "Καταχθόνιοι"/μεταρρυθμιστές/ριζοσπάστες: οι 3 πολιτικοί σχηματισμοί
  • Επτανησιακή Σχολή/ποίηση: Η λογοτεχνική παραγωγή στα Ιόνια Νησιά (τελευταίες δεκαετίες 18ου - τέλος 19ου). Όρος από Κωστή Παλαμά, για να ονομάσει το σύνολο σχεδόν των αξιόλογων ποιητών που έδρασαν στα Επτάνησα τον 19ο αιώνα κυρίως γύρω από τον Δ. Σολωμό.
  • Προσολωμικοί/σολωμικοί/μετασολωμικοί/εξωσολωμικοί ποιητές
  • Νεοκλασικισμός και ρομαντισμός - Πρόκειται για δυο ισχυρά και αντιτιθέμενα αισθητικά ρεύματα του 19ου αι. Ο επτανησιακός νεοκλασικισμός προήλθε από τον ιταλικό και συνδυάζει την υιοθέτηση σταθερών κλασικών κανόνων (ισορροπία-αρμονία-τελειότητα) με προρομαντικές τάσεις συναισθηματισμού. Ο επτανησιακός ρομαντισμός προήλθε από τον γερμανικό και προσδιορίστηκε από τον ιδεαλισμό, που έδινε προτεραιότητα στο πνεύμα και τη συνείδηση, χωρίς ιδεολοικές δεσμεύσεις για τον άνθρωπο ή την τέχνη.

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ:

  1. 13ος Ενετική κατοχή (λόγω μη εξάρτησης, ελευθερία κινήσεων)
  2. 1797 (18ος) Προσάρτηση στη Γαλλία (Γαλλική επανάσταση – Διαφωτισμός)
  3. 1800 Επτανήσιος Πολιτεία (Οθωμανική επικυρχία – Αγώνας για ελευθερία )
  4. 1815 Συνθήκη Παρισίων (Ηνωμένες Πολιτείες Ιονίων Νήσων)
  5. 1864 Συνθήκη Λονδίνου (παραχώρηση Ελλάδα)
Τα Επτάνησα με την συνθήκη των Παρισίων (Νοέμβριος 1815) παραχωρήθηκαν στην Αγγλία ως ανεξάρτητο κράτος με την επωνυμία Ηνωμένες Πολιτείες των Ιονίων Νήσων και υπό την προστασία της. Στην πραγματικότητα την εξουσία ασκούσε ο Άγγλος διοικητής των Επτανήσων, ο αρμοστής, με έδρα την Κέρκυρα. Τα Επτάνησα εντέλει παραχωρήθηκαν στην Ελλάδα το 1864 μετά τη συνθήκη του Λονδίνου (Νοέμβριος 1863).
  ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΤΑΞΕΙΣ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ
1)      Οι Ευγενείς – ένας περιορισμένος αριθμός οικογενειών με κληρονομικό δικαίωμα στους τίτλους αριστοκρατίας, κατείχαν τον πλούτο και τις ανώτερες θέσεις της διοίκησης.
2)      Οι Αστοί – κάτοικοι των πόλεων με ιδιωτική περιουσία, δημιούργησαν έναν αντίθετο προς τους ευγενείς πόλο στη διεκδίκηση της οικονομικής και διοικητικής εξουσίας.
3)      Οι Ποπολάροι – Αγρότες που δούλευαν στην υπηρεσία των ευγενών και τεχνίτες, κάτοικοι των πόλεων, χωρίς περιουσιακά στοιχεία.   Αποτελούσαν το μεγάλο, κατώτερο στρώμα πληθυσμού, που ζούσε σε καθεστώς κοινωνικής περιθωριοποίησης και οικονομικής ανέχειας.

ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΊ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ
1)      Οι Συντηρητικοί Ο λαός τους ονόμαζε «καταχθόνιους».  Τάσσονταν υπέρ της διατήρησης του καθεστώτος της Αγγλικής Προστασίας, το οποίο εξάλλου υπηρετούσαν από διάφορες θέσεις, απέρριπταν την ιδέα της Ένωσης.
2)      Οι Μεταρρυθμιστές – Υποστήριζαν την παραχώρηση περισσότερων συνταγματικών ελευθεριών και μετέθεταν την Ένωση στο μέλλον, όταν θα διαμορφώνονταν οι κατάλληλες πολιτικές συνθήκες.
3)      Ο Ριζοσπαστισμός – Είχε ως κύρια αιτήματα του τον άνευ όρων τερματισμό της παράνομης Αγγλικής Προστασίας, την Ένωση με την Ελλάδα και τη δημιουργία μιας ανεξάρτητης ελληνικής δημοκρατίας, βασισμένης στις αρχές της Γαλλικής Επανάστασης (ελευθερία, ισότητα, αδελφότητα).

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ

Τη διατήρηση της παιδείας φανερώνει η ίδρυση τοπικών φιλολογικών και επιστημονικών εταιρειών, γνωστών ως "Ακαδημίες" (Ιόνιος Ακαδημία - Κέρκυρα). Γλώσσα η ελληνική, παρόλο που η επίσημη γλώσσα του κράτους παρέμεινε η ιταλική.
Τα Ιόνια νησιά υπήρξαν κέντρο συνάντησης και σύζευξης δυτικών και ανατολικών επιρροών. Υιοθέτηση ευρωπαϊκών θεσμών. Αφομοίωση δυτικών ηθών. Παράλληλα, διάφύλαξη της ελληνικής εθνικής συνείδησης. Τυπογραφεία, μεγάλη ανάπυξη τοπικού Τύπου.
Το αίτημα της Ένωσης με την Ελλάδα τροφοδότησε και την πνευματική ζωή, αναζητήθηκε μια νέα κι αυτοδύναμη πολιτιστική ταυτότητα, η οποία να συνδυάζει την τοπική παράδοση με την ιδέα μιας νέας ελληνικής λογοτεχνίας, άξιας να σταθεί δίπλα στις σύγχρονές της δυτικές.

ΕΠΤΑΝΗΣΙΑΚΗ ΣΧΟΛΗ (τέλος 18ου - τέλη 19ου)

Τον όρο θεωρείται ότι εισήγαγαν, στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, ο Κ. Ασώπιος και ο Εμ. Ροϊδης, ενώ στη συνέχεια, ήδη από το 1883, τον υιοθέτησε ο Κωστής Παλαμάς, για να ονομάσει το σύνολο σχεδόν των αξιόλογων ποιητών που έδρασαν στα Επτάνησα τον 19ο αιώνα γύρω κυρίως από τον Διονύσιο Σολωμό. 
Σολωμική Σχολή – περιλαμβάνει τους άμεσα εξαρτώμενους ή επηρεασμένους από το έργο του Σολωμού ποιητές.
Κερκυραϊκή Σχολή – αναφέρεται στην πλούσια τοπική λογοτεχνική παράδοση της Κέρκυρας, η οποία κινείται στη γραμμή του ώριμου σολωμικού έργου.
Σήμερα ο όρος χρησιμοποιείται κατά παράδοση για να ονομαστεί η λογοτεχνική παραγωγή στα Ιόνια Νησιά από τις τελευταίες δεκαετίες του 18ου μέχρι περίπου το τέλος του 19ου αιώνα.

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ ΕΙΔΗ ΤΗΣ ΕΠΤΑΝΗΣΙΑΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ

-Το κύριο είδος που καλλιέργησε αυτή η σχολή ήταν η ποίηση και το κέντρο της ποιητικής παραγωγής το έργο του Σολωμού.
-Μικρή ήταν η παραγωγή κειμένων δημιουργικής πεζογραφίας, αν και γράφτηκαν πολλά ιστορικά αφηγήματα, χρονογραφίες και απομνημονεύματα.
-Η Αυτοβιογραφία (γράφτηκε το 1831 και πρωτοεκδόθηκε το 1881) της Ελισάβετ Μουτζά-Μαρτινέγκου (1801-1832), το πρώτο ελληνικό γυναικείο πεζογράφημα.
- Η ανάπτυξη του κριτικού δοκιμίου και της φιλολογικής και αισθητικής μελέτης, με κύρια θέματά της την ποίηση και τη γλώσσα
- Επτανησιακές μεταφράσεις έργων τόσο από την αρχαία ελληνική όσο και από τις νεότερες δυτικές λογοτεχνίες.

ΠΕΡΙΟΔΟΙ - ΣΧΟΛΕΣ - ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΙ

 ΠΡΟΣΟΛΩΜΙΚΟΙ ΠΟΙΗΤΕΣ (μέχρι 1821 -- Μαρτελάος)

2 εκφραστικές τάσεις:
α. Διαφωτισμός και ανθρωπιστικές αξίες Γαλλικής Επανάσατασης ως βάση για την εθνική αναγέννηση των Ελλήνων
β. αρκαδική ποίηση (ποιήματα που εκφράζουν τη νοσταλγία της αρχαίας Αρκαδίας, έναν ειδυλλιακό τόπο στον οποίο οι άνθρωποι ζουν εντελώς ανέμελα, αφοσιωμένοι στις απολαύσεις του έρωτα και του κρασιού).
Εντοπίζονται κυρίως στη Ζάκυνθο (18ος-19ος αιώνας).
Περιορισμένης αξίας ποιητές που έγραψαν σε μικτή και ακαταστάλακτη ακόμη δημοτική γλώσσα ποιήματα κυρίως πολιτικού και κοινωνικού χαρακτήρα, όπως πατριωτικά θούρια, πολεμιστήρια άσματα και κοινωνικές σάτιρες.
Θούρια – πολεμικά τραγούδια, εμβατήρια
Ποιήματα που εκφράζουν τη νοσταλγία της αρχαίας Αρκαδίας, ενός ειδυλλιακού τόπου, όπου οι άνθρωποι ζουν εντελώς αμέριμνη ζωή, αφοσιωμένοι στις απολαύσεις του έρωτα και του κρασιού.
-          Στέφανος Ξανθόπουλος
-          Νικόλαος Λογοθέτης-Γούλιαρης
-          Νικόλαος Κουτούζης
-          Αντώνιος Μαρτελάος

ΣΟΛΩΜΙΚΟΙ ΠΟΙΗΤΕΣ (1821 - 1857 -- Τυπάλδος, Μαρκοράς)
Όσοι συνομήλικοι και νεότεροι του Σολωμού ποιητές τον γνώρισαν και τον περιέβαλαν, συνδεόμενοι φιλικά μαζί του, ενώ το έργο τους φέρνει τα ίχνη της σολωμικής επίδρασης.
-          Αντώνης Μάτεσης-- Ο οποίος γράφει το κοινωνικό δράμα «ο Βασιλικός» που είναι επηρεασμένο από το Ρομαντισμό .
-          Γεώργιος Τερτσέτης-- Προσπαθεί να διαδώσει τη δημοτική ως λογοτεχνική γλώσσα (ομοιάζει με Σολωμό σε αυτό). Γράφει αφηγηματικά ποιήματα με θεματολογία από το 1821 και την αρχαιότητα. (ενδεικτικά έργα : Το φίλιμα, οι γάμοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Κορίνα και Πίνδαρος).
-          Ιούλιος Τυπάλδος-- Μετέφρασε τα δώδεκα πρώτα άσματα της «ελευθερωμένης Ιερουσαλήμ» του Τasso.
-          Γεράσιμος Μαρκοράς-- Έχει γράψει το Επικό Λυρικό ποίημα « Όρκος»  Το λυρικό κομμάτι αφορά την αγάπη δύο νέων και το επικό την χρονική περίοδος που εκδηλώνεται αυτή η αγάπη (Κρητική επανάσταση και Ολοκαύτωμα Αρκαδίου)
-          Ιάκωβος Πολυλάς-- Μετέφρασε Ομηρικά και Σαιξπηρικά έργα και είναι ο πρώτος εκδότης του σολωμικού έργου.

ΜΕΤΑΣΟΛΩΜΙΚΟΙ ΠΟΙΗΤΕΣ (1857 - 1900)

§  Η δράση των μετασολωμικών περιορίζεται στην Κέρκυρα μετά το θάνατο του Σολωμού.
§  Συνεχίζουν το μεταφραστικό έργο του Πολυλά
§  Σκοπός τους να αναπτυχθεί η Ελληνική λογοτεχνία.
Στον κύκλο τους ανήκουν όσοι εμφανίζονται μετά τον θάνατο του Σολωμού (1857), ιδίως στην Κέρκυρα.  Δέχονται την επίδραση των κριτικών απόψεων του Πολυλά και εφαρμόζουν το φιλόδοξο μεταφραστικό σχέδιο του να πλουτιστεί η επτανησιακή λογοτεχνία με τις νεοελληνικές αποδόσεις των σημαντικότερων έργων της αρχαίας ελληνικής και των σύγχρονων ευρωπαϊκών λογοτεχνιών.
-          Στυλιανός Χρυσομάλλης
-          Γεώργιος Καλοσγούρος
-          Νίκος Κογεβίνας

ΕΞΩΣΟΛΩΜΙΚΟΙ ΠΟΙΗΤΕΣ (Κάλβος, Βαλαωρίτης, Λασκαράτος)
Πρόκειται για τους ποιητές το έργο των οποίων δεν εντάσσεται στη σφαίρα επιρροής του Σολωμού.
-          Αριστοτέλης ΒαλαωρίτηςΓράφει σε δημοτική γλώσσα, στο δε έργο του συνδυάζει το δημοτικό τραγούδι με την ιστορική παράδοση των επτανήσεων και την Ελληνική Επανάσταση. Συνδυάζει τη δημοτική γλώσσα και την εκφραστική απήχηση του δημοτικού τραγουδιού με την κατεργασία θεμάτων αντλημένων είτε από την ιστορική παράδοση της Επτανήσου είτε από τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων.
-          Ανδρέας Κάλβος – Θεωρεί ότι η ποίηση είναι ο έντεχνος τρόπος για να δημοσιοποιηθεί και να διασωθεί η νεότερη ελληνική ιστορία. Στην ποίησή του είναι έκδηλη η επιρροή του από τον Γαλλικό Ρομαντισμό. Αντιλαμβανόταν την ποίησή του ως έναν έντεχνο τρόπο για να γίνει γνωστή η νεότερη ελληνική ιστορία.  Ήθελε να συμβάλει στην ενδυνάμωση του πατριωτικού αισθήματος και στην εμπέδωση της εθνικής αυτογνωσίας.  Η ποίηση του παρουσιάζει έκδηλα ρομαντικά στοιχεία, επηρεασμένη ιδίως από τον γαλλικό ρομαντισμό.
-          Ανδρέας ΛασκαράτοςΚαταγράφει τα τοπικά ήθη. Είναι αρνητής των προλήψεων,  πουριτανός και ηθικολόγος, καινοτόμος και μαχητικός σε σημείο να συγκρουστεί με τον κλήρο και να αφοριστή. Συγγραφέας πλήθους στιχουργημάτων και πεζών αφηγηματικών και δοκιμιακών κειμένων, καταγραφέας των ηθών της τοπικής κοινωνίας και αρνητής των προλήψεων, κατά βάθος όμως πουριτανός και ηθικολόγος, διακρίθηκε για τη σταθερή καλλιέργεια της σάτιρας και για τις ρηξικέλευθερες, ως προς τα κοινωνικά ήθη της εποχής, ιδέες του.  Η αξία των κειμένων του δεν έγκειται τόσο στην καλλιτεχνική αξία τους, όσο στο καινοτόμο και μαχητικό φρόνημά του, που τον οδήγησε σε σκληρή σύγκρουση με τον τοπικό κλήρο, με αποτέλεσμα να αφοριστεί από την ορθόδοξη εκκλησία.

ΕΛΑΣΣΟΝΕΣ ΠΟΙΗΤΕΣ
-          Ιωάννης Πετριτσόπουλος
-          Σπυρίδων Μελισσηνός
-          Παναγιώτης Πανάς
-          Ανδρέας Μαρτζώκης
-          Στέφανος Μαρτζώκης

ΕΠΙΓΟΝΟΙ ΠΟΙΗΤΕΣ
Χαρακτηρίζονται ως επίγονοι της Σχολής, επειδή οι περισσότεροι δέχτηκαν την επίδραση του εξωεπτανησιακού πνευματικού περιβάλλοντος και κυρίως της Αθήνας.
-          Λορέντζος Μαβίλης
-          Γεράιμος Σπαταλάς
-          Μαρίνος Σιγούρος


ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΕΠΤΑΝΗΣΙΑΚΗΣ – ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ

ΓΛΩΣΣΑ

ΕΠΤΑΝΗΣΙΑΚΗ
ΑΘΗΝΑΪΚΗ
Δημοτική Γλώσσα
Γλωσσικός αρχαϊσμός (αρχαϊστική καθαρεύουσα  του παρόντος και καθαρεύουσα του παρελθόντος. Η Αθηναϊκή σχολή υποστηρίζει πως η  δημοτική είναι τοπική γλώσσα άρα ανίκανη να εκφραστή μέσω αυτής η ελληνική λογοτεχνία.
ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Επτανησιακή από τους επτανήσιους που είναι οι εκπρόσωποι του παλιού  (καθαρόαιμο ελληνικό στοιχείο)
Η Αθηναϊκή από τους Φαναριώτες που είναι νέα ανερχόμενη ομάδα πνευματική και οικονομική. Η εθνική συνείδηση έχει στίγματα ευρωπαϊκά.


ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΠΤΑΝΗΣΙΑΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ
1. Ιταλία : Επηρεάζει με δύο τρόπους, ο ένας είναι ο παλαιός ιταλικός νεοκλασικισμός και ο δεύτερος ο σύγχρονος ρομαντισμός. (ανάλυση στη τεχνοτροπία – ποιητική)
2. Αγγλική και Γερμανική Φιλολογία
3. Η Αρχαία και Λατινική λογοτεχνία
4. Ντόπια λογοτεχνία, η οποία χωρίζεται στο δημοτικό τραγούδι και στην Κρητική λογοτεχνία.
5. Σολωμός. Όπου επηρεάζει για δύο λόγους α) χρησιμοποιεί την λαϊκή δημοτική γλώσσα και β) το έργο του έχει πατριωτικό χαρακτήρα.

ΤΕΧΝΟΤΡΟΠΙΑ – ΠΟΙΗΤΙΚΗ
- Παλαιός Ιταλικός Νεοκλασικισμός
- Σύγχρονος Ρομαντισμός

Σε ότι αφορά το περιεχόμενο ο νεοκλασικισμός συνδέει τη νέα με την αρχαία λογοτεχνία, ενώ ο ρομαντισμός έρχεται σε ρίξει με το παρελθόν. Χρησιμοποιεί ιστορικά πρότυπα, αντίθετα ο ρομαντισμός ρίχνει το κέντρο βάρους στα πρότυπα του καλλιτέχνη – δημιουργού. Στα έργα των επτανήσεων ποιητών παρατηρείται συνδυασμός των δύο τάσεων που δημιουργεί τον «Επτανησιακό Νεοκλασικισμό».

Ο Επτανησιακός Νεοκλασικισμός έχει τα εξής χαρακτηριστικά.

  1. Ακολουθούνται σταθεροί ποιητικοί κανόνες
  2. Δημιουργεί ένα συναισθηματικό και ταυτόχρονα ιδεολογικό κόσμο.
  3. Η θεματολογία αντλείται από το λαμπρό ελληνικό παρελθόν και το σύγχρονο αγώνα του 1821
Ø  Επηρεάζεται από το Γερμανικό Ρομαντισμό και τον ιδεαλισμό του Hegel. (βλ. Σελ. 44) .Σύμφωνα με τον  Βελούδη ο επτανησιακός ρομαντισμός βρίσκεται πολύ κοντά στον ευρωπαϊκό ρομαντισμό τα δε στοιχεία που συνδέουν τον επτανησιακό με τον ευρωπαϊκό ρομαντισμό και διαφοροποιούν τον επτανησιακό από τον Αθηναϊκό ρομαντισμό είναι:
Ø  Ο άκρατος ιδεαλισμός και η εξιδανίκευση της τέχνης
Ø  Ο σχηματισμός λογοτεχνικών ομάδων ή σχολών ( π.χ ο κύκλος του Σολωμού ή του Πολυλά).
Ø  Η στροφή προς τη συλλογή, μελέτη και αξιοποίηση των προϊόντων του λαϊκού πολιτισμού.
Ø  Η στροφή προς τη δημοτική γλώσσα
Ø  Η προσφυγή στη φύση και η έκφραση υποκειμενικών αισθημάτων, ψυχικών καταστάσεων και προβλημάτων
Ø  Η σύζευξη της ποίησης με τη μουσική και τη φιλοσοφία
Ø  Η αποσπασματικότητα, με παραδειγματική την περίπτωση  του ώριμου Σολωμού
Ø  Η πρώιμη καλλιέργεια της λογοτεχνικής κριτικής και του δοκιμίου.

ΠΡΩΤΗ ΑΘΗΝΑΪΚΗ ΣΧΟΛΗ
1830-1880
Η κύρια διαφορά μεταξύ της Επτανησιακής και της Αθηναϊκής Σχολής εντοπίζεται στο γλωσσικό όργανο της ποίησης. Οι περισσότεροι Επτανήσιοι λογοτέχνες υποστήριζαν τη δημοτική γλώσσα, στην οποία και έγραφαν τα έργα τους.
Στην πρωτεύουσα διαδόθηκε ο γλωσσικός αρχαϊσμός, με αποτέλεσμα η δημοτική γλώσσα να εξοριστεί από τη λογοτεχνία μέχρι σχεδόν το 1880.
Η κύρια επιφύλαξη των Αθηναίων λογοτεχνών και λογίων έναντι της επτανησιακής ποίησης, επιφύλαξη που με το πέρασμα του χρόνου θεωρητικοποιήθηκε σε πολλά κριτικά δοκίμια, ήταν ότι αυτή γραφόταν σε γλωσσικό ιδίωμα το οποίο, λόγω ακριβώς της τοπικής χρήσης του, ήταν ακατάλληλο ως γλωσσικό όργανο μιας πανελλήνιας λογοτεχνίας.
Στην Αθήνα επιβλήθηκε η αντίληψη ότι πανελλήνια λογοτεχνία έπρεπε να προσεγγίσει, όσο το δυνατόν περισσότερο, το αρχαιοελληνικό γλωσσικό μεγαλείο.

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ
Η επτανησιακή ποίηση αναπτύχθηκε με τη συνδυασμένη επίδραση ευρωπαϊκών και ελληνικών λογοτεχνικών επιρροών.
Οι περισσότεροι Επτανήσιοι λογοτέχνες της γενιάς του Σολωμού και του Κάλβου, επηρεάστηκαν έντονα από τον λίγο παλαιότερο ιταλικό νεοκλασικισμό και κατόπιν από τον σύγχρονό τους ρομαντισμό.  Επίσης δεν έλειψαν επιδράσεις από τη γερμανική και αγγλική λογοτεχνία.
Περισσότερο όμως ακόμη η επτανησιακή ποίηση του 19ου αιώνα επηρεάστηκε από την εντόπια λογοτεχνική παράδοση των προηγούμενων αιώνων.
Το δημοτικό τραγούδι άσκησε γλωσσική  και στιχουργική επίδραση σε επτανησιακά ποιήματα.
Τους Επτανήσιους ποιητές του 19ου αιώνα συνδέει με τους προσολωμικούς ποιητές το κοινό νήμα της πατριωτικής θεματολογίας και της φιλελεύθερης ιδεολογίας, ενώ η σχέση τους με τους λεγόμενους «προδρόμους» του Σολωμού και της νεότερης ελληνικής ποίησης οφείλεται κυρίως στην κοινή γλωσσική επιλογή της λαϊκής γλώσσας.

ΤΕΧΝΟΤΡΟΠΙΑ-ΠΟΙΗΤΙΚΗ
Διαμορφωτικός παράγοντας της τεχνοτροπίας της επτανησιακής ποίησης του 19ου αιώνα στάθηκε η παράλληλη απήχηση και, στην περίπτωση ορισμένων ποιητών, η σύζευξη των δύο ισχυρών και αντιτιθέμενων αισθητικών ρευμάτων της εποχής, του νεοκλασικισμού και του ρομαντισμού.
Το κύριο αισθητικό αίτημα του κλασικισμού ήταν η σύνδεση της νεότερης ευρωπαϊκής λογοτεχνίας με τα πρότυπα και τις αξίες της κλασικής λογοτεχνίας.
Ο ρομαντισμός παρά την ποικιλομορφία και την αντιφατικότητα με τις οποίες εμφανίστηκε και αναπτύχθηκε, γενικά βασίστηκε στη ρήξη με το κλασικιστικό αισθητικό ιδεώδες, πρόβαλε την ανάγκη της απελευθέρωσης της φαντασίας και του συναισθήματος και έκανε αισθητική αρχή του την οριακή αναζήτηση της πρωτοτυπίας και της δημιουργικότητας του καλλιτέχνη.
Ο ιταλικός νεοκλασικισμός απέκλινε από το αμιγές κλασικιστικό ιδεώδες και διαμορφώθηκε μέσα από τη διαπλοκή του με τον προρομαντισμό.
Ο επτανησιακός νεοκλασικισμός, ενώ από τη μια μεριά υιοθετεί τους σταθερούς κλασικούς κανόνες για τη σύνθεση επικών, δραματικών και λυρικών ποιημάτων με υψηλή καλλιτεχνική στάθμη, παράλληλα αποδέχεται και θεματοποιεί ένα νέο και σύνθετο στις αντικρουόμενες τάσεις του συναισθηματικό και ιδεολογικό κόσμο, όπως αυτός αναδύθηκε μέσα από τις διάφορες εκφάνσεις του ρηξικέλευθου ρομαντικού πνεύματος.
Κατά τον Βελουδή τα κύρια γνωρίσματα που συνδέουν τον επτανησιακό με τον ευρωπαϊκό ρομαντισμό και ως ένα βαθμό τον διαφοροποιούν από τον αθηναϊκό ρομαντισμό είναι τα εξής:
v  Ο άκρατος ιδεαλισμός και η εξιδανίκευση της τέχνης
v  Ο σχηματισμός λογοτεχνικών ομάδων ή σχολών
v  Η στροφή προς τη συλλογή, μελέτη και αξιοποίηση των προϊόντων του λαϊκού πολιτισμού
v  Η στροφή προς τη δημοτική γλώσσα
v  Η προσφυγή στη φύση για την έκφραση υποκειμενικών αισθημάτων, ψυχικών καταστάσεων και προβλημάτων
v  Η σύζευξη της ποίησης με τη μουσική και τη φιλοσοφία
v  Η αποσπασματικότητα
v  Η πρώιμη καλλιέργεια της λογοτεχνικής κριτικής και του δοκιμίου.

Η κύρια διαφορά μεταξύ του επτανησιακού και του αθηναϊκού ρομαντισμού εντοπίζεται κυρίως στο γεγονός ότι μετά τη δημιουργία του ελληνικού κράτους ο ελλαδικός ρομαντισμός τάχθηκε στην υπηρεσία του νεοσύστατου βασιλείου, προκειμένου να συμβάλει στη συγκρότηση και επιβολή της εθνικής ιδεολογίας.  Αντιθέτως, ο επτανησιακός ρομαντισμός δεν ήταν δέσμιος μιας τέτοιας ιδεολογικής βλέψης.

ΘΕΜΑΤΙΚΗ
ü  Αγάπη για την πατρίδα
ü  Αγάπη για τη γυναίκα
ü  Αγάπη για τη χριστιανική θρησκεία
Τα παραπάνω θεματικά κέντρα θα μπορούσαν να προσδιοριστούν εκ νέου, αν λάβουμε υπόψη μας τη διάκριση ανάμεσα στη θεματική του συλλογικού περιβάλλοντος και στη θεματική του ιδιωτικού χώρου.
Επίκεντρο της πατριωτικής θεματικής είναι γεγονότα και πρόσωπα της Ελληνικής Επανάστασης του 1821.  Το πατριωτικό θέμα συνδυάζεται με την ανάμνηση της ένδοξης ελληνικής αρχαιότητας και το πνεύμα του φιλελευθερισμού.  Αναπτύσσεται είτε σε επικαιρικά ποιήματα (θούρια, πατριωτικοί ύμνοι και ωδές) είτε σε εκτενή αφηγηματικά συνθέματα.
Επίσης, ορισμένα αφηγηματικά ποιήματα έχουν ως θέμα γεγονότα και πρόσωπα της ελληνικής αρχαιότητας, αλλά είναι φανερό ότι η επιλογή του θέματος εξαρτήθηκε από την ιδέα της φιλοπατρίας.
Από την άλλη πλευρά, ένας ιδιότυπος επτανησιακός λυρισμός, που αφομοίωσε στοιχεία από την κρητική παράδοση, το δημοτικό τραγούδι, τον ρομαντισμό και τον ιδεαλισμό, τροφοδότησε σύντομα ποιήματα, η θεματική των οποίων καλύπτει τον ιδιωτικό χώρο ή τον οικογενειακό και στενό φιλικό κύκλο: ερωτικά τραγούδια, θρηνητικά ή επιμνημόσυνα ποιήματα, ποιήματα αναφερόμενα στη γέννηση ενός παιδιού ή στον γάμο φίλων.
Σε συνάρτηση τέλος με τον ιδιότυπο επτανησιακό λυρισμό και τη θεματική του ιδιωτικού βίου, αναπτύσσονται θέματα όπως η χαρά της ζωής και ο φόβος του θανάτου, η φυσιολατρία, η αγάπη της νεότητας και της αγνότητας.
Ροπή προς τη σατιρική ποίηση, η οποία κλιμακώνεται από την ευθυμογραφική, αθώα διακωμώδηση γενικών ανθρώπινων τύπων ή και γνωστών προσώπων της επτανησιακής κοινωνίας, μέχρι τη γνήσια σάτιρα, που με καθαρά επιθετική διάθεση στηλιτεύει επώνυμα πρόσωπα της τοπικής κοινωνίας, με πρόθεση καταγγελίας της συμπεριφοράς και των πράξεων τους και κοινωνικής ή πολιτικής παρέμβασης.

ΓΛΩΣΣΑ
Η διγλωσσία αποτελούσε γλωσσικό καθεστώς.
Η δημοτική ήταν εδραιωμένη στη συνείδηση των Επτανήσιων ανεξαρτήτως μορφωτικού επιπέδου και κοινωνικής προέλευσης, ως η επικρατούσα κοινή νεοελληνική γλώσσα.
Από μια ομάδα κλασικοθρεμμένων λογίων φαναριώτικης κυρίως προέλευσης, πρόβαλε την αρχαϊζουσα γλώσσα ως ένα ενδιάμεσο στάδιο, ώσπου η γλώσσα των Νεοελλήνων να φτάσει στο σημείο να ανασυστήσει την αρχαία ελληνική.
Η λεγόμενη «μέση οδός», προτάθηκε κυρίως από τον φιλόλογο Αδαμάντιο Κοραή και υποστήριζε μια συμβιβαστική λύση για να αποφευχθούν οι ακρότητες τόσο της αμιγώς λαϊκής, όσο και της αρχαϊστικής γλώσσας.  Η γλωσσική άποψη του Κοραή βρισκόταν πιο κοντά στη λαϊκή γλώσσα, πρότεινε όμως την επιλεκτική διόρθωση και τον πλουτισμό της με στοιχεία της λόγιας γλώσσας.
Με τη σολωμική εκδοχή της ποιητικής γλώσσας, που υιοθέτησαν οι σολωμικοί ποιητές, αναπτύχθηκε μια ομοιόμορφη δημοτική, αποκαθαρμένη από τα τοπικιστικά στοιχεία, που δεν αποκλίνει από το λεξιλόγιο και τη μορφολογία της λαϊκής γλώσσας, αλλά και δεν αρνείται τον πλουτισμό της με επιλεγμένα στοιχεία της λόγιας γλώσσας.
Ιάκωβος Πολυλάς – αξιοποιώντας, αλλά όχι υπερβαίνοντας το γλωσσικό δίδαγμα των ώριμων σολωμικών ποιημάτων, προσπάθησε να δώσει λύση στον γλωσσικό διχασμό των λογίων της εποχής του.  Όντας αντίθετος και στα δύο γλωσσικά στρατόπεδα, καταδίκασε τόσο τις δύο εκδοχές της καθαρεύουσας, την αρχαϊστική και την απλή καθαρεύουσα, όσο και τον ακραίο δημοτικισμό, και πρότεινε την οδό του γλωσσικού «μέσου όρου».  Η γλωσσική θεωρία και πράξη του Πολυλά, εδραζόταν στη δημοτική, όχι όμως στην «αφελή» δημοτική του αμόρφωτου αγροτικού πληθυσμού και των τοπικών ιδιωμάτων, αλλά στη γλώσσα που διαμορφωνόταν στα αστικά κέντρα χάρη στην προϊούσα πνευματική και κοινωνική πρόοδο, εμπλουτισμένη και με αρκετά στοιχεία της καθαρεύουσας που πέρασαν στην προφορική χρήση.
Η γλώσσα των ποιητικών κειμένων της Επτανησιακής Σχολής διατηρεί ως σήμερα τη φυσικότητά της και μας είναι πολύ πιο οικεία από τις διάφορες εκδοχές της τεχνητής καθαρεύουσας.
Λόγω της αισθητικής ποιότητας τους, αλλά και της γλωσσικής οικειότητας τους πολλά από τα επτανησιακά ποιητικά κείμενα κατορθώνουν να ενδιαφέρουν και να συγκινούν τον σημερινό αναγνώστη.

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ
Η επτανησιακή ποίηση ενέταξε και εγκλιμάτισε στον νεοελληνικό ποιητικό κορμό ιταλικά μετρικά σχήματα, συνδύασε αρμονικά τα ιταλικά μέτρα με τον ελληνικό δεκαπεντασύλλαβο, τον στίχο κορμό της έμμετρης οίησής μας.
Ο εγκλιματισμός των ιταλικών μετρικών σχημάτων στην εντόπια στιχουργική παράδοση συντελέστηκε πολλαπλά, και κορυφώθηκε με την προσαρμογή, του ιταλογενούς ενδεκασύλλαβου στις ανάγκες της ελληνικής ποιητικής έκφρασης.  Από την άλλη πλευρά, η ρυθμική παράδοση του δεκαπεντασύλλαβου αξιοποιήθηκε τόσο με τη μορφή του ομοιοκατάληκτου δίστιχου, όσο και του ανομοιοκατάληκτου στίχου.

ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΥ

1. Νικόλαος Λογοθέτης - Γούλιαρης (1729 - 1832)
   "Παρωδία ύμνου Μαρτελάου" (25)

2. Αντώνιος Μαρτελάος (1754 - 1819)
   "Ύμνος εις ..Γαλλίαν, Βοναπάρτην, Γαντίλλην" (27) 
Πολίτης (σ.129-130) - Αριστοκράτης στην καταγωγή, αλλά φανατικός οπαδός των δημοκρατικών ιδεών. Γράφεται το 1797. Gentilly: γάλλος στρατηγός που κατέλαβε τα Επτάνησα. Ακράτητος πόθος για ελευθερία. Δεν είναι τόσο ποιητής όσο λόγιος. Ίσως δάσκαλος του Σολωμού, σίγουρα του Ugo Foscolo. Στην αρχή του ύμνου "κόκαλα των Ελλήνων", όπως και στον Ύμνο του Σολωμού.
Δραστ. 2 - Εντοπίστε επιγραμματικά τα βασικά χαρακτηριστικά της προσολωμικής ποίησης: Το ποίημα έχει περιορισμένη αξία: Πλατειάζει στην ανάπτυξη εικόνων/νοημάτων, ενώ η δράση και τα πρόσωπα παραμένουν σχηματικά, στα όρια της καρικατούρας. Χαρακτηρίζεται από γενικότερη εκφραστική αδεξιότητα. Γλώσσα ακαταστάλακτη (η γνωστή ακαταστάλακτη δημοτική των προσολωμικών ποιητών.. αρχαίοι τύποι αναμειγνύονται με εκφράσεις δημοτικής) Περιεχόμενο: ένας τυπικός για την εποχή ύμνος στον Ναπολέοντα, που αποτυπώνει το φρόνημα της περιόδου και προβάλλει τις ανθρωπιστικές αξίες της Γαλλ. Επανάστασης ως βάση για την εθνική αναγέννηση των Ελλήνων.

3. Ανδρέας Λασκαράτος (1811 - 1901)
   "Γραφή αυτοκριτική" (29)
Εξωσολωμικός. Καταγραφέας ηθών. Σατιρίζει προλήψεις, δεισιδαιμονίες. Καινοτόμος. Μαχητικός. Επιχειρεί να γίνει κοινωνικός αναμορφωτής. Κατά βάθος πουριτανός. Αφορίστηκε από την ορθόδοξη εκκλησία. Γλώσσα: δημοτική + ντοπιολαλιά.
Δραστ. 3 - Πού διακρίνεται ο "κατά βάθος πουριτανός και ηθικολόγος" συγγραφέας: Γραμμένο με μεγάλη ελευθεριότητα που δεν παραπέμπει σε μια τυπική εικόνα ηθικολόγου συγγραφέα. Ισχυρίζεται ότι δεν μπορεί να γράψει για μια γυναίκα αν δεν την έχει δει.. να πιάσει τα πόδια και τα μάγουλα για να γράψει γι' αυτά.. και καταλήγει πως τα ντινέρια (χρήματα) είναι η ασφαλέσταρη οδός για τις ερωτοδουλειές. Ωστόσο, πίσω από την ελευθεριότητα.. υπερασπίζεται την ειλικρίνεια, καυτηριάζει την υποκρισία των γυναικών στον έρωτα, ξεσκεπάζοντας όλα τους τα "καμώματα" στην εμφάνιση και τα λεγόμενά τους. Αρνητικός με τον ψευδεπίγραφο ιδεαλισμό των συναδέλφων του που στιχουργούν ύμνους για γυναίκες που δεν έχουν δει ποτέ τους, υπακούοντας απλώς σε μια διαδεδομένη κοινωνική πρακτική. Η ταύτιση των ονομάτων (δικού του και του ερωτοχτυπημένου φίλου του) δημιουργεί την υπόνοια ότι το ποίημα είναι ίσως γραμμένο "εις εαυτόν" και ότι με όλες του τις κατηγορίες για τις γυναικείες πρακτικές, ο ίδιος παραμένει δέσμιος μιας ιδεαλιστικής αντίληψης για τον έρωτα.

4. Ιούλιος Τυπάλδος (1814 - 1883)
   "Το πλάσμα της φαντασίας" (32)
Δραστ. 5: (συγκριτικά με Ξανθούλα και Φαρμακωμένη Σολωμού) Να εντοπίσετε στοιχεία εξιδανίκευσης της γυναίκας - Σολωμός: επιλέγονται δυο πνευματικές φίλες του ποιητή, η ομορφιά και τα ψυχικά και ηθικά χαρίσματα των οποίων θεωρούνται από την απόσταση του οφειλόμενου σεβασμού. Στην Φαρμακωμένη δίνεται έμφαση στην ερωτική αγνότητα, στην παρθενία.. Η εξιδανικευμένη προβολή συνδυάζεται και ενισχύεται από την τότε επικρατούσα ηθική. Τυπάλδος: ως και ο τίτλος μαρτυρεί τη διάθεση για εξιδανίκευση. Αντίθετα με Σολωμό, το ποιητικό υποκείμενο κυριαρχείται από το πάθος της αγάπης και την ελπίδα να μοιραστεί τη ζωή του με την αγαπημένη του. Σχεδόν εξαϋλωμένη, αφήνεται μετέωρη ανάμεσα στη γήινη διάστασή της και την ουράνια προέλευση. Κοινός τόπος: και στα τρία περιγραφικά στοιχεία της εξωτερικής ομορφιάς, τα οποία αναδεικνύουν ένα άσαρκο και απόμακρο κάλλος, σταλμένο σχεδόν από μια εξωκοσμική διάσταση.

5. Αριστοτέλης Βαλαωρίτης (1824 - 1879)
   "Φωτεινός" (35)
Εξω-σολωμικός. Διαμεσολαβητής μεταξύ επτανησιακής και ελλαδικής σχολής. Συνδυασμός δημοτικής γλώσσας και δημοτικού τραγουδιού. Θέμα: 14ος αιώνας, εξέγερση Λευκαδιτών ενάντια στους Φράγκους. Ο Φωτεινός είναι ένας γέρος επαναστάτης που μελετά την επανάσταση. Όλο το ποίημα κυριαρχείται από τη θερμή, ανθρώπινη και αποφασιστική παρουσία του Φωτεινού. Απουσία υπερφυσικού. Ο στίχος απαλλαγμένος από στόμφο και ρητορισμό. Ανολοκλήρωτο (το τελευταίο του έργο - 1879).
Δραστ. 1Να εξηγήσετε επιλογή και χειρισμό του θέματος. Να εικάσετε την ιδεολογική του τοποθέτηση: Συχνά στη λογ/νία η επιλογή της ανάπλασης ενός παλαιότερου ιστορικού επεισοδίου εξυπηρετεί έναν παραλληρισμό με τη σύγχρονη του συγγραφέα εποχή. Εδώ το επαναστατικό πνεύμα του Φωτεινού εναντίον των ξένων κατακτητών, αλλού οργίλο, αλλού ήπια βέβαιο για το δίκιο του, αποτυπώνει την ιδεολογική τοποθέτηση του Β. στο πλευρό των "ριζοσπαστικών" (με το κόμμα των οποίων εξάλλου εξελέγη και βουλευτής το 1857), που επιθυμούσαν την άνευ όρων διακοπή της Αγγλικής Προστασίας, την Ένωση με την Ελλάδα και τη δημιουργία μιας ανεξάρτητης ελλ. δημοκρατίας με βάση τις αρχές της Γαλλ. Επανάστασης.

6. Γεράσιμος Μαρκοράς (1826 - 1911)
   "Ο όρκος"
Σολωμικός. Εκτενές επικολυρικό. Αγνή αγάπη δυο νέων με ιστορικό πλαίσιο την Κρητική Επανάσταση. 1866, ολοκαύτωμα μονής Αρκαδίου. Θεματικά: έρωτας - θάνατος - πατρίδα. Γλώσσα: επτανησιακή δημοτική. Μορφική τελειότητα και αρμονία. 15σύλλαβος ομοιοκατάληκτος (θυμίζει Ελεύθερους Πολιορκημένους Σολωμού). Δίστιχο. Στίχοι κρουστοί.


Ασκήσεις Αυτοαξιολόγησης:

1. Ποια τα χρονικά όρια των 2 περιόδων της επτανησιακής πολιτικής ιστορίας του 19ου αι μέχρι το 1864; Ποιο το κυρίαρχο διακριτικό γνώρισμα της καθεμιάς περιόδου;
α. 1797 (προσάρτηση από Γάλλους Δημοκρατικούς) - 1814 (κατάληψη Ιονίων από Άγγλους)
   - συνεχής διαδοχή ξένων κυρίαρχων των νησιών => τάσεις για ανατροπή της παλαιάς κοινωνικής τάξης => αναθέρμανση εθνικού αιθσήματος.
β. 1815 (Αγγλική Προστασία) - 1864 (ένωση με Ελλάδα)
   - διατήρηση ενός καταπιεστικού καθεστώτος βρετανικού προτεκτοράτου => επιθυμία Ένωσης με Ελλάδα.

3. Να δώσετε σύντομους ορισμούς των 5 ομάδων ποιητών:
- Προσολωμικοί: ποιητές τέλους 18ου - αρχών 19ου, περιορισμένης αξίας, έγραψαν σε ακαταστάλακτη δημοτική ποιήματα πολιτικού και κοινωνικού χαρακτήρα (θούρια, κοιν. σάτιρες κ.ά.), τα οποία απηχούν τις φιλιλεύθερες θέσεις του Διαφωτισμού και τις αξίες της Γαλ. Επανάστασης.
- Σολωμικοί: οι συνομήλικοι και νιότεροι του Σολωμού ποιητής που σχετίστηκαν μαζί του και το έργο τους βρίσκεται στην άμεση σφαίρα επιρροής της σολωμικής ποίησης.
- Μετασολωμικοί: μετά τον θάνατο του Σολωμού, δέχτηκαν επίδραση κυρίως Πολυλά και το δημιουργικό έργο τους έγκειται κυρίως σε ποιητικές μεταφράσεις.
- Εξοσολωμικοί: ποιητές που αποκλίνουν από το γλωσσικό και εκφραστικό παράδειγμα της σολωμικής ποίησης.
- Ελάσσονες/επίγονοι: σύχρονοι και νεότεροι του Σολωμού μέτριας αξίας, αυτοί που σημειώνουν το τέλος της Επτανησιακής Σχολής, καθώς γράφουν στο τέλος πια του 19ου αι., επηρεασμένοι και από τη σύγχρονή τους αθην. ποίηση.

4. Ποια η κύρια αισθητική και ποια η κύρια ιδεολογική διαφορά ανάμεσα σε Επτανησιακή και Α' Αθην. Σχολή; Πώς αιτιολογούνται αυτές οι διαφορές;
Αισθητική διαφορά: στη γλώσσα (Επτανήσιοι: δημοτική =/= Αθηναίοι: καθαρεύουσα). Η διάδοση του αρχαϊσμού στην Αθήνα οφείλεται στην επικράτηση μεταξύ των λογίων του κλασικιστικού δόγματος ότι η λογοτεχνία του νεοσύστατου ελλ. κράτους έπρεπε να προσεγγέζει το α/ε γλωσσικό μεγαλείο.
Αντίθετα, στα δυτικοθρεμμένα Επτάνησα, θεωρία και πράξη λογοτεχνικής γλώσσας διαμορφώθηκαν κάτω από την επίδραση δυτικών λογοτεχνιών, όπου επικράτησαν οι ομιλούμενες γλώσσες.
Ιδεολογική διαφορά: στον ρόλο που διαδραμάτισαν ως προς τη σύγχρονή τους πολιτικοκοινωνική πραγματικότητα.
α. Στην Αθήνα: κλασικορομαντική ποίηση, ποιητικοί διαγωνισμοί.. πρόβαλε και υπηρέτησε την εθνικοπατριωτική ιδεολογία του μικρού ελλ. βασιλείου. Άξονες: η αδιάλειπτη ιστορική συνέχεια του ελληνισμού από την αρχαιότητα μέχρι τα νεότερα χρόνια + η ανάγκη ενσωμάτωσης των τουρκοκρατούμενων περιοχών με ελλ. πληθυσμό στον κορμό του εθνικού κράτους. Επίσης, πολλοί από τους αθηναίους ποιητές κατείχαν δημόσια αξιώματα ή ήταν καθηγητές πανεπιστημίου => ρόλο εκφραστή δημόσιου αισθήματος => ευθυγράμμισή τους με την κρατούσα ιδεολογία.
β. Στα Επτάνησα: κράτησε απόσταση από την ελλαδική εθνική ιδεολογία, λόγω του ιδεαλιστικού χαρακτήρα της αλλά και των περιορισμών που της επέβαλλε το καθεστώς της Αγγλικής Προστασίας.